Ti Altar​—Ania ti Lugarna iti Panagdayaw?

IBILANGYO kadi ti altar a napateg a paset ti panagdayawyo? Para kadagiti adu a tumabtabuno kadagiti simbaan ti Kakristianuan, mabalin a ti altar ti nakaiturongan ti atensionda. Inut-utobyo kadin no ania ti ipalgak ti Biblia maipapan iti usar dagiti altar iti panagdayaw?

Ti kaunaan nga altar a nadakamat iti Biblia ket isu daydiay binangon ni Noe a nangidatonanna iti animal idi rimmuar iti daong a pakaisalakanan kalpasan ti Layus.a​—Genesis 8:20.

Kalpasan ti pannakakirokiro dagiti pagsasao idiay Babel, naiwaraswaras dagiti tattao iti intero a daga. (Genesis 11:1-9) Gapu ta addaanda iti nainkasigudan a tarigagay nga agdayaw, kayat dagiti tattao ti umadani iti Dios, a kasda la bulsek a ‘mangar-arikap’ kenkuana agsipud ta saanda nga am-ammo. (Aramid 17:27; Roma 2:14, 15) Manipud idi kaaldawan ni Noe, adu a tattao ti nangbangon kadagiti altar nga agpaay kadagiti didiosenda. Dagiti tattao iti nadumaduma a relihion ken kultura agus-usarda kadagiti altar iti palso a panagdayawda. Gapu ta naisinada iti pudno a Dios, adda dagidiay nagusar kadagiti altar a pakaangayan dagiti nakaap-aprang a ritual a panangidaton kadagiti tattao, uray kadagiti ubbing. Idi pinaglikudanda ni Jehova, nangbangon dagiti dadduma nga ari ti Israel kadagiti altar nga agpaay kadagiti didiosen dagiti pagano, kas ken Baal. (1 Ar-ari 16:29-32) Ngem ti ngay panangusar kadagiti altar iti pudno a panagdayaw?

Dagiti Altar ken Pudno a Panagdayaw iti Israel

Kalpasan ni Noe, dagiti dadduma a matalek a tattao nangbangonda kadagiti altar a mausar iti panagdayawda iti pudno a Dios a ni Jehova. Nangbangon ni Abraham kadagiti altar idiay Siquem, iti asideg ti Bethel, idiay Hebron, ken idiay Bantay Moria, a nagdatonanna iti kalakian a karnero nga impaay ti Dios a kasukat ni Isaac. Nangbangon met da Isaac, Jacob, ken Moises kadagiti altar nga inusarda iti panagdayawda iti Dios.​—Genesis 12:6-8; 13:3, 18; 22:9-13; 26:23-25; 33:18-20; 35:1, 3, 7; Exodo 17:15, 16; 24:4-8.

Idi inted ti Dios ti Lintegna iti nasion ti Israel, imbilinna a bangonenda ti tabernakulo, maysa a mayakar-akar a tolda, a naawagan met iti “tolda ti gimong,” kas kangrunaan a paset ti urnos iti iyaadanida kenkuana. (Exodo 39:32, 40) Addaan ti tabernakulo, wenno tolda, iti dua nga altar. Ti maysa ket para kadagiti daton a mapuoran. Naaramid dayta iti kayo ti akasia ken nakalupkopan iti gambang, naikabil iti sanguanan ti ruangan ken nausar a pagdatonan kadagiti animal. (Exodo 27:1-8; 39:39; 40:6, 29) Ti altar a pagpuoran iti insienso, a naaramid met iti kayo ti akasia ngem nakalupkopan iti balitok, ket naikabil iti uneg ti tabernakulo, iti sanguanan ti kortina ti Kasasantuan a siled. (Exodo 30:1-6; 39:38; 40:5, 26, 27) Mamindua kada aldaw, iti bigat ken rabii, a mapuoran ti naisangsangayan nga insienso. (Exodo 30:7-9) Naipasurot iti disenio ti tabernakulo ti permanente a templo a binangon ni Ari Solomon. Addaan dayta iti dua nga altar.

“Ti Pudno a Tolda” ken ti Simboliko nga Altar

Idi inted ni Jehova ti Linteg iti Israel, saan laeng a dagiti alagaden ti impaayna a mangibagnos iti panagbiag dagiti tattaona ken iti iyaadanida kenkuana babaen ti panagdaton ken panagkararag. Adu kadagiti urnos a sagudayen ti Linteg ti mangbukel iti inawagan ni apostol Pablo a “mangisimbolo a ladawan,” “pangngarig,” wenno “anniniwan ti nailangitan a bambanag.” (Hebreo 8:3-5; 9:9; 10:1; Colosas 2:17) Iti sabali a pannao, adu nga aspeto ti Linteg ti saan laeng a nangaywan kadagiti Israelita agingga iti iyaay ni Kristo no di pay ket impakpakaunada dagiti panggep ti Dios a matungpal babaen ken Jesu-Kristo. (Galacia 3:24) Wen, adda naimpadtuan a kaipapanan dagiti aspeto ti Linteg. Kas pagarigan, ti dara ti kordero ti Paskua a nausar kas tanda ti pannakaisalakan dagiti Israelita, inladawanna ni Jesu-Kristo. Isu “ti Kordero ti Dios a mangikkat iti basol ti lubong.” Naiparukpok ti darana tapno mawayawayaantayo iti basol.​—Juan 1:29; Efeso 1:7.

Adu a banag mainaig iti panagserbi iti tabernakulo ken templo ti mangiladawan kadagiti naespirituan a banag. (Hebreo 8:5; 9:23) Kinapudnona, nagsurat ni Pablo maipapan iti “pudno a tolda, nga imbangon ni Jehova, ket saan a ti tao.” Kinunana pay: “Immay ni Kristo a kas nangato a padi ti naimbag a bambanag a napasamaken, babaen ti dakdakkel ken ad-adda a perpekto a tolda a saan nga inaramid dagiti ima, kayatna a sawen, saan nga itoy a pannakaparsua.” (Hebreo 8:2; 9:11) Ti urnos ti naindaklan a naespirituan a templo ni Jehova ti kayat a sawen ti “dakdakkel ken ad-adda a perpekto a tolda.” Dagiti sasao a naaramat iti Kasuratan ipasimudaagda a ti naindaklan a naespirituan a templo ket isu ti urnos, a babaen iti dayta, makaadani dagiti tattao ken ni Jehova maibatay iti pangikappia a daton ni Jesu-Kristo.​—Hebreo 9:2-10, 23-28.

Pudno a mangpabileg iti pammati iti pannakaipaltiing ti Biblia ti pannakaammo manipud iti Sao ti Dios a ti dadduma kadagiti urnos ken alagaden ti Linteg iladawanda dagiti natantan-ok, nabagbagas ti kaipapananda a naespirituan a banag. Parayrayenna met ti panangapresiar iti nadiosan a sirib a naidumduma ti pannakaiparangarangna iti Kasuratan.​—Roma 11:33; 2 Timoteo 3:16.

Adda met naimpadtuan a kaipapanan ti altar a pagpuoran kadagiti daton. Agparang nga irepresentarna ti “pagayatan” ti Dios, wenno ti kinamasindadaanna a mangawat iti perpekto a natauan a daton ni Jesus.​—Hebreo 10:1-10.

Iti maudi a paset ti libro a Hebreo, adda makapainteres a dinakamat ni Pablo: “Addaantayo iti altar nga iti dayta dagidiay mangaramid iti sagrado a panagserbi idiay tolda awan autoridadda a mangan.” (Hebreo 13:10) Ania nga altar ti kayatna a sawen?

Kuna dagiti adu a komentarista a Katoliko a ti altar a nadakamat iti Hebreo 13:10 ket isu daydiay mausar iti Eukarista, ti “sakramento” a kunada a pakapabaruan ti daton ni Kristo kabayatan ti Misa. Ngem ipakita ti konteksto a simboliko ti altar a salsalaysayen ni Pablo. Adu nga eskolar ti agkuna a piguratibo ti kaipapanan ti sao nga “altar” iti daytoy a teksto. Para ken ni Giuseppe Bonsirven, maysa a Jesuita, “naan-anay a maitunos daytoy iti amin a simbolismo ti surat ti apostol [kadagiti Hebreo].” Kinunana: “Iti pagsasao dagiti Kristiano, saan a literal ti kaipapanan idi ti sao nga ‘altar.’ Idi laeng kalpasan ni Irenaeus, ken nangruna idi kalpasan da Tertullian ken ni St. Cyprian, a nayaplikar dayta iti eukarista ken kangrunaanna iti lamisaan ti eukarista.”

Kas kuna ti maysa a magasin dagiti Katoliko, nasaknap a maus-usar ti altar idi “tiempo ni Constantino,” idi a “nabangon dagiti basilika.” Kinuna ti Rivista di Archeologia Cristiana (Christian Archaeology Review): “Nalawag nga iti umuna a dua a siglo, awan ti pammaneknek nga adda naituding a lugar a pagdayawan no di ket naangay dagiti narelihiosuan a taripnong kadagiti siled dagiti pribado a pagtaengan . . . , dagiti siled a no malpas ti seremonia, maaramat a dagus iti sigud a pakausaranda.”

Ti Panangusar ti Kakristianuan iti Altar

Kuna ti pagiwarnak dagiti Katoliko a La Civiltà Cattolica a “ti altar ti sentro, saan laeng nga iti pasdek ti simbaan, no di pay ket ti sibibiag a Simbaan.” Nupay kasta, saan a nangipasdek ni Jesu-Kristo iti uray maysa a narelihiosuan a seremonia a maaramid iti altar; saanna met a binilin dagiti adalanna a mangangayda kadagiti seremonia a pakausaran ti altar. Dagiti narelihiosuan a kaugalian dagiti Judio ti kayat a sawen ni Jesus idi dinakamatna ti altar iti Mateo 5:23, 24 ken iti dadduma pay a teksto, ngem awan ti impasimudaagna nga agusar iti altar dagiti pasurotna iti panagdayawda iti Dios.

Insurat ti Americano a historiador a ni George Foot Moore (1851-1931): “Saan a nabaliwan dagiti kangrunaan a paset ti panagdayaw dagiti Kristiano, ngem idi agangay, nagbalin a nadadaeg a seremonia dagiti simple a seremonia a dineskribir ni Justin idi ngalay ti maikadua a siglo.” Gapu ta nagadu ken narikut dagiti ritual ken publiko a narelihiosuan a seremonia dagiti Katoliko, nagbalin dagita nga asignatura​—liturhia​—kadagiti Katoliko a seminario. Intuloy ni Moore: “Daytoy a pagannayasan, nga adda iti amin a ritual, ket nadegdegan iti kasta unay gapu iti impluensia ti Daan a Tulag idi naibilang dagiti Kristiano a klero a kasuno dagiti papadi ti relihion dagiti Judio. Ti nangayed a kawes ti nangato a padi, dagiti pangseremonia a pagan-anay dagiti dadduma pay a papadi, dagiti nadaeg a prosesion, dagiti koro dagiti Levita a kumakanta kadagiti salmo, dagiti asuk ti insienso nga aggapu kadagiti insensario ket bin-ig a kasla inted ti Dios a pagtuladan ti narelihiosuan a panagdayaw, a mangikalintegan iti pannakiinnartap ti simbaan iti kinalabor dagiti nagkauna a kulto.”

Mabalin a maklaatkayo a makaammo nga adu a ritual, seremonia, kawes, ken dadduma pay a banag a mausar iti panagdayaw ti nadumaduma a relihion ti naibatay, saan a kadagiti Nakristianuan a sursuro dagiti Ebanghelio, no di ket kadagiti kostumbre ken ritual dagiti Judio ken pagano. Kuna ti Enciclopedia Cattolica a “tinawid [ti Katolisismo] ti panangusar iti altar iti Judaismo ken iti paganismo.” Insurat ni Minucius Felix, maysa a manangidepensa idi maikatlo a siglo K.P., nga awanan dagiti Kristiano ‘kadagiti templo wenno altar.’ Umasping iti dayta ti kuna ti ensiklopedia a diksionario a Religioni e Miti (Religions and Myths): “Linaksid dagiti immuna a Kristiano ti panangusar iti altar tapno maidumada iti panagdayaw dagiti Judio ken pagano.”

Gapu ta naibatay ti Kristianidad kangrunaanna kadagiti prinsipio a maawat ken mayaplikar iti inaldaw a panagbiag ken iti amin a lugar, saanen a kasapulan ti maysa a nasantuan a siudad ditoy daga, wenno ti literal a templo nga addaan kadagiti altar, wenno kadagiti tattao a papadi nga addaan iti naisangsangayan a saad a naidumduma ti kawesda. “Um-umayen ti oras,” kinuna ni Jesus, “a saankayton nga agdayaw iti Ama iti daytoy a bantay wenno idiay Jerusalem. . . . Dagiti pudno a managdaydayaw agdayawdanto iti Ama buyogen ti espiritu ken kinapudno.” (Juan 4:21, 23) Ti kinarikut dagiti ritual ken ti panangusar dagiti adu a relihion kadagiti altar ket maisalungasing iti kinuna ni Jesus maipapan iti wagas ti panagdayaw iti pudno a Dios.

[Footnote]