Ti Aya Pagtaenganyo Lugar ti Inana ken Talna?
“Ni Jehova ipalubosna kadakayo a makasarakkayo koma iti inana ti tunggal maysa kadakayo idiay balay ni asawana.”—RUTH 1:9.
1. Agarup 3,000 a tawen ti napalabasen, asino a tallo a babbai ti nagdaliasat nga agturong idiay Juda?
AGARUP 3,000 a tawen ti napalabasen, nagrubuat ti tallo a babbai iti maysa a nakapegpeggad a panagdaliasat. Daytat’ mangipan kadakuada kadagiti disso a kaaduanna ayuyang dagiti mannanakaw ken desperado a tattao. Dagiti babbai ti lumaslasat iti nakarigrigat a daga ti Moab. Ti kabaketan ket maysa a balo a ni Noemi, a desidido a makagteng idiay Bethlehem idiay ing-ingungotenna nga ili, ti Juda. Iti sibayna isuda met dagiti dua nga agtutubo a balo, ni Orfa ken Ruth, dua a Moabita nga assawa dagiti pimmusayen nga annak ni Noemi a da Quelion ken Mahalon. Denggenyo!
2. Ni Noemi ti addaan ania a dawat para ken Orfa ken Ruth?
2 “Inkayo,” kuna ni Noemi, “agsublikayo, tunggal maysa kadakayo iti balay ni inana. Ni Jehova agaramid koma ti kaasi kadakayo, kas inaramidyo kadagidi natay ken kaniak.” Ket agpaay iti ania ti nangiyebkasan ni Noemi ti kanayonan pay a tarigagay? “Ni Jehova mangaramid koma ti sagut kadakayo,” kunana, “a makasarakkayo koma iti inana ti tunggal maysa kadakayo idiay balay ni asawana.” (Ruth 1:8, 9) Wen, indagadag ni Noemi kadagiti manugangna a babbai nga agsublida kadagiti kailianda, a mangin-inanama a kadakuada ikkan koma ti Dios tunggal maysa kadagiti agtutubo pay a babbai ti inana ken liwliwa a bunga ti kaadda ti naimbag nga asawa a lalaki ken ti pagtaenganda.
3. Ania a saad ti innala ni Ruth, ket aniat’ kamaudianan nga imbungana?
3 Pimmanaw ni Orfa, ngem saan a pimmanaw ni nasungdo a Ruth. Madina a panawan ni katuganganna a Noemi, naikeddeng ni Ruth: “Ti ilim isunto ti ilik, ket ti Diosmo isunto ti Diosko.” Ti ultimo a resultana? Ay, ni Ruth nakasarak ti pagtaengan ti inana ken talna a kadua ni Booz ket naikkan ti “maysa a napnek a gunggona”! Isut’ nagbalin nga inapo a babai ni Ari David ken ti awan kapadpadna nga Apona, a ni Jesu-Kristo.—Ruth 1:16; 2:12; 4:13-22; Salmo 110:1; Mateo 1:1-6.
4. Ania a mamagpanunot a saludsod ti napataud?
4 Tinarigagayan ni Noemi nga itden koma ni Jehova iti tunggal maysa kadagiti manugangna ti sagut ti natalged a panagasawa ken maysa a pagtaengan ti inana ken talna. Siempre, pagayatan ti Dios a ti biag iti pagtaengan dagiti ad-adipenna ti natalinaay koma. No maysakayo a saksi ni Jehova, ngarud, ti kadi pagtaenganyo ti lugar ti inana ken talna?
Ti Panangpili ti Umiso nga Asawa
5. No maysakay a Kristiano a di kasado nga agpampanunot a mangasawa, aniat’ umuna nga addang nga agturong iti natalinaay a biag ti pagtaengan?
5 No maysakay a di pay kasado a Kristiano nga agpalplano a mangasawa, awan duadua a manginanamakayo ti natalinaay a biag iti pagtaenganyo. Ti umuna nga addang iti dayta a direksion ti pinagbalin a nalawag ni apostol Pablo, a nagsurat: “Ti babai nga asawa naisinggalut iti bayat ti panagbiag ni asawana. Ngem no natayen ti asawana, adda a siwawaya a makiasawa iti kayatna, isuna laeng a maaramid koma a mayalubog iti Apo.”—1 Corinto 7:39.
6. (a) Ti ‘makiasawa a mayalubog iti Apo’ kaipapananna ti ania? (b) Ania a salsaludsod ti maikari iti konsiderasion daydiay agsapsapul ti agbalin nga asawana? (c) Apay rebbeng a ti maysa sikakararag a pilienna ti maysa a bautisadon nga asawa?
6 Ti ‘panangasawa a mayalubog iti Apo’ kaipapananna ti iseserrek iti kasamiento iti kapammatian laeng. Ngem ti Kristiano di koma aggarasugas iti panagasawa, uray iti maysa a tao dedikadon ken ni Jehova. Ti kadi indibidual ti pudpudno a ‘sapsapulenna ti kinalinteg ken kinaemma’? (Sofonias 2:3) Isu aya ti agserserbi iti Dios iti amin a pusona? Isu aya ti agsasao manipud puso a napno kadagiti naayat a balbalikas a mangidaydayaw ken Jehova? Ti kadi ministerio iti tay-ak regular ken kangrunaan a paset ti panagbiag ti indibidual? Ti aya lalaki wenno ti babai addaan kadagiti kasapulan a kualipikasion para iti ministerio ken agpaay iti Nakristianuan a panagasawa? Wen, uray ti bautisadon nga asawa ti rebbeng a pilien a nainsiriban, buyogen ti panagkararag. Iti aginggat’ mabalin, siguraduenyo a ti manamati ti addaan kadagiti nasayaat a naespirituan a kualidad. Ti kasta a panagkallaysa lapdanna dagiti makadadael-talna a panagdandanag ken sensennaay a masansan nga adda kadagiti nabingaybingay a sangakabbalayan gapu iti relihion.
7. Agpaay iti kadakkelan a ragsak iti panagasawa, aniat’ kasapulan?
7 Dagiti emosional a pagkasapulan ti mabalin a maragpat ken dagiti naespirituan a bambanag ti mabalin a pagrinnanudan iti panagasawa babaen kadagiti dua a dedikado a Kristiano. Daytoy ti mangibunga iti kadedekketan a natauan a singgalut nga inggat’ mabalin. Sigurado a dagiti Kristiano a lallaki ken babbai tarigagayanda ti nadekket a singgalut kadagiti assawada. Naparsua ti tattao nga adda rikna nga agdayaw, ket ti kadadakkelan a ragsaktayo ti maibunga no alaentay dagiti umiso nga addang a mangpennek kadagiti naespirituan a kasapulantayo. (Mateo 5:3) Ti panangbigbig iti daytoy, siempre ditay kayat a sukiren ni Jehova babaen ti panangasawa ti di kapammatian ket gapu itoy taktakawantay ti bagitay met laeng iti daytoy naespirituan a panagkaykaysa a mangpasayaat iti panagasawa. (Deuteronomio 7:3, 4) Wen, agpaay iti kadadakkelan a ragsak iti panagasawa, siguraduenyo a ti Dios adda iti panagasawayo. Ti kasta a piguratibo a “tinallo a lubid saan a madaras a magsat.” (Eclesiastes 4:12) Pudno unay, a ti kaadda ni Jehova a Dios iti panagasawayo ti mamagbalin iti dayta a napigpigsa ken makatulong a mamagbalin iti pagtaenganyo a lugar ti inana ken talna.
Balakad a Mangparang-ay ti Talna iti Pagtaengan
8. Kadagiti kasadon a Kristiano, ania a balakad ti nangnangruna a napateg?
8 Kadagiti Kristiano a naasawaanen, aniat’ kasapulan maipaay iti pagtaengan ti inana ken talna? Adu a bambanag, siempre, ngem nangnangruna isut’ balakad ni Pablo idiay Efeso 5:21-33. Pudno, mabalin a padpadasen ti asawa a lalaki wenno babai nga usaren dagidiay a sasao a mangitampok kadagiti pagkurangan ni baketna wenno ni lakayna. Ngem anian nga ad-adda a nasaysayaat iti panangipamaysa iti balakad a masarakan sadiay nga inkay iyaplikar a personal!
9. Ania a balakad ti impaay ni Pablo kadagiti Kristiano nga assawa a lallaki?
9 No maysakayo a Kristiano nga asawa a lalaki, ti panangiyaplikar a personal iti balakad ni Pablo ti makatulong a mamagbalin iti pagtaenganyo a lugar ti inana ken talna. Inggunamgunam ti apostol: “Lallaki, ayatenyo dagiti assawayo, a kas met iti panagayat ni Kristo iti kongregasion ket inyawatna ti bagina kenkuana.” Ni Pablo kinunana pay: “Rebbeng dagiti lallaki nga ayaten dagiti assawada a kas kadagiti bagida. Ti agayat iti asawana, ayatenna ti bagina, ta nikaanoman awan pay ti gimmura iti lasagna met laeng; no di ket taraonanna ken igagana, a kas met ken Kristo igagana ti kongregasion. . . Nupay kasta, tunggal maysa kadakayo ayatenna koma ti asawana a babai kas iti bagina.” Ti asawa a lalaki rebbeng nga ‘ayatenna ti asawana kas iti bagina’—a kasla ti babai isu met laeng ti lalaki. Anian a maiyanatup, yantangay ‘ti dua agbalindanto a maymaysa a lasag’!—Genesis 2:24.
10. Gapu iti 1 Timoteo 5:8, ania a responsabilidad ti adda iti Kristiano nga asawa a lalaki?
10 Ti lalaki nga agayat iti asawana kas ti bagina ket mangidaulo kadagiti naespirituan a bambanag. Ibaklayna ti responsabilidad iti agdama a kasasaad nga adda iti pamiliana ket iti kaiyariganna, saanna a basta palubosan nga aguyas a siuumiso laeng dagiti bambanag. Saan, no di ket masapul nga aywananna a naimbag dagiti namaterialan ken naespirituan nga intereses ti intero a sangakabbalayan. “Ngem,” kuna ni Pablo, “no adda saan a mangtaraon kadagiti adda iti aywanna, ket nangruna dagiti kabbalayna met laeng, naglikudanna ti pammati ket dakdakes ngem iti saan a mammati.”—1 Timoteo 5:8.
11. Ania a balakad ti impaay ni Pablo para kadagiti Kristiano nga asawa a babbai?
11 Ti Kristiano nga asawa a babai dakkel maaramidanna a mamagbalin iti pagtaengan a lugar ti inana ken talna. Para kadagiti babbai, intukon ni Pablo daytoy napaltiingan a balakad: “Dakayo a babbai agpasakopkayo kadagiti assawayo a kas iti Apo, ta ti asawa a lalaki isu ti ulo ti babai a kas met ni Kristo isu ti ulo ti kongregasion, ket isu met laeng ti manangisalakan iti bagi. Ngem kas ti kongregasion agtulnog ken Kristo, kasta met a dagiti babbai agpasakopda koma kadagiti assawada iti isuamin. . . . Ket ti babai maaddaan koma ti nauneg a pammadayaw iti asawana.” (Efeso 5:22-24, 33) Daytoy “nauneg a pammadayaw” makatulong iti panamagbalin iti pagtaengan a lugar ti inana ken talna. Pudno unay, dakkel pannakaigiddiat dayta manipud iti kababalin dagiti adu a nailubongan nga assawa a babbai nga addan ti agwaywayas, nakarit nga espiritu a mangriribuk ken manggulo iti pagtaengan.
12. Kasanot’ rebbeng a panagtignay dagiti Kristiano nga assawa a lallaki ken babbai?
12 Dagiti Kristiano nga assawa a lallaki ken babbai masapul nga agtignayda kadagiti pamay-an a mangparang-ay ti ayat ken respeto. Ti lalaki ti rebbeng a nakonsiderasion, naayat, nataengan iti naespirituan. Ken ti asawa a babai ti rebbengna a managbuteng iti Dios, mannakitunos, nakaay-ayat. Di narigat a makita no kasano a dagita a kababalin pagbalinenda ti maysa a pagtaengan a lugar ti inana ken talna.
Nikaanoman “Dikay Ikkan ti Lugar ti Diablo”
13. Ania a balakad ti itden ni Pablo idiay Efeso 4:26, 27?
13 Yantangay imperpekto dagiti tattao, mabalin a di nalaka ti panangtaginayon ti natalna a pagtaengan. Kas pangarigan, mabalin a dagiti makinruar a panangparigat ti mangibunga ti pakarikutan nga isut’ mangikkat talna iti pagtaengan. Ngem ti panangiyaplikar ti balakad ni Pablo idiay Efeso 4:26, 27 makatulong iti kinatalna kadagiti pagtaengantayo. Insurat ni Pablo: “No agpungtotkayo, dikay agbasol; saan koma a lumnek ti init a sipupungtotkay pay laeng, ket dikay ikkan ti lugar ti Diablo.” Uray pay no ti asawa a lalaki wenno babai nainkalintegan a makapungtot sagpaminsan, uray asinoman kadakuada saanda koma a palubosan ti panagpungtotda nga agbalin a basol babaen iti panagtalinaedda a sipupungtot ken agipempempen ti sakit ti nakem. Sapay koma ta ditay palpalubosan ti manangdadael ti kinatalna, a ni Satanas a Diablo, a mangpukaw ti talna kadagiti Nakristianuan a pagtaenganyo!—1 Pedro 5:8.
14. No ti problema nakapataud ti pannakariribuk, aniat’ naisingasing tapno mapasubli ti talna iti pagtaengan?
14 Maipaay iti talna iti uneg ti pagtaengan, nupay kasta, tunggal agassawa ti masapul a mangiyaplikar iti balakad ti Biblia. No ti maysa a parikut mangpataud ti pakariribukan, ti panagkararag a dua a maipaay iti espiritu ti Dios ti mangibunga iti panangiparangarang ti bungana ken pannakaipasubli ti talna iti uneg ti pagtaengan. (Lucas 11:13; Galacia 5:22, 23) Wen, uray pay iti sidong ti makasuot unay a kasasaad, daytoy a kurso ti makatulong a mamagbalin iti pagtaengan a lugar ti inana ken talna.
Ti Paset dagiti Annak iti Talna ti Pamilia
15. Kasano a dagiti agtutubo makatulongda a mangparang-ay ti talna ti pamilia?
15 Uray met dagiti agtutubo, makatulongda a mangparang-ay ti talna ti pamilia. Kasano? Babaen ti panangiparangarang ti natulnog ken mannakitunos nga espiritu. Ti kasta nga espiritu agpannuray iti kadakkelanna iti Nainkasuratan a pannursuro nga aw-awatenda ken ti wagas a panangtungtungpal ti Kristiano a naganak iti indibidual nga akemna kas mannursuro. Ti paset daytoy nasken a panangsanay isut’ panangipakita ti umiso nga ulidan kas nagannak. Kas apagpag-isu a panangiyebkas ti Proverbio 22:6: “Iruammo ti ubing iti dalan a rebbengna a papanan; ket uray intono lakayen saannanto a pagpanawan.” Babaen iti naimbag a pannakasanay ken nasayaat nga ulidan ti nagannak, masansan saan a sumiasi dagiti ubbing manipud umiso a pamay-an. Ngem, siempre, agpannuray ti kadakkelanna iti kualidad ken kawadwad ti panangsanay, agraman iti puso ti agtutubo.
16. Ania nga ulidan maipapan ti panangsanay ti ubing ti adda kadatayo iti kaso ni Timoteo?
16 Rugian a sanayen dagiti annakyo iti naespirituan bayat a nakaub-ubingda pay. Naaramid dayta ken Timoteo, ta inggunamgunam ni Pablo kenkuana: “Ngem sika agtalinaedka kadagiti bambanag a sinursurom ken nakaallukoyam a patien, nga ammom no siasino ti nangadalam kadakuada ket nanipud idi kinamaladagam naammuam dagiti nasantuan a sursurat, a makabalin a mamagsirib kenka a maipaay iti pannakaisalakan gapu iti pammati ken Kristo Jesus.” (2 Timoteo 3:14, 15) Wen, ni Timoteo ti ‘naallukoy a namati’ kadagiti Nainkasuratan a kinapudno. Nausar ditoy ti Griego a sao a kaipapananna ti “sititibker a maallukoy; mapatalgedan” iti maysa a banag. (New Thayer’s Greek-English Lexicon, panid 514) Dayta ‘natibker a pannakaallukoy’ kinasapulanna ti nasged a panagregget iti biang ti Kristiano nga ina ni Timoteo, ni Eunice, ken ni apongna, ni Loida. Nagballigida a nangiyallatiw ken Timoteo ‘ti pammati nga awan panaginsisingpetna,’ uray pay no ni amana ti kasla saan a manamati. (2 Timoteo 1:5) Ikarkarigatanyo met laeng aya ti mangpatanor ti umas-asping a pammati kadagiti annakyo?
17. Aniat’ adda nga ebidensia a mabalin a masursuruan ti maysa a tao manipud kinamaladaga?
17 Ni Timoteo ti nasursuruan ti Kasuratan manipud kinamaladagana. Gapuna, dikay koma tagtagilag-anen ti kapasidad ti ubing a makasursuro. Ti The New York Times ti nangipadamag a sigun iti maysa a panagsirarak, “adda mamindua a kaadu dagiti synaptic a koneksion—luglugar a sadiay dagiti kakasla kayo a sangsanga dagiti selula ti utek agsasabatda-kadagiti dadduma a paset dagiti utek ti ubbing ngem iti utek dagiti natataenganen.” Uray ti nakagangganos unay nga ubbing ti makaadal iti bambanag maipapan ti no aniat’ naimbag ken no aniat’ dakes, makaay-ayo wenno nasakit. Iti librona a The Brain, kuna ni Richard M. Restak, M.D.: “Kadagiti isuamin a sibibiag nga organismo, mabalin a maidulin ti memoria iti utek sigun iti pategda a maipaay iti ilalasat. Ti animal ‘malaglagipna’ dagiti mangngaanna ket agsanud iti damo a pagilasinan ti iyaasidegen ti kabusorna. Dagiti memoria ti naiwayat met nga agsasaruno sigun iti kadagsen dagiti emosional a kapkapadasan. Kas ubbing, ditay kasapulan a mapagsawan a mamindua a di ikabkabil dagiti imatayo iti napudot a dalikan.” Siempre, adu pay ti rebbeng nga adalen maipapan iti panagtignay ti utek, ngem ti ubing ket makaadal babaen iti kapadasan. Kas pangarigan, uray iti nakagangganos nga edad, mabalin a masursuruan ti agtutubo nga agtugaw a siuulimek kadagiti Nakristianuan a panaggigimong.
18. Idiay Efeso 6:1-4, ania a balakad ti itden ni Pablo kadagiti annak ken nagannak?
18 Bayat a tumataengan dagiti ubbing, mabalinda nga umawat a progresibo iti naespirituan a pannursuro. Kadagiti nadumaduma a bambanag, maadalda a ti Dios namnamaenna ida nga agtulnog kadagiti dadakkelda. Kasapulan daytoy ti natibker ngem naayat a panangsanay dagiti nagannak, ta insurat ni Pablo: “Annak, agtulnogkayo kadagiti dadakkelyo gapu iti Apo, ta daytoy nalinteg: ‘Dayawem ni amam ken ni inam’; nga isu ti umuna a bilin nga adda karina: ‘Tapno naimbag ti lak-ammo ket atiddag ti biagmo iti rabaw ti daga.’ Ket dakayo nga amma, dikay ruroden dagiti annakyo, no di ket idalanyo ida iti alagaden ken panangiturong-panunot ni Jehova.” (Efeso 6:1-4) Dagiti natulnog nga annak dakkel maitulongda iti panamagbalin iti pagtaengan a lugar ti inana ken talna.
19. Aniat’ makapabileg iti singgalut ti naganak ken ti anak?
19 Ngem aniat’ makapatibker iti singgalut ti naganak ken anak? Ti panagbasa ti Biblia ken Nakristianuan a literatura a sangsangkamaysa ti sigurado a makatulong a mangaramid iti daytoy. Dagiti publikasion kas Ti Librok dagiti Estoria ti Biblia ken Panagimdeng iti Naindaklan a Mannursuro ti nangnangruna a nausar iti panangtulong kadagiti agtutubo. No agbasbasa ti Biblia ken kadagiti dadduma a tiempo, ipaganetgetyo ti ayat iti Dios. Bayat a mangmangan, agsao kadagiti makaidayaw ken Jehova kas ti Naindaklan a Manangipaay. No agdaldaliasat a kadua dagiti annakyo, ipabiang iti Dios dagiti pagsidsiddaawan ti panamarsua-dagiti mula, sabong, kayo, bantay, karayan, danaw, ken biag ti an-animal. No makiramraman iti ministerio iti tay-ak, gundawayanyo ti agkomento iti panagayat ti Dios. Inaldaw, tulonganyo ti anakyo a dumakkel iti panagayatna ken Jehova kas maysa a persona. Siempre, tapno madanon ti puso ti anakyo, ti kasta nga ayat ti rebbeng nga adda met iti pusoyo.—Deuteronomio 6:4-7.
20. Kasano kapateg ti umiso a disiplina?
20 Diyo koma liplipatan a ti disiplina ti nasken. No umiso ti pannakaipaayna ken pannakaawatna, “pataudenna ti natalna a bunga ti kinalinteg.” (Hebreo 12:11) Ket dagiti ubbing nga agpasakop a sisisirib iti disiplina dagiti nagannak mangyeg ti rag-o ken dayaw ti pamilia ken itandudo dayta ti naimbag a naganda. (Proverbio 10:1; 13:1; 23:24, 25) Wen, babaen ti panangtungpalda kadagiti Nainkasuratan nga akemda, dagiti nagannak ken annak mapagbalinda ti pagtaenganda a lugar ti inana ken talna.
Taginayonenyo ti Pagtaengan ti Inana ken Talna
21. Sigun iti Proverbio 24:3, 4, kasano a mataginayon ti pagtaengan a lugar ti inana ken talna?
21 Kasano a mataginayon ti pagtaengan kas lugar ti inana ken talna? Kuna ti proverbio: “Gapu iti kinasirib mapatakder ti balay, ket gapu iti pannakaawat mapasingkedan. Ket gapu iti pannakaammo mapnodanto dagiti silsiled iti amin a napateg ken nakaay-ayo a kinabaknang.” (Proverbio 24:3, 4) Babaen iti pannakaammo ken aramid ti nagaget a pamilia, mabalin a ti pagtaengan ti mapunno kadagiti nakaay-ayo a bambanag a namaterialan. Ngem ti sangakabbalayan ti mabalin laeng a maibangon ken maipasdek iti natibker a pundasion no dagiti kamkamengna ti mangipakita ti pannakaawat ken mangwatwat ti nadiosan a kinasirib, nga iyaplikar a siuumiso dagiti Nainkasuratan a pannakaammo. Wen, ti kinasirib pabilgenna ti maysa a pamilia ken pagbalinenna a posible ti naballigi a panagbiag kas maysa a yunit.
22. Ti panangiyaplikar kadagiti pannursuro ti Dios ti mangibunga ti ania?
22 Ti panangiyaplikar kadagiti pannursuro ti Dios iti sangakabbalayan ti mangibunga met ti talna, ta naibaga kadagiti Israelita: “Siak ni Jehova a Diosmo, a mangisuro kenka a maipaay iti gunggonam a mangiturong kenka iti dalan a papanam koma. O no dinengngegmo koma dagiti bilbilinko! Iti kasta ti talnam kas koma iti maysa a karayan, ken ti kinalintegmo kasla koma daldalluyon ti baybay.” (Isaias 48:17, 18) Gapuna, sapay koma ta amin a nadiosan nga assawa a lallaki, assawa a babbai, ken annak iyaplikarda ti nailangitan a kinasirib. Iti kasta dagiti pagtaengantayo kankanayonto a luglugar ti inana ken talna.
Malagipyo Pay Aya?
◻ Agpaay iti natalinaay a biag iti pagtaengan, ania a panagpili ti aramiden ti di kasado a Kristiano nga agpampanunot a mangasawa?
◻ Sigun iti Efeso 5:21-33, aniat’ masapul nga aramiden dagiti assawa a lallaki ken babbai tapno maragpatda ti talna iti pagtaengan?
◻ Kasano a ti panangiyaplikar ti balakad idiay Efeso 4:26, 27 makatulong a mamagbalin iti pagtaengan a lugar ti kinatalna?
◻ Iti ania a pamay-an a dagiti agtutubo makatulongda iti talna ti pamilia?
◻ Kasanotay a mataginayon dagiti pagtaengantayo kas luglugar ti inana ken talna?
[Ladawan iti panid 17]
Dagiti Kristiano nga assawa a lallaki ken babbai masapul nga agtignayda kadagiti pamay-an a mangparang-ay iti ayat ken pammadayaw
[Ladawan iti panid 18]
Ni Timoteo ti nasursuruan kadagiti kinapudno ti Dios manipud kinamaladaga. Tultulonganyo met laeng aya dagiti annakyo a dumakkel iti pannakaammo ken ayat ken Jehova?