Tulongan Dagiti Annak ti Diborsio

“Naminsan, idi agarup tallo pay laeng ti edadko, dimmagas a simmarungkar ni tatangko. Inruarnak ket ingatangannak ti munieka nga addaan iti napintas a nalabaga a bado, kalpasanna insakaynakon nga inyawid. Nagtugawkami bassit a nagkadua iti apagbiit iti kotse. Ngem idi rimmuaren ni nanangko a mangala kaniak, nagrinniawdan ken tatang ken agrirriridan iti tawa ti kotse—nga addaak iti tengnga.

“Kellaat linuktan ni tatang ti ruangan ket induronnakon a rummuar. Pinagandarnan ti lugan ket napanen. Diak ammo ti mapaspasamak. Di pay kayat ni nanangko a lukatak ti nabalkot a baro a muniekak. Diak nakita daytan kalpasanna. Ket diakon nakita manen ni tatangko agingga nga agtawenak iti 19.”—Heide.

“TI TIEMPO agasanna amin a pannakadangran,” kastat’ kunaen ti daanen a pagsasao. Pudno kadi dayta? Wenno dangran kadi ti diborsio dagiti ubbing a din pulos mabang-aran?

Sigun iti The Journal of Social Issues, adut’ agpannuray iti no aniat’ mapasamak kalpasan ti diborsio. Kunaenna: “Ti relasion ti pamilia a tumaud kalpasan ti diborsio apektaranna dagiti annak a nangnangruna ngem ti diborsio a mismo.”

Iti kaso ni Heidi, ti diborsio dagiti dadakkelna ket pangrugian laeng dagiti parikutna. Kas ti masansan a mapaspasamak, ti maikadua a panagasawa ni nanangna saan a nasaysayaat ngem ti immuna, wenno daydiay simmaruno kalpasan dayta. Ti panagubing ni Heidi ket kas iti natagtag a panaglugan iti roller-coaster nga agturong iti panagrinniaw, panagbinnarsak kadagiti pinggan agingga iti naliday nga al-aldaw iti kalgaw iti maysa nga awan nagyanna nga apartment, nga agpampanunot a buyogen ti buteng no kaano—ken no—agawidto pay ni nanangna.

Adut’ maaramidan dagiti nagannak a mangiliklik kadagiti annakda iti kasta a nariribuk nga epekto ti diborsio. Ta ti diborsio, ipatinggana ti panagasawa, saan a ti kinanagannak.

Nagannak—Ti Nakapatpateg nga Akem

“Ti nagramanan a panagnginaw mangipaay iti kalintegan dagiti annak a maaddaan agpadpada iti ina ken ama,” insurat dagiti dua a sikologo iti Psychology Today. Mabalin a nalawag a matignaykayo iti dayta a sasao. Kaskasdi, ti diborsio iti dadduma a pamay-an pukawenna ti kaadda ti dua a nagannak iti maysa nga ubing iti maminsan laeng a pannakatnag.

Kas pangarigan, usigenyo ti Estados Unidos, nga iti estadistika mabalin nga awagan a kas ti kabisera ti diborsio iti lubong. Sadiay, nasurok a 90 porsiento kadagiti annak iti diborsio ti makipagnanaed iti ina ket bumisbisita laeng ti ama. Nasurok a kagudua kadagidiay nga ubbing makitada ti amada iti nakurang pay a maminsan iti makatawen! Ket ti pannakikadua ti ina kadagiti annakna bumassit met kalpasan ti diborsio, agingga iti 21 nga oras iti maysa a lawas, sigun iti maysa a panagadal.

No agtutunos dagiti eksperto, mabalin nga ad-adda a makibagay dagiti annak iti biag kalpasan ti diborsio no itultuloyda ti maaddaan iti positibo ken kankanayon a relasion kadagiti dua a nagannak. No saan a posible dayta, ti maysa a nasayaat a relasion iti uray maymaysa a naganak ket makatulong pay laeng a mangpalag-an iti saem ti diborsio. Ngem kasano a taginayonen dagiti nagannak ti kasta a kinasinged kadagiti annakda kalpasan ti diborsio?

Panamagbalin a Napateg iti Tiempo

No naidiborsioka nga ina, ti panangtaginayon iti kinasinged mabalin nga isut’ karirigatan a karityo. Masansan, mabalin a mamarkaanka iti ibilang dagiti dadduma a kagimongan a doble a marka: diborsiado ken kinapanglaw. Gaput’ pannakaiduron a di nakasagana iti pagtrabahuan, ken ikagkagumaan a tupagan ti mapagduaduaan ken di umdas a sustento manipud iti dati nga asawa, mabalin a mariknayo a bassiten ti tiempoyo a nabati a maipaay kadagiti annakyo.

Ti sungbat: determinasion ken maysa nga iskediol. Gatangenyo ti aniaman a sangkabassit a tiempo a kabaelanyo, ket agplano a kadua ti anakyo no ania ti aramidenyo nga agkadua bayat dayta a tiempo. Uray pay ti sangkabassit nga inaldaw a tiempo a naipamaysa ti atensionyo ket ad-adda a nasaysayaat ngem ti awan a tiempo a pulos. Ti nasaksakbay a panagplano maipaay iti naisangsangayan nga iruruar nga agkadua mangipaay met iti anakyo iti maysa a banag nga inanamaenyo.

Ken adda met ti nasken a pannakasapul ti anakyo iti naespirituan a panangiwanwan, disiplina, ken panangsanay. Dagiti naikeddeng a tiempo a maipaay itoy a panggep mabalin a narigat a dumteng. Gapuna mamalakad ti Biblia: “Ket isuromto a siagawa [dagiti linteg ti Dios] kadagiti [annakmo] ket dagitoy ti sawemto kadakuada no situtugawka iti balaymo ken no magmagnaka iti dalan ken no agiddaka ken no bumangonka.”—Deuteronomio 6:7.

Adda kadi tiempo nga addakayo “iti dalan” nga agkadua, nalabit nakakotse wenno nakalugan iti lugan ti publiko? Aniat’ nakaipamaysaan ti atensionyo—ti anakyo, wenno maysa a diario wenno ti radio ti kotse? No agkaduakayo a mangan, ti kadi telebision pukawenna ti amin a panagsasarita, wenno ti kadi tiempo ti pannangan iti pamilia ti tiempo a panagsasarita a sitatalna? Addada kadi dagiti trabaho iti balay a mabalin a pagtinnulonganyo iti anakyo, kas iti panangisagana iti taraon wenno ti panaglaba?

Daytoy, siempre, dina kayat a sawen a gundawayanyo dagitoy nga okasion a mangsermon iti anakyo. Ti basta pannakikaduayo iti anakyo ken ti sibabara a pannakisarita ken silulukat, awan duadua a makaipaaykayo kadagiti napapateg a pagalagadan. Dagiti tiempo a kas itoy mabalin met a nagsayaatan a gundaway iti panangipaayyo iti anakyo iti pammatalged a kasapulanda unay itan. Sililimed a marikna ti dadduma nga annak a biangda ti panagsina dagiti dadakkelda. Daddumat’ makarikna a di ida kaykayat ti naganak a pimmanaw iti pagtaengan. No kankanayon nga ipanamnamayo kadakuada ti ayatyo, padayawanyo ida kadagiti naimbag nga ug-ugalida ken naaramidanda, ken ipariknayo a sitatalged a saritaenda a sipupudno ti pampanunotenda, aduntot’ maaramidanyo a mangpalag-an iti epekto iti diborsio.

Dadduma a nagannak baybay-anda ti disiplina kalpasan ti diborsio, a masansan a mapasamak gaput’ pannakarikna iti basol. ‘Di pay nabayag narigatanen ti anakko,’ kasla mariknada. Ngem ti panangpalugod iti anakyo a mangaramid iti kaykayatna ket saan a panangipakita iti ayat. Ti direktor iti maysa a programa maipaay kadagiti natataenganen ken kadagiti ubbing pay idiay maysa a sikiatriko nga ospital imbagana iti The Washingtonian: “Kankanayon a kunaen dagiti ubbing kaniak, ‘Kankanayon a palubosandak dagiti dadakkelko a mangaramid iti kaykayatko. Didak ikankano.’” Kas kunaen ti Biblia: “No dika dusaen ti anakmo, dika ay-ayaten. No ay-ayatem, korehiremto.”—Proverbio 13:24, Today’s English Version.

Ti Naisina nga Ubing

Maysa nga ubing a bassit a lalaki, idi napagsaludsodan a mangidrowing iti ladladawan iti maysa a klinika iti diborsio, ti nangdrowing iti bagina met laeng a kas ti puntiria iti paginnagawan dagiti agrirriri a nagannakna; isut’ marisrisangen ken agpadpadaran. Kastat’ marikna dagiti annak ti nagdiborsio a nagannak. Nupay ay-ayaten ti ubing dagiti dua a nagannak, di kayat ti uray asino kadagiti nagannak nga ayatenna ti sabali.

Gaput’ saem ken pannakapungtot a masansan a kakkakuyog ti panagdiborsio, nakarigrigat para kadagiti nagannak a saan nga iraman dagiti annakda iti pannakidangadang. Ni Wallerstein ken ni Kelly impadamagda a dua a kakatlo kadagiti nagannak iti panagadalda ti sipapanayag a nagsalisal maipaay iti ayat ken kinasungdo dagiti annakda. Pinakdaaran ni Dr. Bienenfeld dagiti nagannak a ti panangiparikna iti ubing a dina ammo ti pilienna kadagiti nagannak mabalin a mamataud iti pannakarikna iti panagpungtot iti bagina met laeng ken pannakabasol ket “kissayanna ti gundawayna nga agragsak, mangibanag iti balligi.”

Nainsiriban ti panangbalakad ti Biblia: “Dakayo nga amma [wenno inna], dikay gargarien nga agrurod dagiti annakyo, no di ket isuroyo ida, tubngarenyo ida, isu a maiparbeng iti Nakristianuan a panangpadakkel.” (Efeso 6:4, The New English Bible) Nalawag, ti pananggargari iti ubing nga agpungtot iti sabali a naganak awan ti lugarna iti Nakristianuan a panangpadakkel.

Tunggal ubing addaan iti dua a nagannak. Mabalin a balbaliwan ti ipapatay dayta, ngem saan a balbaliwan ti diborsio dayta. Ket malaksid no limitaran dagiti korte ti pannakilangen ti sabali a naganak kadagiti annak (wenno ti sabali a naganak situtulok nga idianna ti rebbengenna), mabalin a kasapulan a makitinnulongkayo iti dati nga asawayo a mangpadakkel kadagiti annak.

Ipapantayon, mabalin a nainkalintegan ti panagrurodyo iti dati nga asawayo. Ngem no usarenyo dagiti annakyo a mangdusa iti dayta, pudno a dagiti annakyo ti agsagaba. Isingasing ni Dr. Bienenfeld a ti sipupudno a panangamin iti bagiyo a mabalin nga adda met pasetyo iti parparikut ti panagasawayo mabalin a makatulong a mangiyaw-awan iti pannakarurod. Salaysayen ti magasin a Parents ti maysa a babai a nangpadas a nagkararag maipapan iti dati nga asawana iti tunggal kanito nga isut’ mangpampanunoten kadagiti negatibo a bambanag maipapan kenkuana. Nasarakanna a daytoy a taktika ti mangpasayaat iti riknana ken kinatimbengna isu a kabbaro kenkuana ken nangwayawaya kenkuana manipud ‘iti kankanayon a pannakisuppiat.’—Idiligyo iti Mateo 5:43-45.

Makatulong Kadi dagiti Dadduma?

Nagsurat da sikologo a Julius ken Zelda Segal iti magasin a Parents a dagiti “ubbing kadagiti nasinasina a pamilia mapabilegda no agtalinaedda a saan a masingsinga” kalpasan ti bagio iti diborsio. Nakalkaldaang, sigun kadagitoy a sikologo, “kankanayon nga umadayo dagiti kaarruba ken gagayyem, ken kasta met, ti dadduma kadagiti appoda a lallakay ken babbaket gaput’ okupadoda unay a makiramraman iti panagsuppiat dagiti nagannak.”

Wen, nangnangruna a narungsot kadagiti annak ti diborsio no dagiti dadduma a kakabagian agpukawda met iti panagbiagda. Daytoy pakaruenna ti pannakariknada iti pannakabaybay-a. Gapuna no maysakay a panginaen, maysa a pangamaen, wenno maysa nga apo a lakay/baket iti asinoman nga anak ti diborsio, ipamaysayo nga ipaayan ida iti pammatalged a kasapulanda unayen imbes a makiraman iti riri dagiti dadakkelda iti panagasawa. No dadduma, awan ti nasaysayaat a mangliwliwa iti malidlidayen nga ubing no di ti maysa a naayat nga apo a lakay/baket.

Ni Heidi, a naadaw iti pangrugian daytoy nga artikulo, di nakaawat iti kasta a suporta. Kaskasdi, ti kasasaadna ket naballigi nga estoria. Itatta, iti edad a 26, isut’ siraragsaken a naasawaan nga agtutubo a babai, mannakaawat ken nagaget. Aniat’ makagapu iti panagballigina?

Iti maymaysa a sao: pannakipagayam. Kas maysa a tin-edyer, ni Heidi rinugianna ti nakipagadal iti Biblia kadagiti Saksi ni Jehova. Idiay Kingdom Hall a tabtabunuanna, nakasarak kadagiti pudno a gagayyem. “Kankanayon a pampanunotek a naan-anayen nga awan panginanamaan iti kasasaadko,” malagipna. “Ngem makatulong ti maaddaan iti tattao a kasarita. Addaanak ti maysa a gayyem a pakaibagaak iti isuamin. Kanayon nga ammona no adda dakes a napasamak, ket kankanayon nga agipudnoak kenkuana. Kasla isut’ inak. Ngem addada met dagiti dadduma a kaduak a mangaramid kadagiti bambanag.” Nasarakan ni Heidi ti kinapudno ti kari ni Jesus a ti kongregasion Kristiano makaipaay iti umdas a pamilia kadagidiay a nakapukaw iti pamiliada.—Marcos 10:29, 30.

Ngem saan a ni Heidi ti immun-una a nakigayyem kadagitoy. “Sinapuldak,” kinunana. Ket daytat’ maulit-ulit a tema kadagiti annak ti diborsio iti kongregasion Kristiano. Kas pangarigan, maysa nga agtutubo a babai a managan Meg maay-ayatan a makalagip iti maysa nga agasawa a nakigayyem kenkuana idi nagsina dagiti dadakkelna: “Basta ammoda a kasapulak ida, ket addada sadiay. Di kasapulan nga ibagam, ‘Adtoy, kasapulankayo. Kayatko nga ayatendak.’”

Dakayo met ngay? Mabalinyo kadi ti agbalin a maysa a kabsat a lalaki, maysa a kabsat a babai, maysa nga ina, maysa nga ama, wenno maysa nga apo a lakay/baket iti maysa nga anak ti diborsio? Ti agtutubo mabalin a dina dawdawaten kadakayo, ngem dayta dina kayat a sawen a dinakay kasapulan.

Siempre, pulos a diyonto masukatan dagiti amin a rebbengen ti nagkaykaysa a pamilia. Ngem mabalinyot’ agbalin a gayyem, maysa a mannakipagrikna nga umimdeng. Makatulongkayo met a mangiwanwan iti agtutubo nga agturong iti nasaysayaat a pannakirelasion iti Namarsuatayo—ti pudno nga “ama iti ulila” ken ti kadadakkelan a Gayyem a dawdawaten ti siasinoman.—Salmo 68:5.

Awan kadin ti namnama, nupay kasta, a dumtengto ti tiempo a mapukawton ti diborsio, maysa a tiempo a siguradonton a dumakkel dagiti annak iti sangsangkamaysa, naragsak a pampamilia?

Inton Naagasanen ti Pamilia

No agpannuraytayo iti sangatauan maipaay iti solusion, ngarud ti sungbat ket awan, awan ti pudpudno a namnama maipaay kadagiti annak. Dandani di marugian ti tao a tarimaanen ti awanen namnamana a nabingaybingay a sangalubongan a natauan a pamilia, siranto ketdin ti adu a nabingaybingay a pampamilia a mangbukel iti dayta. Kas insurat ni Linda Bird Francke iti Growing Up Divorced: “Adu unay ti napasamak a nakaparpartak. Marmarbeken dagiti korte. Marmarbeken dagiti eskuelaan. Marmarbeken dagiti pamilia. Awan ti makaammo iti inanamaenna iti sabali kadagitoy nga al-aldaw iti nakaad-adu a diborsio ta awan dagiti paglintegan, awan dagiti paguadan a suroten.”

Ngem ti Namarsua iti sangatauan saan a marbek. Maawatanna ti nabingaybingay a lubongtayo, ket kitaenna a dina kasapulan ti panangiwanwan dagiti “eksperto” a tattao. Kasapulan a masukatan dayta. Ket ikarina nga aramiden nga apag-isu dayta. Ikarina a dagidiay a mangaramid iti pagayatanna makalasatdanto iti ilalabas daytoy dakes a sistema dagiti bambanag ket agbiagdanto a makakita iti pannakaisubli ti sangalubongan a paraiso. (Lucas 23:43; 1 Juan 2:17) Babaen ngarud ti panagbiag iti sidong ti turay ti Dios, maagasanton ti tao manipud iti basol a nangimpektar iti kinataona. Ti kinaagum ken kinaimperpekto a nangiyeg iti panagsisina, gura, ken di panagtutunos mapukawton. Maagasanton ti natauan a pamilia.—Apocalipsis 21:3, 4.

Ket ti diborsio agbalinton a pakalaglagipan a napalabas.

[Kahon iti panid 9]

Balakad kadagiti Nagdiborsio a Nagannak

Dikay makiapa iti dati nga asawayo—iti telepono wenno iti sangon-sango—iti sanguanan dagiti ubbing.

Dikay babalawen ti dati nga asawayo iti sanguanan dagiti ubbing. No babalawen dagiti ubbing ti awan a naganak, dikay parparegtaen ida wenno makiramraman kadakuada.

Dikay piliten a pagpilien dagiti ubbing kadagiti dadakkelda, ket dikay itallikud ida a bumusor iti dati nga asawayo.

Dikay palubosan dagiti ubbing a mamutbuteng kadakayo a tumiponda iti sabali a naganak. Ti panangpalugod iti kasta a makaallilaw a rikna paregtaenna ida a mangimpluensia a sisisikap ket mabalin pay a lapdanna ti irarang-ayda iti moral.

Dikay usaren dagiti ubbing a mangespia iti dati nga asawayo, a pilitenyo ida a mangipaay iti impormasion apaman a simmangpetdan a bimmisita.

Dikay dawaten ti panangidanon dagiti ubbing kadagiti napungtot a sasao wenno makapabain a panangdawdawat iti kuarta manipud iti dati nga asawayo.

Dikay imameg ti maysa nga ubing babaen kadagiti sasao a kas iti, “Kaska la ken amam.” Daytoy saan laeng nga awaten ti ubing a kas pammabalaw iti ama no di ket ipariknana met iti ubing a naikeddengen a mangulit iti biddut ti sabali a naganak.

Paneknekanyo ketdi ti bagiyo a naimbag a managimdeng, a palubosanyo dagiti annakyo a mangiyebkas kadagiti riknada—uray pay dagiti rikrikna a dikay anamongan.

Makisaritakayo a silalawag, siwayawaya, ken silulukat. Salaknibanyo ida, nupay kasta, manipud kadagiti detalye a di kasapulan a maammuanda. Ti anakyo a lalaki wenno babai mabalin nga isut’ nasayaat a pagipudnuan. Ngem laglagipenyo, ti maysa nga ubing saan a maysa a bassit a nataengan wenno kasukat ti asawa, kasano man ti kinanataenganna.

Liwliwaenyo dagiti annakyo ket ipanamnamayo kadakuada a dida pinataud ti diborsio, wenno saanda a makiramramanen ket isalakanda ti panagasawayo.

Ipakitayo ti adu a napudno, nabara a panangipateg. Dagiti ubbing mabalin a pagarupenda a dagiti nagannak a sumardeng a mangay-ayat iti maysa ken maysa nalaka laeng nga isardengda ti panangayat kadagiti annakda.

Makitinnulongkayo iti dati nga asawayo iti panangsalaknib kadagiti annak manipud iti panagsuppiatyo.

Timbengenyo ti panangidayaw babaen iti disiplina, a mangipasdekkayo iti nainkalintegan a limitasion ken napudno a kalat.

Mangipaaykayo iti ulidan a mismo, a liklikanyo ti imoral a kababalin nga isursuroyo a liklikanda.

Mangbusboskayo iti adu a tiempo a panaglinglingay a kadua dagiti annakyo no mabalin.

[Kahon iti panid 11]

Maysakay Aya a Naiyadayu a Naganak?

NO MAYSAKAYO, mabalin a masarakanyo a nalaka laeng ti aglisi. Nalabit mariknayo a narigat ti mangiyurnos iti eskediol a mangdawat iti pammalubos iti dati nga asawayo a mangkita iti anakyo. Wenno nalabit dagiti annakyo addaandan iti baro nga agsioman a naganak, ket mariknayo a didakayon kasapulan.

Ngem kasapulandakayo. Mamaregta ti Biblia: “Dakayo nga amma, dikay ruroden dagiti annakyo.” (Efeso 6:4, New International Version) No mapukawkayo iti panagbiag dagiti annakyo, saanyo laeng a rurruroden ida no di ket mabalin pay a pakapuyenyo ti panangipategda iti bagbagida, a mamagbalin kadakuada a makarikna a saanda a maay-ayat ken di makaay-ayo. Uray pay ti limitado a pannakilangen kadagiti annakyo nasaysayaat ngem ti awan a pulos.

Kasla ti kaatiddog ti ibibisitayo napatpateg ngem ti kasansan. No at-atiddog ti ibibisita, mabalin nga ad-adda a maaddaan ti anakyo iti nakalalagip a tiempo a kaduayo. Ni Miriam Galper Cohen, a mismo a naiyadayu a naganak, kunana iti librona maipapan iti tema a dagitoy nga ibibisita di kasapulan a naisangsangayan nga iruruar. No dadduma ti naulimek a panagkadua a magna, wenno panagkadua a mangan, ti mangpataud kadagiti nakaay-ayat a pakalaglagipan.

Ti masansan nga iyaawag iti telepono, a regular ti eskediolna, taginayonenna a nasingedkayo iti anakyo. Wenno mabalinyo nga irekord ti panangibasbasayo iti estoria iti anakyo wenno ti panangisarsarita ti maipapan iti kinaubingyo. Malaksid kadagiti tape ken sursurat, mabalin a patulodanyo ti anakyo kadagiti retrato, drowing, cartoon, wenno dagiti artikulo ti magasin a nakaawis kadakayo kas nakakatkatawa wenno makapainteres. Isingasing met ni Cohen ti panangkita no ania a liblibro wenno programa ti telebision ti pagay-ayat ti anakyo, a basaenyo wenno buyaenyo ida a mismo, ket kalpasanna pakisaritaanyo ida babaen iti surat wenno telepono.

Kas kunaen ni Cohen, “ti panangaywan iti anak babaen ti iyaawag isut’ kakaisuna a kaykayat a pilien kadagiti dadduma nga urnos ti panangaywan, a dikay pulos makitkita ti anakyo.” Kaskasdi, pudno nga addada pamay-an a mangipabigbig iti anakyo, a regular, iti agtultuloy nga ayat ken pannakaseknanyo. Uray ti nagbassitan a konsiderasionyo mabalin nga ispalenna ti anakyo iti adu unay a ladingit.

[Ladawan iti panid 7]

Addada kadi dagiti ar-aramid a mabalinyo a pakiramanan a kadua ti anakyo? Ti diborsio ipatinggana ti panagasawa, saan a ti kinanagannak

[Ladawan iti panid 10]

Adda kadi ammoyo nga annak iti diborsio a mabalin a mangusar iti maysa a gayyem?