Saulo​—Napili a Basehas a Maipaay iti Apo

NI Saulo a taga Tarso ket maysa a mammapatay a kabusor dagiti pasurot ni Kristo. Ngem adda naisangsangayan a masakbayan nga insagana ti Apo kenkuana. Agbalinto ni Saulo a naisalsalumina a pannakabagi daydiay mismo a sipipinget a binusorna. Kinuna ni Jesus: “Daytoy a tao [ni Saulo] ket napili a basehas maipaay kaniak tapno ipanna ti naganko kadagiti nasion kasta met kadagiti ar-ari ken kadagiti annak ti Israel.”​—Aramid 9:15.

Nagbaliw a namimpinsan ti biag ni Saulo kas maysa a “nakuspag a tao” idi napakitaan iti asi ket nagbalin a “napili a basehas” ni Apo Jesu-Kristo. (1 Timoteo 1:12, 13) Dagiti panagreggetna a nangiduron kenkuana a makipaset iti pannakaubor ni Esteban ken mangirurumen kadagiti dadduma pay nga adalan ni Jesus ket naibaw-ing kadagiti interamente a naiduma a panggep idi nagbalin ni Saulo a ti Kristiano nga apostol Pablo. Nabatad nga addada nakita ni Jesus a makaay-ayo a galad ni Saulo. Aniada a galad? Siasino ni Saulo? Kasano a ti nalikudanna pinagbalinna ni Saulo a maikari a mausar a mangidur-as iti pudno a panagdayaw? Adda kadi maadaltayo iti kapadasanna?

Ti Pamilia a Naggapuan ni Saulo

Idi mapapatay ni Esteban di nagbayag kalpasan ti Pentecostes 33 K.P., maysa ni Saulo nga “agtutubo a lalaki.” Idi sinuratanna ni Filemon idi agarup 60-61 K.P., isu ket ‘lakayen.’ (Aramid 7:58; Filemon 9) Kuna dagiti eskolar a, sigun iti nagkauna a panangkuenta kadagiti edad, ti “agtutubo” mabalin a kaipapananna ti edad a nagbaetan ti 24 ken 40, idinto ta ti “lakay” ket manipud 50 agingga iti 56 anyos. No kasta, nalabit nayanak ni Saulo sumagmamano laeng a tawen kalpasan ti pannakayanak ni Jesus.

Agnanaed idin dagiti Judio iti nadumaduma a paset ti lubong. Naiwaraswarasda manipud Judea gapu iti panangsakup dagiti nasion, pannakaadipen, pannakapagtalaw, negosio, ken boluntario nga iyaakarda. Nupay maysa ti pamiliana kadagiti Judio a naiwaraswaras, impaganetget ni Saulo ti kinasungdoda iti Linteg, a kinunana nga isu ket “nakugit iti maikawalo nga aldaw, nagtaud iti kapuonan ti pamilia ti Israel, iti tribo ni Benjamin, maysa a Hebreo a naiyanak manipud kadagiti Hebreo; no maipapan iti linteg, maysa a Fariseo.” Napanaganan ni Saulo iti isu met laeng a Hebreo a nagan kas nalatak a miembro ti tribuna​—ti umuna nga ari ti Israel. Tangay nayanak a Romano, addaan met ni Saulo a taga Tarso iti Latin a nagan, Paullus.​—Filipos 3:5; Aramid 13:21; 22:25-29.

Ti pannakayanak ni Saulo kas Romano kaipapananna a naaddaan idi iti pribilehio a makipagili ti maysa kadagiti lalaki a kapuonanna. Kasano? Adda sumagmamano a posibilidad. Saan laeng a maipatawid ti pannakipagili no di pay ket mabalin nga ipaay kadagiti indibidual wenno grupo gapu man kadagiti partikular a galadda, politikal a pategda, wenno kas gunggona ti naisangsangayan a serbisio a naipaayda iti Estado. Agbalin a makipagili a kas Romano a mismo ti maysa nga adipen a makabael a manggatang iti wayawayana manipud iti maysa a Romano, wenno winayawayaan ti maysa a Romano. Kasta met ti maysa a beterano iti armada a nagretiron iti buyot ti Roma. Dagiti katutubo nga agnanaed kadagiti lugar a masakupan ti Roma mabalinda ti makipagili inton agangay. Naikuna pay nga adda dagiti panawen a mabalin a gatangen ti pannakipagili iti dakkel a gatad. Awan ti makaammo no kasano ti pannakipagili ti pamilia ni Saulo.

Ammotayo a taga Tarso ni Saulo, ti kangrunaan a siudad ken kabesera ti Cilicia (makin-abagatan a Turkey itan) a probinsia ti Roma. Nupay adu dagiti Judio nga agnanaed iti dayta a disso, mabalin a naidayday ni Saulo iti Gentil a kultura gapu iti kaaddana sadiay. Maysa ti Tarso a dakkel ken narang-ay a siudad a nalatak kas sentro ti pagsursuruan iti Helenistiko wenno Griego a kultura. Mapattapatta nga adda iti nagbaetan ti 300,000 ken 500,000 ti populasion dayta a siudad idi umuna a siglo. Maysa dayta a sentro ti komersio iti kangrunaan a dalan a namagkakamang iti Asia Menor, Siria, ken Mesopotamia. Narang-ay ti Tarso gapu iti komersio ken kinadam-eg ti tanap iti aglawlaw daytoy. Bukbukel, arak, ken lienso ti kangrunaan a produktona. Narang-ay ti industria ti abel, a paggapuan ti abel a naaramid iti dutdot ti kalding a maaramid a tolda.

Ti Edukasion a Nagun-od ni Saulo

Nangged ni Saulo, wenno Pablo, tapno adda pangalaanna iti pagbiagna ken sinuportaranna ti trabahona a kas misionero babaen ti panagaramid kadagiti tolda. (Aramid 18:2, 3; 20:34) Gagangay idiay Tarso, ti siudad a nakayanakanna, ti panagaramid iti tolda. Mabalin a nasursuro ni Saulo ti agaramid iti tolda manipud iti amana idi ubing pay laeng.

Nagpateg met iti trabahona kas misionero ti pannakaammo ni Saulo kadagiti lenguahe​—nangruna ti laingna nga agsao iti Griego, ti kadawyan a pagsasao ti Imperio Romano. (Aramid 21:37–22:2) Kuna dagiti nangamiris kadagiti sinuratna nga ekselente ti Griego-na. Saan a klasikal wenno literario ti bokabulariona no di ket umasping iti daydiay naaramat iti Septuagint, ti Griego a patarus ti Hebreo a Kasuratan a masansanna idi nga adawen wenno pagibasaran. Maibatay iti daytoy nga ebidensia, kuna dagiti nagduduma nga eskolar nga uray kaskasano mabalin a nakasursuro a naimbag ni Saulo iti Griego a para kadagiti agdadamo, nalabit iti maysa a pagadalan dagiti Judio. “Idi un-unana, saan a libre ti nasaysayaat nga edukasion​—kangrunaanna, ti Griego nga edukasion; kas paglintegan, kalikagumanna ti kuarta,” kuna ti eskolar a ni Martin Hengel. No kasta, ipasimudaag ti edukasion ni Saulo nga isu ket naggapu iti prominente a pamilia.

Nalabit nga idi agtawen iti 13 wenno ub-ubing pay, intuloy ni Saulo ti panagadalna idiay Jerusalem, agarup 840 a kilometro ti kaadayona manipud Tarso. Nagbalin nga estudiante ni Gamaliel, a maysa a nalatak ken mararaem a mannursuro iti tradision dagiti Fariseo. (Aramid 22:3; 23:6) Ti panagadalna, a katupag ti panagadal iti unibersidad ita, inikkanna ni Saulo iti gundaway nga agbalin a prominente iti Judaismo.a

Inusarna a Naimbag Dagiti Abilidadna

Tangay nayanak iti Judio a pamilia iti Helenistiko ken Romano a siudad, tallo a lubong ti nakaikamangan ni Saulo. Ti kaaddana iti lugar a nagpupuniponan ti nagduduma a kultura ken pagsasao ket awan duadua a nakatulong kenkuana nga agbalin nga “isuamin a bambanag iti amin a kita ti tattao.” (1 Corinto 9:19-23) Tangay maysa a Romano, nabalinanna idi agangay nga idepensa ti ministeriona iti legal a pamay-an ken ipakaammo ti naimbag a damag iti katan-okan nga agturay iti Imperio Romano. (Aramid 16:37-40; 25:11, 12) Siempre, ti nalikudan, edukasion, ken personalidad ni Saulo ket ammo ni napagungar a Jesus, a nagkuna ken Ananias: “Inka, agsipud ta daytoy a tao ket napili a basehas maipaay kaniak tapno ipanna ti naganko kadagiti nasion kasta met kadagiti ar-ari ken kadagiti annak ti Israel. Ta ipakitakto kenkuana a silalawag no kasano kaadu dagiti bambanag a masapul a sagabaenna a maipaay iti naganko.” (Aramid 9:13-16) Idi naibaw-ing iti umiso a direksion, ti kinaregta ni Saulo ket nausar iti pannakaisaknap ti mensahe ti Pagarian kadagiti adayo a teritoria.

Naisalsalumina a pasamak iti pakasaritaan dagiti Kristiano ti panangpili ni Jesus ken Saulo maipaay iti naisangsangayan nga annongen. Kaskasdi, addaan dagiti amin a Kristiano ita kadagiti abilidad ken galad a mausar a sieepektibo iti pannakaisaknap ti naimbag a damag. Idi naawatan ni Saulo ti kayat ni Jesus kenkuana, saan a nagtukkiad. Inaramidna ti amin a kabaelanna a nangitandudo iti intereses ti Pagarian. Kastakay met kadi?

[Footnote]

[Kahon/Ladawan iti panid 30]

Panangirehistro ken Panangpasingked iti Pannakipagili iti Roma

Ti panangirehistro kadagiti lehitimo nga annak dagiti umili ti Roma ket impasdek ni Augustus babaen ti dua a paglintegan a naipaulog idi 4 ken 9 K.P. Masapul a maaramid ti rehistrasion iti las-ud ti 30 nga aldaw manipud pannakaipasngay. Kadagiti probinsia, mangaramid ti maysa a pamilia iti deklarasion iti saklang ti mahistrado iti maitutop nga opisina a mangas-asikaso iti rekord publiko, nga ideklarada a lehitimo ti ubing ken maysa a makipagili iti Roma. Mairehistro met ti nagan dagiti nagannak, ti sekso ken nagan ti ubing, ken ti petsa ti pannakayanakna. Uray pay idi sakbay a naipaulog dagitoy a linteg, mairehistro iti kada lima a tawen babaen ti sensus dagiti umili iti amin nga ili, teritoria, ken distrito ti Roma.

No kasta, mapasingkedan ti estado babaen ti panangsukimat kadagiti naurnong a rekord a naidulin a naimbag. Magun-odan dagiti sertipikado a kopia dagiti kasta a rekord babaen kadagiti nalag-an a makupin a tabla a maawagan diptych. Iti kapanunotan dagiti dadduma nga eskolar, idi imbaga ni Pablo nga isu ket maysa a Romano, mabalin a nakaiparang iti sertipiko a pammasingked. (Aramid 16:37; 22:25-29; 25:11) Tangay naibilang ti pannakipagili iti Roma nga addaan “sagrado a kalidad” ken ipaayanna ti maysa a tao iti adu a pribilehio, nadagsen unay a basol ti panangpalsipikar kadagiti kasta a dokumento. Patay ti dusa a maipataw iti panangpalsipikar iti estado.

[Credit Line]

Historic Costumes in Pictures/Dover Publications, Inc., New York

[Kahon/Ladawan iti panid 31]

Ti Romano a Nagan ni Saulo

Di kumurang a tallo ti mangbukel iti nagan ti tunggal lalaki nga umili ti Roma. Adda umuna a naganna, apeliedo (a mainaig iti tribuna, wenno gens), ken birngas. Ti maysa a nalatak nga ehemplo ket ni Gaius Julius Caesar. Saan a kompleto dagiti Romano a nagan a nailanad iti Biblia, ngem kuna dagiti sekular a reperensia a Marcus Julius Agrippa ti kompleto a nagan ni Agrippa. Ni Galion ket Lucius Junius Galion. (Aramid 18:12; 25:13) Dagiti Nainkasuratan nga ehemplo ti maudi a dua iti tallo a nagan ti maysa a tao ket Poncio Pilato (naipakita iti baba), Sergio Paulo, Claudio Lisias, ken Porcio Festo.​—Aramid 4:27; 13:7; 23:26; 24:27.

Saan a masinunuo no Paullus ti umuna a nagan wenno birngas ni Saulo. Saan a karkarna ti di pormal a pananginayon iti sabali a nagan a nalabit pangawag kenkuana ti pamiliana ken dagiti kaam-ammona. Mabalin nga aramaten a pangsandi ti saan a Romano a nagan a kas iti Saulo. “Saan a mabalin a Romano a nagan ti [Saulo],” kuna ti maysa nga eskolar, “ngem maitutop unay dayta kas katutubo a nagan a maipaay kas signum iti maysa nga umili ti Roma.” Kadagiti lugar nga adu dagiti pagsasao, ti kasasaad ti mabalin a mangdeterminar no ania kadagiti naganna ti kayat nga usaren ti maysa a lalaki.

[Credit Line]

Rinetrato ti Israel Museum, ©Israel Antiquities Authority