Librot’ Biblia Numero 55​—2 Timoteo

Mannurat: Pablo

Lugar a Nakaisuratanna: Roma

Nalpas a Naisurat: c. 65 K.P.

1. Aniat’ rimsua a pannakaidadanes idiay Roma idi agarup 64 K.P., ken iti ania a rason?

NAIBALUD manen ni Pablo idiay Roma. Ngem, nakarkaro daytoy maikadua a pannakaibalud ngem ti immuna. Agarup 65 K.P. idi. Dakkel nga uram ti naangay sadi Roma idi Hulio 64 K.P., a grabet’ naperdi iti 10 kadagiti 14 a rehion ti siudad. Sigun ken Tacitus a Romano a historiador, ni Emperador Nero dina “malipatan ti nalaad a pammati nga adda nangibilin iti uram. Gapuna, tapno maiwaksi ti damag, impabasol ni Nero ken impakatna dagiti kadadawelan a tuok iti maysa a grupo a karurrurodda, nga inawagan a Kristiano dagiti umili. . . . Umariwekwek dagiti nakondenar, saan a gaput’ pannakapuor ti siudad, no di ket iti gurada ti sangatauan. Nadumaduma a rabrabak ti innayonda iti panangpapatayda. Kinawesanda idat’ kudil dagiti animal, pinispisang ida dagiti aso ket natayda, wenno inlansada ida iti krus, wenno pinuoranda ida, tapno pagsilawda iti rabii, no awanen ti init. Intukon ni Nero dagiti hardinna a pagpabuyaan . . . Rimsuat’ rikna a panangay-ay; ta nagminar a dinadaelda ida, saan a gapu ta paglaingan ti publiko, no di ket panangpanuynoy iti kinadangkok ti maysa a tao.”a

2. Ania dagiti sirkumstansia ni Pablo idi isuratna ti Maikadua a Timoteo, ket apay nga inapresiarna ni Onesiforo?

² Nalabit nga iti daytoy a periodo ti narungsot a pannakaidadanes a naibalud manen ni Pablo sadi Roma. Itan nakawaranen. Dinan ninamnamat’ pannakaluk-at no di ket inur-urayna lattan ti ultimo a sentensia ken ipapatay. Mammano ti bisitana. Wen, no ilatak ti maysa nga isu ket Kristiano agpeligro iti pannakaarestar ket matay a matutuok. Gapuna idi agsurat ni Pablo inapresiarna dagiti bisitana manipud Efeso: “Ti Apo ipaayna koma ti asi iti balay ni Onesiforo, ta namin-adu nga isu liniwliwanak, ket dina imbain ti kawarko. No di ket, idi nga adda ditoy Roma, sinapulnak a sireregget ket nasarakannak.” (2 Tim. 1:16, 17) Idi agsurat nga agngangabit ken patay, tinukoy ni Pablo ti bagina nga “apostol ni Kristo Jesus gapu iti pagayatan ti Dios kas mayannurot iti kari ti biag a naikanunong ken Kristo Jesus.” (1:1) Ammo ni Pablo a ti biag a naikanunong ken Kristo agur-uray kenkuana. Isu nangaskasaba kadagiti adu a kangrunaan a siudad daydi a lubong, manipud Jerusalem inggat’ Roma, ken nalabit inggat’ España. (Roma 15:24, 28) Tinurposna a simamatalek ti tarayenna.​—2 Tim. 4:6-8.

3. Kaano a naisurat ti Maikadua a Timoteo, ket kasano a nagimbagan dayta dagiti Kristiano iti uray ania a panawen?

³ Nalabit naisurat daydi idi agarup 65 K.P., sakbay unay ti pannakamartir ni Pablo. Mabalin nga adda pay lat’ Efeso idi ni Timoteo, ta pinaregta ni Pablo nga agtalinaed sadiay. (1 Tim. 1:3) Itan, namindua nga indagadag ni Pablo nga umay daras kenkuana ni Timoteo, ket kiniddawna nga itugotna ni Marcos, agraman kagay ken dagiti pagbasaan nga imbati ni Pablo sadi Troas. (2 Tim. 4:9, 11, 13, 21) Gapu ta ti tiempo napeggad idi naisurat daytoy, naglaon iti nabileg a pammaregta ken Timoteo, ket pammabileg met kadagiti pudno a Kristiano iti unos dagiti amin a panawen nanipud idi.

4. Aniat’ prueba nga autentiko ken kanonikal ti Maikadua a Timoteo?

⁴ Ti Maikadua a Timoteo autentiko ken kanonikal gapu kadagiti rason a nadakamaten iti Umuna a Timoteo. Binigbig ken inusar dagidi nagkauna a mannurat ken komentarista, agraman ken Policarpio idi maikadua a siglo K.P.

LINAON TI MAIKADUA A TIMOTEO

5. Ania a kitat’ pammati ti adda ken Timoteo, ngem ania koma ti itultuloyna nga aramiden?

⁵ “Salimetmetam ti padron dagiti makapakaradkad a sao” (1:1–3:17). Imbaga ni Pablo ken Timoteo a dina pulos malipatan kadagiti kararagna ket mailiw kenkuana. Linagipna ‘ti pammati a di aginsisingpet’ nga adda ken Timoteo a naadda nga immuna ken lolana a Loida ken ni inana nga Eunice. Parayrayen koma ni Timoteo kas apuy ti sagut nga adda kenkuana, ‘ta ti Dios saan a nangted iti espiritu ti kinatakrut, no di ket ti pannakabalin ken ti ayat ken ti kinatakneng ti isip.’ Saan koma ngarud a mabain a mangasaba ken agsagabat’ dakes gapu iti naimbag a damag ta ti di kaikarian a kinamanangaasit’ Dios naibatad unay gapu iti pannakaiparangarang ti Manangisalakan, ni Kristo Jesus. Masapul a “salimetmeta[nna] ti padron dagiti makapakaradkad a sao” a nangngegna ken Pablo, nga aywananna kas naimbag a banag a naitalek.​—1:5, 7, 13.

6. Aniat’ imbalakad ni Pablo no iti pannursuro, ket kasano a maanamongan ni Timoteo a trabahador ken nadayaw a basiha?

⁶ Ni Timoteo ikumitna dagiti banag a naadalna ken Pablo “kadagiti tao a matalek, ket isuda met, makabalindanto a mangisuro kadagiti sabali.” Paneknekan koma ni Timoteo nga isu ket nasayaat a soldado ni Kristo Jesus. Ti soldado liklikanna dagiti negosio a pakaigalutan. Sa, daydiay mabalangatan kadagiti ay-ayam makirupak sigun kadagiti pagalagadan. Tapno magun-odnat’ pannakaawat, kanayon koma nga utoben ni Timoteo dagiti saon Pablo. Nasken a laglagipenna ken ipalagip kadagiti sabali a “ni Jesu-Kristo nagungar kadagiti natay ket bin-i ni David” ket ti pannakaisalakan ken agnanayon a dayag a naikanunong ken Kristo, a makipagturay kas ari kenkuana, isut’ gunggona dagidiay napili a makaibtur. Masapul nga ikagumaan ni Timoteo nga idatag ti bagina kas naanamongan a trabahador ti Dios, a liklikanna dagiti ubbaw a palpalawag a salungasingenda ti nasantuan, nga agsaknap kas gangrena. Kas iti uneg ti dakkel a balay maisina daydiay nadayaw a basiha iti dayta nanumo, gapuna imbalakad ni Pablo ken Timoteo nga “adayuam dagiti tarigagay nga inuubingan, ket sumurotka iti kinalinteg, pammati, ayat, talna, a makikaduaka kadagiti umawag iti Apo a sidadalus ti pusoda.” Ti adipen ti Apo masapul a naamo kadagiti isuamin, kualipikado a mangisuro, buyogen ti kinaemma.​—2:2, 8, 22.

7. Apay a ti naipaltiing a Kasuratan nangnangruna a naimbag “kadagiti maudi nga aldaw”?

⁷ “Kadagiti maudi nga aldaw,” napeggadto dagiti aldaw ket dagidiay agpampamarang iti nadiosan a debosion, “kankanayon nga agad-adalda ngem ni kaanoman dida makagteng iti umiso a pannakaammo iti kinapudno.” Ngem inannurot a siinget ni Timoteo ti insuro ni Pablo, ti kabibiagna, ken ti pannakaidadanesna, a kadagita isut’ inaon ti Apo. “Kinapudnona,” innayonna, “amin dagiti mayat nga agbiag buyogen ti nadiosan a debosion a naikadua ken Kristo Jesus maidadanesdanto.” Ngem, ni Timoteo ituloyna dagiti banag a naadalna manipud kinamaladagana, a mabalin a mamagsirib kenkuana iti pannakaisalakan, ta “amin a Kasuratan impaltiing ti Dios ket naimbag.”​—3:1, 7, 12, 16.

8. Aniat’ indagadag ni Pablo ken Timoteo, ket mainaig itoy kasano a nagrag-o ni Pablo?

⁸ Iringpas a naan-anay ti ministerio (4:1-22). Imbilin ni Pablo ken Timoteo nga “ikaskasabam ti sao” a sigaganetget. (4:2) Dumtengtot’ tiempo a di maanusan dagiti adu ti makapakaradkad a sursuro ket kaykayatdanto dagiti palso a mannursuro, ngem agparbeng koma ni Timoteo, ‘nga aramidenna ti trabaho ti ebanghelisador, nga iringpas a naan-anay ti ministeriona.’ Gapu ta ammona nga asidegen ti ipapatayna, nagrag-o ni Pablo ta nakirupak iti nasayaat a pannakidangadang, a naturposna ti tarayenna ket inaywananna ti pammati. Itan seggaannan a sikokompiansa ti gunggona, “ti balangat ti kinalinteg.”​—4:5, 8.

9. Aniat’ inyebkas ni Pablo a panagkompiansana iti bileg ti Apo?

⁹ Indagadag ni Pablo nga umay a daras ni Timoteo ket imbilinna dagiti kasapulan no agbiahe. Idi damo a panagdepensa ni Pablo pinanawanda, ngem isu pinapigsa ti Apo tapno maturpos koma a naan-anay ti panangaskasaba kadagiti nasion. Wen, agtalek nga isu ispalento ti Apo kadagiti amin a nadangkes nga aramid ken isalakannanto para iti nailangitan a Pagarianna.

NO APAY NAIMBAG

10. (a) Ania a partikular a pagimbagan ti “amin a Kasuratan” ti naigunamgunam iti Maikadua a Timoteo, ket ania koma ti ikagumaan a pagbalinan dagiti Kristiano? (b) Ania nga impluensia ti liklikan, ket kasano a maaramid daytoy? (c) Aniat’ agtultuloy a nasken unay?

¹⁰ “Amin a Kasuratan impaltiing ti Dios ket naimbag.” Naimbag iti ania? Imbaga ni Pablo kadatayo sigun iti maikadua a suratna ken Timoteo: “Pakasursuruan, pakababalawan, pakatinggaran, pakadisiplinaan iti kinalinteg, tapno ti tao ti Dios naan-anay koma a makabael, makabalan a nalaing iti tunggal aramid a nasayaat.” (3:16, 17) Naimbag a “pakasursuruan” ti naigunamgunam itoy a surat. Amin nga agayat itat’ kinalinteg ipangagda koma ti masirib a balakad ti surat nga agbalinda a mannursuro ti Sao ket ikagumaanda ti agbalin a naanamongan a trabahador ti Dios, “aramatem iti umiso ti sao ti kinapudno.” Kas ti Efeso idi tiempon Timoteo, kasta met itoy moderno a panawen, nga adda dagidiay agrayo “kadagiti minamaag ken nanengneng a panagsusuppiat,” isuda a “kanayon nga agad-adal ngem ni kaanoman dida makagteng iti umiso a pannakaammo ti kinapudno,” sada ilaksid ti “makapakaradkad a sursuro” ket kaykayatda dagidiay manggagatel ti lapayagda a mayannugot iti kinagaramugamda. (2:15, 23; 3:7; 4:3, 4) Tapno maliklikan dagiti nailubongan nga impluensia, nesesita a “salimetmetam ti padron dagiti makapakaradkad a sao” buyogen ti pammati ken ayat. Sa, masapul unay dagidiay “makabalinto a mangisuro kadagiti sabali” iti uneg ken ruar ti kongregasion, kas ken Timoteo, “ti tao ti Dios.” Naragsak amin dagidiay mangibaklay itoy a rebbengen, nga agbalinda a ‘kualipikado a mangisuro buyogen ti kinaemma,’ ken ikaskasabada ti sao “buyogen ti amin a nabayag a panagitured ken ti arte ti panangisuro”!​—1:13; 2:2, 24, 25; 4:2.

11. Aniat’ naibalakad kadagiti agtutubo?

¹¹ Sigun ken Pablo, naammuan ni Timoteo ti nasantuan a kasuratan “manipud kinamaladaga” gaput’ naayat a pannursuro da Loida ken ni Eunice. Ipasimudaagna met a ti tiempo a panangisuro ti Biblia kadagiti ubbing ita isut’ “manipud kinamaladaga.” Ngem no ngay, kalpasan ti tawtawen, ta maiddep dagidi nagkauna nga apuy ti regta? Imbalakad ni Pablo a parayrayen manen ti apuy iti espiritu ti “pannakabalin ken ti ayat ken ti kinatakneng ti isip,” a salimetmetan ti pammati a di aginsisingpet. “Kadagiti maudi nga aldaw,” kunana, napeggadto dagiti panawen, buyogen dagiti problema ti kinadelinkuente ken dagiti palso a sursuro. Isu a nasken, nangruna kadagiti agtutubo, ken kadagiti amin, a ‘nataknengda kadagiti amin a banag, ken iringpasda a naan-anay ti ministerioda.’​—3:15; 1:5-7; 3:1-5; 4:5.

12. (a) Kasano nga impalagip ni Pablo ti Bin-it’ Pagarian, ket ania a namnama ti iyebkasna? (b) Kasano a dagiti adipen ti Dios ita maaddaanda ti kapanunotan a kas ken Pablo?

¹² Ti gunggona maikari a pakirupakan. (2:3-7) Nainaig itoy, impalagip ni Pablo ti Bin-it’ Pagarian, a kunana: “Laglagipem a ni Jesu-Kristo nagungar kadagiti natay ken bin-i ni David, kas mayannurot iti naimbag a damag.” Ti namnama ni Pablo isut’ panagtalinaedna a naikanunong iti dayta a Bin-i. Sana dinakamat ti umas-asideg nga ipapatayna kadagiti sao ti panagbiktoria: “Manipud ita naisagana a maipaay kaniak ti balangat ti kinalinteg, nga itedto kaniak ti Apo, ti nalinteg nga ukom, kas gunggona iti dayta nga aldaw, ket saan laeng a kaniak, no di kadagiti isuamin nga agayat iti panagparangna.” (2:8; 4:8) Anian a ragsak amin dagidiay a kalpasan ti adu a tawen a matalek a panagserbida mabalinda met a kunaen ti kasta! Ngem, kalikagumanna daytoy ti panagserbi itan a sitatarnaw, buyogen ti panagayat iti pannakaiparangarang ni Jesu-Kristo, ken iparang ti kompiansa a kas ken Pablo idi insuratna: “Ti Apo ispalennakto manipud iti tunggal nadangkes nga aramid ket isalakannakto iti nailangitan a pagarianna. Maited koma kenkuana ti dayag iti agnanayon awan inggana. Amen.”​—4:18.

[Footnotes]