Librot’ Biblia Numero 59​—Santiago

Mannurat: Santiago

Lugar a Nakaisuratanna: Jerusalem

Nalpas a Naisurat: Sakbay ti 62 K.P.

1. Aniat’ makagapu a kuestionaranda ni Santiago kas mannurat iti libro a nanaganan kenkuana?

“NAPERDIN ti ulona.” Kastat’ kuna dagiti kabagian ni Jesus kenkuana. Kabayatan ti naindagaan a ministeriona, “dagiti kakabsatna, kinapudnona, saanda a namati kenkuana,” ket ni Santiago, agraman kada Jose, Simon, ken Judas, dida naibilang kadagiti immuna a disipulo ni Jesus. (Mar. 3:21; Juan 7:5; Mat. 13:55) Ania, ngarud, ti pammaneknek a ni Santiago a kabsat ni Jesus iti ina insuratna ti librot’ Biblia a nanaganan Santiago?

2. Aniat’ rason a ti kabsat ni Jesus iti ina isut’ mannurat iti Santiago?

² Ipakita ti rekord a nagparang ni nagungar a Jesus ken Santiago, ket di pagduaduaan a daytoy ti nangumbinsi kenkuana a ni Jesus isu ti Mesias. (1 Cor. 15:7) Ti Aramid 1:12-14 kunana a sakbay pay ti Pentecostes, da Maria ken dagiti kakabsat ni Jesus naummongda a kadua dagiti apostol iti makingngato a siled sadi Jerusalem. Ngem saan kadi a maysa kadagiti apostol a nanaganan Santiago ti nagsurat? Saan, ta iti rugi saan nga imbaga ti mannurat nga isu ket apostol, no di ket ‘adipen ni Apo Jesu-Kristo.’ Sa, ti introduksion ni Judas, nga umarngi ken Santiago, dinakamatna met ni Judas kas “adipen ni Jesu-Kristo, ngem kabsat ni Santiago.” (Sant. 1:1; Jud. 1) Gapu itoy mabalintay a kuna a da Santiago ken Judas, a nainlasagan a kabsat ni Jesus iti ina, insuratda dagiti librot’ Biblia a nanaganan kadakuada.

3. Aniadat’ kualipikasion ni Santiago kas mannurat?

³ Kualipikado unay ni Santiago a mangisurat iti balakad iti kongregasion Kristiano. Isut’ mararaem unay kas manangaywan iti kongregasion sadi Jerusalem. Nadakamat ni Pablo ni “Santiago a kabsat ti Apo” kas maysa kadagiti “sadiri” ti kongregasion agraman kada Cefas ken Juan. (Gal. 1:19; 2:9) Makita a prominente ni Santiago ta dagdagus nga impakaammo ni Pedro kada “Santiago ken dagiti kakabsat” ti pannakaluk-atna iti pagbaludan. Ket saan aya a ni Santiago ti pannakangiwat “dagiti apostol ken dagiti panglakayen” idi napan da Pablo ken Bernabe sadi Jerusalem tapno kiddawendat’ desision maipapan iti panagkugit? Naiparparna, daytoy a desision ken ti surat ni Santiago pareho ti panglukatda a, “Kablaaw!”​—sabali pay a mangipasimudaag a maymaysa ti nagsurat.​—Ara. 12:17; 15:13, 22, 23; Sant. 1:1.

4. Aniat’ mangipasimudaag a naaramid ti surat ni Santiago sakbay ti 62 K.P.?

⁴ Ni historiador Josephus sawenna a ni Ananias a Nangato a Padi, a Saduceo, isut’ nangibilin iti ipapatay ni Santiago, a naubor. Naangay daytoy kalpasan ti ipapatay ni Festo a Romano a gobernador, idi agarup 62 K.P., ken sakbay a nagtugaw ni Albino a sunona.a Ngem kaano nga insurat ni Santiago dayta? Inturong ni Santiago ti suratna manipud Jerusalem “kadagiti sangapulo ket dua a tribo a naiwarawara,” iti literal, “(kadagidiay) naiwarawara.” (Sant. 1:1, footnote) Masapul a nawadwad a tiempo ti limmabas tapno agsaknap ti Kinakristiano kalpasan ti pannakaibukbok ti nasantuan nga espiritu idi 33 K.P., agraman met, ti itatanor dagiti makapadanag a kasasaad a nadakamat ti surat. Sa, ipasimudaag ti surat a dagiti Kristiano saandan a babassit a grupo no di ket organisadodan kadagiti kongregasion nga addaan “papanglakayen” a mangikararag ken mangsuporta kadagiti nakapuy. Ken, umdas a tiempo ti limmabasen tapno makastrek ti kinaaleng-aleng ken ti pormalismo. (2:1-4; 4:1-3; 5:14; 1:26, 27) Masinunuo, ngarud, a medio naladawen idi isurat ni Santiago daytoy, nalabit sakbay unay ti 62 K.P., no husto ti kuna ni Josephus maipapan kadagiti pasamak a nanglikmut iti ipapatay ni Festo ken no husto ti 62 K.P. nga ipapatay ni Festo.

5. Aniat’ prueba nga autentiko ti Santiago?

⁵ Autentiko ti Santiago gapu ta linaon dayta ti Vatican No. 1209, dagiti manuskrito a Sinaitic, ken Alexandrine. Nairaman met iti di kumurang 10 a kadaanan a katalogo sakbay ti Konsilio ti Cartago idi 397 K.P.b Inadaw met dayta dagiti nagkauna nga eklesiastikal a mannurat. Maitunos met unay ti surat ni Santiago iti intero a naipaltiing a Kasuratan.

6. (a) Ania dagiti sirkumstansia a nakagaput’ panangisurat ni Santiago iti dayta? (b) Imbes a kontraenna, kasano a sinuplementuan ni Santiago ti argumento ni Pablo maipapan iti pammati?

⁶ Apay nga insurat ni Santiago dayta? Ti naannad a panangusig ipalgakna a dagiti internal a kasasaad pinartuatdat’ riri kadagiti kakabsat. Bimmaba dagiti Nakristianuan nga estandarte, wen, dida pay ket ikankano, isu nga adda dagiti nagbalin a mannakikamalala iti naespirituan no iti pannakigayyem iti lubong. Dagidiay nagagar nga agbiruk iti kontradiksion, kunada a ti surat ni Santiago a mangparegtat’ pammati babaen iti aramid winaswasna ti surat ni Pablo a ti pannakaisalakan ket maigapu iti pammati saan nga iti aramid. Ngem, ipakita ti konteksto a ti pammati a tuktukoyen ni Santiago ket suportaran ti aramid, saan a sao laeng, idinto ta ni Pablo nabatad nga aramid ti Linteg ti tuktukoyenna. Kinapudnona, ni Santiago suplementuanna ti rason ni Pablo, a nayonannat’ maysa nga addang babaen ti panangilawlawagna no kasano nga agminar ti pammati. Praktikal unay ti balakad ni Santiago no iti panangsaklawnat’ inaldaw a problema dagiti Kristiano.

7. Kasano a tinulad ni Santiago ti wagas a panangisuro ni Jesus, ket aniat’ epektona?

⁷ Dagiti ilustrasion a naala iti inaldaw a biag, agraman dagiti animal, barangay, mannalon, ken mulmula, nayonanda ti sayaat ti argumento ni Santiago no iti pammati, anus, ken panagibtur. Daytoy a panangtulad iti naballigi a panangisuro ni Jesus nayonanna ti puersa ti balakadna. Igunamgunam daytoy a surat ti nasiglat a panangilasin ni Santiago kadagiti motibo a mangtignay iti tao.

LINAON TI SANTIAGO

8. Aniat’ resulta ti naanus a panagibtur, ngem daydiay ngay dakes a tarigagay?

⁸ Naanus a panagibtur kas “managtungpal iti sao” (1:1-27). Makaparegta ti panglukat ni Santiago: “Ibilangyo a rag-o amin, kakabsatko, no aglak-amkayo iti nadumaduma a suot.” Babaen ti naanus a panagibtur maan-anaydanto. No adda agkurang iti kinasirib, dumawat koma iti Dios, nga awan duadua, kas iti dalluyon nga iyallon ti angin ti baybay, no di ket iti pammati. Maitan-okto ti nanumo, ngem ti baknang malaylayto kas ti sabong a madadael. Naragsak ti agibtur iti suot, ta “awatennanto ti balangat ti biag, nga inkari ni Jehova kadagiti agayat kenkuana.” Ti Dios dina sulisogen ti tao kadagiti banag a dakes nga isut’ pakatuanganna. Dayta mismo a dakes a tarigagay ti maysa isut’ agsikog ket ipasngayna ti basol, sa daytoy, yegna ti ipapatay.​—1:2, 12, 22.

9. Aniat’ kayulogan ti “managtungpal iti sao,” ket ania a klaset’ panagdaydayaw ti anamongan ti Dios?

⁹ Paggapuan dagiti amin a naimbag a sagut? Manipud iti di agbaliw nga ‘Ama dagiti nailangitan a lawag.’ “Gapu ta nagayatanna,” kunan Santiago, pinataudnatayo gapu iti sao ti kinapudno, tapno datay koma ti maysa a kita dagiti umuna a bunga kadagiti parsuana.” Dagiti, ngarud, Kristiano nasiglatda koma a dumngeg, nabanayat nga agsao, namayamay nga agpungtot, ket iwaksida amin a rugit ken moral a kinadakes ket awatenda ti pannakaimulat’ sao ti pannakaisalakan. “Agbalinkay a managtungpal iti sao, ket saan a managdengngeg laeng.” Ta daydiay mangsukimat iti arig sarming a linteg ti wayawaya ket pagtalinaedanna “naragsakto iti panangaramidna iti dayta.” Ti pormal a panagrukbab ti tao a dina ngedngedan ti dilana barengbareng, ngem “ti porma a panagdaydayaw a nadalus ken awan tulawna iti imatang ti Dios ken Amatayo isu daytoy: tamingen dagiti ulila ken balo nga agrigrigat, ken agannad nga awan tulaw ti lubong.”​—1:17, 18, 22, 25, 27.

10. (a) Aniada a panangidumduma ti liklikantayo? (b) Aniat’ relasion dagiti aramid ken ti pammati?

¹⁰ Pammati nga an-anayen dagiti umiso nga aramid (2:1-26). Adda panangidumduma dagiti kakabsat, a kaykayatda ti baknang ngem ti napanglaw. Ngem saan aya a “pinili ti Dios dagiti napanglaw no maipapan itoy a lubong tapno nabaknangda iti pammati ken agtawid iti pagarian”? Saan kadi a manangirurumen dagiti baknang? Ipakat koma dagiti kakabsat ti naarian a linteg, “Ayatem ti kaarubam a kas iti bagim,” ket liklikanda ti paboritismo. Ipakatda met koma ti asi, ta sigun iti Linteg, no nasalungasingmo ti maysa nasalungasingmo amin. Ti pammati nga awan aramidna ubbaw, a kas koma no ibagam iti nakurapay a kabsat nga “aginudoka ken agbussogka” ngem dimo met ikkan ti masapulna. Maipakita kadi ti pammati a naisina iti aramid? Saan kadi a naan-anay ti pammati ni Abraham gapu iti aramidna idi idatonna ni Isaac idiay altar? Kasta met, ni Rahab a balangkantis “naibilang a nalinteg gapu kadagiti aramidna.” Ti ngad pammati nga awan aramidna natay.​—2:5, 8, 16, 19, 25.

11. (a) Ania dagiti ilustrasion nga inusar ni Santiago maipapan iti dila? (b) Kasano nga ipakita ti kinasirib ken pannakaawat?

¹¹ Panangmedmed ti dila tapno maisuro ti kinasirib (3:1-18). Agaluad koma dagiti kakabsat no agbalinda a mannursuro, di la ket ta nadagdagsentot’ pannakaukomda. Tunggal tao mamin-adu a maitibkol. No kasano a ti rienda tenglenna ti bagi ti kabalio ket ti bassit a timon tenglenna ti dakkel a barangay, kasta met dayta bassit a kameng, ti dila, dakkel ti puersana. Kasla apuy nga uramenna ti dakkel a kabakiran! Nalaklaka a paamuen dagiti atap nga animal ngem iti dila. Ti dila ti mangbendito ken Jehova, ngem mangilunod iti pada a tao. Di umiso daytoy. Ti ubbog mamataud aya ti napait ken nasam-it a danum? Ti igos agbunga kadi ti oliba? ti ubas, igos? ti naapgad a danum, nasam-it a danum? Inyimtuod ni Santiago: “Asino ti masirib ken mannakaawat kadakayo?” Iparangna koma dagiti aramidna buyogen ti kinaemma ket liklikanna ti susik, inaanimal a panagpasindayaw maikaniwas ti kinapudno. Ta “ti sirib nga aggapu sadi ngato umuna amin nadalus, sa natalna, natakneng, sidadaan nga agtulnog, napno ti asi ken dagiti naimbag a bunga, nga awan panangidumdumana, saan nga aginsisingpet.”​—3:13, 17.

12. (a) Aniada a dakes a kasasaad ti masarakan iti uneg ti kongregasion, ket aniat’ naggapuanda? (b) Ania a panangmatmat ti liklikan ket ania a kababalin ti patanoren tapno anamongannatay ni Jehova?

¹² Iddian ti derrep, pannakigayyem iti lubong (4:1-17). “Paggapuan dagiti panaggugubatyo?” Sinungbatan ni Santiago ti saludsodna: “Kadagiti panagtarigagayyo iti derrep”! Dakes ti motibo dagiti dadduma. Dagidiay makigayyem iti lubong ket “makikamkamalala a babbai,” ket agbalinda a kabusor ti Dios. Gapuna, impatigmaanna: “Busorenyo ti Diablo, ket isu agtalawto kadakayo. Umadanikayo iti Dios, ket isu umadaninto kadakayo.” Itan-okto ni Jehova ti napakumbaba. Saan koma nga ipato dagiti kakabsat ti maysa ken maysa. Ket gapu ta di masigurado ti maysa ti biagna iti sumuno nga aldaw, kunada koma: “No pagayatan ni Jehova, agbiagkaminto ket aramidenminto daytoy wenno dayta.” Ti kinatangsit dakes, ket basol no ammom ti nalinteg sa dimo aramiden.​—4:1, 4, 7, 8, 15.

13. (a) Apay nga asipay dagiti nabaknang? (b) Kasano nga inladawan ni Santiago ti kinapateg ti anus ken panagibtur, ket ania dagiti resultada?

¹³ Naragsak dagiti agibtur iti kinalinteg! (5:1-20). ‘Agsangit ken aganug-ogkayo, dakayo a babaknang!’ kunan Santiago. ‘Ti lati dagiti kinabaknangyo isudanto ti saksi a maibusor kadakayo. Ni Jehova dagiti buyot nangngegna ti asug dagiti agan-ani a sinauryo. Nagbiagkayo a sinanam-ay ken sidederrep, ket kinondenar ken pinapatayyo daydiay nalinteg.’ Ngem, gapu ta asidegen ti kaaddat’ Apo, aganus koma dagiti kakabsat, kas iti mannalon nga ur-urayenna ti ani, ket amirisenda ti padron dagiti propeta, “a nagsaoda babaen ti nagan ni Jehova.” Naragsak dagiti nagibtur! Lagipen koma dagiti kakabsat ti panagibtur ni Job ken ti supapak nga inted ni Jehova, “a ni Jehova nadungngo iti ayat ken naasi.”​—5:1-6, 10, 11.

14. Ania a pangserra a balakad ti naited maipapan iti panangipudno ti basol ken maipapan iti panagkararag?

¹⁴ Dida koman nga agsapsapata. Imbes ketdi, ti “Wen isu koma ti Wen” ket ti “Saan isu koma ti Saan.” Ipudnoda koma dagiti basolda ket ikararaganda ti maysa ken maysa. Kas ipakita dagiti kararag ni Elias, “ti araraw ti tao a nalinteg . . . aduan ti puersa.” No adda mayaw-awan iti kinapudno, daydiay mamagbabawi kenkuana “isalakannanto ti kararuana ken patay ket abbongannanto dagiti adu a basol.”​—5:12, 16, 20.

NO APAY NAIMBAG

15. Kasano nga inyaplikar ni Santiago ti Hebreo a Kasuratan? Iladawanyo.

¹⁵ Nupay namindua la a nadakamat ni Santiago ti nagan ni Jesus (1:1; 2:1), adut’ praktikal a panangipakatna kadagiti sursuro ti Maestro, a kas ipalgak ti naannad a panagdinnilig ti surat ni Santiago ken ti Sermon idiay Bantay. Maigiddato, agparang ti nagan ni Jehova a mamin-13 (New World Translation), ket dagiti karina naigunamgunam kas supapak dagiti matalek a Kristiano. (4:10; 5:11) Naulit-ulit a nagadaw ni Santiago iti Hebreo a Kasuratan kadagiti ilustrasion ken umno a sitas tapno mabukelna ti praktikal a pammalakadna. Ibagana ti gubuayan babaen kadagiti ebkasna a: “mayalubog iti kasuratan,” “natungpal ti kasuratan,” ken “kuna ti kasuratan”; ket inna iyaplikar dagitoy iti Nakristianuan a kabibiag. (2:8, 23; 4:5) No mangted iti simple a balakad ken pabilgenna ti panamati iti Saot’ Dios a kas interamente nga agtutunos, maikanatad a tinukoy ni Santiago dagiti aramid ti pammati ni Abraham, ti panangiparang ni Rahab ti pammati gaput’ aramid, ti matalek a panagibtur ni Job, ken ti panagtalek ni Elias iti kararag.​—Sant. 2:21-25; 5:11, 17, 18; Gen. 22:9-12; Jos. 2:1-21; Job 1:20-22; 42:10; 1 Ar. 17:1; 18:41-45.

16. Ania a balakad ken pakdaar ti inted ni Santiago, ket sadinot’ gubuayan dagita a praktikal a sirib?

¹⁶ Nagpateg ti balakad ni Santiago nga agbalintay a managtungpal iti sao a saan a managdengngeg laeng, a paneknekan ti pammati gapu kadagiti aramid a nalinteg, ti panagrag-o no agibtur kadagiti nadumaduma a suot, ti idadawat iti Dios ti kinasirib, kanayon nga umadani kenkuana iti kararag, ken ipakat ti naarian a linteg, “Ayatem ti kaarubam a kas iti bagim.” (Sant. 1:22; 2:24; 1:2, 5; 4:8; 5:13-18; 2:8) Pinakdaaranna a siinget dagiti mangisursuro ti kamali, makadangran ti dilada, adda ipangpangrunada iti uneg ti kongregasion, agtarigagay iti kinaderrep, ken agtalek kadagiti kinabaknang nga agrupsa. (3:1, 8; 2:4; 4:3; 5:1, 5) Ibatad ni Santiago a ti pannakigayyem iti lubong isut’ naespirituan a pannakikamalala ken ibubusor iti Dios, ket ilawlawagna ti praktikal a porma ti panagdaydayaw a nadalus iti imatang ti Dios: “tamingen dagiti ulila ken balo nga agrigrigat, ken agannad nga awan tulaw ti lubong.” (4:4; 1:27) Amin dagitoy a balakad, a praktikal ken nalaka a tarusan, isut’ namnamaen nga ited ti ‘sadiri’ ti nagkauna a kongregasion Kristiano. (Gal. 2:9) Ti naayat a mensahena isut’ mangigiya kadagiti Kristiano bayat dagitoy nadawel a tiempotayo, ta isu ti “sirib manipud ngato,” a mamataud “ti bunga ti kinalinteg.”​—3:17, 18.

17. Ania a nainget a rason ti naidatag tapno agibturtay kadagiti matalek nga aramid?

¹⁷ Sigagagar idi ni Santiago a tumulong kadagiti kakabsatna a mangragpat iti kalatda a biag iti Pagarian ti Dios. Indagadagna: “Aganuskayo met; patibkerenyo dagiti pusoyo, ta ti kaadda ti Apo asidegen.” Naragsakda no ibturanda ti suot ta ti anamong ti Dios kaipapananna “ti balangat ti biag, nga inkari ni Jehova kadagiti agayat kenkuana.” (5:8; 1:12) No kasta ti kari ti Dios a balangat ti biag​—imortal man a biag sadi langit wenno agnanayon a biag ditoy daga​—naigunamgunam a nabileg a rason tapno agibturda kadagiti matalek nga aramid. Sigurado a daytoy nakaskasdaaw a surat paregtaennatay amin a mangragpat iti kalat ti biag nga agnanayon uray sadi langit wenno iti baro a lubong ni Jehova nga iturayan ti Bin-it’ Pagarian, ni Apotayo a Jesu-Kristo.​—2:5.

[Footnotes]