Kapitulo 121

Iti Sanguanan ti Sanhedrin, Kalpasanna ken Pilato

MALMALPASEN ti rabii. Kapamitlonan nga inlibak ni Pedro ni Jesus, ken nalpasen dagiti miembro ti Sanhedrin ti sinsinan a panangukomda ket nagsisinadan. Nupay kasta, iti agsapa ti Biernes apaman a nagbannawag, nagtataripnongda manen, itatta idiayen salas ti Sanhedrin. Nalabit panggepda nga ikkan bassit ti langana a legalidad ti panangukomda iti rabii. Idi naiyeg ni Jesus iti sanguananda, kunada, kas inaramidda bayat ti rabii: “No sika ti Kristo, ibagam kadakami.”

“No ibagak kadakayo, saandakto a patien,” insungbat ni Jesus. “Ket no agimtuodak met, didakto met sungbatan.” Nupay kasta, situtured nga intudo ni Jesus ti kinataona, a kunkunana: “Ngem manipud ita ti Anak ti tao agtugawto iti makanawan ti pannakabalin ti Dios.”

“No kasta, sika ti Anak ti Dios?” kayatda amin a maammuan.

“Kunayo a siak,” insungbat ni Jesus.

Kadagitoy a lallaki a desidido a mangpapatay, umdasen daytoy a sungbat. Daytat’ imbilangda a tabbaaw. “Ania pay ti pakasapulantayo iti ad-adu a pammaneknek?” insaludsodda. “Ta datayo met laeng nangngegtayo iti ngiwatna.” Gapuna pinarautanda ni Jesus, ket impanawda, ket sada inyawat ken Poncio Pilato a gobernador ti Roma.

Ni Judas, a manangliput ni Jesus, palpaliiwenna dagiti paspasamak. Idi nakitanan a nakondenaren ni Jesus, isut’ makababawin. Gapuna isut’ napan kadagiti panguluen a papadi ken dagiti panglakayen tapno isubli ti 30 a kapisi ti pirak, a kunkunana: “Siak nakabasolak iti panangiyawatko iti dara nga awan biddutna.”

“Ania ti bibiangmi? Makaammoka!” awan asina nga insungbatda. Gapuna impurruak ni Judas dagiti bagi ti pirak iti uneg ti templo sa napanen ken pinadpadasna ti agbitay. Nupay kasta, ti sanga a nangibaudan ni Judas iti tali nalabit naspak, ket ti bagina natnag kadagiti batbato iti baba, a nakaiwarisanna.

Di ammo dagiti panguluen a papadi ti aramidenda kadagiti bagi ti pirak. “Saan a maipalubos nga ipisok ida iti pagidulinan kadagiti daton,” kunada, “ta daytat’ pateg ti dara.” Gapuna, kalpasan a nakapagnunumoda, inggatangda iti talon ti managdamili a pagitaneman kadagiti ganggannaet. Gapuna napanaganan daydi a talon ti “Talon ti Dara.”

Bigbigat pay la idi nga impanda ni Jesus idiay palasio ti gobernador. Ngem dagiti Judio a nangkuyog kenkuana madida a sumrek agsipud ta mamatida a ti kasta a kinasinged kadagiti Gentil tulawanna ida. Gapuna, tapno awatenna ida, rimmuar ni Pilato. “Ania nga akusasion ti yegyo a maibusor itoy a tao?” insaludsodna.

“No daytoy a tao saan koma a managdakdakes saanmi koma nga inyawat kenka,” insungbatda.

Gapu ta kayatna a liklikan ti pannakairamanna, simmungbat ni Pilato: “Isu alaenyo ket ukomenyo kas iti lintegyo.”

Iti panangipalgakdat’ rantada a mangpapatay, kuna dagiti Judio: “Saan a maipalubos kadakami ti mamapatay iti uray siasino a tao.” Pudno unay, no pinapatayda koma ni Jesus bayat ti Piesta ti Paskua, dayta komat’ nangpataud ti gulo iti publiko, ta adu dagidiay mangipatpateg unay ken Jesus. Ngem no maalada dagiti Romano a mangpapatay kenkuana babaen iti napolitikaan a pammabasol, daytoy ti kasla mangabsueltonto kadakuada iti responsabilidad iti imatang ti tattao.

Gapuna dagiti relihiuso a panguluen, a saanda imbagbaga ti nasapsapa a panangukomda a nangkondenaranda ken Jesus iti panagtabbaaw, nangaramidda manen kadagiti sabali a pammabasol. Nangaramidda ti tallo-kapaset a pammabasol: “Daytoy nasarakanmi a [1] daddadaelenna ti ilimi ket [2] iparitna ti mangted ti buis ken Cesar ket [3] kunkunana nga isu ni Kristo nga ari.”

Daydiay darum a nagkuna a ni Jesus isut’ ari ti pakaseknan unay ni Pilato. Ngarud, isut’ simrek manen iti palasio, inayabanna ni Jesus, ket sana inyimtuod: “Sika ti ari dagiti Judio?” Iti sabali a pannao, sinalungasingmo aya ti linteg babaen ti panangiwaragawagmo iti bagim kas ari a maibusor ken Cesar?

Kayat a maammuan ni Jesus no kasano kaadut’ nangngeganen ni Pilato maipapan kenkuana, gapuna insaludsodna: “Kunam kadi a kabukbukodan daytoy, wenno dagiti sabsabali imbagada kenka ti maipapan kaniak?”

Kuna ni Pilato nga awan ammona maipapan kenkuana ket tinarigagayanna a maammuan dagiti bambanag. “Maysaak aya a Judio?” insungbatna. “Ti nasionmo met laeng ken dagiti panguluen a papadi inyawatdaka kaniak. Ania aya ti inaramidmo?”

Nikaanoman saan a linisian ni Jesus ti isyu, a daytat’ maipapan ti kinaari. Ti sungbat nga itden ita ni Jesus awan duadua pagsiddaawennan Pilato. Lucas 22:66–23:3; Mateo 27:1-11; Marcos 15:1; Juan 18:28-35; Aramid 1:16-20.

▪ Agpaay iti ania a panggep a nagtataripnong manen ti Sanhedrin iti agsapa?

▪ Kasanot’ ipapatay ni Judas, ket aniat’ inaramidda iti 30 a bagi ti pirak?

▪ Imbes nga isuda a mismo ti mangpapatay kenkuana, apay a dagiti Judio kayatda a dagiti Romano ti mangpapatay ken Jesus?

▪ Ania a pammabasol ti inaramid dagiti Judio kontra ken Jesus?

Kapitulo 122

Manipud ken Pilato Napan ken Herodes ken Nagsubli Manen

NUPAY di pinadpadas ni Jesus nga ilemmeng ken Pilato ti kinaarina, inlawlawagna a ti Pagarianna ket saan a mamagpeggad iti Roma. “Ti pagariak saan a paset daytoy a lubong,” kuna ni Jesus. “Ta no ti pagariak paset koma daytoy a lubong, dagiti adipenko makibakalda koma tapno saanak a maiyawat kadagiti Judio. Ngem ita, ti pagariak saan a ditoy.” No kasta binigbig ni Jesus iti namitlo a daras nga isut’ addaan ti Pagarian, nupay daytat’ saan a naindagaan.

Kaskasdi, isut’ pinilit pay ni Pilato: “No kasta, ngarud, arika?” Kayatna a sawen, arika kadi uray no ti Pagariam ket saan a paset daytoy a lubong?

Impakaammo ni Jesus ken Pilato nga umiso ti panangipatona, nga insungbatna: “Kunam nga ariak. Naiyanakak gapu itoy, ken gapu itoy immayak ditoy lubong, tapno paneknekak ti pudno. Isuamin nga adda iti dasig ti kinapudno denggenna ti timekko.”

Wen, ti talaga a panggep ni Jesus ditoy daga ket tapno paneknekanna “ti kinapudno,” nangnangruna ti kinapudno maipapan ti Pagarianna. Sisasagana ni Jesus nga agbalin a matalek iti dayta a kinapudno uray no daytat’ pakapukawanto ti biagna. Uray no insaludsod ni Pilato: “Ania ti kinapudno?” isut’ saan nga agur-uray ti kanayonan a panangilawlawag. Umdasen ti nangngeganna tapno mangted ti panangukom.

Nagsubli ni Pilato kadagiti umariwekwek nga agur-uray idiay ruar ti palasio. Kaawatan nga adda iti sibayna ni Jesus, imbagana kadagiti panguluen a papadi ken dagiti kakaduada: “Awan ti basol a masarakak itoy a tao.”

Napapungtot gapu iti desision, ipapilit latta dagiti tattao: “Riribukenna dagiti umili a mangisursuro iti isuamin a Judea, ket mangrugi idiay Galilea agingga ditoy.”

Ti di nainkalintegan a kinapanatiko dagiti Judio mabalin a pinagsiddaawnan Pilato. Gapuna, bayat nga agpukpukkaw latta dagiti panguluen a papadi ken panglakayen, simmango ni Pilato ken Jesus ket inimtuodna: “Dika kadi mangngeg no mano a banag ti saksianda a makadadael kenka?” Kaskasdi, ni Jesus di pulos a simmungsungbat. Ti kinakalmana iti sanguanan dagiti nadawel a pammabasolda ti namagsiddaaw ken Pilato.

Idi naammuanna a ni Jesus ket taga Galilea, nakakita ni Pilato ti lusotanna iti responsabilidadna. Ti agturay iti Galilea, a ni Herodes Antipas (anak ni Herodes a Dakkel), adda idiay Jerusalem para iti Paskua, gapuna imbaon ni Pilato ni Jesus kenkuana. Kasakbayan daytoy, pinaputol ni Herodes Antipas ti ulo ni Juan a Mammautisar, kalpasanna nagamak ni Herodes idi nangngegannat’ datdatlag nga ar-aramid ni Jesus, nga agbutbuteng di la ket ta ni Jesus aktual nga isu ni Juan a nagungar manipud kadagiti natay.

Ita, maragsakan unay ni Herodes maipapan iti namnama a pannakakita ken ni Jesus. Daytoy ket saan a gapu ta maseknan iti pagimbagan ni Jesus wenno kayatna a talaga a maammuan no pudno wenno saan dagiti pammabasol kenkuana. Imbes ketdi, isut’ agusiuso laeng ken namnamaenna a makita nga agaramid ni Jesus iti datdatlag.

Ni Jesus, nupay kasta, dina kayat a penneken ti kinausiuso ni Herodes. Kinapudnona, no agsaludsod ni Herodes kenkuana, di pulos agtagtagari. Gapu ta napaay, ni Herodes ken dagiti guardiana a soldado nagang-angawandan Jesus. Pinellesanda iti maysa a narangrang a pagan-anay ket linaisda. Kalpasanna isut’ pinasublida ken Pilato. Kas nagbanaganna, da Herodes ken Pilato, a dati nga agginnura, nagbalinda a nasayaat nga aggayyem.

Idi nagsubli ni Jesus, inurnong ni Pilato dagiti panguluen a papadi, dagiti agtuturay a Judio, ken dagiti tattao ket kinunana: “Insaklangyo kaniak daytoy a tao a kasla sugsugsoganna nga umalsa dagiti umili, ket, adtoy! siak sinukimatko iti sanguananyo ket awan ti basol a nasarakak kenkuana kadagiti pangipulonganyo. Ket uray pay ni Herodes, ta isu insublina kadatayo; ket, adtoy! nga awan ti inaramidna a maikari iti pannakapapatay. Isu wayawayaakto ngarud kalpasan ti pannakasaplitna.”

Namindua ngarud nga indeklara ni Pilato nga awan basol ni Jesus. Isut’ magagaran a mangibulos kenkuana, ta nadlawna a gapu laeng ti apal dagiti papadi nga isut’ inyawatda kenkuana. Idi pinadpadas ni Pilato nga ibulos ni Jesus, isut’ immawat ti sabali pay a napigpigsa a pammaregta a mangaramid iti dayta. Bayat nga adda pay iti pangukoman a pagtugawanna, ti asawana nangipatulod ti maysa a mensahe, a nangidagadag kenkuana: “Dika bibiangan dayta nalinteg a tao, ta nagsagabaak kadagiti adu a banag ita iti maysa a tagtagainep [nalawag a nasantuan ti nagtaudanna] gapu kenkuana.”

Kaskasdi, kasano a maibulos ni Pilato daytoy tao nga awan basolna, kas ammona a rebbengna koma? Juan 18:36-38; Lucas 23:4-16; Mateo 27:12-14, 18, 19; 14:1, 2; Marcos 15:2-5.

▪ Kasano a sinungbatan ni Jesus ti saludsod maipapan ti kinaarina?

▪ Ania “ti kinapudno” a nangbusbosan ni Jesus iti naindagaan a biagna a pinampaneknekan?

▪ Aniat’ panangukom ni Pilato, kasanot’ panagrikna dagiti tattao, ket aniat’ inaramid ni Pilato ken Jesus?

▪ Asino ni Herodes Antipas, apay a maragsakan unay a makakita ken Jesus, ket aniat’ inaramidna kenkuana?

▪ Apay a magagaran ni Pilato a mangibulos ken Jesus?

Kapitulo 123

“Adtoy! Ti Tao!”

NATIGNAY iti kababalin ni Jesus ken iti pannakakitana nga awan basolna, pinadas ni Pilato ti sabali a pamay-an a pangibulos kenkuana. “Adda kadawyanyo,” kunana iti umariwekwek, “a maysa ti ibbatak kadakayo iti paskua.”

Ni Barrabas, a maysa a nalatak a mammapatay, ket maysa met a balud, gapuna insaludsod ni Pilato: “Asino ti kayatyo nga ibbatak kadakayo, ni Barrabas wenno ni Jesus a managan ti Kristo?”

Naallukoy babaen kadagiti pangulo a papadi a nangsulbog kadakuada, indawat dagiti tattao a ni Barrabas ti maibbatan ngem ni Jesus mapapatay. Madi latta a sumuko, simmungbat ni Pilato, nga isalsaludsodna manen: “Siasino kadagiti dua ti kayatyo nga ibbatak kadakayo?”

“Ni Barrabas,” inyikkisda.

“Ania, ngarud, ti aramidekto ken Jesus a managan Kristo?” insaludsod ni Pilato a sibubuteng.

Iti makatitileng a panagariwawa, insungbatda: “Mailansa koma!” “Ilansam! Ilansam!”

Gapu ta pagaammona a dawdawatenda ti ipapatay ti tao nga awan basolna, nagpakpakaasi ni Pilato: “Apay-apay, ania aya ti dakes nga inaramid daytoy a tao? Awan ti nasarakak kenkuana a pakagapuan ti ipapatay; dusaekto laeng ket ibbatakto.”

Agpapan pay panangikagumaanna, ti umariwekwek a napapungtot, a sinugsogan dagiti narelihiusuan a pangulo, ipukpukkawda a kanayon: “Mailansa koma!” Iti panagpudotda gaput’ panangkiwkiw dagiti papadi, tinarigagayan ti umariwekwek ti dara. Ket no pampanunoten, lima laeng nga aldaw sakbayna, dadduma kadakuada ti nalabit a nairaman kadagidiay nangabrasa ken Jesus idiay Jerusalem kas Ari! Kabayatanna, dagiti adalan ni Jesus, no addada man, nagulimekda ken saanda nagpakpakita.

Ni Pilato, a makitkitana nga awan pagsaysayaatan dagiti panagapelarna, no di ket, rumrumsuan ti panagariwawa, nangalat’ danum ket binugguanna ti im-imana iti sanguanan ti adu a tattao, a kunkunana: “Awan ti basolko iti dara daytoy a tao. Dakayo rebbeng a makitayo dayta.” Ket simmungbat dagiti umili: “Agtinnag ti darana kadakami ken kadagiti annakmi.”

Gapuna, maitunos iti dawatda​—ken ayatna a mangpennek kadagiti adu a tattao a nangnangruna ngem ti panangaramidna ti ammona a nalinteg​—inibbatan ni Pilato ni Barrabas kadakuada. Innalana ni Jesus ket linabusanna sana pinasaplit. Saan a gagangay daytoy a panangbaot. Dineskribir ti The Journal of the American Medical Association ti ugali dagiti Romano a panangsaplit:

“Ti kadawyan nga instrumento ket maysa nga ababa a baot (flagrum wenno flagellum) nga addaan sumagmamano a saggaysa wenno sinallapid a lalat a barbarayubay a nagduduma ti kaatiddogda, nga adda babassit a bola a landok wenno natadem a babassit a tultulang ti karnero a naigalut iti nagbabaetanda. . . . Bayat ti maulit-ulit a panangibaot dagiti Romano a soldado iti bukot ti biktima a sipipigsa, dagiti bola a landok pataudenda dagiti nauuneg a bukol, ket dagiti barbaruybay a lalat ken tultulang ti karnero sugatenda ti kudil ken dagiti tisyu iti uneg ti kudil. Ket, bayat nga agtultuloy ti panangbabaot, dagiti panangsugat dumanonda kadagiti makin-uneg a piskel ket mangpataud kadagiti agpigpigerger a naiw-iwa nga agdardara a lasag.”

Kalpasan daytoy mangparigat a panangbabaot, naipan ni Jesus idiay palasio ti gobernador, ket ti intero a buyot naur-urnongda. Sadiay isut’ nagang-angawan dagiti soldado babaen ti pananglagada ti balangat a sisiit sada impilit nga isuot iti ulona. Inikkanda ti runo iti kannawanna, ket sada kinawesan ti purpura, daydiay klase nga ar-aramaten dagiti ari. Kalpasanna inyang-angawda kenkuana: “Naimbag nga aldaw, sika nga Ari dagiti Judio!” Kasta met, tinupraanda ken tinungpada ti rupana. Innalada pay ti natangken a runo iti imana, ket inusarda a pinangpang-or iti ulona, nga ad-adda a nangipauneg iti ulona dagiti natatadem a sisiit ti manglais a “balangatna.”

Ti nakaskasdaaw a dignidad ken pigsa ni Jesus iti imatang daytoy a pananglalais pinagsiddaawnan Pilato ta isut’ natignay a mangsubbot manen kenkuana. “Adtoy! iruarko kadakayo tapno maammuanyo nga awan ti babak a masarakak kenkuana,” kunana kadagiti adu a tao. Nalabit impagarupna a ti pannakakitadan iti naparigatan a kasasaad ni Jesus paluknengennat’ puspusoda. Bayat a sitatakder ni Jesus iti sanguanan ti awan asina a managderraaw, a nabalangatan ti sisiit ken addaan pagan-anay a purpura ken agdardara a rupa a napalalo ti ut-otna, kuna ni Pilato: Adtoy! Ti tao!”

Nupay nadundunor ken namalmalo, adtoy a sitatakder ti naisalsalumina unay a pigura iti amin a historia, pudno nga isut’ katan-okan a tao a nagbiag pay laeng! Wen, impakita ni Jesus ti naulimek a dignidad ken kinakalma a mangiyeb-ebkas ti kinatan-ok nga uray mismo ni Pilato masapul a bigbigenna, ta dagiti sasaona kaawatan a panaglaok agpadpada iti panagraem ken panangngaasi. Juan 18:39–19:5; Mateo 27:15-17, 20-30; Marcos 15:6-19; Lucas 23:18-25.

▪ Iti ania a pamay-an a pinadas ni Pilato nga ibulos ni Jesus?

▪ Kasanot’ panangpadas ni Pilato nga absueltuen ti bagina manipud responsabilidad?

▪ Aniat’ ramanen iti pannakasaplit?

▪ Kasano a nalalais ni Jesus kalpasan ti pannakasaplitna?

▪ Ania pay a panangikagumaan ti inaramid ni Pilato a mangwayawaya ken Jesus?

Kapitulo 124

Naiyawat ken Naipanaw

IDI ni Pilato, a natignay babaen iti naulimek a kinatakneng ni naparigatan a Jesus, pinadpadasna manen a wayawayaan, ad-adda a nakaunget dagiti panguluen a papadi. Determinadoda nga awan aniaman a makasinga iti dakes a panggepda. Gapuna pinabaroda ti panagariwawada: “Ilansam! Ilansam!”

“Dakayo ti mangala kenkuana ket ilansayo,” insungbat ni Pilato. (Maikontra iti immuna a kinunada, adda pannakabalin dagiti Judio a mangpapatay kadagiti kriminal gapu kadagiti narelihiusuan a basol nga umdas ti kadagsenda.) Kalpasanna, iti agarup maikalima a daras, indeklara ni Pilato nga awan basol ni Jesus, a kunkunana: “Diak makasarak ti babak kenkuana.”

Dagiti Judio, idi makitada nga awan maibunga dagiti napolitikaan a pammabasolda, nagsublida manen iti narelihiusuan a pammabasol a panagtabbaaw nga inusarda sumagmamano nga orasen a nasapsapa iti pannakaukom ni Jesus iti sango ti Sanhedrin. “Adda maysa a lintegmi,” kunada, “ket gapu iti dayta a linteg rebbengna ti matay, ta inaramidna ti bagina nga anak ti Dios.”

Daytoy a pammabasol ket baro ken Pilato, ket daytat’ ad-adda a nangpabuteng kenkuana. Ita mabigbignan a ni Jesus saan nga ordinario a tao, kas ipamatmat ti tagtagainep ni baketna ken iti nakaskasdaaw a kinapigsa ti personalidad ni Jesus. Ngem “anak ti Dios”? Ammo ni Pilato a ni Jesus ket taga Galilea. Ngem, posible kadi nga isut’ nagbiag sakbayna? Idi isut’ insublina idiay palasio, nagsaludsod ni Pilato: “Taga anoka aya?”

Nagulimek latta ni Jesus. Idi damo imbagana ken Pilato nga isut’ maysa nga ari ngem ti Pagarianna saan a paset daytoy a lubong. Awanen ti kanayonan a panangilawlawag nga addaan nausar a panggep. Nupay kasta, nasaktan ti dayaw ni Pilato iti saanna nga isusungbat, ket nakapungtot ken Jesus a kunkunana: “Saannak aya a kasao? Dika ammo nga adda pannakabalinko a mangibbet kenka ken pannakabalinko a mangilansa kenka?”

“Awan koma ti aniaman a pannakabalinmo kaniak no di koma naited kenka manipud ngato,” sidadayaw nga insungbat ni Jesus. Tuktukoyenna ti panangted ti Dios ti pannakabalin kadagiti natauan nga agturay a mangpaandar kadagiti naindagaan a bambanag. Innayon ni Jesus: “Gapuna ti nangyawat kaniak kenka dakdakkel ti basolna.” Wen, ti nangato a padi a ni Caifas ken dagiti kakumplotna ken ni Judas Iscariote ket nadagdagsen amin ti responsabilidadda ngem ni Pilato gaput’ di nainkalintegan a panangtratoda ken Jesus.

Iti ad-adda manen a panagsiddaawna ken Jesus ken mabutbuteng di la ket ta ni Jesus addaan nadiosan a namunganayan, pinabaro ni Pilato ti panangikagumaanna a mangibbet kenkuana. Dagiti Judio, nupay kasta, kinontradan Pilato. Inulitda manen ti napolitikaan a pammabasolda, a nangbutbutengda a sisisikap: “No ibbatam daytoy a tao, saannaka a gayyem ni Cesar. Ti tunggal maysa a mangaramid iti bagina nga ari sumalungasing ken Cesar.”

Agpapan pay dagiti nakabutbuteng a ramanenna, ni Pilato inruarna manen ni Jesus. “Adtoy! Ti ariyo!” inyararawna manen.

“Ipanawmo! Ipanawmo! Ilansam!”

“Ilansakto aya ti ariyo?” insaludsod ni Pilato a kasla awan pangnamnamaannan.

Dagiti Judio makarurodda iti sidong ti panagturay dagiti Romano. Wen, laisenda ti panangituray ti Roma! Kaskasdi, iti managinsisingpet a pamay-an, kuna dagiti panguluen a papadi: “Awan ti sabali nga arimi no saan a ni Cesar.”

Agamak gapu iti napolitikaan a saad ken dayawna, timmulok iti kamaudianan ni Pilato iti napilit a kiddaw dagiti Judio. Inyawatna ni Jesus kadakuada. Inussoban dagiti soldado ni Jesus iti lumabbaga a tunikana ket kinawesanda iti makinruar a pagan-anayna. Idi impanawdan Jesus tapno ilansadan, impabaklayda kenkuana ti bukodna a kayo a pagtutuokan.

Itan ket tengngat’ agsapa ti Biernes, Nisan 14; nalabit ngangnganin agmatuon. Ni Jesus nakariingen nanipud pay parbangon ti Huebes, ket nagsagaba iti agsasaruno a nakautut-ot a kapadasan. Kaawatan, isut’ kumapkapuyen gaput’ kabantot ti kayo. Gapuna maysa a lumablabas, maysa a Simon a taga Cirene idiay Africa, ti pinilitda nga agserbi a mangawit iti dayta para kenkuana. Iti panagtultuloyda, adu a tattao, agraman adu a babbai, ti sumursurot a mangsangsangit ken mangdungdung-aw ken Jesus.

Idi timmalliaw kadagiti babbai, kuna ni Jesus: “Babbai nga annak ti Jerusalem, saandak a sangitan. Ngem, sangitanyo ketdi ti bagiyo met laeng ken dagiti annakyo; ta, adtoy! umay dagiti aldaw a kunkunadanto, ‘Naragsak dagiti lupes, ken dagiti tian a di naganak ken dagiti barukong a di nagpasuso!’ . . . Ta no iti kayo a nalangto aramidenda dagitoy a banag, ania ti aramidendanto iti nagango?”

Ni Jesus tuktukoyenna ti kayo ti nasion a Judio, nga addaan pay met laeng ti kinalangto ti biag gaput’ kaadda ni Jesus ken ti kaadda ti natda a mamati kenkuana. Ngem inton maipanawen dagitoy manipud iti nasion, maysanto laengen a kayo a natay iti naespirituan ti mabati, wen, maysa a nagangon a nasional nga organisasion. Ay, anian a pakaigapuanto ti panagsangit inton dagiti buyot a Romano, nga agserbi kas dagiti manangdusa ti Dios, rebbekenda ti nasion a Judio! Juan 19:6-17; 18:31; Lucas 23:24-31; Mateo 27:31, 32; Marcos 15:20, 21.

▪ Aniat’ impabasol dagiti narelihiusuan a papangulo kontra ken Jesus idi dagiti napolitikaan a pammabasolda awan naibungada?

▪ Apay ad-adda a nagbuteng ni Pilato?

▪ Siasinot’ addaan nadagdagsen a basol iti napasamak ken Jesus?

▪ Kamaudiananna, kasano a naala dagiti papadi ni Pilato a mangiyawat ken Jesus maipaay ti pannakapapatay?

▪ Aniat’ imbaga ni Jesus kadagiti babbai a mangsangsangit kenkuana, ken aniat’ kayat a sawen ti panangtukoyna iti kayo kas “nalangto” ken kalpasanna “nagango”?

Kapitulo 125

Pannakatuok Idiay Kayo

KADUA ni Jesus ti dua a tulisan a nairuar tapno mapapatay. Di adayo manipud siudad, nagsardengen ti prusision idiay lugar a maaw-awagan Golgota, wenno Disso ti Bangabanga.

Dagiti balud naussobanda. Sa naiyeg ti arak a nalaokan ti mirra. Mabalin a daytat’ insagana dagiti babbai ti Jerusalem, ket saan nga ipaidam dagiti Romano daytoy mangbibineg ti sakit nga agas kadagidiay mailansa. Nupay kasta, idi rinamanan ni Jesus, saanna nga ininum dayta. Apay? Kaawatan kayatna nga ikutan a naan-anay ti isipna bayat daytoy kangrunaan a suot ti pammatina.

Ita naiyunnaten ni Jesus iti kayo a dagiti imana naikabil iti ngato ti ulona. Ket dagiti soldado impalokda dagiti dadakkel a lansa iti im-ima ken saksakana. Isut’ agtirtiritir iti ut-ot idi a lussoken dagiti lansa ti lasagna ken pempennetna. Idi maipatakderen ti kayo, kimmaro unay ti ut-otna, ta ti dagsen ti bagi ti mangpisang kadagiti sugsugat ti lansa. Kaskasdi, imbes a mangipangta, inkararagan ni Jesus dagiti soldado a Romano: “Ama, pakawanem ida, ta dida ammo ti ar-aramidenda.”

Impaskil ni Pilato idiay kayo ti maysa a karatula a mabasa: “Jesus a Nazareno Ari dagiti Judio.” Kaawatan, insuratna daytoy saan laeng a gapu ta raemenna ni Jesus no di ket kasimronna dagiti papadi a Judio gapu ta isut’ pinilitda a mangipaay ti sentensia a panangpapatay ken Jesus. Tapno mabasa ti isuamin ti karatula, impaisurat ni Pilato dayta iti tallo a pagsasao​—iti Hebreo, iti opisial a Latin, ken iti gagangay a Griego.

Dagiti panguluen a papadi, agraman da Caifas ken Annas, nadismayada. Daytoy positibo a proklamasion pinerdinat’ oras ti panagballigida. Gapuna nagprotestada: “Dika isurat ‘Ti Ari dagiti Judio,’ no di ket isu kinunana, ‘Ariak dagiti Judio.’” Makaluksaw gaput’ pannakausarna kas peon dagiti papadi, simmungbat ni Pilato nga addaan natangken a pananglais: “Ti insuratko, insuratkon.”

Dagiti papadi, agraman ti umariwekwek, nagtataripnongda itan idiay disso a pangpapatayan, ket pinadpadas dagiti papadi a kontraen ti pammaneknek iti karatula. Inulitda dagiti ulbod a pammaneknek a naited a nasapsapa kadagiti panangukom ti Sanhedrin. Gapuna, saanen a nakaskasdaaw, dagiti aglabas rinuggiandan a pinagsawsaw-an, nga ingilngilangilda ti ul-uloda a manglais ken kunkunada: “Sika a rebbaem ti templo ket iti tallo nga aldaw bangonem met laeng, isalakanmo ta bagim! No sika ti anak ti Dios, umulogka dita kayo a pagtutuokan!”

“Insalakanna dagiti sabali; ti bagina saanna a mabalin nga isalakan!” imballaet dagiti panguluen a papadi ken dagiti relihiuso a kakaduada. “Isu ti Ari ti Israel; umulog ngarud ita iti kayo a pagtutuokan ket mamatikamto kenkuana. Manginanama iti Dios; Isu ti mangisalakan koma kenkuana ita no ayatenna, ta sinaona, ‘Siak ti Anak ti Dios.’”

Naakaran iti dayta nga espiritu, dagiti soldado rinabrabngisda met ni Jesus. Inang-angawda nga iyasideg kenkuana ti naalsem nga arak, nalabit idepdeppelda la bassit iti namagaanen a bibigna. “No sika ti ari dagiti Judio,” inum-umsida, “isalakanmo ta bagim.” Uray dagiti tulisan​—maysat’ nailansa iti kannawan ni Jesus, ken maysa iti kannigidna—​linaisda isuna. Agasenyo dayta! Ti katan-okan a tao a nagbiag pay laeng, wen, daydiay nakiraman ken Jehova a Dios iti panangparsua kadagiti isuamin a bambanag, disidido a mangsagaba amin kadagitoy a panangabuso!

Dagiti soldado innalada ti makinruar a pagan-anay ni Jesus ket pinagkapatda. Naggiginnasatanda tapno makita no asinot’ pagpaayan dagitoy. Ti makin-uneg a pagan-anay, nupay kasta, ket awan nagdaitanna, ta nangato ti kualidadna. Gapuna kuna dagiti soldado iti maysa ken maysa: “Saantayo a pigisen, no di ket paggiginnasatantayo no asinonto ti akinkua.” Gapuna, iti dida mapupuotan, tungtungpalenda ti kasuratan a nagkuna: “Biningayda dagiti pagan-anayko kadakuada ket naggiginnasatanda ti kawesko.”

Idi agangay, maysa kadagiti tulisan ti nangapresiar a ni Jesus pudno a maysa nga ari. Gapuna, tinubngarna ti kaduana, a kinunana: “Uray sika dika pay kabuteng ti Dios, idinto nga addaka ngaruden iti pannakadusa? Ket data, kinapudnuanna, rebbengta nga awaten ti maitutop kadagiti ar-aramidta; ngem daytoy awan ti dakes nga inaramidna.” Idi kuan kinasaona ni Jesus, buyogen iti araraw: “Laglagipennak inton addaka iti pagariam.”

“Pudno kunak kenka ita nga aldaw,” insungbat ni Jesus, “Makipagiankanto kaniak idiay Paraiso.” Daytoy a kari matungpalto inton agturayen ni Jesus kas Ari idiay langit ken pagungarenna daytoy nagbabawi a managdakdakes iti biag ditoy daga sadiay Paraiso a pribilehionto nga aywanan dagiti makalasat ti Armagedon ken dagiti kakaduada. Mateo 27:33-44; Marcos 15:22-32; Lucas 23:27, 32-43; Juan 19:17-24.

▪ Apay a madi inumen ni Jesus ti arak a nalaokan ti mirra?

▪ Apay, nalabit, naipaskil ti maysa a karatula iti kayo a nakailansaan ni Jesus, ket ania pay a panagsinnungbat ti inyeg daytoy kada Pilato ken dagiti panguluen a papadi?

▪ Ania pay a panangrabngis ti inawat ni Jesus idiay kayo, ket aniat’ mabalin a nangtignay iti dayta?

▪ Kasano a natungpal ti padto iti naaramid kadagiti pagan-anay ni Jesus?

▪ Ania a panagbalbaliw ti inaramid ti maysa kadagiti tulisan, ket kasanonto a tungpalen ni Jesus ti kalikagumna?

Kapitulo 126

“Pudno a Daytoy ket Anak ti Dios”

DI PAY nagbayag ni Jesus iti kayo idi, iti tengngat’ aldaw, napasamak ti maysa a misterioso, tallo-oras-kabayagna a kinasipnget. Saan a daytat’ gapuanan ti eklipse a solar, yantangay mapaspasamak laeng daytoy iti panawen ti baro a bulan ket kabus ti bulan iti tiempo ti Paskua. Mainayon pay, dagiti eklipse a solar agpautda laeng ti sumagmamano a minuto. Gapuna ti kinasipnget addaan nadiosan a namunganayan! Daytat’ nalabit namagsarimadeng kadagidiay manguy-uyong ken Jesus, ken nangpasardeng pay kadagiti panangum-umsida.

No ti nakabutbuteng a pagsidsiddaawan napasamak sakbay a tinubngar ti maysa a managdakdakes ti kaduana ket indawatna ken Jesus nga isut’ laglagipenna, mabalin a daytat’ maysa a makagapu iti panagbabawina. Nalabit bayat iti kinasipngetna a dagiti uppat a babbai, awan sabali, ti ina ni Jesus ken ni Salome a kabsatna, ni Maria Magdalena, ken ni Maria nga ina ni apostol Santiago a Basbassit, immasidegda idiay kayo a pagtutuokan. Ni Juan, ti apostol a dinungdungngo ni Jesus, kaduada met sadiay.

Anian ti ‘pannakaduyok’ ti puso ti ina ni Jesus bayat a buybuyaenna ti anak a pinaspasusona ken tinagibina a nakabitin sadiay nga agtutuok! Kaskasdi pampanunoten ni Jesus, saan a ti bukodna nga ut-ot, no di ket ti pagimbagan ni inana. Buyogen ti dakkel a rigat, tinung-edanna ni Juan ket kunana ken inana: “Babai, adtoy! Ti anakmo!” Sa, timmung-ed ken Maria, kunana ken Juan: “Adtoy! Ti inam!”

Iti dayta intalek ni Jesus ti pannakaaywan ti inana, a kaawatan balo itan, iti dungdungnguenna unay nga apostol. Inaramidna daytoy ta dagiti dadduma nga annak a lallaki ni Maria dida pay nangipamatmat ti pammati kenkuana. Gapuna nangted nasayaat nga ulidan iti panangipaay saan laeng a kadagiti pisikal a kasapulan ni inana no di kasta met kadagiti naespirituan a kasapulanna.

Iti agarup maikatlo iti malem, kuna ni Jesus: “Mawawak.” Narikna ni Jesus a ni Amana, iti arigna, ket inikkatnan ti pannalaknibna kenkuana tapno masuot ti kinatarnawna aginggat’ punget. Gapuna nagpukkaw buyogen ti dakkel a timek: “Diosko, Diosko, apay-apay binaybay-annak?” Idi mangngegda daytoy, dadduma a sitatakder iti asideg kinunada: “Kitaenyo! Ni Elias ti ayabanna.” Ket dagus a timmaray ti maysa kadakuada ket, babaen ti panangikabilna ti espongha a naipasagepsep iti naalsem nga arak idiay murdong ti sukdal a hisopo, inikkanna ti mainum. Ngem dadduma kunada: “Bay-am! Kitaentayo no umay ni Elias a mangisalakan kenkuana.”

Idi awaten ni Jesus ti naalsem nga arak, nagpukkaw: “Natungpalen!” Wen, naitungpalna aminen a nangibaonan kenkuana ni Amana nga aramiden ditoy daga. Kamaudiananna, kunana: “Ama, kadagita imam ti pangitalkak itoy espirituk.” Ngarud inkumit ni Jesus iti Dios ti puersa ti biagna a sitatalek a daytat’ isublinto manen ti Dios kenkuana. Kalpasanna indumogna ti ulona ket natayen.

Iti kanito a nauyosen ti maudi nga anges ni Jesus, adda napigsa a ginggined, a nangpispisang kadagiti batbato. Ti ginggined nakapigpigsa ta dagiti tanem a pakalaglagipan idiay ruar ti Jerusalem naglukatda ket naipurruak dagiti bangkay manipud kadakuada. Dagiti naglabas, a nakakita kadagiti bangkay a nagparang, simrekda iti siudad ket impadamagda dayta.

Mainayon pay, iti kanito a natay ni Jesus, ti napuskol a kurtina a namagsina ti Nasantuan ken ti Kasasantuan idiay templo ti Dios ket naguddua, manipud ngato agingga iti baba. Kaawatan a daytoy nagpintas pannakabordana a kurtina ket agarup 18 metros ti kangatona ken nakadagdagsen! Ti nakaskasdaaw a milagro saanna laeng nga imparangarang ti pungtot ti Dios maibusor kadagiti mammapatay iti Anakna no di ket ipamatmatna a ti iseserrek iti Kasasantuan, idiay langit a mismo, ket napagbalin itan a posible babaen iti ipapatay ni Jesus.

Ket, idi marikna dagiti tattao ti ginggined ken makitada dagiti bambanag a mapaspasamak, nagbutengda unay. Ti opisial ti buyot nga enkargado iti panangpapatay indaydayawna ti Dios: “Pudno a daytoy ket Anak ti Dios,” kunana. Mabalin nga isut’ siimatang idi napagsasaritaan ti panangako iti kalintegan ti nadiosan a kinaanak idi maukom ni Jesus iti saklang ni Pilato. Ket ita kumbinsidon a ni Jesus ket Anak ti Dios, wen, pudno nga isut’ katan-okan a tao a nagbiag pay laeng.

Dagiti dadduma naparmekda met kadagitoy namilagruan a pasamak, ket rinugiandat’ agawiden a dandanogenda dagiti barukongda kas simbolo ti nasaem a ladingit ken bainda. Dagiti agbuybuya nga adda iti adayo isuda dagiti babbai nga adalan ni Jesus a natignay unay kadagitoy napateg a paspasamak. Ni apostol Juan adda met idi sadiay. Mateo 27:45-56; Marcos 15:33-41; Lucas 23:44-49; 2:34, 35; Juan 19:25-30.

▪ Apay a di mabalin a ti eklipse a solar ti makaigapu iti tallo oras a kinasipnget?

▪ Di nagbayag sakbay ti ipapatayna, ania a nasayaat nga ulidan ti impaay ni Jesus kadagidiay addaan natataenganen a nagannak?

▪ Ania dagiti maudi nga uppat a sasao ni Jesus sakbay ti ipapatayna?

▪ Aniat’ naaramidan ti ginggined, ken aniat’ ipamatmat ti pannakaguddua ti kurtina ti templo?

▪ Kasano a ti opisial ti buyot nga enkargado iti panangpapatay naapektaran babaen kadagiti milagro?

Kapitulo 127

Naitabon iti Biernes—Bakante a Tanem iti Domingo

MALEMEN ti Biernes, ket ti Sabbath (Aldaw a Panaginana) iti Nisan 15 mangrugin iti ilelennek ti init. Ti bangkay ni Jesus nakabitin a silulupaypay iti istaka, ngem dagiti dua a tulisan iti sibayna sibibiagda pay. Ti malem ti Biernes ket naawagan Panagsagana gapu ta daytoy ti tiempo a panagisagana dagiti tattao iti kanen ket iringpasdat’ aniaman a trabaho a nasken nga aramiden sakbay ti Sabbath.

Ti Sabbath a mangrugin iti mabiit ket saan a gagangay a Sabbath (ti maikapito nga aldaw ti lawas) no di ket maysa met a doble, wenno “dakkel,” a Sabbath. Maawagan a kastoy agsipud ta ti Nisan 15, nga isut’ umuna nga aldaw ti pito-aldaw a Piesta dagiti Di Nalebaduraan a Tinapay (ken kanayon a maysa a Sabbath, uray no ania nga aldaw ti lawas ti umayanna), agtinnag iti isu met la nga aldaw kas ti kadawyan a Sabbath.

Sigun ti Linteg ti Dios, saanda a mabalin a panawan dagiti bagi a sibibitin iti istaka iti agpatnag. Gapuna dagiti Judio kiniddawda ken Pilato a mapapartak koma ti ipapatay dagidiay mapapatay babaen ti panangtukkol kadagiti saksakada. Dagiti soldado, ngarud, tinukkolda ti saksaka dagiti dua a tulisan. Ngem yantangay agparang a natayen ni Jesus, saan a natukkol dagiti sakana. Daytoy tungpalenna ti kasuratan: “Uray maysa a tulangna saanto a matukkol.”

Nupay kasta, tapno maikkat ti panagduadua a talaga a natayen ni Jesus, maysa kadagiti soldado dinuyokna ti bakrangna iti pika. Ti pika simmalput iti paset ti pusona, ket dagus a rimmuar ti dara ken danum. Ni apostol Juan, a maysa a nakasaksi, insuratna a daytat’ nangtungpal ti sabali pay a kasuratan: “Kitaendanto Daydiay sinalputda.”

Ti panangpapatay nasaksian met ni Jose manipud siudad ti Arimatea, maysa a mararaem a miembro ti Sanhedrin. Nagkitakit nga umanamong iti naulpit a tignay ti nangato a pangukoman maibusor ken Jesus. Ni Jose ket kinapudnona maysa nga adalan ni Jesus, nupay nagbuteng a nangiyam-ammo iti bagina a kasta. Itan, nupay kasta, isut’ naaddaanen tured ket napan ken Pilato tapno dawatenna ti bangkay ni Jesus. Pinaayaban ni Pilato ti centurion, ket kalpasan a pinaneknekan ti opisial a natayen ni Jesus, inteden ni Pilato ti bangkay.

Ni Jose innalana ti bangkay ket binungonna iti nadalus a lupot a naingpis kas panagsagana iti panangitabon. Isut’ tinulongan ni Nicodemo, sabali pay a miembro ti Sanhedrin. Napaay met ni Nicodemo a nangipalgak ti pammatina ken Jesus gaput’ buteng a mapukawna ti saadna. Ngem itan nangikuyog iti maysa a balkot a naglaon ti agarup tallopulo ket tallo a kilo ti mirra ken nangina nga aloes. Ti bagi ni Jesus nabungon iti luplupot a naglaon kadagitoy a bangbanglo, a kas ugali dagiti Judio a mangisagana kadagiti bangkay a maitabon.

Kalpasanna naikabil ti bangkay iti baro a pakalaglagipan a tanem ni Jose a nakali iti bato iti minuyongan nga adda iti asideg. Kamaudiananna, maysa a dakkel a bato ti naitulid iti ruangan ti tanem. Tapno mairingpas ti panangitabon sakbay ti Sabbath, nakaparpartak ti pannakaisagana ti bagi. Ngarud, ni Maria Magdalena ken ni Maria nga ina ni Santiago a Basbassit, a nalabit timmulong iti panagisagana, nagawidda a sidadaras tapno mangisagana ti ad-adu pay a bangbanglo ken nabanglo a lana. Kalpasan ti Sabbath, panggepda a sapsapuan pay ti bagi ni Jesus tapno mabaybayag ti pannakataginayonna.