Ti Panagbalin a Naballigi a Naganak

“IBAGAK kenka no aniat’ kaipapanan ti panagbalin a naballigi a naganak,” kuna ni Raymond, ama ti lima. “Dara, trabaho, lulua, ken ling-et!”

Naimpusuan nga immanamong ti asawa ni Raymond. Ngem innayonna: “Saan a nalaka ti panangpadakkel kadagiti annak itatta, ngem bayat a makitkitam a dumakdakkelda kas responsable a natataengan, maikari amin ti panagregget.”

Ti panangpadakkel kadagiti annak nikaanoman saan pay a siwayawaya a naan-anay manipud kadagiti panagdanag. Kaskasdi, itatta, kadagiti adu a nagannak ti panangpadakkel kadagiti annak ket kasla nagbalinen a nakagulgulo. “Ti panangipagarupko ti panagbalin a naganak itatta ket ad-adda a narigrigat ngem idi panawen dagiti dadakkelko agsipud ta ti biag ket nagbalinen nga ad-adda a komplikado,” kuna ni Elaine, nga isu ket 40 añosen ken ti ina iti maysa nga anak a lalaki a tin-edyer. “Dika kanayon nga ammo no kaano ti panagbalinmo nga istrikto ken kaano ti panagbalinmo a naanus.”

Ania ti Naballigi a Naganak?

Ti naballigi a naganak ket isu daydiay mangpadakkel iti anakna iti pamay-an a ti anakna ket addaan tunggal gundaway a dumakkel kas responsable a nataengan, agtultuloy a siaaktibo nga agdaydayaw iti Dios ken mangidemostra iti ayatna iti padana a tao. (Mateo 22:37-39) Ngem, nakalkaldaang, ta saan nga amin nga annak ket agbalinda kas responsable a natataengan. Apay a saan? Kanayon kadi a basol dagiti nagannak no daytoy ti mapasamak?

Usigenyo ti maysa nga ilustrasion. Ti kontraktor ti maysa a pasdek ti mabalin nga addaan kadagiti kasayaatan a plano ken dagiti materiales a pagbangon a sisasagana nga usarenna. Ngem aniat’ mapasamak no ti kontraktor dina kayat a suroten ti plano, nalabit ipalubosna pay dagiti minamaag a panangpapartak ti panagtrabaho wenno ipalubosna dagiti nakapkapuy a materiales a maisukat kadagiti de kalidad a materiales? Dinto aya nakapuy ti mairingpas a pasdek wenno patakder, a napeggad pay ketdi nga usaren? Ngem, kas pangarigan, dayta a kontraktor ti napasnek ken inaramidna ti inggat’ kabaelanna a mangsurot iti plano ken agusar kadagiti de kalidad a materiales. Dinto aya ti makinkukua ti nalpasen a patakder ti addaanen iti responsabilidad a mangtaginayon iti dayta iti umiso nga urnosna? Dinto aya addaan met ti responsabilidad a dina daddadaelen dagiti de kalidad a materiales ken sukatan ida kadagiti nakapkapuy?

Iti piguratibo a pamay-an, dagiti nagannak nairamanda iti maysa a trabaho a panagbangon. Kayatda nga ibangon kadagiti annakda dagiti nasayaat a personalidad. Ti Biblia ti mangmangted ti kasayaatan a plano nga agpaay iti daytoy. Dagiti materiales a de kalidad, “balitok, pirak, napapateg a batbato,” ket naiyaspingda iti Kasuratan kadagiti kualidad, a kas ti napigsa a pammati, nadiosan a kinasirib, naespirituan a kinasirib, naespirituan a pannakaawat, kinasungdo, ken ti naayat a panangapresiar iti Dios a mannakabalin-amin ken dagiti linlintegna.​—1 Corinto 3:10-13; idiligyo iti Salmo 19:7-11; Proverbio 2:1-6; 1 Pedro 1:6, 7.

Ti met anak, bayat nga isut’ agmatmataengan, ti ad-adda met a mangala ti responsabilidad a mangibangon iti bagina met laeng iti pudpudno a nasayaat a personalidad. Isu masapul a situtulok a sumurot iti isu met laeng a plano, ti Sao ti Dios, ken usaren dagiti isu met laeng a de kalidad a materiales kas kadagiti nagannak kenkuana. No ti anak inton agbalin nga agtutubo a nataengan ti agtukiad a mangaramid iti daytoy wenno dadaelenna ti kasta a nagsayaat a pasdek, ngarud isu met ti mapabasol iti ibungana a didigra.​—Deuteronomio 32:5.

Apay a Daytat’ Narigat?

Ti panagbalin a naballigi a naganak itatta ti narigat gapu kadagiti dua a rason. Umuna, agpadpada a dagiti nagannak ken dagiti annak ket imperpektoda ken agkamalida. Masansan, daytoy ramanenna ti aw-awagan ti Biblia a panagbasol, ken ti pagannayasan nga agbasol ket natawid.​—Roma 5:12.

Ti maikadua a rason isu daytoy: Dagiti dumakdakkel nga annak maim-impluensiaanda iti ad-adda pay ngem dagiti dadakkelda. Ti intero a komunidad ket addaan epekto kadagiti ipatpateg ken panangmatmat ti ubing iti panagbiag. Gapu iti daytoy, ti padto ni Pablo maipapan iti kaaldawantayo ket pakaseknan dagiti nagannak. Kunana: “Masapul a sanguenyo ti kinapudno: ti maudi a panawen datar a lubong ket maysanto a panawen ti riribuk. Dagiti tattao awanto ti ayatenda no di kuarta ken ti bagida; agbalindanto a natangsit, napalangguad, ken abusado; nga awan panagraemda kadagiti dadakkelda, awan panagyamanda, saanda a nasionta, awan ti nainkasigudan nga ayatda; saan a mapalamiis ti gurgurada, manangriribukda, managpungpungtotda ken nauyongda, ganggannaetda maipamaysa ti gurigorda, manangriribuk, managpungpungtot ken naiyegda, ganggannaetda kadagiti isuamin a kinaimbag, traidorda, adbentureroda, natangsitda. Tattaodanto a mangipangpangruna iti ragragsak imbes a ti Dios, tattao a mangtaginayon iti pammarang a porma ti relihion, ngem ilibakda met ti kinapudno dayta. Umadayoka kadagiti tattao a kas kadagitoy.” (Kuami dagiti italiko.)​—2 Timoteo 3:1-5, New English Bible.

Gapu ti pannakaabel ti lupot ti agdama-aldaw a sosiedad manipud kadagiti nakapuy a panait, pagsidsiddaawan pay aya a sumagmamano kadagiti nagannak ipangatoda dagiti im-imada iti pannakaupayda ket ngangngani isukoda ti panangpadakkelda iti maysa nga ubing? Tumaliaw iti tawen 1914. Nakita dayta napagasatan a tawen ti pamunganayan a panagbalbaliw ti kagimongan, ket dayta a panagbalbaliw saan nga agpaay iti pagsayaatan. Dagiti dua a gubat sangalubongan nanipud idin ti nangikkat saan laeng a ti talna ditoy daga. Ti kagimongan itatta ket awanan ti moral a pamigsa a kasapulan tapno tungpalen ti akemna a panangisagana kadagiti annak nga agpaay iti responsable a kinanataengan. Iti kinapudnona, naipasango dagiti nalinteg panagpuspusona a nagannak iti sosial a kasasaad a nauyong kadagiti ipatpateg a kayatda nga isuro kadagiti annakda.

Gapuna, dagiti nagannak ket addaandat’ basbassit a katulongan iti bunggoy. Kadagiti napalabas, nanginanamada kadagiti eskuelaan publiko a tumulong a mangisuro kadagiti annakda kadagiti isu met laeng a pamunganayan nga ipatpateg a nasudi kadakuada kas nagannak kadagiti pagtaenganda. Ngem saanen a kasta itatta. “Dagiti pakarigatan dagiti agtutubo itatta ket naidumada,” kuna ni Shirley, a nagraduar manipud high school idi 1960. “Awan idi dagiti droga wenno libre a sekso idi addakami iti high school. Ti panangilimed nga agsigarilio ket maibilbilang a dakes 30 a tawtawen ti napalabasen. Idi nag-high school ti inaunaan nga anakko a babai manipud 1977 agingga ti 1981, ti panagusar kadagiti droga ti dakkel a problema. Itan simmalput dagiti droga kadagiti nababbaba nga eskuelaan. Ti buridek nga anakko a babai, a 13-añosnan, ti kasapulan a sumango iti dayta a panangpilit ti droga iti tunggal aldaw idiay eskuelaan iti napalabasen a dua a tawen.”

Kasta met, dagiti nagannak idi un-unana, mabalinda ti agpannuray kadagiti lolo ken lola, dagiti kakabagian, ken kakaarruba a tumulong a mangaywan iti kababalin ni “Johnny.” Ngem maminsan manen, daytat’ nagbalbaliwen. Ket nakalkaldaang nga ipakaammo, nga iti dumakdakkel a bilang dagiti pamilia, awan pay ketdin ti dua-miembro nga agkabunggoy; ti intero a responsabilidad a panangpadakkel ti anak ti agtinnag kadagiti ab-abaga ti maymaysa a naganak.

Ti Naballigi a Plano nga Agpaay kadagiti Nagannak

Nupay ti panangpadakkel ti anak ti narigrigat itatta, makapagballigi dagiti nagannak no aprobetsarenda ti nasubuken iti panawen a katulongan​—it Biblia. Ti Sao ti Dios ti agbalin a plano, wenno programa ti panagtignay, nga agpaay iti panagbalin a nagannak. No kasano a ti masirib a kontraktor usarenna a naimbag ti plano a mangigiya iti panangibangon iti maysa a pasdek agingga iti naballigi a pannakalpasna, mausaryo met ti Biblia kas ti giyayo iti panangpadakkel kadagiti annakyo nga agbalin a responsable a natataengan. Pudno, saan a nairanta ti Biblia a nangnangruna a kas maysa a mangiwanwan nga agpaay iti naballigi a panagbalin a naganak, ngem daytat’ naglaon iti direkta a balakad nga agpaay kadagiti nagannak ken annak. Daytat’ maysa met a gameng dagiti nakalemmeng a prinsipio a no maiyaplikar makagunggona kadakayo kas naganak.​—Deuteronomio 6:4-9.

Kas pangarigan, usigenyo ni Diane. Idi ti 14-años nga anakna a lalaki, ni Eric, ket ub-ubing pay, isu ti “nalabes unay nga anak, narigat a pakisaritaan,” kunana. Isu iti dayta a punto a nadiskubrena ti kinasirib nga adda ti likudan ti Proverbio ti Biblia: “Ti patigmaan [ti panggep wenno intension ti maysa] iti puso ti tao kas nauneg a danum, ngem ti tao a mannakaawat maaonnanto.” (Proverbio 20:5) Kadagiti sumagmamano nga annak, ti rikrikna ken pampanunotda​—dagiti pudpudno a panagemda​—ti adda iti pusoda a kas dandanum idiay tukok ti nakaununeg a bubon. Kasta ni Eric. Kasapulanna ti napinget a panagtrabaho ti naganak tapno aonen dagidiay a panagem. “No isut’ agawiden nga aggapu idiay eskuelaan, isut’ saan nga agburburayok kadagiti bambanag a naisalaysay,” malaglagip pay ni Diane. “Gapuna inikkak ti panawen a mangammo no ania ti sangsanguenna idiay eskuelaan. No maminsan agsaoak a literal iti adu nga or-oras a kadua ni Eric sakbay nga ipanayagna no ania ti pudno a pampanunotenna iti kaunggan ti pusona.”

Ti rason iti nangato a kinapateg ti Biblia kas giya ti nalaka laeng: Ni Jehova a Dios ti Autorna. Isu met ti Namarsuatayo. (Apocalipsis 4:11) Ammona ti naturalesatayo ken situtulok a ‘mangisuro kadatayo a manggunggona iti bagbagitayo ken mangiturong kadatayo iti dalan nga intay papanan.’ Pudno daytoy uray no ti maysa ket naganak wenno maysa nga anak. (Isaias 48:17; Salmo 103:14) Nupay dadduma a tattao ti agregget nga ad-adda ngem kadagiti dadduma iti panagbalinda a nasaysayaat a naganak, amin mabalinanda ti agbalin a nasaysayaat a naganak babaen ti panangsurot kadagiti panangiwanwan a naibalabala kadagiti Kasuratan.

Tratuenyo ti Tunggal Maysa kas Indibidual

Dagiti naimbag nga annak saanda a mapataud babaen ti panangsurot kadagiti sumagmamano a maiyanatup a grupo dagiti natauan a pagalagadan no kasano a saan met a tunggal maysa a natataengan ti naaramid nga agbalin kas “perpekto” a naganak. Tunggal anak ti addaan kabukbukodanna a personalidad ket tunggal anak ti masapul a pakilangenan kas indibidual. Bigbigen ti Biblia daytoy. Tapno matulongan dagiti nagannak a mangliklik iti di umiso a panamagdidilig iti maysa nga anak iti sabali, ti prinsipio nga adda iti likudan ti panangsurot iti balakad ti Biblia ket maiyanatup: “Ngem suoten ti tunggal maysa ti aramidna met laeng, ket iti kasta addanto ragsakna iti maipuon met la kenkuana, ket saan a maipuon iti sabali.”​—Galacia 5:26; 6:4.

Ni John, nga ama ti dua, nakitana a ti Nainkasuratan a pammagbaga nga adda iti ngato ti nangtulong kenkuana a nangsalimetmet iti kinatimbeng met iti panangmatmat dagiti annakna iti maysa ken maysa, ken uray pay met kadagiti dadduma a pamilia. “Paregtaek dagiti annakko a saanda a kitkitaen no ania ti adda wenno ar-aramiden dagiti dadduma a pamilia,” inlawlawag ni John. “Addaantayo kadagiti kabukbukodan a pagannurotan ti pamiliatayo nga isut’ mataginayon.”

Sanayen “Manipud Kinamaladaga”

Kaanot’ rebbeng a panagbalin ti relihion a paset ti naballigi a panagbalin a naganak? “Awan ti makuna a nasapa unay a panangrugi,” kuna ni Gary, a ti anakna a lalaki ti karugrugina iti kindergarten. Patien ni Gary a dagiti annak ti masapul nga addaan kadagiti pudpudno a gagayyem iti lokal a kongregasion Kristiano uray pay sakbay ti panangrugida nga ageskuela. Daytat’ maysa a rason no apay a ni Gary ken ni asawana itugtugotda a kankanayon ni Evan kadagiti Nakristianuan a panaggigimong manipud iti aldaw a pannakaiyanakna. Tultuladen ni Gary ti inaramid ni Eunice, maysa a naganak a nakomendaran idiay Biblia, iti inaramidna iti anakna a ni Timoteo. Naadal ni Timoteo dagiti ABC’s dagiti Nainkasuratan a sursuro “manipud kinamaladaga.”​—2 Timoteo 1:5; 3:15.

Ti ina ni Timoteo ken nalabit ni apongna a baket, a ni Loida, siniguroda a saan a dagiti personal a kapanunotanda ti maipasagepsep kenkuana manipud iti kinamaladaga; imbes ketdi, ammoda a dagiti pannursuro ni Jehova ti mamagbalin kenkuana a nasirib a maipaay iti pannakaisalakan. Ti surat a naipatulod ken ni Timoteo babaen ken Kristiano nga apostol Pablo kunana: “Ngem, sika, agtalinaedka kadagiti bambanag a sinursurom ken pinatalgedam, nga ammom no siasino ti nangadalam kadakuada ket nanipud idi kinaubingmo naammuam dagiti nasantuan a sursurat, a makabalin a mamagsirib kenka a maipaay iti pannakaisalakan gapu iti pammati ken Kristo Jesus.”​—2 Timoteo 3:14, 15.

Gapuna tinulongan ni Loida ken ni Eunice ni Timoteo a nagrason iti Sao ken nangisadag iti pammatina no ania ti kinuna ti naisurat a Sao ti Dios. Iti daytoy a pamay-an ti pammatina ti saan laeng a naimula kadagiti dadakkelna no di ket iti nasantuan a kinasirib ti Sao ni Jehova. Saanna a sinurot dagiti Nakristianuan a kinapudno gapu laeng ta ni nanangna ken ti apongna a baket ket managdaydayawda ken Jehova, no di ket isut’ kumbinsido a mismo a ti nasursurona kadakuada ket pudno unay nga isu ti kinapudno.

Awan duadua, pinanunot met ni Timoteo no ania a kita dagiti tattao ni nanangna ken ni apongna a baket​—isudat’ pudpudno a naespirituan a tattao. Isut’ saanda nga allilawen wenno tiritiren ti kinapudno a maipaay kadagiti inaagum a panggep; ket saanda met a managinsisingpet. Ngarud, ni Timoteo, awan panagduaduana maipapan kadagiti bambanag a nasursurona. Ket awan duadua a ti nataengan a panagbiagna kas aktibo a Kristiano ti nangparagsak ti puso ni matalek nga inana.

Wen, ti naballigi a panagbalin a naganak ket maysa a narigat a trabaho, ngem kas kinuna ti maysa nga ina a naadaw a nasapsapa: “Ti panagregget ti maikari amin.” Nangnangruna a pudno daytoy no dagiti nagannak maikunada maipapan kadagiti annakda ti insurat ni apostol Juan kadagiti naespirituan nga annakna: “Awan ti dakdakkel a pagrag-oak ngem iti pannakangngegko a dagiti annakko magmagnada iti kinapudno.”​—3 Juan 4.

[Kahon iti panid 6]

Ti Edukasional a Programa a Sinurot dagiti Nagannak iti Israel

Iti kadaanan nga Israel, responsable dagiti naganak iti panangisuro ken panangsanay kadagiti babassit nga annakda. Isudat’ agbalin nga instruktor ken manangiwanwan kadagiti annakda. Ti moderno a panagbalin a naganak ti magunggonaan babaen ti panangipangag iti umas-asping a programa. Ti edukasional a programa iti Israel ti mabalin a gupgopen kas iti sumaganad:

1. Naisuro ti panagbuteng ken Jehova.​—Salmo 34:11.

2. Naipatigmaan ti panangdayaw iti ama ken ina.​—Exodo 20:12.

3. Ti panangisuro ti Linteg, agraman kadagiti ar-aramid ni Jehova, ti naipasagepsep.​—Deuteronomio 6:7-21.

4. Naipagpaganetget ti panagraem kadagiti natataengan a tattao.​—Levitico 19:32.

5. Naipaganetget met ti panagtulnog.​—Proverbio 23:22-25.

6. Naiyukuok ti praktikal a panagsanay maipaay iti panagbiag.​—Marcos 6:3.

7. Naipaay met ti panangisuro ti panagbasa ken panagsurat.​—Juan 7:15.

[Ladawan iti panid 5]

Ti Sao ti Dios ket maysa a plano, wenno programa ti panagtignay, a maipaay iti panagbalin a naganak