Kapitulo 21

Dagiti Saplit ni Jehova iti Kakristianuan

Sirmata 5​—Apocalipsis 8:1–9:21

Suheto: Ti pannakapuyot ti innem kadagiti pito a trumpeta

Panawen a pannakatungpalna: Manipud iti pannakaisaad ni Kristo Jesus kas ari idi 1914 agingga iti dakkel a rigat

1. Ania ti napasamak idi linuktan ti Kordero ti maikapito a selio?

NATENGNGEL “ti uppat nga angin” agingga a naselioan ti 144,000 a kameng ti naespirituan nga Israel ken naanamongan a maisalakan ti dakkel a bunggoy. (Apocalipsis 7:1-4, 9) Nupay kasta, sakbay a mabulosan dayta a napigsa a bagyo, masapul a maipakaammo met dagiti nakaro a panangukom ni Jehova a maibusor iti lubong ni Satanas! Bayat a lukluktan ti Kordero ti maikapito ken maudi a selio, sigurado nga agbuybuya a naimbag ni Juan tapno makitana no ania ti maibuksilan. Ita, ibagana kadatayon ti kapadasanna: “Ket idi [a ti Kordero] linuktanna ti maikapito a selio, napasamak ti panagulimek idiay langit iti agarup kagudua nga oras. Ket nakitak ti pito nga anghel a nakatakder iti sanguanan ti Dios, ket pito a trumpeta ti naited kadakuada.”​—Apocalipsis 8:1, 2.

Tiempo ti Napasnek a Panagkararag

2. Ania ti napasamak kabayatan ti simboliko a kagudua nga oras a panagulimek idiay langit?

² Nakaskasdaaw daytoy a panagulimek! Kasla nakabaybayag ti kagudua nga oras no adda ur-urayem a mapasamak. Ita, saan payen a mangngeg uray daydiay nailangitan a kanta ti panagdayaw. (Apocalipsis 4:8) Apay? Nasirmata ni Juan no ania ti makagapu: “Ket dimteng ti sabali pay nga anghel ket nagtakder idiay altar, addaan iti nabalitokan a pagkargaan iti insienso; ket naited kenkuana ti nagadu nga insienso tapno idatonna dayta agraman ti karkararag dagiti amin a sasanto iti rabaw ti nabalitokan nga altar nga adda iti sanguanan ti trono. Ket ti asuk ti insienso nagpangato manipud iti ima ti anghel agraman ti karkararag dagiti sasanto iti sanguanan ti Dios.”​—Apocalipsis 8:3, 4.

3. (a) Ania ti ipalagip kadatayo ti panagpuor iti insienso? (b) Ania ti panggep ti kagudua nga oras a panagulimek idiay langit?

³ Ipalagip daytoy kadatayo nga iti sidong ti sistema ti bambanag dagiti Judio, inaldaw idi a puoranda ti insienso idiay tabernakulo ket, kadagidi naud-udi a tawen, idiay templo sadi Jerusalem. (Exodo 30:1-8) Bayat ti kasta a panangpuor iti insienso, dagiti saan a padi nga Israelita agur-urayda iti ruar ti sagrado a disso, nga agkarkararagda​—nga awan duadua a siuulimek kadagiti pusoda​—iti Daydiay pagpangatuan ti asuk ti insienso. (Lucas 1:10) Nakita ni Juan nga umasping iti dayta ti mapaspasamak idiay langit. Ti insienso nga indaton ti anghel ket nainaig kadagiti “karkararag dagiti sasanto.” Kinapudnona, iti immun-una a sirmata, nakuna a ti insienso irepresentarna dagiti kasta a kararag. (Apocalipsis 5:8; Salmo 141:1, 2) Nabatad ngarud a napasamak ti simboliko a panagulimek idiay langit tapno mangngeg ti karkararag dagiti sasanto ditoy daga.

4, 5. Ania dagiti pasamak iti historia a tumulong kadatayo a mangtunton no kaano a napasamak ti simboliko a kagudua nga oras a panagulimek?

⁴ Matuntontayo kadi no kaano a napasamak daytoy? Wen, babaen ti panangusigtayo iti konteksto, agraman dagiti pasamak iti historia idi rugrugi ti aldaw ti Apo. (Apocalipsis 1:10) Idi 1918 ken 1919, dagiti pasamak ditoy daga maitunosda unay iti eksena a nailadawan iti Apocalipsis 8:1-4. Iti unos ti 40 a tawen sakbay ti 1914, dagiti Estudiante ti Biblia​—kas pangawag idi kadagiti Saksi ni Jehova​—situtured nga impakaammoda nga agngudo iti dayta a tawen ti panawen dagiti Gentil. Dagiti rigat a napasamak idi 1914 pinaneknekanna a hustoda. (Lucas 21:24, King James Version; Mateo 24:3, 7, 8) Ngem adu met kadakuada ti namati nga iti 1914, pumanawdan ditoy daga tapno awatenda ti nailangitan a tawidda. Saan a napasamak dayta. Imbes ketdi, idi umuna a sangalubongan a gubat, inibturanda ti nakaro a pannakaidadanes. Idi Oktubre 31, 1916, natay ni Charles T. Russell, ti immuna a presidente ti Watch Tower Society. Kalpasanna idi Hulio 4, 1918, ti baro a presidente a ni Joseph F. Rutherford ken ti pito pay a pannakabagi ti Sosiedad ket naipan iti pagbaludan idiay Atlanta, Georgia, gapu iti di umiso a pannakasentensiada iti adu a tawen a pannakaibalud.

⁵ Nariribukan dagiti napasnek a Kristiano a kameng ti klase Juan. Ania ti kayat ti Dios a sumaruno nga aramidenda? Kaanoda a mapan idiay langit? Iti Mayo 1, 1919 a ruar ti The Watch Tower, adda artikulo a napauluan “Nalpasen ti Panagani​—Ania ti Sumaruno?” Inyanninaw daytoy ti panagduadua ken pinaregtana dagiti matalek nga itultuloyda ti agibtur, a kunana: “Patientayo a pudno a nalpasen ti pannakaani ken pannakaselio ti klase pagarian ken naserraanen ti ridaw.” Kabayatan daytoy narikut a panawen, agpangpangato dagiti napasnek a kararag ti klase Juan, a kas man la asuk ti nawadwad nga insienso. Ket naipangag idi dagiti kararagda!

Pannakaipuruak ti Apuy Ditoy Daga

6. Ania ti napasamak kalpasan ti panagulimek idiay langit, ket sungbat daytoy ti ania?

⁶ Ibaga kadatayo ni Juan: “Ngem dagdagus a ti anghel innalana ti pagkargaan iti insienso, ket pinunnona dayta iti sumagmamano nga apuy iti altar ket impuruakna iti daga. Ket nagadda dagiti gurruod ken dagiti timek ken dagiti kimat ken maysa a ginggined.” (Apocalipsis 8:5) Kalpasan ti panagulimek, bigla nga adda nakaskasdaaw a pasamak! Nabatad a sungbat daytoy ti karkararag dagiti sasanto, yantangay resulta daytoy ti pannakaipuruak ti apuy a naala manipud iti altar ti insienso. Idi 1513 K.K.P., dagiti gurruod ken kimat, napigsa a daranudor, apuy, ken ginggined idiay Bantay Sinai ti pagilasinan nga inturong ni Jehova ti atensionna iti ilina. (Exodo 19:16-20) Dagiti umasping a pasamak nga impadamag ni Juan ipasimudaagda met ti panangiturong ni Jehova iti atensionna kadagiti adipenna ditoy daga. Ngem ti napaliiw ni Juan ket naidatag babaen kadagiti tanda. (Apocalipsis 1:1) Gapuna, ania ti kaipapananna ita dagiti simboliko nga apuy, gurruod, timek, kimat, ken ginggined?

7. (a) Ania a simboliko nga apuy ti pinasgedan ni Jesus ditoy daga bayat ti ministeriona? (b) Kasano a dagiti naespirituan a kakabsat ni Jesus nangpasgedda met iti apuy iti Kakristianuan?

⁷ Naminsan, imbaga ni Jesus kadagiti adalanna: “Immayak a mangirugi iti apuy ditoy daga.” (Lucas 12:49) Pudno, isu ket nangpasged iti apuy. Babaen ti naregta a panangaskasaba ni Jesus, ti Pagarian ti Dios ket nagbalin a kangrunaan nga isyu kadagiti Judio, nga isu ti nangpataud iti nabara a supiat iti dayta a nasion. (Mateo 4:17, 25; 10:5-7, 17, 18) Idi 1919, dagiti naespirituan a kakabsat ni Jesus ditoy daga, ti bassit a grupo dagiti napulotan a Kristiano a nakalasat kadagiti nariribuk nga aldaw ti Umuna a Sangalubongan a Gubat, nangpasgedda met iti umarngi nga apuy iti Kakristianuan. Idi Setiembre iti dayta a tawen, nakabatbatad ti espiritu ni Jehova idi a dagiti nasungdo a Saksina manipud iti asideg ken adayo a lugar nagtataripnongda idiay Cedar Point, Ohio, E.U.A. Ni Joseph F. Rutherford, a karuruarna laeng idi iti pagbaludan ken mabiiten a makitana ti pannakawaswas dagiti amin nga akusasionda kenkuana, situtured a nagpalawag iti dayta a kombension, a kunkunana: “Kas panagtulnog iti bilin ti Apotayo, ken panangbigbig iti annongen ken pribilehiotayo a mangduprak kadagiti sarikedked ti kinaulbod a nabayagen a nakaibaludan dagiti tattao, ti trabahotayo idi ken ita ket isu ti panangiwaragawag iti um-umayen a nadayag a pagarian ti Mesias.” Dayta ti kangrunaan nga isyu​—ti Pagarian ti Dios!

8, 9. (a) Kasano ti panangdeskribir ni J. F. Rutherford iti kababalin ken tarigagay ti ili ti Dios bayat dagidi narikut a tawen ti gubat? (b) Kasano a naipuruak ti apuy ditoy daga? (c) Kasano a naadda dagiti gurruod, timek, kimat, ken ginggined?

⁸ Maipapan kadagiti kalkalpas a rigat a napasaran ti ili ti Dios, kinuna ti ispiker: “Nakadangdangkok ti iraraut ti kabusor isu a nakigtot ken nagmalanga ti adu a kameng ti ing-ingungoten nga arban ti Apo, nga inkarkararag ken inur-urayda ti panangipasimudaag ti Apo no ania ti pagayatanna. . . . Ngem iti laksid ti temporario a pannakaupay, sumsumged ti tarigagayda a mangiwaragawag iti mensahe ti pagarian.”​—Kitaem ti Setiembre 15, 1919, a ruar ti The Watch Tower, panid 280.

⁹ Idi 1919 napennek dayta a tarigagay. Daytoy bassit ngem aktibo a grupo dagiti Kristiano simgedda, iti naespirituan nga anag, tapno irugida ti kampania a sangalubongan a panangasaba. (Idiligmo ti 1 Tesalonica 5:19.) Naipuruak ti apuy ditoy daga gapu ta nagbalin a nabara nga isyu ti Pagarian ti Dios, ket nagtultuloy a kasta! Ti ulimek ket sinandian dagiti napigsa a timek, a silalawag a mangipukpukkaw iti mensahe ti Pagarian. Nagallangogan dagiti arig gurruod a pakdaar manipud iti Biblia. Kas kadagiti gilap ti kimat, nagsilnag dagiti lawag ti kinapudno manipud iti naimpadtuan a Sao ni Jehova, ken kas iti panangdayyeg ti napigsa a ginggined, nagunggon ti pundasion dagiti relihion ditoy lubong. Naawatan ti klase Juan nga adda trabaho a masapul a mairingpas. Ket agingga ita, agtultuloy ti nadayag a panagsaknap dayta a trabaho iti intero a mapagnaedan a daga!​—Roma 10:18.

Panagsagana Kadagiti Uni Dagiti Trumpeta

10. Ania ti sisasagana nga aramiden dagiti pito nga anghel, ken apay?

¹⁰ Intuloy a kinuna ni Juan: “Ket ti pito nga anghel nga addaan iti pito a trumpeta nagsaganada a mangpuyot kadakuada.” (Apocalipsis 8:6) Ania ti kaipapanan ti pannakapuyot dagita a trumpeta? Idi kaaldawan ti Israel, dagiti uni ti trumpeta iyanunsioda dagiti importante nga aldaw wenno napateg a pasamak. (Levitico 23:24; 2 Ar-ari 11:14) Umasping iti dayta, ti uni dagiti trumpeta a dandanin mangngeg ni Juan iturongda ti atension kadagiti nakapatpateg a banag.

11. Ania a trabaho a panagsagana ti okupado nga ar-aramiden ti klase Juan ditoy daga sipud idi 1919 agingga idi 1922?

¹¹ Bayat ti panagsagana dagiti anghel a mangpuyot kadagiti trumpeta, awan duadua a mangmangtedda met iti instruksion maipapan iti trabaho a panagsagana ditoy daga. Sipud idi 1919 agingga idi 1922, ti napabileg a klase Juan okupadoda a mangor-organisar manen iti ministerio iti publiko ken agibangbangon kadagiti pagimprentaan. Idi 1919, ti magasin a The Golden Age, a maawagan itan iti Awake!, wenno Agriingkayo! iti Iloko, ket napataud kas “Magasin ti Kinapudno, Namnama, ken Pammati”​—maysa nga arig trumpeta nga instrumento nga adda napateg nga akemna iti panangibutaktak ti pannakinamin ti relihion iti politika.

12. Ania ti ipakaammo ti tunggal uni ti trumpeta, a mangipalagip kadatayo iti ania idi kaaldawan ni Moises?

¹² Kas makitatayo, tunggal aguni ti trumpeta, adda nakaam-amak a saplit a mangapektar kadagiti paset ti daga. Dadduma kadagitoy ti mangipalagip kadatayo kadagiti saplit nga inusar ni Jehova a mangdusa kadagiti Egipcio idi kaaldawan ni Moises. (Exodo 7:19–12:32) Dagita ti ebkas ti panangukom ni Jehova iti daydi a nasion, ken nagbanag iti pannakawayawaya ti ili ti Dios manipud iti pannakaadipenda. Adda pagkaarngian ti nagapuanan dagiti saplit a nakita ni Juan. Nupay kasta, saan a literal dagita a saplit. Tanda dagita a mangisimbolo kadagiti nalinteg a panangukom ni Jehova.​—Apocalipsis 1:1.

No Ania ti “Kakatlo”

13. Ania ti mapasamak no mapuyotan ti umuna nga uppat a trumpeta, ket ania a saludsod ti patauden daytoy?

¹³ Kas makitatayto, inton mapuyotan ti umuna nga uppat a trumpeta, madidigra ti “kakatlo” ti daga, baybay, dagiti karayan ken ubbog ti dandanum, ken dagiti gubuayan ti lawag daytoy daga. (Apocalipsis 8:7-12) Ti kakatlo ket dakkel a paset ti maysa a banag ngem dina ramanen ti isuamin. (Idiligmo ti Isaias 19:24; Ezequiel 5:2; Zacarias 13:8, 9.) Gapuna, ania a “kakatlo” ti maikari unay kadagitoy a saplit? Kaaduan iti sangatauan ti binulsek ken inallilaw ni Satanas ken ti bin-ina. (Genesis 3:15; 2 Corinto 4:4) Ti kasasaad ket kas iti dineskribir ni David: “Simiasida amin, agpapadada amin a rinuker; awan asinoman nga agar-aramid iti naimbag, awan uray maysa.” (Salmo 14:3) Wen, agpelpeligro ti intero a sangatauan nga aglak-am iti nakaro a pannakaukom. Ngem adda maysa a bennegna a nadagdagsen ti basolna. Maysa a paset​—“kakatlo”​—a saan koma a rumbeng a kasta ti nagbanaganna! Ania dayta a “kakatlo”?

14. Ania ti simboliko a kakatlo nga umawat kadagiti makadidigra a mensahe manipud ken Jehova?

¹⁴ Ti Kakristianuan! Idi dekada 1920, apagkatlo ti sangatauan ti sinakupna. Ti relihionna ket bunga ti nakaro a panagapostata iti pudno a Kristianidad​—ti panagapostata nga impadto ni Jesus ken dagiti adalanna. (Mateo 13:24-30; Aramid 20:29, 30; 2 Tesalonica 2:3; 2 Pedro 2:1-3) Ibagbaga dagiti klero ti Kakristianuan nga agserserbida iti templo ti Dios ken inrepresentarda ti bagbagida kas mannursuro ti Kristianidad. Ngem dagiti doktrinada ket saan a maitunos kadagiti kinapudno iti Biblia, ken agtultuloy nga ibabainda ti nagan ti Dios. Ti Kakristianuan a maitutop nga irepresentar ti simboliko a kakatlo, umawatto iti nadagsen, makadidigra a mensahe manipud ken Jehova. Dayta a kakatlo ti sangatauan awan a pulos magun-odna nga anamong ti Dios!

15. (a) Napasamak kadi iti maysa laeng a partikular a tawen ti pannakapuyot ti tunggal trumpeta? Ilawlawagmo. (b) Makintimek ti nainayon iti timek ti klase Juan a mangiwarwaragawag kadagiti panangukom ni Jehova?

¹⁵ Maitunos iti panagsasagadsad ti uni dagiti trumpeta, adda dagiti naisangsangayan a resolusion a naitampok kadagiti pito a kombension manipud 1922 agingga idi 1928. Ngem saan laeng a kadagidi a tawen ti pannakapuyot dagiti trumpeta. Iti pannagna ti aldaw ti Apo, agtultuloy ti nabileg a pannakaibutaktak dagiti dakes nga aramid ti Kakristianuan. Dagiti panangukom ni Jehova masapul a maiwaragawag iti sangalubongan, kadagiti amin a nasion, iti baet ti gura ken panangidadanes iti intero a lubong. Sa la madadael ti sistema ni Satanas no nairingpasen dayta a trabaho. (Marcos 13:10, 13) Makaparagsak ta ti dakkel a bunggoy innayonda ti timekda iti timek ti klase Juan a mangipukpukkaw kadagiti arig-gurruod a mensahe a masapul a maipakaammo iti intero a lubong.

Napuoran ti Kakatlo ti Daga

16. Ania ti napasamak idi pinuyotan ti umuna nga anghel ti trumpetana?

¹⁶ Maipapan kadagiti anghel, insurat ni Juan: “Ket ti umuna pinuyotna ti trumpetana. Ket nagadda ti uraro ken apuy a nalaokan iti dara, ket naitapuak dayta iti daga; ket napuoran ti kakatlo ti daga, ken napuoran ti kakatlo dagiti kayo, ken napuoran ti isuamin a mulmula a berde.” (Apocalipsis 8:7) Umasping daytoy iti maikapito a saplit iti Egipto, ngem ania ti kaipapanan daytoy iti panawentayo?​—Exodo 9:24.

17. (a) Ania ti irepresentar ti sao a “daga” iti Apocalipsis 8:7? (b) Kasano a mapuoran ti Kakristianuan nga apagkatlo ti daga?

¹⁷ Iti Biblia, ti sao a “daga” masansan a tuktukoyenna ti sangatauan. (Genesis 11:1; Salmo 96:1) Yantangay ti maikadua a saplit ket naiturong iti baybay, nga adda met laeng pakainaiganna iti sangatauan, agaplikar ngarud ti “daga” iti kasla natalged a kagimongan ti tao nga impasdek ni Satanas ken mabiiten a madadael. (2 Pedro 3:7; Apocalipsis 21:1) Ti saplit ipalgakna a ti Kakristianuan nga apagkatlo ti daga ket mapuoran gapu iti gumilgil-ayab a pungtot ni Jehova. Dagiti prominente a kamengna​—nga agtaktakder a kasla kayo iti tengngana​—mapuoranda gapu iti pannakaiwaragawag ti nakaro a panangukom ni Jehova. No ti ginasut a milion a miembrona ket itultuloyda a suportaran ti relihion ti Kakristianuan, kasladanto nakset a ruot, nalaylay iti naespirituan no iti panangmatmat ti Dios.​—Idiligmo ti Salmo 37:1, 2.a

18. Iti kombension idiay Cedar Point idi 1922, kasano a naiwaragawag ti mensahe a panangukom ni Jehova?

¹⁸ Kasano a naidanon daytoy a mensahe ti panangukom? Saan a babaen ti media, a paset ti lubong ken masansan a mangum-umsi kadagiti “adipen” ti Dios. (Mateo 24:45) Naisangsangayan ti pannakaiwaragawag dayta iti maikadua a nakallalagip a panagtataripnong ti ili ti Dios idiay Cedar Point, Ohio, idi Setiembre 10, 1922. Sangsangkamaysa ken sigagagar nga inanamongan dagitoy ti resolusion a napauluan “A Challenge to World Leaders” (“Karit Kadagiti Pangulo ti Lubong”). Sipaprangka a naibaga ti kastoy iti simboliko a daga iti kaaldawantayo: “Kiddawenmi ngarud kadagiti nasion ditoy daga, dagiti agtuturay ken liderda, ken kadagiti amin a klero ti relihion ditoy lubong, dagiti pasurot ken kaaliadoda, dadakkel a negosiante ken politiko, a paneknekanda ti takderda a kabaelanda nga ipasdek ti talna ken kinarang-ay ditoy daga ken no maitedda ti kinaragsak kadagiti tattao; ket no saanda a kabaelan, kiddawenmi nga ipangagda ti pammaneknekmi kas saksi ti Apo, kalpasanna ikeddengda no pudno dayta wenno saan.”

19. Ania a pammaneknek ti indatag ti ili ti Dios iti Kakristianuan maipapan iti Pagarian ti Dios?

¹⁹ Ania a pammaneknek ti indatag dagitoy a Kristiano? Isu daytoy: “Patien ken ibunannagmi a ti Mesianiko a pagarian ti naan-anay a makarisut kadagiti amin a parikut ti sangatauan ken iyegnanto ti talna ditoy daga ken kinaimbag kadagiti tattao, ti tarigagay dagiti amin a nasion; tapno dagidiay sidadaan nga agpasakup iti nalinteg a turayna a nangrugin, maparaburandanto iti agnanayon a talna, biag, wayawaya, ken manayon a kinaragsak.” Kadagitoy nariribuk a panawen, a dagiti gobierno ti tao, nangnangruna dagidiay kameng ti Kakristianuan, ket interamente a saanda a marisut dagiti parikut ti lubong, napigpigsa ti uni ti trumpeta ngem idi 1922. Pudno unay a ti laeng Pagarian ti Dios nga iturturayan ti nagballigi a Kristona ti kakaisuna a namnama ti sangatauan!

20. (a) Ania dagiti inusar ti kongregasion dagiti napulotan a Kristiano a nangiwaragawag kadagiti mensahe ti panangukom sipud idi 1922? (b) Iti umuna a pannakapuyot ti trumpeta, ania ti nagbanagan ti Kakristianuan?

²⁰ Daytoy ken dagiti simmaruno a mensahe ket inwaragawag ti kongregasion dagiti napulotan a Kristiano babaen kadagiti resolusion, polieto, bokleta, libro, magasin, ken diskurso. Ti umuna a pannakapuyot ti trumpeta nagbanag iti pannakabegbeg ti Kakristianuan a kas man la gapu iti panagtupak dagiti uraro. Naibutaktaken ti basolna a panangibukbok iti dara gapu iti pannakiramanna kadagiti gubat iti maika-20 a siglo, isu a maikari iti umap-apuy nga ebkas ti pungtot ni Jehova. Ti klase Juan, a sinuportaran ti dakkel a bunggoy idi agangay, intultuloyda nga inkallangogan ti umuna nga uni ti trumpeta, nga inturongda ti atension iti panangmatmat ni Jehova iti Kakristianuan, kas maikari a madadael.​—Apocalipsis 7:9, 15.

Kasla Bantay a Sumsumged

21. Ania ti napasamak idi pinuyotan ti maikadua nga anghel ti trumpetana?

²¹ “Ket ti maikadua nga anghel pinuyotna ti trumpetana. Ket maysa a kasla dakkel a bantay a sumsumged iti apuy ti naitapuak iti baybay. Ket ti kakatlo ti baybay nagbalin a dara; ket ti kakatlo dagiti parsua nga adda iti baybay nga addaan karkararua natayda, ket narba ti kakatlo dagiti barangay.” (Apocalipsis 8:8, 9) Ania ti iladladawan daytoy nakaal-alingget a buya?

22, 23. (a) Ania ti naaramid a resolusion nga awan duadua a resulta ti pannakapuyot ti maikadua a trumpeta? (b) Ania ti iladladawan ti “kakatlo ti baybay”?

²² Nalakatay a maawatan daytoy no subliantayo ti kombension ti ili ni Jehova a naangay idiay Los Angeles, California, E.U.A., idi Agosto 18-26, 1923. Iti malem ti Sabado, naitampok ti palawag ni J. F. Rutherford a napauluan iti “Dagiti Karnero ken Kalding.” Dagiti “karnero” ket silalawag a naipabigbig kas dagidiay nalinteg a tattao nga agtawid iti naindagaan a sakup ti Pagarian ti Dios. Ti simmaruno a resolusion inturongna ti atension iti kinamanaginsisingpet ti “apostata a klero ken dagiti ‘natan-ok kadagiti arbanda,’ nga isu dagidiay nailubongan a tattao nga addaan iti nabileg a pinansial ken napolitikaan nga impluensia.” Kidkiddawenna “kadagiti managayat iti talna ken kappia a kameng dagiti nagduduma a relihion . . . a suminadan kadagiti nakillo a narelihiosuan a sistema nga inawagan ti Apo kas ‘Babilonia’” ken agsaganada nga “umawat kadagiti bendision nga itden ti pagarian ti Dios.”

²³ Awan duadua a naaramid daytoy a resolusion kas resulta ti pannakapuyot ti maikadua a trumpeta. Dagidiay mangipangag iti dayta a mensahe suminada kadagidiay dineskribir ni Isaias kadagitoy a sasao: “Ngem dagiti nadangkes kaslada iti baybay a maipalpallayog, no saan a makapaglinak, a ti dandanumna mangipurpuruakda iti ruot ti baybay ken pitak.” (Isaias 57:20; 17:12, 13) Gapuna, “ti baybay” maitutop nga iladawanna ti nadawel, saan a natalged, ken rebelioso a sangatauan a mangpatpataud iti riribuk ken rebolusion. (Idiligmo ti Apocalipsis 13:1.) Dumtengto ti tiempo a mapukaw dayta a “baybay.” (Apocalipsis 21:1) Kabayatanna, babaen ti maikadua nga uni ti trumpeta, ipakaammo ni Jehova ti panangukomna iti kakatlo dayta​—ti nariribuk a paset ti Kakristianuan a mismo.

24. Ania ti iladladawan ti sumsumged a kasla bantay a naipuruak iti baybay?

²⁴ Adda sumsumged a kasla bantay a naipuruak iti daytoy a “baybay.” Iti Biblia, masansan a dagiti gobierno ti isimsimbolo dagiti bantay. Kas pagarigan, ti Pagarian ti Dios ket nailadawan kas maysa a bantay. (Daniel 2:35, 44) Ti manangdadael a Babilonia nagbalin a maysa a “napuoran a bantay.” (Jeremias 51:25) Ngem sumsumged pay laeng ti kasla bantay a nakita ni Juan. Ti pannakaitapuakna iti baybay maitutop nga iladawanna no kasano a kabayatan ken kalpasan ti umuna a sangalubongan a gubat, nagbalin a sumsumged nga isyu iti sangatauan ti maipapan iti gobierno, nangnangruna kadagiti pagilian ti Kakristianuan. Idiay Italia, impasdek ni Mussolini ti Fascismo. Ti Alemania inabrasana ti Nazismo ni Hitler, bayat nga adda met dagiti pagilian a nangpadas iti nagduduma a porma ti sosialismo. Adda nakaro a panagbalbaliw idiay Russia, ta idi immalsa dagiti Bolshevik, timmaud ti immuna a Komunista nga estado a nangpukaw iti pannakabalin ken impluensia dagiti relihioso a lider ti Kakristianuan iti disso a dati a maysa kadagiti baluarteda.

25. Kalpasan ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat, kasano a nagtultuloy a nabara nga isyu ti maipapan iti gobierno?

²⁵ Idi bimtak ti maikadua a sangalubongan a gubat, nagpatingga dagiti Fascista ken Nazi a turay, ngem nabara pay laeng nga isyu ti maipapan iti gobierno, ken nagtultuloy a nakibur ti baybay ti sangatauan ken nangpataud kadagiti baro a rebolusionario a gobierno. Kadagiti dekada kalpasan ti 1945, naipasdek dagitoy kadagiti adu a pagilian kas iti China, Vietnam, Cuba, ken Nicaragua. Idiay Grecia, napaay ti eksperimentoda a diktadora militar. Idiay Kampuchea (Cambodia), naipadamag a nasurok a dua a milion ti napapatay gapu iti panangpadasda iti pundamentalista a Komunismo.

26. Kasano a ti “bantay a sumsumged iti apuy” nagtultuloy a nangpataud kadagiti dalluyon iti baybay ti sangatauan?

²⁶ Dayta a “bantay a sumsumged iti apuy” nagtultuloy a nangpataud kadagiti dalluyon iti baybay ti sangatauan. Naipadamag nga iti Africa, America, Asia, ken dagiti isla ti Pacifico, pagiinnagawanda ti rienda ti gobierno. Adu kadagitoy a panagiinnagaw ti napasamak kadagiti pagilian ti Kakristianuan wenno kadagiti lugar a nagbalin nga aktibista dagiti misionero ti Kakristianuan. Dagiti padi a Romano Katoliko kimmappon ken nakigubatda pay ketdi kas kameng dagiti gerilia a buyot ti Komunista. Iti sabali a bangir, dagiti ebangheliko a grupo dagiti Protestante nakigubatda idiay Central America tapno malapdan ti kunkunada a “narungsot ken di maep-ep a pannakawaw iti pannakabalin” dagiti Komunista. Ngem awan kadagitoy a pannakakibur ti baybay ti sangatauan ti nakaiyeg iti talna ken talged.​—Idiligmo ti Isaias 25:10-12; 1 Tesalonica 5:3.

27. (a) Kasano a nagbalin a kasla dara ti “kakatlo ti baybay”? (b) Kasano a natay ‘ti kakatlo kadagiti parsua iti baybay’ ket ania ti pagbanagan ti “kakatlo kadagiti barangay”?

²⁷ Ti maikadua nga uni ti trumpeta ipalgakna a nakabasol iti panangibukbok iti dara dagidiay kameng ti sangatauan a nakibiang kadagiti rebolusionario a rinnisiris maipuon kadagiti gobierno imbes nga agpasakupda iti Pagarian ti Dios. Nagbalin a kas dara ti “kakatlo ti baybay” ti Kakristianuan. Iti panangmatmat ti Dios, natayen ti amin a nabiag nga adda iti dayta. Awan kadagiti rebolusionario nga organisasion nga agtatapaw kas bapor iti kakatlo ti baybay ti makaliklik iti naan-anay a pannakarbada. Anian a ragsaktayo ta minilion a marakarnero a tattao ti nangipangag iti arig trumpeta nga awag a suminada kadagidiay mayallo-allon pay laeng iti akikid a nasionalismo dayta a baybay a nakabasol iti panangibukbok iti dara!

Bituen a Natnag Manipud Langit

28. Ania ti napasamak idi pinuyotan ti maikatlo nga anghel ti trumpetana?

²⁸ “Ket ti maikatlo nga anghel pinuyotna ti trumpetana. Ket maysa a dakkel a bituen a sumsumged a kas iti pagsilawan natnag manipud langit, ket natnag dayta iti kakatlo dagiti karayan ken kadagiti ubbog ti dandanum. Ket ti nagan ti bituen maawagan Ajenjo. Ket ti kakatlo dagiti danum nagbalin nga ajenjo, ket adu kadagiti tattao ti natay gapu kadagiti danum, agsipud ta napagbalin dagitoy a napait.” (Apocalipsis 8:10, 11) Dagiti dadduma a paset ti Biblia tulongandatayo met a mangkita no kasano nga agaplikar daytoy a teksto iti aldaw ti Apo.

29. Ania ti irepresentar ti “maysa a dakkel a bituen a sumsumged a kas iti pagsilawan,” ken apay?

²⁹ Kadagiti mensahe ni Jesus a naiturong iti pito a kongregasion, ammotayon no ania ti iladladawan ti bituen, a ti pito a bituen irepresentarda dagiti panglakayen kadagiti kongregasion.b (Apocalipsis 1:20) Dagiti napulotan a “bituen,” ken dagiti amin a dadduma pay a napulotan, agnanaeddan idiay langit iti naespirituan nga anag manipud iti tiempo a naselioanda iti nasantuan nga espiritu kas tanda ti nailangitan a tawidda. (Efeso 2:6, 7) Nupay kasta, impakdaar ni apostol Pablo a manipud kadagiti kasta nga arig bituen a napulotan tumaudto dagiti apostata, manangisungsong iti sektarianismo, a mangyaw-awan iti arban. (Aramid 20:29, 30) Nakaro nga apostasia ti pagbanagan ti kasta a di kinamatalek, ket dagitoy a natnag a panglakayen ti mangbukel iti tao ti kinakillo a mangitan-ok iti bagina iti arig dios a saad iti tengnga ti sangatauan. (2 Tesalonica 2:3, 4) Natungpal dagiti pakdaar ni Pablo idi timpuar ditoy lubong ti klero ti Kakristianuan. Daytoy a grupo ti maitutop nga irepresentar ti “maysa a dakkel a bituen a sumsumged a kas iti pagsilawan.”

30. (a) Idi nadakamat ti ari ti Babilonia kas natnag manipud langit, ania ti kaipapananna? (b) Ania ti mabalin a kayulogan ti pannakatnag manipud langit?

³⁰ Nakita ni Juan daytoy partikular a bituen a natnag manipud langit. Kasano? Dagiti kapadasan ti maysa nga ari idi ugma tulongannatayo a mangtarus iti dayta. Iti ari ti Babilonia, kinuna ni Isaias: “O anian a pannakatinnagmo manipud langit, sika nga agsilsilnag, anak ti bannawag! Anian a pannakaputedmo a naipadaga, sika a mangpakpakapuy kadagiti nasion!” (Isaias 14:12) Natungpal daytoy a padto idi a ti buyot ni Ciro pinarmekna ti Babilonia, ket naipababa ti arina nga agturturay iti sangalubongan babaen ti nakababain a pannakaabakna. No kasta, ti pannakatnag manipud langit mabalin a kayuloganna ti pannakapukaw ti nangato a saad ken pannakaibabain.

31. (a) Kaano a natnag ti klero ti Kakristianuan manipud iti “nailangitan” a saadna? (b) Kasano a nagbalin nga “ajenjo” ti danum nga indiaya dagiti klero, ket ania ti resultana kadagiti adu?

³¹ Idi a dagiti klero ti Kakristianuan nagapostatada iti pudno a Kristianidad, natnagdan manipud iti natan-ok a “nailangitan” a saadda a dineskribir ni Pablo iti Efeso 2:6, 7. Imbes nga itukonda dagiti presko a danum ti kinapudno, indiayada ti “ajenjo,” dagiti napait a kinaulbod kas iti impierno, purgatorio, Trinidad, ken predestinasion; kasta met a sinugsoganda dagiti nasion a makigubat, a dida pinabileg ida nga agbalin a natarnaw nga ad-adipen ti Dios. Ania ti resultana? Nasabidongan iti naespirituan dagidiay namati kadagita a kinaulbod. Umarngi ti kasasaadda kadagidiay nasukir nga Israelita idi kaaldawan ni Jeremias, a nagkunaan ni Jehova: “Adtoy pakanek ida iti ajenjo, ket ikkakto ida iti nasabidongan a danum nga inumen. Ta manipud kadagiti mammadto ti Jerusalem nagwaras ti apostasia iti intero a daga.”​—Jeremias 9:15; 23:15.

32. Kaano a nagminar ti pannakatnag ti Kakristianuan manipud iti naespirituan a langlangit, ket kasano a bimmatad dayta?

³² Idi 1919, nagminar daytoy a pannakatnag manipud iti naespirituan a langlangit, idi a ti bassit a natda kadagiti napulotan a Kristiano ti nadutokan a mangaywan kadagiti interes ti Pagarian, saan ket a ti klero ti Kakristianuan. (Mateo 24:45-47) Ket manipud idi 1922, bimmatad dayta a pannakatnag idi daytoy a grupo dagiti Kristiano pinabaroda ti kampaniada a mangibutaktak a sipaprangka kadagiti biddut ti klero ti Kakristianuan.

33. Ania dagiti aramid ti klero ti Kakristianuan a naibutaktak iti kombension idiay Columbus, Ohio, E.U.A. idi 1924?

³³ Maipapan iti daytoy a banag, naisangsangayan ti proklamasion a naaramid iti kombension a dineskribir ti magasin a The Golden Age kas “ti kadakkelan pay laeng a kombension dagiti Estudiante ti Biblia.” Naangay daytoy idiay Columbus, Ohio, idi Hulio 20-27, 1924. Awan duadua nga iti panangiturong ti anghel a nangpuyot iti maikatlo a trumpeta, naanamongan sadiay ti napuersa a resolusion ket kalpasanna 50 a milion a kopia ti naiwaras kas polieto. Naipablaak dayta babaen ti paulo nga Ecclesiastics Indicted (Akusasion iti Klero). Iti subtitulona, naidatag daytoy nga isyu: “Ti Naikari a Bin-i Kontra iti Bin-i ti Serpiente.” Dayta nga Akusasion imbutaktakna dagiti aramid ti klero ti Kakristianuan kas iti panagusarda kadagiti natan-ok a relihioso a titulo, ti panangibilangda kadagiti nababaknang a negosiante ken dagiti politiko kas kangrunaan a kameng dagiti arbanda, ti panagtarigagayda nga agbalin a nalatak, ken ti panagkedkedda a mangikasaba iti mensahe maipapan iti Mesianiko a Pagarian. Impaganetget dayta a ti Dios inikkanna iti annongen ti tunggal dedikado a Kristiano a mangiwaragawag iti “aldaw ti pammales iti biang ti Diostayo; a mangliwliwa kadagidiay amin nga agledleddaang.”​—Isaias 61:2.

34, 35. (a) Ania ti napasamak iti pannakabalin ken impluensia dagiti klero sipud idi pinuyotan ti maikatlo nga anghel ti trumpetana? (b) Anianto ti mapasamak iti klero ti Kakristianuan?

³⁴ Sipud idi pinuyotan ti maikatlo nga anghel ti trumpetana, kumapkapuyen ti saad dagiti klero a mangdomdominar iti sangatauan, agingga nga iti daytoy nga aldaw ken panawen, manmano laengen ti nakataginayon iti arig dios a pannakabalin a tinagiragsakda kadagidi napalabas a siglo. Gapu iti panangaskasaba dagiti Saksi ni Jehova, adun a tattao ti nakaamiris a dagiti doktrina nga isursuro dagiti klero ket makasabidong iti naespirituan ​—“ajenjo.” Maysa pay, dandanin agkupas ti pannakabalin dagiti klero idiay makin-amianan a Europa, bayat nga iti dadduma a pagilian, ing-ingetan ti gobierno ti impluensiada. Kadagiti paset ti Europa ken Amerika nga ayan dagiti Katoliko, nadadael ti pakasarsaritaan dagiti klero gapu kadagiti nakababain a pinansial, napolitikaan, ken imoral nga aramidda. Manipud ita, kumaro a kumaro ti kasasaadda, yantangay iti din agbayag sagabaendanto met ti pagtungpalan dagiti amin a dadduma pay a palso a relihionista.​—Apocalipsis 18:21; 19:2.

³⁵ Saan pay a nalpas ti panangdidigra ni Jehova iti Kakristianuan. Usigentayo no ania ti napasamak kalpasan ti pannakapuyot ti maikapat a trumpeta.

Kinasipnget!

36. Ania ti napasamak kalpasan a pinuyotan ti maikapat nga anghel ti trumpetana?

³⁶ “Ket ti maikapat nga anghel pinuyotna ti trumpetana. Ket nakabil ti kakatlo ti init ken ti kakatlo ti bulan ken ti kakatlo dagiti bituen, tapno ti kakatlo kadakuada agsipnget koma ket ti aldaw saan koma nga aglawag iti kakatlona, ken kasta met ti rabii.” (Apocalipsis 8:12) Literal a kinasipnget ti maikasiam a saplit idiay Egipto. (Exodo 10:21-29) Ngem ania daytoy simboliko a kinasipnget a mangdidigra kadagiti tattao?

37. Kasano a dineskribir da apostol Pedro ken Pablo ti naespirituan a kasasaad dagidiay adda iti ruar ti kongregasion Kristiano?

³⁷ Imbaga ni apostol Pedro kadagiti kapammatianna a naggapuda iti kinasipnget, iti naespirituan nga anag, sakbay a nagbalinda a Kristiano. (1 Pedro 2:9) Ni Pablo inusarna met ti sao a “kinasipnget” a mangdeskribir iti naespirituan a kasasaad dagidiay adda iti ruar ti kongregasion Kristiano. (Efeso 5:8; 6:12; Colosas 1:13; 1 Tesalonica 5:4, 5) Ngem dagidiay ngay adda iti Kakristianuan nga agkunkuna a mamatida iti Dios ken akseptarenda ni Jesus kas Manangisalakanda?

38. Ania a kinapudno maipapan iti “silaw” ti Kakristianuan ti inwaragawag ti maikapat nga anghel?

³⁸ Kinuna ni Jesus a mailasin dagiti pudno a Kristiano babaen kadagiti bungada ket adu dagiti mangibilang iti bagida a pasurotna ngem ‘agar-aramidda iti kinakillo.’ (Mateo 7:15-23) Siasinoman a kumita kadagiti bunga ti kakatlo ti lubong a sakup ti Kakristianuan, dina mailibak nga agar-arikap dayta iti naespirituan a kinasipnget. (2 Corinto 4:4) Ti Kakristianuan ti kadagsenan ti basolna gapu ta agak-aklon a Kristiano. No kasta, rumbeng laeng a ti maikapat nga anghel iwaragawagna ti kinapudno a ti “silaw” ti Kakristianuan ket kinasipnget, ken Nababiloniaan dagiti gubuayan ti “silawna”​—saan a Nakristianuan.​—Marcos 13:22, 23; 2 Timoteo 4:3, 4.

39. (a) Iti resolusion a naanamongan iti kombension idi 1925, kasano a nadeskribir ti palso a silaw ti Kakristianuan? (b) Ania pay a panangibutaktak ti naaramid idi 1955?

³⁹ Maitunos iti dayta a nailangitan a proklamasion, adu nga adipen ti Dios ti nagtataripnong iti kombension idiay Indianapolis, Indiana, E.U.A., idi Agosto 29, 1925, ken inanamonganda ti pannakaipablaak ti nabatad a resolusion a napauluan iti “Message of Hope” (“Mensahe ti Namnama”). Adda met agarup 50 a milion a kopia a naiwaras iti adu a pagsasao. Nadeskribir iti dayta ti palso a lawag nga isilsilnag dagiti mananggundaway a negosiante, dagiti napolitikaan a lider, ken dagiti klero ti relihion, a nagbanag iti ‘pannakaipisok dagiti tattao iti kinasipnget.’ Imbatad dayta a resolusion a ti Pagarian ti Dios ti pudpudno a namnama tapno magun-odan “ti talna, kinarang-ay, salun-at, biag, wayawaya ken agnanayon a kinaragsak.” Agkasapulan iti tured ti bassit a grupo dagiti napulotan a Kristiano tapno maiwaragawagda dagiti kasta a mensahe maibusor kadagiti nabileg nga organisasion ti Kakristianuan. Ngem kasta ti ar-aramidenda sipud pay idi rugrugi ti dekada 1920. Iti panaglabas dagiti tawen, idi 1955, adda manen naibutaktak maipapan iti klase klero babaen ti sangalubongan a pannakaiwaras ti bokleta a napauluan Christendom or Christianity—Which One Is “the Light of the World”? (Kakristianuan wenno Kristianidad—Ania Kadagita “ti Silaw ti Lubong”?) a naipablaak iti adu a pagsasao. Ita, nabatad unayen ti kinamanaginsisingpet ti Kakristianuan nga uray la madlaw daytan ti adu ditoy lubong. Ngem saan a simmardeng dagiti adipen ni Jehova a mangibutaktak no ania a talaga ti Kakristianuan: maysa a pagarian ti kinasipnget.

Agila a Tumaytayab

40. Ania ti impakita dagiti uppat nga uni ti trumpeta maipapan iti Kakristianuan?

⁴⁰ Dagitoy immuna nga uppat a pannakapuyot ti trumpeta pudno nga imbuksilanna ti langalang ken makapapatay a kasasaad ti Kakristianuan. Ti pasetna iti “daga” ket naibutaktak kas maikari iti panangukom ni Jehova. Naipakita a makasabidong iti naespirituan dagiti rebolusionario a gobierno a rimsua kadagiti dagana ken iti sadinoman. Naipanayag ti kinadakes dagiti klerona ken ti nasipnget a kasasaadna iti naespirituan. Pudno a ti Kakristianuan ti kadaksan a paset ti sistema ti bambanag ni Satanas.

41. Kabayatan ti panagsardeng ti agsasaruno nga uni dagiti trumpeta, ania ti nakita ken nangngeg ni Juan?

⁴¹ Ania pay ti maipalgak? Sakbay a maammuantayo ti sungbat daytoy a saludsod, nagsardeng iti apagbiit ti agsasaruno nga uni dagiti trumpeta. Kastoy ti kuna ni Juan maipapan iti simmaruno a nakitana: “Ket nakitak, ken nangngegko ti maysa nga agila a tumaytayab iti nagtangatangan a kunana buyogen ti natbag a timek: ‘Asi pay, asi pay, asi pay dagidiay agnanaed iti daga gapu kadagiti nabatbati pay nga uni ti trumpeta ti tallo nga anghel a dandanin mangpuyot kadagiti trumpetada!’”​—Apocalipsis 8:13.

42. Ania ti mabalin nga irepresentar ti agila a tumaytayab, ken ania ti mensahena?

⁴² Adda agila a nangato ti tayabna idiay langit, tapno adu a tattao ti makakita iti dayta. Karkarna ti kapigsa ti panagkitana ta makitana uray dagiti nakaad-adayo kenkuana. (Job 39:29) Nailadawan kas agila a tumaytayab ti maysa kadagiti uppat a sibibiag a parsua a kerubin nga adda iti aglikmut ti trono ti Dios. (Apocalipsis 4:6, 7) Kerubin man dayta wenno sabali pay nga adipen ti Dios nga adayo ti makitana, sipipigsa nga iwarwaragawagna ti napuersa a mensahe nga: “Asi pay, asi pay, asi pay”! Mangipangag koma dagiti agnanaed ditoy daga, bayat a mangngegan ti uni dagiti tallo pay a trumpeta, a tunggal maysa kadagita ket adda pakainaiganna iti maysa kadagitoy nga ay-ay.

[Dagiti Footnote]

[Tsart iti panid 139]

Dagiti Danum ti Kakristianuan a Naipalgak Kas Ajenjo

[Ladawan iti panid 132]

Ti pannakalukat dagiti pito a selio nagbanag iti pannakapuyot dagiti pito a trumpeta

[Ladawan iti panid 140]

“Karit Kadagiti Pangulo ti Lubong” (1922)

Daytoy a resolusion ket nakatulong a nangipablaak iti panangdidigra ni Jehova iti “daga”

[Ladawan iti panid 140]

“Pakdaar Kadagiti Amin a Kristiano” (1923)

Babaen daytoy a resolusion, naiwaragawag kadagiti sabali a pagilian ti nakaro a panangukom ni Jehova iti “kakatlo ti baybay”

[Ladawan iti panid 141]

“Akusasion iti Klero” (1924)

Ti nasaknap a pannakaiwaras daytoy a polieto tinulonganna dagiti tattao a mangbigbig a natnagen ti “bituen” ti klero ti Kakristianuan

[Ladawan iti panid 141]

“Mensahe ti Namnama” (1925)

Daytoy prangka a resolusion ti nausar a mangibutaktak kadagiti makunkuna a gubuayan ti lawag ti Kakristianuan nga iti kinapudnona ket kinasipnget