Mapagballigianyo Dagiti Parikut a Mangdadael iti Pamilia

1. Ania dagiti adda a nalmeng a parikut iti dadduma a pamilia?

KALKALPAS laeng a nadalusan ken napunasan iti wax ti daan a kotse. Kadagiti aglabas, nasileng ken kasla baro daytoy. Ngem iti uneg, runrunoten ti makadadael a lati ti kaha ti lugan. Kasta ti kayarigan ti dadduma a pamilia. Nupay agparang a nasayaat ti amin, nakalemmeng ti amak ken saem kadagiti nakaisem a rupa. Iti uneg ti pagtaengan, runrunoten dagiti makadadael nga elemento ti talna ti pamilia. Alkoholismo ken kinaranggas ti dua a parikut a mabalin a kastoy ti epektona.

TI PANANGDADAEL TI ALKOHOLISMO

2. (a) Aniat’ panangmatmat ti Biblia iti panaginum kadagiti naingel nga inumen? (b) Ania ti alkoholismo?

² Saan a kondenaren ti Biblia ti natimbeng a panaginum kadagiti naingel nga inumen, ngem kondenarenna ti panagbartek. (Proverbio 23:20, 21; 1 Corinto 6:9, 10; 1 Timoteo 5:23; Tito 2:2, 3) Nupay kasta, saan a basta panagbartek ti alkoholismo; maysa dayta a nakaro a pannakaigamer kadagiti naingel nga inumen ken di magawidan a panaginum. Mabalin a nataenganen dagiti alkoholiko. Nakalkaldaang, adda met dagiti agtutubo nga [alkoholiko].

3, 4. Iladawanyo ti epekto ti alkoholismo iti asawa ti alkoholiko ken kadagiti annak.

³ Nabayagen a dinakamat ti Biblia a ti panaglablabes iti arak madadaelna ti talna ti pamilia. (Deuteronomio 21:18-21) Marikna ti intero a pamilia ti makadadael nga epekto ti alkoholismo. Mabalin a makumikom unay ti asawa a mangpasardeng iti panagin-inum ti alkoholiko wenno mangtaming iti di mapakpakadaan a kababalinna.a Padpadasenna nga idulin ti arak, ibelleng, ilemmeng ti kuarta ti asawana, ken agpakpakaasi nga ayaten koma ni lakayna ti pamiliana, ti biagna, uray ti Dios​—ngem uminum latta. No agkarapaay ti panangikagumaanna a mangpasardeng iti panagin-inum ni lakayna, maupay ken mariknana nga awan gawayna. Mabalin a maamak, agpungtot, pabasolenna ti bagina, agnerbios, agaburido, ken mapukaw ti panagraemna iti bagina.

⁴ Saan a maliklikan dagiti annak ti epekto ti panagin-inum ti maysa a naganak. Marangranggasan dagiti dadduma. Seksual a maab-abuso dagiti dadduma. Mabalin a pabasolenda pay ketdi ti bagida iti panagbalin nga alkoholiko ti ama wenno inada. Masansan a madadael ti panagtalekda kadagiti sabsabali gapu iti agbaliwbaliw a kababalin ti alkoholiko. Gapu ta saanda a kayat a pagsaritaan ti mapaspasamak iti pagtaenganda, mabalin a masursuro dagiti ubbing nga ep-epen ti riknada, a masansan a pagdaksanda iti pisikal. (Proverbio 17:22) Mabalin nga ilaklakáy dagiti kasta nga ubbing ti kastoy a kaawan ti panagtalek wenno panagraem iti bagi.

ANIAT’ MAARAMIDAN TI PAMILIA?

5. Kasano a mataming ti alkoholismo, ket apay a narigat daytoy?

⁵ Nupay kuna ti adu nga autoridad a saan a maagasan ti alkoholismo, umanamong ti kaaduan nga uray kaskasano, makapaimbag ti naan-anay a panangliklik iti arak. (Idiligyo ti Mateo 5:29.) Nupay kasta, nalaka nga ibaga ngem narigat nga allukoyen nga agpatulong ti maysa nga alkoholiko, tangay masansan nga ilibakna nga adda parikutna. Nupay kasta, no tamingen dagiti kameng ti pamilia ti epekto ti alkoholismo kadakuada, mabalin a mabigbig ti alkoholiko nga adda parikutna. Kinuna ti maysa a doktor a tumultulong kadagiti alkoholiko ken iti pamiliada: “Panagkunak, ti kaskenan isu ti panangitultuloy laeng ti pamilia iti inaldaw nga aramidda iti kasayaatan a pamay-an a kabaelanda. Agin-inut a makitanto ti alkoholiko ti dakkel a nakaigidiatanna kadagiti dadduma a kameng ti pamilia.”

6. Ania ti kasayaatan a gubuayan ti pammagbaga para kadagiti pamilia nga adda alkoholiko a kameng?

⁶ No adda alkoholiko iti pamiliayo, matulongannakay ti naipaltiing a pammagbaga ti Biblia nga agbiag iti kasayaatan a pamay-an a kabaelanyo. (Isaias 48:17; 2 Timoteo 3:16, 17) Usigenyo ti sumagmamano a prinsipio a nakatulong kadagiti pamilia a mangtaming a sibaballigi iti alkoholismo.

7. No alkoholiko ti maysa a kameng ti pamilia, siasino ti mapabasol?

⁷ Isardengyo a pabpabasolen ti bagiyo. Kuna ti Biblia: “Tunggal maysa awitennanto ti bukodna nga awit,” ken, “tunggal maysa kadatayo idatagnanto iti Dios ti maysa a pannakikuenta a maipaay iti bagina.” (Galacia 6:5; Roma 14:12) Mabalin nga iparipirip ti alkoholiko a dagiti kameng ti pamilia ti mapabasol. Kas pagarigan, mabalin a kunaenna: “No naimbagkayo la koma kaniak, saanak nga uminum.” No agparang nga umanamong ti dadduma kenkuana, parparegtaenda laeng nga agtultuloy nga uminum. Ngem uray no mabiktimanatayo dagiti kasasaad wenno ti dadduma a tattao, sungsungbatantay amin​—agraman dagiti alkoholiko​—dagiti aramidtayo.​—Idiligyo ti Filipos 2:12.

8. Ania ti sumagmamano a pamay-an a matulongan ti alkoholiko a mangsango kadagiti pagbanagan ti parikutna?

⁸ Diyo panunoten a masapul a kanayon a salaknibanyo ti alkoholiko iti epekto ti panagin-inumna. Mabalin nga agaplikar met iti alkoholiko ti maysa a proverbio ti Biblia maipapan iti managpungtot a tao: “No ispalem, masapul nga ispalem manen.” (Proverbio 19:19) Bay-anyo a sagabaen ti alkoholiko dagiti epekto ti panagin-inumna. Bay-anyo a dalusanna ti warana wenno umawag iti amona iti kabigatanna kalpasan ti agpatnag a panaginumna.

9, 10. Apay nga agpatulong koma ti pamilia dagiti alkoholiko, ket siasino ti partikular a pagpatulonganda?

⁹ Agpatulongkayo kadagiti sabsabali. Kuna ti Proverbio 17:17: “Ti pudno a kadua agayat iti amin a tiempo, ken maysa a kabsat a nayanak a maipaay iti panawen ti rigat.” No adda alkoholiko iti pamiliayo, adda rigat. Kasapulanyo ti tulong. Dikay bumdeng nga agpatulong kadagiti ‘pudno a kakadua.’ (Proverbio 18:24) Ti pannakisarita kadagiti dadduma a makatarus iti parikut wenno naipaspasangon iti umasping a kasasaad maikkannakayo kadagiti praktikal a singasing no ania ti rumbeng ken di rumbeng nga aramiden. Ngem natimbengkay koma. Makisaokayo kadagidiay pagtaltalkanyo, dagidiay mangsaluad iti ‘kompidensial a saritaanyo.’​—Proverbio 11:13.

¹⁰ Sursuruenyo ti agtalek kadagiti Kristiano a panglakayen. Mabalin a dakkel ti maitulong dagiti panglakayen iti kongregasion Kristiano. Nasursuruan dagitoy nataengan a lallaki iti Sao ti Dios ken aduandan iti kapadasan iti panangyaplikar kadagiti prinsipiona. Mayarigda iti “maysa a paglemmengan no agangin ken maysa a paglinongan no agbagio, kas ay-ayus dagiti danum iti disso a namaga, kas iti linong ti maysa a dakkel a bato iti daga a napaksuyan.” (Isaias 32:2) Saan laeng a salakniban dagiti Kristiano a panglakayen ti intero a kongregasion kadagiti makadangran nga impluensia no di ket liwliwaen, bang-aran, ken personal a maseknanda met kadagiti indibidual nga adda parikutna. Gundawayanyo a naan-anay ti tulongda.

11, 12. Siasino ti makaipaay iti kasayaatan a tulong kadagiti pamilia dagiti alkoholiko, ket kasano a maipaay dayta a tulong?

¹¹ Kangrunaan iti amin, gumun-odkayo iti pigsa ken Jehova. Sibabara nga ipanamnama ti Biblia kadatayo: “Asideg ni Jehova kadagidiay sitatarumpingay ti pusoda; ket isalakanna dagidiay nadudog ti espirituda.” (Salmo 34:18) No sitatarumpingay ti pusoyo wenno nadudog ti espirituyo gapu kadagiti rigat iti pannakipagnaed iti alkoholiko a kameng ti pamilia, ammuenyo nga “asideg ni Jehova.” Maawatanna no kasanot’ karigat ti sasaaden ti pamiliayo.​—1 Pedro 5:6, 7.

¹² Matulongannakay a mangparmek iti panagaburido ti panamati iti ibagbaga ni Jehova iti Saona. (Salmo 130:3, 4; Mateo 6:25-34; 1 Juan 3:19, 20) No adalenyo ti Sao ti Dios ken agbiagkay a mayannurot kadagiti prinsipiona magun-odyo ti tulong ti nasantuan nga espiritu ti Dios, a makaipaay kadakayo iti “pannakabalin a nalablabes ngem ti gagangay” tapno maibturanyo ti tunggal aldaw nga aglabas.​—2 Corinto 4:7.b

13. Ania ti maikadua a parikut a mangdaddadael iti adu a pamilia?

¹³ Ti panaglablabes iti arak mabalin a mangituggod iti sabali pay a parikut a mangdaddadael iti adu a pamilia​—kinaranggas iti pamilia.

TI PANANGDADAEL TI KINARANGGAS ITI PAMILIA

14. Kaano a nangrugi ti kinaranggas iti pamilia, ket ania ti kasasaad ita?

¹⁴ Ti kaunaan a kinaranggas iti pakasaritaan ti tao isu ti kinaranggas iti pamilia a napasamak iti nagbaetan ti dua nga agkabsat, da Cain ken Abel. (Genesis 4:8) Manipud idin, masapsaplit ti sangatauan iti amin a kita ti kinaranggas iti pamilia. Adda dagiti lallaki a mangkabil kadagiti assawada, babbai a mangdangran kadagiti assawada, nagannak a siuulpit a mangbaut kadagiti babassit nga annakda, ken dadakkelen nga annak a mangirurumen kadagiti lallakay ken babbaketen a nagannak kadakuada.

15. Kasano a maapektaran ti kinaranggas iti pamilia dagiti kameng ti sangakabbalayan iti emosional a pamay-an?

¹⁵ Saan laeng a pisikal a piglat ti ibati ti kinaranggas iti pamilia. Kinuna ti maysa a nakabkabil nga asawa a babai: “Masapul a sagabaem ti nakaro a panangpabasol iti bagi ken pannakaibabain. Iti bigat, masansan a dimon kayat ti bumangon, a mangnamnama a maysa laeng dayta a dakes a tagtagainep.” Dagiti ubbing a makapaliiw wenno makapadas iti kinaranggas iti pamilia mabalin a naranggasda no dadakkeldan ken addan bukodda a pamilia.

16, 17. Ania ti emosional a panangabuso, ket kasano a maapektaranna dagiti kameng ti pamilia?

¹⁶ Saan laeng a pisikal a panangabuso ti ramanen ti kinaranggas iti pamilia. Masansan a sao ti pagkabilda. Kuna ti Proverbio 12:18: “Adda agsao a sidadarasudos a kas kadagiti panagduyok ti kampilan.” Karaman kadagitoy a “panagduyok” a gagangay iti kinaranggas iti pamilia ti panangbirngas ken panangbuggaw, kasta met ti naynay a panangbabalaw, panangpabain, ken panangipangta a mangranggas iti pisikal. Saan a makita ken masansan a di madlaw ti sabsabali dagiti sugat ti emosional a kinaranggas.

¹⁷ Nangnangruna a nasaem ti emosional a panangkabil iti maysa nga ubing​—ti naynay a panangbabalaw ken panangtagibassit iti kabaelan, laing, wenno pateg ti ubing kas maysa a tao. Madadael ti kasta a pananglais ti panagtalek ti ubing iti bagina. Pudno, kasapulan ti amin nga ubbing ti disiplina. Ngem ibilin ti Biblia kadagiti amma: “Dikay rurruroden dagiti annakyo, tapno saan a maupay ti riknada.”​—Colosas 3:21.

NO KASANO A MALIKLIKAN TI KINARANGGAS ITI PAMILIA

18. Sadino a mangrugi ti kinaranggas iti pamilia, ket ania ti ipakita ti Biblia a pamay-an tapno mapasardeng dayta?

¹⁸ Ti kinaranggas iti pamilia mangrugi iti puso ken panunot; ti panagtigtignaytayo mangrugi iti panagpampanunottayo. (Santiago 1:14, 15) Tapno sumardeng ti kinaranggas, masapul a balbaliwan ti manangabuso ti panagpampanunotna. (Roma 12:2) Posible aya dayta? Wen. Adda bileg ti Sao ti Dios a mangbalbaliw kadagiti tao. Mabag-utna uray dagiti “natibker ti pannakasarikedkedna” a makadadael a kapanunotan. (2 Corinto 10:4; Hebreo 4:12) Makatulong ti umiso a pannakaammo iti Biblia a naan-anay a mangbalbaliw kadagiti tattao ket maikuna a nakawesanda iti baro a personalidad.​—Efeso 4:22-24; Colosas 3:8-10.

19. Kasano koma a matmatan ken tratuen ti maysa a Kristiano ti asawana?

¹⁹ Panangmatmat iti asawa. Kuna ti Sao ti Dios: “Rebbeng a dagiti lallaki ayatenda dagiti assawada a kas kadagiti bukodda a bagi. Ti agayat iti asawana a babai ay-ayatenna ti bagina.” (Efeso 5:28) Kunaen met ti Biblia a ti asawa a lallaki rebbeng nga itudinganna ni baketna iti ‘dayaw a kas iti maysa a narasrasi a basehas.’ (1 Pedro 3:7) Mabalakadan dagiti assawa a babbai nga “ayatenda dagiti assawada” ken maaddaan iti “nauneg a panagraem” kadakuada. (Tito 2:4; Efeso 5:33) Awan ti managbuteng-Dios nga asawa a lalaki a pudpudno a makaikuna a talaga a padpadayawanna ni baketna no ranggasanna iti pisikal wenno iti sao. Ket awan ti asawa a babai a mangbugkaw ken lakayna, a pabainanna, wenno kanayon a pagsasawanna a makaikuna a pudpudno nga ay-ayaten ken raraemenna.

20. Siasino ti pagsungbatan dagiti nagannak kadagiti annakda, ket apay a di koma mangnamnama dagiti nagannak iti labes ti kabaelan dagiti annakda?

²⁰ Umiso a panangmatmat kadagiti annak. Maikari dagiti annak, wen, masapulda, ti ayat ken atension dagiti nagannak kadakuada. Awagan ti Sao ti Dios dagiti annak kas “pagpatawid ni Jehova” ken “gunggona.” (Salmo 127:3) Pagrebbengan dagiti nagannak ken Jehova nga aywanan dayta a tawid. Dakamaten ti Biblia ti maipapan kadagiti “kababalin ti maysa nga ubing” ken ti “kinamaag” iti kinaubing. (1 Corinto 13:11; Proverbio 22:15) Saan koma a maklaat dagiti nagannak no makitada ti kinamaag kadagiti annakda. Saan nga adulto dagiti agtutubo. Saan koma nga agkalikagum dagiti nagannak iti di maitutop iti tawen, kasasaad ti pamilia, ken kabaelan ti ubing.​—Kitaenyo ti Genesis 33:12-14.

21. Ania ti nadiosan a panangmatmat kadagiti lallakay ken babbaketen a nagannak ken iti pannakilangen kadakuada?

²¹ Panangmatmat kadagiti lallakay ken babbaketen a nagannak. Kuna ti Levitico 19:32: “Rebbeng a tumakderka iti sango ti ubanan nga ulo, ket masapul nga ipakitam ti konsiderasion iti kinatao ti maysa a lakay.” No kasta, imparegta ti Linteg ti Dios ti panagraem ken panangikabilangan kadagiti lallakay. Mabalin a maysa a karit daytoy no kasla managkalikagum unay ti lakayen wenno baketen a naganak wenno masakit ket nalabit nabannayat nga agtignay wenno agpanunot. Kaskasdi, mapalagipan dagiti annak nga “itultuloyda a bayadan ti rumbeng a pangsubad kadagiti nagannak” kadakuada. (1 Timoteo 5:4) Kaipapanan daytoy a tratuen ida a buyogen ti dignidad ken panagraem, a nalabit suportaran pay ketdi ida iti pinansial. Naan-anay a maikaniwas iti wagas nga ibagbaga ti Biblia a panagtignaytayo ti panangirurumen kadagiti lallakay ken babbaketen a nagannak iti pisikal wenno iti dadduma pay a pamay-an.

22. Ania ti kangrunaan a galad iti panangparmek iti kinaranggas iti pamilia, ket kasano a maipakita dayta?

²² Sanayenyo ti agteppel. Kuna ti Proverbio 29:11: “Ti maag ibulosna amin nga espirituna, ngem ti masirib pagtalnaenna dayta agingga iti ngudo.” Kasanoyo a matengngel ti espirituyo? Imbes nga agpungtot, risutenyo a dagus dagiti parikut a tumaud. (Efeso 4:26, 27) Pumanawkayo pay laeng no dikay makapagteppel. Agkararagkayo a dumawat iti nasantuan nga espiritu ti Dios tapno makapagteppelkayo. (Galacia 5:22, 23) Mabalin a matulongannakay a mangtengngel iti emosionyo ti panagpagnapagna wenno panagehersisio. (Proverbio 17:14, 27) Ikagumaanyo ti agbalin a “nabannayat nga agpungtot.”​—Proverbio 14:29.

AGSINA WENNO AGTULTULOY NGA AGTIPON?

23. Aniat’ mabalin a mapasamak no kanayon ken awanan panagbabawi a tumulok ti maysa a kameng ti kongregasion Kristiano iti naranggas nga irarasuk ti unget, a nalabit dangranna pay ketdi iti pisikal ti pamiliana?

²³ Ipakita ti Biblia a karaman kadagiti aramid a kondenaren ti Dios ti “guranggura, ringgor, . . . dagiti irarasuk ti unget” ket kunaenna a “dagidiay mangan-annurot iti kakasta a bambanag didanto tawiden ti pagarian ti Dios.” (Galacia 5:19-21) Gapuna, mabalin a mailaksid iti kongregasion Kristiano ti asinoman nga agkunkuna a Kristiano a kanayon ken awanan panagbabawi a tumulok iti naranggas nga irarasuk ti unget, a nalabit pisikal a ranggasanna pay ti asawa wenno dagiti annakna. (Idiligyo ti 2 Juan 9, 10.) Iti kastoy a pamay-an, agtalinaed a nadalus ti kongregasion kadagiti abusado a tao.​—1 Corinto 5:6, 7; Galacia 5:9.

24. (a) Aniat’ mabalin nga ikeddeng nga aramiden dagiti maab-abuso nga assawa? (b) Kasano a matulongan dagiti maseknan a gagayyem ken panglakayen ti maab-abuso nga asawa, ngem ania komat’ saanda nga aramiden?

²⁴ Komusta met ngay dagiti Kristiano a kabkabilen ti abusado nga asawa a di agbalbaliw? Inkeddeng ti dadduma ti agtalinaed iti abusado nga asawa gapu iti nadumaduma a rason. Adda met dagidiay nagdesision a pumanaw, gapu ta agpeggad ti pisikal, mental, ken naespirituan a salun-atda​—nalabit uray ti biagda. Maysa a personal a desision iti imatang ni Jehova ti aniaman nga aramiden ti biktima ti kinaranggas iti pamilia kadagitoy a kasasaad. (1 Corinto 7:10, 11) Mabalin a tarigagayan dagiti manangisakit a gagayyem, kakabagian, wenno Kristiano a panglakayen ti tumulong wenno mamagbaga, ngem saanda koma nga ipilit iti biktima ti rumbeng nga aramidenna. Isu ti agdesision iti dayta.​—Roma 14:4; Galacia 6:5.

PANAGPATINGGA DAGITI MAKADADAEL A PARIKUT

25. Ania ti panggep ni Jehova para iti pamilia?

²⁵ Idi pinagtipon ni Jehova da Adan ken Eva kas agassawa, pulos a dina pinanggep a main-inut a madadael dagiti pamilia gapu kadagiti makadadael a parikut a kas ti alkoholismo wenno kinaranggas. (Efeso 3:14, 15) Nairanta ti pamilia nga agbalin a maysa a lugar a pagtarubuan koma ti ayat ken talna ken pakaipaayan a naan-anay ti mental, emosional, ken naespirituan a kasapulan ti tunggal kameng. Ngem idi simrek ti basol, napardas a nagrakaya ti biag ti pamilia.​—Idiligyo ti Eclesiastes 8:9.

26. Ania a masakbayan ti agur-uray kadagidiay mangikagumaan nga agbiag a maitunos kadagiti pagannurotan ni Jehova?

²⁶ Makaparagsak, saan a binaybay-an ni Jehova ti panggepna para iti pamilia. Inkarina nga ipasdek ti maysa a natalna a baro a lubong a sadiay ‘agnaedto a sitatalged [dagiti tao], ket awanto ti mangpabutengen kadakuada.’ (Ezequiel 34:28) Iti dayta a tiempo, awanton ti alkoholismo, kinaranggas iti pamilia, ken amin a dadduma pay a parikut a mangdaddadael kadagiti pamilia ita. Umisemto dagiti tao, saan a tapno ilemmeng ti amak ken saem, no di ket gapu ta “maay-ayatandanto iti kinaruay ti talna.”​—Salmo 37:11.