Agimtuod dagiti Agtutubo . . .

Apay a Diak Maaddaan iti Ad-adu a Panagsolsolo?

Patgek a Watchtower Society:

Maysaak a 12 ti tawenna. Apay a diak maaddaan iti panagsolsolo? Didak talken dagiti dadakkelko tapno palubosandak a maaddaan iti bukodko a TV iti kuartok. Ammok a maseknanda, ngem daytoy ket saan a parikut!

[Signed] Keith

PANAGSOLSOLO​—dagiti tin-edyers masansan a mariknada a saanda a magunggun-odan ti nainkalintegan a pasetda iti dayta. No ti 15-años a ni Heather makaawat iti personal a surat wenno awag iti telepono manipud kadagiti gagayyemna, ni nanangna addaan iti makaparurod a pamay-an iti panangsalsaludsod kenkuana maipapan iti linaonda. Uray pay no ni Heather kayatna ti mangbusbos iti sumagmamano laeng a tiempo nga agsolsolo iti kuartona, ni nanangna kayatna a maammuan no apay a kayatna nga aramiden ti kasta.

Ti sangapulo ket dua ti tawenna a ni Alison addaan iti naiduma a parikut. “Dagiti dadakkelko ikkandak iti umdas a panagsolsolo, ngem ti kabsatko a babai saanda nga ikkan. Agkakuartokami. No dadduma agawidak a nasapa ket rugiakon ti mangaramid iti homeworkko, ket inton sumangpeten, rugiannan ti mangibaga kaniak iti napasamak idiay eskuelaan . . . Kalpasanna iti rabii, no ar-aramidek pay laeng ti homeworkko, ti kabsatko a babai ken lalaki . . . ti basta sumreken iti kuarto. Guluenda dayta, ket siakto ti mangdalus iti dayta.”​—Listen to Us!, nga insurat ni Dorriet Kavanaugh.

Ti panagsolsolo kaipapananna ti nagduduma a bambanag kadagiti nagduduma a tattao, ket agduduma dagiti kasapulan dagiti indibidual. Dadduma tarigagayanda ti maaddaan iti bassit a panaginana nga agsolsolo. Dadduma ti basta agtarigagay a mangtengngel iti tiempoda ken dagiti personal a sanikuada. Kaskasdi dadduma tarigagayanda ti masalakniban manipud kadagiti naariwawa nga ubbing, kaeskuelaan, ken kadagiti ibilangda a kasta unay ti kinamanagsaludsodna a nagannak.

Dakayo ngay? Mariknayo kadi no dadduma ti pannakasapul, ti “lugar,” wenno panagsolsolo, iti biagyo? No kasta, saankayo a naisangsangayan. Kunaen dagiti autor iti The Healthy Adolescent: A Parents’ Manual: “Dagiti tin-edyer tarigagayanda ken kasapulanda ti panagsolsolo.” Apay, nupay kasta, a ti panagsolsolo ket nakapatpateg kadagiti agtutubo? Ken apay a masansan a narigat a magun-odan dayta?

Panagsolsolo​—Ti Pannakasapul iti Dayta

Ti pannakasapul iti panagsolsolo ket nangnangruna a kasapulan no maysaka a tin-edyer. Dumakdakkelka nga agturong iti kinanataengan, ket gagangay laeng kenka ti agtarigagay iti bassit a panagwaywayas manipud kadagiti dadakkelyo. Sigun kadagiti managsirarak da Jane Norman ken Myron W. Harris, ti panagkalikagum iti panagsolsolo ket maysa a pamay-an dagiti tin-edyers a ‘maaddaan iti emosional nga iyaadayuda kadagiti dadduma a miembro ti pamiliada.’

Ti panagsolsolo agserbi met kadagiti adu a kangrunaan a kasapulan ti tao. Sigun iti sosial a sientista a ni Albert Mehrabian, ti bassit laeng a tiempo a maipaay iti bagi met laeng ket agserbi a kas salaknib a maibusor iti rigat iti inaldaw-aldaw a panagbiag. Kunaen ni Mehrabian a “ti nagbassitan a panagsolsolo kangrunaanna ket makapaaburido a banag. Agsakitka a kankanayon, nalakaka a maaksidente, nalakaka a makapungtot​—dika makabagay dagiti tattao​—ket no agtultuloy ti kasasaad, aglidayka.”

Ta, uray ti Anak ti Dios kinunana iti naminsan kadagiti adalanna: “‘Umaykayo a pumakni, iti maysa a disso a let-ang ket aginanakay bassit.’ Ta adu dagiti umay ken agawid idi, ket awan a pulos ti tiempoda uray mangan laeng.” (Marcos 6:31) Iti dayta nga okasion, ti panagsolsolo ket isu ti kasapulanda’ Siempre, dagitoy nataengandan. Nupay kasta, adu nga agtutubo ti mabalin a makarikna iti umasping a kasapulan. Usigenyo ni agtutubo nga Erika. Idi isut’ naupay, nasarakanna a nasaysayaat ti panangliklikna ti kaaddana iti ummong dagiti tattao. “Upayendak,” inlawlawagna. “Gagangay laeng ti agtarigagay nga agsolsolo iti sumagmamano a tiempo. Masapul a maaddaanka iti panagsolsolo wenno agdanagka wenno maupay.”

Dagiti panagsirarak ipamatmatna a ti kalalainganna a kaadu iti panagmaymaysa ket makagunggona. Kuna ti libro a Being Adolescent: “Kasapulan dagiti tattao ti agmaymaysa tapno mapataudda ti kinaindibidual.” Dayta innayonna a “no la ket no masalimetmetan ti panagliday iti kalalainganna​—ti kinaawan dagiti dadduma ti mamagbalin iti dayta a posible a mangiyurnos iti pampanunottayo, a nasaysayaat ti panangipamaysa.” Ti panagadal ti autor kadagiti 75 a tin-edyer nga agtutubo ipalgakna a kalpasan ti bassit a panagmaymaysa, ti ‘sikolohikal a kasasaad’ dagiti agtutubo simmayaat. “Mainayon iti panagbalin nga ad-adda nga alerto, dagiti tin-edyer ipadamagda nga agbalinda a naragragsak ken nabilbileg kalpasan la unay ti panagmaymaysada.”

Makapainteres, mabasatayo idiay Biblia a ti patriarka a ni Isaac “rimmuar a nagpagpagna tapno agmennamenna iti away iti tagtagilenneken ti init.” (Genesis 24:63) Dagiti nadadagsen a responsabilidad maipaaydanton kenkuana. Dagita a pribado a kanito awan duadua isuda ti nangtulong ken Isaac a mangorganisar kadagiti pampanunotna ken aginana.

Panagsolsolo​—No Apay a Nakarigrigat a Magun-odan

Ti magasin nga American Health: Fitness of Body and Mind impadamagna dagiti nasarakan ni Dr. Lawrence Fisher, maysa a propesor iti sikiatria idiay University of California, a kunkunana: “Nasalsalun-at dagiti tin-edyer, iti emosional ken pisikal, no addaanda iti umdas a panagsolsolo.” Apay, ngarud, a masansan a narigat a magun-odan dayta no agtutubokayo pay?

Mabalin nga umanamongkayo a dagus kadagiti autor iti The Healthy Adolescent: A Parents’ Manual isu a nagkuna: “Napateg para kadagiti [tin-edyers] ti maaddaan iti bukodda . . . a pribado a kapanunotan, ti suratda, dagiti awagda iti telepono ken dagiti listaan dagiti ar-aramidda a saan a pakibibiangan dagiti dadduma.” Dagiti dadakkelyo, nupay kasta, mabalin a dawatenda ti pannakaidumada, a mariknada a masapul mapakaammuanda kadagiti amin a mapaspasamak iti biagyo.

Gaput’ maseknanda, wenno suspetsusoda no madlawda a mangbusbusboskayo iti adu a tiempo nga agsolsolo iti kuartoyo a siseserra ti ridaw, dagiti dadakkelyo mabalin pay a pakibianganda ti tiempo a busbosenyo nga agsolsolo. Wenno kas kadagiti dadakkel ni Keith, a nadakamat iti pangrugian, mabalin a tarigagayanda a siputan a naimbag ti buybuyaenyo iti telebision wenno no ania a sine ti buyaenyo. No dadduma, ti pannakibiang dagiti nagannak agparang kadagiti agtutubo a nakalablabes. “No adda kaduak a lalaki,” inreklamo ti maysa a 16-ti tawenna nga ubing a babai iti maysa a kolumnista iti diario, “pagarupen ni nanangko a nakaam-amak no serraanmi ti ruangan bayat ti kaaddami iti kuarto. Kanayon nga ipukkawna, ‘Lukatanyo ti ruangan!’ Mabainanak . . . Dikam agar-aramid ti dakes.” Kaskasdi, umiso ni Nanang, ti panangbaybay-a a nakalukat iti ruangan ket umiso ket nasayaat a salaknib a maibusor iti pannakasulisog nga agaramid iti dakes.

Ti panagsolsolo mabalin met a limitado kadagiti kasasaadyo. Kadagiti adu a pagilian, ti lugar a pagnaedan ket nangina, ket dagiti pamilia aglilinnetletda iti maymaysa a kuarto. Uray pay kadagiti nabaknang a dagdaga, adu a pampamilia ti saan a makabael a mangipaay iti tunggal ubing iti bukodna a kuarto. Daytoy ti mabalin a mangipaay iti pakaigapuan iti adu a panagdadangadang a maipaay iti pagnaedan. “Itan awan payen ti bukodko a kuarto,” kuna ti maysa nga agtutubo a babai a kellaat a nakasarak iti bagina met laeng iti maysa a pamilia ti uppat kalpasan a nakiasawa manen ni nanangna “Masapul nga iramanko ti isuamin.”

Dagiti Kalintegan Kontra Rebbengen

Dagiti managsaludsod a nagannak, managusisa nga annak, dagiti mannakibiang a siuman, ti limitado a lugar a pagnaedan​—dagitoy ti pudno a pagtaudan iti pannakarurod dagiti tin-edyer a basta agtarigagay iti bassit a panagsolsolo. Nupay kasta, ti napatpateg pay ngem dagiti personal a “kalintegan” isu dagiti inted-Dios a rebbengen ken responsabilidad.

Kas pangarigan, dagiti nagannak nabilinda a “mangsanay” kadagiti annakda. (Proverbio 22:6) No dadduma daytoy iramanna ti pananglimitarda iti panagsolsoloyo. Ammoda manipud iti kapadasan a ti adu unay a panangiputputongyo iti bagiyo ket mabalin a saan a makapasalun-at, nga agbanag iti panagbalin ti agtutubo a saan a naalibtak, malidliday, wenno mangipampamaysa iti bagina met laeng. Kas kunaen ti Proverbio 18:1: “Ti suminsina birukenna ti tarigagayna met laeng.” Ammoda met a ti “kinamaag naikapet iti puso ti ubing a lalaki”​—wenno babai. Ti agtutubo “a nabaybay-an” nga awan ti pagalagadanna wenno pannakalaplapped ngarud mabalin a nalaka laeng a mangdangran iti bagina met laeng iti pisikal, emosional, ken iti naespirituan. (Proverbio 22:15; 29:15) Di ngarud pagsiddaawan, a dagiti nagannak matmatanda dayta a kas rebbengenda ti mangsiput iti panagsolsoloyo.

Addaankayo met iti nainget a rebbengen. “Dayawem ni amam ken ni inam.” (Efeso 6:2) Dayta kaipapananna ti saan nga iyaalsa wenno ti saan nga ibubusor kadagiti pagayatan dagiti dadakkelyo no di ket makitinnunos kadakuada iti inggat’ kabaelanyo. Ngem ania ngay no ikabilda ti mariknayo a saan a nainkalintegan a pananglapped kadakayo? Ti panagbalinyo a napudno, nasingpet, ken naan-anay a mapagtalkan mabalin nga agbanagto iti pannakapabassit iti kasta unay a panangsipsiputda kadakayo. Kasta met kadagiti problema a rumsua manipud pannakiraman kadagiti annak​—dagiti nainkalintegan nga addang ti masansan a maala tapno parang-ayen ti kasasaad. Ti masanguanan nga artikulo salaysayennanto dagitoy a bambanag.

Kabayatanna, gun-odenyo ti kaaduan iti kasasaadyo. Ti limitado a panagsolsolo isu ti kasasaad dagiti minilion nga agtutubo. Padasenyo a katawaan ti kasasaadyo, ket liklikanyo ti pannakaupay wenno pannakarurod. Dayta pagbalinenna laeng ti narikut a kasasaad a dakdakes. Ket laglagipenyo a ti umiso a panangsipsiput dagiti naayat a nagannak a mangipatpateg iti wayawayayo ket maysa a proteksion ken bendision. Agyamankayo iti dayta.

[Ladawan iti panid 26]

Ti panagsolsolo ket masansan a narigrigat a magun-odan no makiramankayo iti kuarto iti maysa nga anak