Ebkas a Di Kanayon a Makaliwliwa

NO NAKAPADASKAYON iti nakaro a panagladingit, nasaktankayo kadi kadagiti komento dagiti dadduma? Nupay kaaduan a tattao ti kasla makaammo iti ibagada tapno mangliwliwa, adu nga agladladingit a tattao ti makalagip kadagiti komento a saan a makatulong. Ni Ursula Mommsen-Henneberger, iti panagsuratna iti Aleman a Kieler Nachrichten, kinunana a dadduma a nagannak “ti masaktan a naimbag no ibaga dagiti taga ruar: ‘Ngem adda pay met laeng dagiti dadduma nga annakyo, saan kadi?’” Isut’ sumungbat: “Dagiti dadduma mabalin a makaliwliwada ngem saanda a mabalin a kasukat.”

Ti manangbalakad maipapan iti ipupusay a ni Kathleen Capitulo imbagana iti Agriingkayo!: “Ti sabali pay nga ebkas a liklikan ket, ‘Ammok ti riknam.’ Ti kinapudnona ket awan ti pudno a makaammo no ania ti mapaspasamak iti sabali a tao. Nupay kasta, mabalin a mapatalgedanyo ti marikriknada. Mabalinyo nga ipanamnama kadakuada a ti marikriknada ket gagangay laeng.”

Ni Abe Malawski, a naipadamag iti libro a Recovering From the Loss of a Child, “mariknana a naimbag nga alaenna ti tiempo para iti maysa a pimmusay iti anakna a mangammo no ania ti kaipapanan ti ipupusay iti anak.” Kinunana: “Mabalin nga addaanka iti sangapulo ket lima nga annak, ket awan ti pakaidumaanna dayta. Dikay pulos masukatan ti maysa nga anak.”

No maipapan iti kaso iti pannakaalis wenno natay a naipasngay, dadduma nga ebkas, nupay no napasnek, a di makapabileg ket: “Agsikogkanto manen iti di mabayag ket malipatamton daytoy.” “Nasaysayaat laengen daytoy. Uray ket saanto met laeng a nasayaat ti pannakabukel ti ubing.” “Daytat’ maysa pay a bendision.” Iti naranggas a kanito iti pukaw, dagitoy a sasao, nupay kasano ti kasayaat ti panggepda, di makapalag-an ti panagrigrigat.

Dagiti relihiuso a sarsarita nga itukon dagiti klero ket sabali pay a mangparurod iti natayan. Ti panangibaga a ‘tarigagayan ti Dios ti sabali nga anghel’ ti mangipinta iti Dios a kas naranggas ken naagum ket agbanag iti panagtabbaaw. Kasta met, daytat’ awanan iti nainkalintegan a pammaneknek wenno awanan pammaneknek iti Biblia.

Agladingit Met Aya ti Kristiano?

Dagiti ngay Kristiano a makapukaw iti anak iti ipapatay? No maminsan dadduma ti mangadaw kadagiti sasao ni Pablo kadagiti taga Tesalonica: “Dikayo agladingit a kas kadagiti dadduma, nga awan inanamada.” (1 Tesalonica 4:13, New English Bible) Imparit kadi ni Pablo ti panagliday ken panagladingit? Saan, imbagana laeng a dagiti Kristiano nga addaan iti namnama dida agladingit a kas iti panagladingit dagidiay awanan namnama.​—Juan 5:28, 29.

Tapno iyilustrar daytoy a punto, kasano ti panagtignay ni Jesus idi imbaga ni Maria kenkuana a natayen ni Lazaro? Ibaga kadatayo ti salaysay: “Idi nakita ngarud ni Jesus, nga agsangsangit [ni Maria] ken agsangsangit met dagiti Judio a nanguyog kenkuana, nagladingit ti nakemna ket nagsennaay.” Kalpasanna, idi isut’ naipan iti lugar a sadiay ti nakaitaneman ti natay, “nagsangit ni Jesus.” Gapuna, dakes kadi ti agladingit? Dayta kadi ipakitana iti kinakurang iti pammati iti karkari ti Dios a panagungar? Saan, imbes ketdi dayta ipamatmatna ti nauneg a panagayat iti tao a natay.​—Juan 11:30-35; idiligyo iti Juan 20:11-18.

Ti sabali pay a makariribuk nga iyaadani isu dagiti komento nga uman-anamong a mangipanamnama iti natayan, ‘Maep-epton ti ladingitmo bayat ti panaglabas ti tiempo.’ Kasta met, liklikan ti saludsod a, “Saanka kadi a malidlidayen?” Kas kinuna ti maysa nga ina a Briton: “Dagidiay agsaludsod, ‘Saanka kadi a malidlidayen?’ dida pudno a maawatan no ania ti kaipapanan ti ipupusay iti maysa a nasinged kenka a kas ti maysa nga anak. Ditayto malipatan dayta agingga nga isut’ mapasublinto manen kadatayo inton panagungar.” Nalabit dagiti sasao ni Shakespear mainugot unay: “Nalaka a sawen ti medmedam ti ladingitmo ngem narigat nga aramiden no sika ti agladladingit.”

No dadduma ti ama agbalin a biktima iti kinaawan panagpampanunot. Maysa a natayan nga ama ti nakapungtot idi sinaludsodan dagiti tattao: “Komusta ni baketmo?” Kinunana: “Pulos a dida saludsoden no komusta ti asawa a lalaki. . . . Biddut a namimpinsan, pulos a di nainkalintegan. Ti asawa a lalaki mariknana met dayta a kas met ti asawa a babai. Isut’ agladingit met.”

‘Agbalin a Natured ti Nakemna’?

Kadagiti adu a kultura ti kapanunotan maisuro a dagiti lallaki nangnangruna saanda koma nga ipamatmat ti emosionda ken panagladingitda ngem masapul a ‘taginayonenda ti kinatured ti nakemda.’ Ti maika-18-siglo nga Ingles nga autor a ni Oliver Goldsmith sinaritana “ti naulimek a kinalalaki iti panagladingit.” Ngem dayta kadi a kinalalaki isu ti kasayaatan a pamay-an a mangikkat iti panagladingit ti maysa?

Iti librona a The Bereaved Parent, ni Harriet Sarnoff Schiff isitarna ti kaso iti asawana: “Adtoy ti maysa a lalaki, maysa nga ama, a mangbuybuya iti anakna a maitabtabon ket sigun iti kumbension isut’ kinalikaguman ti sosiedad nga ‘agbalin a natured ti nakemna.’” Kinunana pay: “Isut’ nagsagaba unay iti panangtaginayonna iti kinatured ti nakemna. Bayat ti panaglabas ti tiempo, imbes a mapukaw ti panagladingitna, kimmaro pay ketdi ti panagladingitna.”

Ti asawa a lalaki deskribirenna dagiti rikriknana, ket mabalin a dadduma ti makipagrikrikna met kenkuana. “Mariknak a kaslaak bumalballasiw iti naabbungotan ti niebe nga Arctic. Nabannogak unay. Ammok a no agiddaak tapno aginana makaturogak. Ammok a no maturogak tumangkenakon iti ipapatay. Basta diak ikankano dayta. Diakon maibturan ti pannakabannogko.”

Gapuna, ania ti balakad ni Harriet Schiff? “Ti pananglipat iti nagsayaatan a kababalin iti estoicismo ti Anglo-Saxon ken agsangit. Bay-am nga agarubos dagiti lulua. . . . Dagitoy makatulongda a mangpukaw iti panagladingit.” Dagiti mannurat iti Surviving Pregnancy Loss mangitukonda iti balakad nga agaplikar nga agpadpada kadagiti babbai ken lallaki: “Ti estoicismo ti mabalin a dayawen unay dagiti dadduma, ngem babaen laeng iti pannakidangadang iti panagliday a kamaudiananna ti maysa mabalin a mawayawayaan iti dayta.” (Kuami dagiti italiko.) Ta no saan a kasta, adda peggad iti panagsubli iti maawagan iti “di umiso a panagladingit,” a mabalin nga addaan iti makadangran a pagbanagan kadagiti umay a tawtawen.

Ti di umiso a panagladingit isu ti di naan-anay a panagladingit, no ti tao taginayonenna ti panagladingit imbes a baybay-anna dayta nga agturong iti panangawatna iti pannakaisina. Dayta iparangarangna iti bagina iti mabalin a tallo a pamay-an​—kas nalappedan, naitantan, ken nakaro a panagladingit. Ania ti maaramidan tapno makatulong?

Mabalin a kasapulan ti propesional a balakad. Ti manangsuportar a doktor ti pamilia wenno naespirituan a manangbalakad ti mabalin a sungbat. Dagiti mannakaawat a miembro ti pamilia mabalin a makatulong met. Ti tao kasapulanna ti tulong tapno mapagballigianna ti panagladingitna.

Gapuna, ni Jess Romero aminenna nga isut’ nagsangit a sipapanayag idi napukawna ti anakna ken asawana iti pannakatnag ti eroplano. Imbagana iti Agriingkayo!: “Kalpasan ti sumagmamano a lawas inyawiddak dagiti kakabsatko a babbai iti pagtaengan ket idi sumrekak nakitak ti ladawan ti anakko a babai iti diding. Nakita ti bayawko a nagladingitak gapu iti dayta ket kinunana, ‘Sige agsangitka laeng.’ Gapuna nagsangitak. Ket nabang-aranak bassit iti im-impenek a ladingit.”

Nupay no ti panagladingit mabalin nga agasanna ti dadduma a sakit ti nakem, adda laeng ti maymaysa a napaut a solusion a maipaay kadagiti kaaduan a natayan a tattao​—ti pannakakitanto manen iti inay-ayatda. Gapuna adda kadi namnama a maipaay iti natay? Addanto kadi panagungar? Pangngaasiyo ta basaenyo ti maudi nga artikulo iti daytoy a serie.