1. Ania dagiti sumagmamano a banag a mamagsisina kadagiti pamilia?

NARAGSAK dagidiay kameng ti pamilia nga adda ayat, pannakaawat, ken talna. Sapay koma ta kasta ti pamiliayo. Nakalkaldaang nga ibaga, di mabilang dagiti pamilia a di maibagay iti kasta a panangiladawan ken nasinasina gapu iti nadumaduma a rason. Aniat’ mamagsisina kadagiti sangakabbalayan? Iti daytoy a kapitulo usigentayo ti tallo a banag. Adda dagiti pamilia a saan nga agpapada ti relihion dagiti kameng. Iti dadduma, mabalin nga agkakasiuman dagiti annak. Iti met dadduma, ti kinarigat ti panagbiag wenno panagtarigagay iti ad-adu a material a banag kasla pagsisinaenna dagiti kameng ti pamilia. Kaskasdi, dagiti kasasaad a mamagsisina iti maysa a sangakabbalayan mabalin a dina apektaran ti sabali. Aniat’ makagapu iti kasta a panagduma?

2. Sadinot’ pagpapaiwanwanan ti dadduma maipapan iti biag ti pamilia, ngem ania ti kasayaatan a pagpaiwanwanan?

² Ti panangmatmat ti maysa a makagapu. No sipapasnek nga ikagumaanyo a tarusan ti panangmatmat ti sabali a tao, mabalin a maammuanyo no kasano a taginayonen ti nagkaykaysa a sangakabbalayan. Ti pagpapaiwanwananyo ti maikadua a makagapu. Adu ti mangsursurot iti balakad dagiti katrabahuan, kaarruba, kolumnista iti diario, wenno dadduma pay a natauan a giya. Nupay kasta, naammuan dagiti dadduma ti ibagbaga ti Sao ti Dios maipapan iti kasasaadda, sada inyaplikar ti naadalda. Kasano a makatulong daytoy iti pamilia a mangtaginayon iti talna iti sangakabbalayan?​—2 Timoteo 3:16, 17.

NO SABALI TI PAMMATI NI LAKAYMO

3. (a) Aniat’ pammagbaga ti Biblia maipanggep iti pannakiasawa iti di kapammatian? (b) Ania dagiti sumagmamano a kangrunaan a prinsipio nga agaplikar no saan nga agkapammatian ti agassawa?

³ Siiinget a bagbagaannatay ti Biblia maibusor iti pannakiasawa iti ditay kapammatian. (Deuteronomio 7:3, 4; 1 Corinto 7:39) Nupay kasta, mabalin a naammuam ti kinapudno iti Biblia kalpasan ti pannakikasarmo ngem ni lakaymo, saan. Ania ngaruden? Siempre, balido pay laeng ti karinkari iti panagasawa. (1 Corinto 7:10) Ipaganetget ti Biblia a tungpal-biag ti singgalut ti panagasawa ket paregtaenna dagiti agassawa a risutenda dagiti dida pagkinnaawatan imbes nga itarayan dagitoy. (Efeso 5:28-31; Tito 2:4, 5) Ngem, kasanon no sitatangken a busoren ni lakaymo ti panangalagadmo iti relihion [a naibatay] iti Biblia? Mabalin a lapdannaka a makigimong iti kongregasion, wenno mabalin nga ibagana a dina kayat a mamalaybalay ti asawana, a makisarsarita maipapan iti relihion. Aniat’ aramidem?

4. Iti ania a pamay-an a maipakita ti asawa a babai ti pannakipagrikna no dina kapammatian ni lakayna?

⁴ Saludsodam ti bagim, ‘Apay ngata a kasta ni lakayko?’ (Proverbio 16:20, 23) No dina maawatan a talaga ti ar-aramidem, mabalin nga idandanagannaka. Wenno mabalin a sugsugsogan dagiti kabagian gapu ta saankan a makiramraman iti dadduma a kaugalian a napateg kadakuada. “No agmaymaysaak idiay balay, mariknak a kaslaak nabaybay-an,” kinuna ti maysa nga asawa a lalaki. Impapan daytoy a lalaki nga ag-agawen ti relihion ti asawana. Ngem gapu ta lalaki, dina awaten a malmalday. Nalabit kasapulan nga ipatalgedmo ken lakaymo a ti panagayatmo ken Jehova dina kaipapanan a saanen a kas iti dati ti panagayatmo kenkuana. Siguraduem nga adda panawenmo kenkuana.

5. Aniat’ masapul a timbangen ti asawa a babai no dina kapammatian ni lakayna?

⁵ Nupay kasta, adda pay napatpateg a banag a masapul nga usigem tapno nainsiriban a matamingmo ti kasasaad. Idagadag ti Sao ti Dios kadagiti assawa a babbai: “Agpasakopkayo kadagiti assawayo, yantangay maiyanatup dayta iti Apo.” (Colosas 3:18) No kasta, mamakdaar maibusor iti espiritu ti panagwaywayas. Mainayon pay, iti panangikunana a “yantangay maiyanatup dayta iti Apo,” ipasimudaag daytoy a kasuratan a saan laeng a ti asawa a lalaki ti rebbeng a pagpasakupan no di ket kasta met ti Apo. Nasken ti kinatimbeng.

6. Aniada a prinsipio ti rebbeng a laglagipen ti maysa a Kristiano nga asawa a babai?

⁶ Para iti maysa a Kristiano, napapateg a paset ti pudno a panagdayaw a di rumbeng a liwayan ti itatabuno kadagiti gimong ti kongregasion ken ti panangasaba kadagiti sabsabali maipapan iti naibatay-Biblia a pammatina. (Roma 10:9, 10, 14; Hebreo 10:24, 25) Ania ngarud ti aramidem no direkta a bilinennaka ti maysa a tao a di agtungpal iti espesipiko nga ipaannurot ti Dios? Kinuna dagiti apostol ni Jesu-Kristo: “Masapul nga agtulnogkami iti Dios kas agturay imbes a kadagiti tattao.” (Aramid 5:29) Agserbi ti ulidanda a pagtuladan nga agaplikar iti adu a kasasaad iti biag. Tignayennaka kadi ti panagayat ken Jehova a mangipaay kenkuana iti debosion a pakaikarianna? Kagiddan dayta, gutugotennaka kadi ti panagayat ken panagraemmo ken lakaymo a mangikagumaan a mangaramid iti dayta iti wagas a makaay-ayo kenkuana?​—Mateo 4:10; 1 Juan 5:3.

7. Ania koma ti determinasion ti Kristiano nga asawa a babai?

⁷ Dinakamat ni Jesus a saan a kanayon a posible daytoy. Namakdaar a gapu iti ibubusor iti pudno a panagdayaw, marikna dagiti manamati a kameng ti dadduma a pamilia a naisinada, a kas man la adda kampilan iti nagbaetanda ken ti pamilia. (Mateo 10:34-36) Napasaran daytoy ti maysa a babai idiay Japan. Ag-11 a tawen a binusor ni lakayna. Naulpit ti panangtrato ni lakayna kenkuana ken kanayon nga irikepanna. Ngem nagan-anus. Tinulongan dagiti gagayyemna iti kongregasion Kristiano. Kanayon ti panagkarkararagna ket dakkel a pammaregta kenkuana ti 1 Pedro 2:20. Kapkapnekan daytoy a Kristiano a babai a no agtalinaed a natibker, addanto aldaw nga agserbinto met ni lakayna ken Jehova. Ket kasta ti napasamak.

8, 9. Aniat’ rebbeng nga aramiden ti asawa a babai tapno maliklikan ti panangikabil kadagiti di kasapulan a tubeng iti sango ni lakayna?

⁸ Adu ti maaramidam a praktikal a banag a mangbalbaliw iti kababalin ti asawam. Kas pagarigan, no saan nga umanamong ni lakaymo iti relihionmo, dimo ikkan iti nainkalintegan a pangbabalawanna kenka iti dadduma a banag. Pagtalinaedem a nadalus ti pagtaenganyo. Dimo baybay-an ti personal a langam. Sibubuslon nga iyebkasmo ti ayat ken panangapresiarmo. Imbes a babalawem, suportaram. Ipakitam nga agpannurayka iti kinaulona. Dika agibales no nakabasol kenka. (1 Pedro 2:21, 23) Palabsem ti pagkurkuranganna, ket no adda diyo pagkinnaawatan, sipapakumbaba a sika ti umuna nga agpadispensar.​—Efeso 4:26.

⁹ Dimo ipalubos a ti pannakigimongmo ti makagapu iti naladaw a pannanganna. Mabalinmo met nga irana ti makiraman iti Nakristianuan a ministerio no awan ni lakaymo idiay balayyo. Nainsiriban a liklikan ti Kristiano nga asawa a babai a kasabaan ni lakayna no dina kayat. Imbes ketdi, surotenna ti pammagbaga ni apostol Pedro: “Dakayo nga assawa a babbai, agpasakopkayo kadagiti bukodyo nga assawa, tapno iti kasta, no ti asinoman saan a natulnog iti sao, mabalin a magun-od ida nga awan ti sao babaen iti kababalin dagiti assawada a babbai, agsipud ta nasaksianda ti nadalus a kababalinyo agraman ti nauneg a panagraem.” (1 Pedro 3:1, 2) Ikagumaan dagiti Kristiano nga assawa a babbai nga iparangarang nga ad-adda dagiti bunga ti espiritu ti Dios.​—Galacia 5:22, 23.

NO SABALI TI PAMMATI TI ASAWA A BABAI

10. Kasano komat’ pannakilangen ti manamati nga asawa a lalaki iti asawana a dina kapammatian?

¹⁰ Kasanon no ti asawa a lalaki ti manamati ket ni baketna, saan? Mangiwanwan ti Biblia kadagita a kasasaad. Kunana: “No ti asinoman a kabsat a lalaki addaan iti di mamati nga asawa, ket kaskasdi isu umanamong a makipagnaed kenkuana, dina koma panawan.” (1 Corinto 7:12) Bagbagaanna pay dagiti assawa a lallaki: “Itultuloyyo nga ayaten dagiti assawayo.”​—Colosas 3:19.

11. Kasano a maipakita ti asawa a lalaki ti pannakaawat ken nataktika a panangaramat iti kinaulona iti asawana a dina kapammatian?

¹¹ No saankay nga agkapammatian ken baketmo, nangnangruna nga annadam nga ipakita ti panagraem ken ni baketmo ken konsiderasion iti riknana. Kas maysa a nataengan, maiparbeng laeng a maikkan iti wayawaya a mangalagad iti narelihiosuan a pammatina, uray no dika umanamong iti dayta. Iti damo a pannakisaritam kenkuana maipapan iti pammatim, dimo namnamaen nga iwaksina dagiti nabayagen a patpatienna gapu iti baro a banag. Imbes a dagus nga ibagam nga ulbod dagiti kaugalian a nabayagen nga ipatpateg ti pamiliada, siaanus nga ikagumaam ti makirinnason kenkuana manipud iti Kasuratan. Mabalin a mariknana a nabaybay-anen no adu unay a panawen ti ipapaaymo kadagiti aktibidad iti kongregasion. Mabalin a busorenna ti panagreggetmo nga agserbi ken Jehova, ngem mabalin a kastoy laeng ti kayatna nga ibaga: “Kasapulak ti ad-adu a panawenmo!” Aganuska. Gapu iti naayat a konsiderasionmo, inton agangay mabalin a matulongan a mangawat iti pudno a panagdayaw.​—Colosas 3:12-14; 1 Pedro 3:8, 9.

PANANGSANAY KADAGITI ANNAK

12. Uray no saan nga agkapammatian ti agassawa, kasano koma nga iyaplikar dagiti Nainkasuratan a prinsipio iti panangsanay kadagiti annakda?

¹² Iti sangakabbalayan a saan a nagkaykaysa iti panagdayaw, no dadduma agbalin nga isyu ti panangisuro iti relihion kadagiti annak. Kasano nga iyaplikar dagiti Nainkasuratan a prinsipio? Ti ama ti tudingan ti Biblia a kangrunaan a mangisuro kadagiti annak, ngem napateg met ti akem ti ina. (Proverbio 1:8; idiligyo ti Genesis 18:19; Deuteronomio 11:18, 19.) Uray no dina bigbigen ti kinaulo ni Kristo, ti ama latta ti ulo ti pamilia.

13, 14. No paritan ti asawa a lalaki ni baketna a mangitugot kadagiti ubbing kadagiti Nakristianuan a gimong wenno iyadalan ida, aniat’ mabalin nga aramiden ti asawa a babai?

¹³ Adda dagiti di manamati nga amma a saan a komontra no isuro ti ina dagiti annak iti narelihiosuan a bambanag. Komontra ti dadduma. Kasanon no dinaka palubosan ni lakaymo a mangitugot kadagiti ubbing kadagiti gimong iti kongregasion wenno iparitna nga iyadalam ida iti Biblia iti pagtaenganyo? Ita masapul a timbangem ti sumagmamano nga obligasion​—ti obligasionmo ken Jehova a Dios, iti asawam kas ulo, ken kadagiti patpatgem nga annak. Kasanom a mapagtutunos dagitoy?

¹⁴ Awan duadua nga ikararagmo dayta a banag. (Filipos 4:6, 7; 1 Juan 5:14) Ngem sika ti masapul nga agdesision no ania ti aramidem. No nataktikaka a mangilawlawag ken lakaymo a saanmo a karkariten ti kinaulona, mabalin a bumaaw ti ibubusorna. Uray no paritannaka ni lakaymo a mangitugot iti annakmo kadagiti gimong wenno pormal nga iyadalan ida iti Biblia, maisurom latta ida. Babaen ti inaldaw a pannakisarsaritam ken nasayaat nga ulidan nga ipakpakitam, ikagumaam nga imula kadakuada ti panagayat ken Jehova, pammati iti Saona, panagraem kadagiti nagannak​—agraman ken ni tatangda​—naayat a pannakaseknan kadagiti tattao, ken panangapresiar iti napasnek a panagtrabaho. Inton agangay, mabalin a mapaliiw ti ama dagiti nasayaat a resulta ket mabigbigna ti pateg ti panagreggetmo.​—Proverbio 23:24.

15. Aniat’ pagrebbengan ti manamati nga ama iti panangisuro kadagiti annak?

¹⁵ No maysaka nga asawa a lalaki a manamati idinto ta di manamati ni baketmo, ngarud masapul nga ibaklaymo ti pagrebbengan a mangpadakkel iti annakmo “iti disiplina ken panangiturong-panunot ni Jehova.” (Efeso 6:4) Siempre, iti panangaramidmo iti dayta, naanus, naayat, ken nainkalinteganka koma a makilangen ken baketmo.

NO SAANMO A KARELIHIONAN DAGITI DADAKKELMO

16, 17. Aniada a prinsipio ti Biblia ti masapul a laglagipen dagiti annak no saanda a kapammatian dagiti dadakkelda?

¹⁶ Saanen a karkarna nga awaten uray dagiti annak a minor de edad ti narelihiosuan a pammati a naiduma iti pammati dagiti dadakkelda. Kastaka kadi? No wen, adda pammagbaga ti Biblia kenka.

¹⁷ Kuna ti Sao ti Dios: “Agtulnogkayo kadagiti nagannak kadakayo a maikaykaysa iti Apo, ta daytoy nalinteg: ‘Dayawem ni amam ken ni inam.’” (Efeso 6:1, 2) Ramanen dayta ti umno a panagraem kadagiti nagannak. Ngem, nupay napateg ti panagtulnog kadagiti nagannak, di rebbeng nga aramiden dayta a di ikabilangan ti pudno a Dios. No dakkelen ken makapagdesisionen ti ubing, dakdakkel ti sungsungbatanna kadagiti tignayna. Pudno daytoy, saan laeng nga iti sekular a linteg no di ket nangnangruna iti linteg ti Dios. “Tunggal maysa kadatayo idatagnanto iti Dios ti maysa a pannakikuenta a maipaay iti bagina,” kuna ti Biblia.​—Roma 14:12.

18, 19. No naiduma ti relihion dagiti annak iti relihion dagiti dadakkelda, kasano a matulonganda dagiti dadakkelda a mangtarus a nasaysayaat iti pammatida?

¹⁸ No tignayennaka ti pammatim a mangbalbaliw iti kabibiagmo, ikagumaam a tarusan ti panangmatmat dagiti dadakkelmo. Nalabit a maragsakanda no, kas resulta ti panagadal ken panangyaplikarmo kadagiti sursuro ti Biblia, agbalinka a nadaydayaw, natultulnog, napaspasnek kadagiti kalikagumanda kenka. Nupay kasta, no tignayennaka met ti baro a pammatim a mangiwaksi iti pammati ken kaugalian nga ipatpategda, mabalin a mariknada a taltallikudam ti tawid nga inkagumaanda nga itden kenka. Mabalin nga idandanagandaka met no saan a kayat dagiti kalugaranyo ti ar-aramidem wenno no ibaw-ing daytoy ti atensionmo manipud kadagiti kalat nga ipagarupda a makatulong kenka nga umasenso. Mabalin a maysa met a tubeng ti kinatangsit. Mabalin nga ipapanda a kasmo la ibagbaga a hustoka ket nagbiddutda.

¹⁹ Gapuna, iti kasapaan a panawen aginggat’ mabalin, ikagumaam nga iyam-ammo dagiti dadakkelmo kadagiti panglakayen wenno dadduma pay a nataengan a Saksi iti lokal a kongregasion. Paregtaem dagiti dadakkelmo a mapan iti Kingdom Hall tapno mangngegda a mismo no ania ti mapagsasaritaan sadiay ken makitada a mismo no ania a kita ti tattao dagiti Saksi ni Jehova. Inton agangay, mabalin a lumukneng ti rikna dagiti dadakkelmo. Uray kasano kainget ti panangbusor dagiti nagannak, a dadaelenda dagiti literatura ti Biblia, ken paritanda dagiti annak a tumabuno kadagiti Nakristianuan a gimong, kadawyan nga adda latta dagiti gundaway a makabasa iti sabali a lugar, makasarita dagiti pada a Kristiano, ken di pormal a makasabaan ken matulongan dagiti sabsabali. Mabalinmo met ti agkararag ken Jehova. Adda dagiti agtutubo a nasken nga aguray agingga a madanonda ti husto nga edad a mabalindan ti sumina iti pagtaengan ti pamilia sakbay a makaaramidda iti ad-adu. Nupay kasta, aniaman ti kasasaad iti pagtaengan, dimo liplipatan a ‘dayawen ni amam ken ni inam.’ Aramidem ti pasetmo a mangnayon iti talna iti pagtaenganyo. (Roma 12:17, 18) Kangrunaan iti amin, ikagumaam ti makikappia iti Dios.

TI KARIT TI PANAGBALIN NGA AGSIUMAN

20. Aniat’ mabalin a marikna dagiti annak no maysa nga agsiuman ti ama wenno inada?

²⁰ Iti adu a pagtaengan, saan a maipapan iti relihion no di ket dagiti parikut iti pamilia iti siuman ti kadakkelan a karit. Adu dagiti sangakabbalayan ita nga addaan iti annak manipud iti umuna nga asawa ti maysa kadagiti nagannak wenno isuda a dua. Iti kasta a pamilia, mabalin nga agiinnimon ken aggiginnura dagiti annak wenno nalabit mariroda no siasino ti ipategda. Pagbanaganna, mabalin a laksidenda ti napasnek a panangikagumaan ti agsiuman nga agbalin a naimbag nga ama wenno ina. Ania ti makatulong a mamagballigi iti pamilia iti siuman?

21. Iti laksid ti naisangsangayan a kasasaadda, apay a rebbeng a paidalan dagiti agsiuman a nagannak kadagiti prinsipio a masarakan iti Biblia?

²¹ Iti laksid dagiti naisangsangayan a kasasaad, agaplikar met ditoy dagiti prinsipio ti Biblia a mamagballigi kadagiti dadduma a sangakabbalayan. Ti di panangikankano kadagitoy a prinsipio mabalin a kasla temporario a palag-anenna ti parikut ngem nalabit agtungpalto iti saem iti kamaudiananna. (Salmo 127:1; Proverbio 29:15) Sukayenyo ti sirib ken pannakaawat​—sirib a mangyaplikar kadagiti nadiosan a prinsipio a silalagip kadagiti manayon a gunggona, ken pannakaawat a mangtarus no apay a kastoy ken kasdiay ti sao ken tignay dagiti kameng ti pamilia. Kasapulan met ti pannakipagrikna.​—Proverbio 16:21; 24:3; 1 Pedro 3:8.

22. Apay a mabalin a narigat nga awaten dagiti ubbing ti agsiuman?

²² No maysaka nga agsiuman, mabalin a malagipmo a kas gayyem ti pamilia, nalabit kaay-ayodaka idi dagiti ubbing. Ngem idi agsiumankan kadakuada, mabalin a nagbaliwen ti kababalinda. No malagipda ti pudno nga ama wenno inada nga awanen iti dennada, mabalin a mariro dagiti ubbing no siasino ti ipategda, a nalabit mariknada a kayatmo nga agawen ti pammategda iti ama wenno ina nga awanen iti dennada. No dadduma, mabalin nga iparupada kenka a saan a sika ti amada wenno inada. Makasair ti kakasta a sao. Ngem, “saan koma a nadarasudos ti espiritum nga agpungtot.” (Eclesiastes 7:9) Kasapulan ti pannakaawat ken pannakipagrikna tapno mataming ti rikrikna dagiti ubbing.

23. Kasano a maipaay ti disiplina iti pamilia iti siuman?

²³ Nagpateg dagitoy a galad no mangdisiplinaka. Nasken ti di agbaliwbaliw a disiplina. (Proverbio 6:20; 13:1) Ket tangay saan nga agpapada amin nga ubbing, mabalin a nadumaduma ti maipaay a disiplina. Natakuatan ti dadduma nga agsiuman nga iti damo, nasaysayaat no ti pudno a naganak ti mangaramid iti daytoy a paset ti panangpadakkel iti anak. Nupay kasta, nasken nga agkatunosan dagiti nagannak iti disiplina ket mantenerenda dayta, a saanda nga idumduma ti pudno nga anak iti siuman. (Proverbio 24:23) Napateg ti panagtulnog, ngem kasapulan ti panangpalabas kadagiti pagkurkurangan. Dika agpungtot. Mangdisiplinaka a buyogen ti ayat.​—Colosas 3:21.

24. Aniat’ makatulong a manglapped kadagiti moral a parikut iti nagbaetan ti agsiuman ken siuman ken iti nagbaetan dagiti agkakasiuman?

²⁴ Dakkel ti maaramidan ti panagsasarita ti pamilia a manglapped iti parikut. Makatulong daytoy iti pamilia a mangipamaysa kadagiti kapatgan a banag iti biag. (Idiligyo ti Filipos 1:9-11.) Matulonganna met ti tunggal maysa a mangkita no kasano a makatulong a mangragpat kadagiti kalat ti pamilia. Mainayon pay, malapdan ti prangka a panagsasarita ti pamilia dagiti moral a parikut. Nasken a sursuruen dagiti ubbing a babbai ti natakneng a panagkawkawes ken umiso a panagtigtignay no adda ti agsiuman kadakuada ken asinoman a lalaki a kasiumanda, ket masapul a mabagbagaan dagiti ubbing a lallaki maipapan iti umno a pannakilangen iti ina nga agsiuman kadakuada ken iti asinoman a babai a kasiumanda.​—1 Tesalonica 4:3-8.

25. Aniada a galad ti makatulong a mamagtalinaed iti talna ti pamilia iti siuman?

²⁵ Iti panangsango iti naisangsangayan a karit ti panagbalin nga agsiuman, aganuska. Kasapulan ti panawen iti panangpatanor iti baro a relasion. Mabalin a dakkel a trabaho ti panangtegged iti ayat ken panagraem dagiti ubbing a saanmo a pudno nga annak. Ngem posible dayta. Ti masirib ken mannakaawat a puso, a buyogen ti nasged a tarigagay a mangay-ayo ken Jehova, isu ti tulbek iti talna iti pamilia iti siuman. (Proverbio 16:20) Makatulong met kenka dagita a galad a mangsango iti dadduma pay a kasasaad.

NASINASINA KADI TI SANGAKABBALAYANYO GAPU KADAGITI MATERIAL A BANAG?

26. Kadagiti ania a pamay-an a masinasina ti maysa a pamilia gapu kadagiti parikut ken kababalin kadagiti material a banag?

²⁶ Mabalin a masinasina iti adu a pamay-an dagiti pamilia gapu kadagiti parikut ken kababalin kadagiti material a banag. Nakalkaldaang, nariribuk ti dadduma a pamilia gapu iti panagsusupiat maipapan iti kuarta ken tarigagay a bumaknang​—wenno uray bumaknang man la koma bassit. Mabalin a tumaud ti panagsisina no agpada a mangmangged ti agassawa ket patanoren ti tunggal maysa ti kababalin a “kuartak, kuartam.” Uray no maliklikan ti panagsusupiat, no agpada a mangmangged ti agassawa mabalin nga awanen ti panawenda iti tunggal maysa. Gagangayen iti lubong a panawan dagiti amma ti pamiliada iti nakabaybayag​—bulbulan wenno tawtawen pay ketdi​—tapno ad-adu ti mabirokanda a kuarta a saanda a masapulan iti lugarda. Mabalin a mangituggod daytoy kadagiti nakaro unay a parikut.

27. Ania dagiti sumagmamano a prinsipio a makatulong iti pamilia a marigrigatan iti pinansial?

²⁷ Di mabalin ti mangipasdek kadagiti paglintegan iti panangtaming kadagitoy a kasasaad, tangay nadumaduma ti parikut ken kasapulan ti nadumaduma a pamilia. Kaskasdi, makatulong ti pammagbaga ti Biblia. Kas pagarigan, ipakita ti Proverbio 13:10 a maliklikan no maminsan ti di kasapulan a panagsusupiat babaen ti “panagiinnuman.” Saan laeng a panangyebkas iti bukod a kapanunotan ti ramanen daytoy no di ket panagpabalakad ken panangammo iti panangmatmat ti sabali. Maysa pay, makatulong ti panangaramid iti realistiko a badyet a mamagbibinnulig kadagiti kameng ti pamilia. No dadduma, kasapulan​—nalabit temporario​—a mangged ti agassawa iti ruar ti pagtaengan tapno adda pangalaan iti kanayonan a gastosen, nangnangruna no adda dagiti annak wenno dadduma pay nga agdepdepende kadakuada. Iti kastoy a kasasaad, mabalin nga ipatalged ti asawa a lalaki ken baketna nga adda latta panawenna kenkuana. Mabalinna ken dagiti annakna ti siaayat a tumulong iti dadduma a trabaho a kadawyan a ni baketna ti mangas-asikaso.​—Filipos 2:1-4.

28. Aniada a pammalagip, no maannurot, ti tumulong a mamagkaykaysa iti pamilia?

²⁸ Nupay kasta, laglagipenyo a nupay kasapulan ti kuarta iti daytoy a sistema ti bambanag, saan a dayta ti mangyeg iti ragsak. Pudno a dina maited ti biag. (Eclesiastes 7:12) Kinapudnona, makadadael iti naespirituan ken iti moral ti nalabes a pannakaseknan kadagiti material a banag. (1 Timoteo 6:9-12) Anian a nasaysayaat nga amang a biroken nga umuna ti Pagarian ti Dios ken ti kinalintegna, a mangnamnama a bendisionanna ti panagreggettayo a mangpaadda kadagiti kasapulan iti biag! (Mateo 6:25-33; Hebreo 13:5) Babaen ti panangyun-una kadagiti naespirituan a banag ken pannakikappia kangrunaanna iti Dios, nalabit agbalin ti sangakabbalayanyo a pudpudno a nagkaykaysa kadagiti kapatgan a pamay-an, nupay nasinasina gapu iti nadumaduma a kasasaad.

1. Ania dagiti adda a nalmeng a parikut iti dadduma a pamilia?

KALKALPAS laeng a nadalusan ken napunasan iti wax ti daan a kotse. Kadagiti aglabas, nasileng ken kasla baro daytoy. Ngem iti uneg, runrunoten ti makadadael a lati ti kaha ti lugan. Kasta ti kayarigan ti dadduma a pamilia. Nupay agparang a nasayaat ti amin, nakalemmeng ti amak ken saem kadagiti nakaisem a rupa. Iti uneg ti pagtaengan, runrunoten dagiti makadadael nga elemento ti talna ti pamilia. Alkoholismo ken kinaranggas ti dua a parikut a mabalin a kastoy ti epektona.

TI PANANGDADAEL TI ALKOHOLISMO

2. (a) Aniat’ panangmatmat ti Biblia iti panaginum kadagiti naingel nga inumen? (b) Ania ti alkoholismo?

² Saan a kondenaren ti Biblia ti natimbeng a panaginum kadagiti naingel nga inumen, ngem kondenarenna ti panagbartek. (Proverbio 23:20, 21; 1 Corinto 6:9, 10; 1 Timoteo 5:23; Tito 2:2, 3) Nupay kasta, saan a basta panagbartek ti alkoholismo; maysa dayta a nakaro a pannakaigamer kadagiti naingel nga inumen ken di magawidan a panaginum. Mabalin a nataenganen dagiti alkoholiko. Nakalkaldaang, adda met dagiti agtutubo nga [alkoholiko].

3, 4. Iladawanyo ti epekto ti alkoholismo iti asawa ti alkoholiko ken kadagiti annak.

³ Nabayagen a dinakamat ti Biblia a ti panaglablabes iti arak madadaelna ti talna ti pamilia. (Deuteronomio 21:18-21) Marikna ti intero a pamilia ti makadadael nga epekto ti alkoholismo. Mabalin a makumikom unay ti asawa a mangpasardeng iti panagin-inum ti alkoholiko wenno mangtaming iti di mapakpakadaan a kababalinna.a Padpadasenna nga idulin ti arak, ibelleng, ilemmeng ti kuarta ti asawana, ken agpakpakaasi nga ayaten koma ni lakayna ti pamiliana, ti biagna, uray ti Dios​—ngem uminum latta. No agkarapaay ti panangikagumaanna a mangpasardeng iti panagin-inum ni lakayna, maupay ken mariknana nga awan gawayna. Mabalin a maamak, agpungtot, pabasolenna ti bagina, agnerbios, agaburido, ken mapukaw ti panagraemna iti bagina.

⁴ Saan a maliklikan dagiti annak ti epekto ti panagin-inum ti maysa a naganak. Marangranggasan dagiti dadduma. Seksual a maab-abuso dagiti dadduma. Mabalin a pabasolenda pay ketdi ti bagida iti panagbalin nga alkoholiko ti ama wenno inada. Masansan a madadael ti panagtalekda kadagiti sabsabali gapu iti agbaliwbaliw a kababalin ti alkoholiko. Gapu ta saanda a kayat a pagsaritaan ti mapaspasamak iti pagtaenganda, mabalin a masursuro dagiti ubbing nga ep-epen ti riknada, a masansan a pagdaksanda iti pisikal. (Proverbio 17:22) Mabalin nga ilaklakáy dagiti kasta nga ubbing ti kastoy a kaawan ti panagtalek wenno panagraem iti bagi.

ANIAT’ MAARAMIDAN TI PAMILIA?

5. Kasano a mataming ti alkoholismo, ket apay a narigat daytoy?

⁵ Nupay kuna ti adu nga autoridad a saan a maagasan ti alkoholismo, umanamong ti kaaduan nga uray kaskasano, makapaimbag ti naan-anay a panangliklik iti arak. (Idiligyo ti Mateo 5:29.) Nupay kasta, nalaka nga ibaga ngem narigat nga allukoyen nga agpatulong ti maysa nga alkoholiko, tangay masansan nga ilibakna nga adda parikutna. Nupay kasta, no tamingen dagiti kameng ti pamilia ti epekto ti alkoholismo kadakuada, mabalin a mabigbig ti alkoholiko nga adda parikutna. Kinuna ti maysa a doktor a tumultulong kadagiti alkoholiko ken iti pamiliada: “Panagkunak, ti kaskenan isu ti panangitultuloy laeng ti pamilia iti inaldaw nga aramidda iti kasayaatan a pamay-an a kabaelanda. Agin-inut a makitanto ti alkoholiko ti dakkel a nakaigidiatanna kadagiti dadduma a kameng ti pamilia.”

6. Ania ti kasayaatan a gubuayan ti pammagbaga para kadagiti pamilia nga adda alkoholiko a kameng?

⁶ No adda alkoholiko iti pamiliayo, matulongannakay ti naipaltiing a pammagbaga ti Biblia nga agbiag iti kasayaatan a pamay-an a kabaelanyo. (Isaias 48:17; 2 Timoteo 3:16, 17) Usigenyo ti sumagmamano a prinsipio a nakatulong kadagiti pamilia a mangtaming a sibaballigi iti alkoholismo.

7. No alkoholiko ti maysa a kameng ti pamilia, siasino ti mapabasol?

⁷ Isardengyo a pabpabasolen ti bagiyo. Kuna ti Biblia: “Tunggal maysa awitennanto ti bukodna nga awit,” ken, “tunggal maysa kadatayo idatagnanto iti Dios ti maysa a pannakikuenta a maipaay iti bagina.” (Galacia 6:5; Roma 14:12) Mabalin nga iparipirip ti alkoholiko a dagiti kameng ti pamilia ti mapabasol. Kas pagarigan, mabalin a kunaenna: “No naimbagkayo la koma kaniak, saanak nga uminum.” No agparang nga umanamong ti dadduma kenkuana, parparegtaenda laeng nga agtultuloy nga uminum. Ngem uray no mabiktimanatayo dagiti kasasaad wenno ti dadduma a tattao, sungsungbatantay amin​—agraman dagiti alkoholiko​—dagiti aramidtayo.​—Idiligyo ti Filipos 2:12.

8. Ania ti sumagmamano a pamay-an a matulongan ti alkoholiko a mangsango kadagiti pagbanagan ti parikutna?

⁸ Diyo panunoten a masapul a kanayon a salaknibanyo ti alkoholiko iti epekto ti panagin-inumna. Mabalin nga agaplikar met iti alkoholiko ti maysa a proverbio ti Biblia maipapan iti managpungtot a tao: “No ispalem, masapul nga ispalem manen.” (Proverbio 19:19) Bay-anyo a sagabaen ti alkoholiko dagiti epekto ti panagin-inumna. Bay-anyo a dalusanna ti warana wenno umawag iti amona iti kabigatanna kalpasan ti agpatnag a panaginumna.

9, 10. Apay nga agpatulong koma ti pamilia dagiti alkoholiko, ket siasino ti partikular a pagpatulonganda?

⁹ Agpatulongkayo kadagiti sabsabali. Kuna ti Proverbio 17:17: “Ti pudno a kadua agayat iti amin a tiempo, ken maysa a kabsat a nayanak a maipaay iti panawen ti rigat.” No adda alkoholiko iti pamiliayo, adda rigat. Kasapulanyo ti tulong. Dikay bumdeng nga agpatulong kadagiti ‘pudno a kakadua.’ (Proverbio 18:24) Ti pannakisarita kadagiti dadduma a makatarus iti parikut wenno naipaspasangon iti umasping a kasasaad maikkannakayo kadagiti praktikal a singasing no ania ti rumbeng ken di rumbeng nga aramiden. Ngem natimbengkay koma. Makisaokayo kadagidiay pagtaltalkanyo, dagidiay mangsaluad iti ‘kompidensial a saritaanyo.’​—Proverbio 11:13.

¹⁰ Sursuruenyo ti agtalek kadagiti Kristiano a panglakayen. Mabalin a dakkel ti maitulong dagiti panglakayen iti kongregasion Kristiano. Nasursuruan dagitoy nataengan a lallaki iti Sao ti Dios ken aduandan iti kapadasan iti panangyaplikar kadagiti prinsipiona. Mayarigda iti “maysa a paglemmengan no agangin ken maysa a paglinongan no agbagio, kas ay-ayus dagiti danum iti disso a namaga, kas iti linong ti maysa a dakkel a bato iti daga a napaksuyan.” (Isaias 32:2) Saan laeng a salakniban dagiti Kristiano a panglakayen ti intero a kongregasion kadagiti makadangran nga impluensia no di ket liwliwaen, bang-aran, ken personal a maseknanda met kadagiti indibidual nga adda parikutna. Gundawayanyo a naan-anay ti tulongda.

11, 12. Siasino ti makaipaay iti kasayaatan a tulong kadagiti pamilia dagiti alkoholiko, ket kasano a maipaay dayta a tulong?

¹¹ Kangrunaan iti amin, gumun-odkayo iti pigsa ken Jehova. Sibabara nga ipanamnama ti Biblia kadatayo: “Asideg ni Jehova kadagidiay sitatarumpingay ti pusoda; ket isalakanna dagidiay nadudog ti espirituda.” (Salmo 34:18) No sitatarumpingay ti pusoyo wenno nadudog ti espirituyo gapu kadagiti rigat iti pannakipagnaed iti alkoholiko a kameng ti pamilia, ammuenyo nga “asideg ni Jehova.” Maawatanna no kasanot’ karigat ti sasaaden ti pamiliayo.​—1 Pedro 5:6, 7.

¹² Matulongannakay a mangparmek iti panagaburido ti panamati iti ibagbaga ni Jehova iti Saona. (Salmo 130:3, 4; Mateo 6:25-34; 1 Juan 3:19, 20) No adalenyo ti Sao ti Dios ken agbiagkay a mayannurot kadagiti prinsipiona magun-odyo ti tulong ti nasantuan nga espiritu ti Dios, a makaipaay kadakayo iti “pannakabalin a nalablabes ngem ti gagangay” tapno maibturanyo ti tunggal aldaw nga aglabas.​—2 Corinto 4:7.b

13. Ania ti maikadua a parikut a mangdaddadael iti adu a pamilia?

¹³ Ti panaglablabes iti arak mabalin a mangituggod iti sabali pay a parikut a mangdaddadael iti adu a pamilia​—kinaranggas iti pamilia.

TI PANANGDADAEL TI KINARANGGAS ITI PAMILIA

14. Kaano a nangrugi ti kinaranggas iti pamilia, ket ania ti kasasaad ita?

¹⁴ Ti kaunaan a kinaranggas iti pakasaritaan ti tao isu ti kinaranggas iti pamilia a napasamak iti nagbaetan ti dua nga agkabsat, da Cain ken Abel. (Genesis 4:8) Manipud idin, masapsaplit ti sangatauan iti amin a kita ti kinaranggas iti pamilia. Adda dagiti lallaki a mangkabil kadagiti assawada, babbai a mangdangran kadagiti assawada, nagannak a siuulpit a mangbaut kadagiti babassit nga annakda, ken dadakkelen nga annak a mangirurumen kadagiti lallakay ken babbaketen a nagannak kadakuada.

15. Kasano a maapektaran ti kinaranggas iti pamilia dagiti kameng ti sangakabbalayan iti emosional a pamay-an?

¹⁵ Saan laeng a pisikal a piglat ti ibati ti kinaranggas iti pamilia. Kinuna ti maysa a nakabkabil nga asawa a babai: “Masapul a sagabaem ti nakaro a panangpabasol iti bagi ken pannakaibabain. Iti bigat, masansan a dimon kayat ti bumangon, a mangnamnama a maysa laeng dayta a dakes a tagtagainep.” Dagiti ubbing a makapaliiw wenno makapadas iti kinaranggas iti pamilia mabalin a naranggasda no dadakkeldan ken addan bukodda a pamilia.

16, 17. Ania ti emosional a panangabuso, ket kasano a maapektaranna dagiti kameng ti pamilia?

¹⁶ Saan laeng a pisikal a panangabuso ti ramanen ti kinaranggas iti pamilia. Masansan a sao ti pagkabilda. Kuna ti Proverbio 12:18: “Adda agsao a sidadarasudos a kas kadagiti panagduyok ti kampilan.” Karaman kadagitoy a “panagduyok” a gagangay iti kinaranggas iti pamilia ti panangbirngas ken panangbuggaw, kasta met ti naynay a panangbabalaw, panangpabain, ken panangipangta a mangranggas iti pisikal. Saan a makita ken masansan a di madlaw ti sabsabali dagiti sugat ti emosional a kinaranggas.

¹⁷ Nangnangruna a nasaem ti emosional a panangkabil iti maysa nga ubing​—ti naynay a panangbabalaw ken panangtagibassit iti kabaelan, laing, wenno pateg ti ubing kas maysa a tao. Madadael ti kasta a pananglais ti panagtalek ti ubing iti bagina. Pudno, kasapulan ti amin nga ubbing ti disiplina. Ngem ibilin ti Biblia kadagiti amma: “Dikay rurruroden dagiti annakyo, tapno saan a maupay ti riknada.”​—Colosas 3:21.

NO KASANO A MALIKLIKAN TI KINARANGGAS ITI PAMILIA

18. Sadino a mangrugi ti kinaranggas iti pamilia, ket ania ti ipakita ti Biblia a pamay-an tapno mapasardeng dayta?

¹⁸ Ti kinaranggas iti pamilia mangrugi iti puso ken panunot; ti panagtigtignaytayo mangrugi iti panagpampanunottayo. (Santiago 1:14, 15) Tapno sumardeng ti kinaranggas, masapul a balbaliwan ti manangabuso ti panagpampanunotna. (Roma 12:2) Posible aya dayta? Wen. Adda bileg ti Sao ti Dios a mangbalbaliw kadagiti tao. Mabag-utna uray dagiti “natibker ti pannakasarikedkedna” a makadadael a kapanunotan. (2 Corinto 10:4; Hebreo 4:12) Makatulong ti umiso a pannakaammo iti Biblia a naan-anay a mangbalbaliw kadagiti tattao ket maikuna a nakawesanda iti baro a personalidad.​—Efeso 4:22-24; Colosas 3:8-10.

19. Kasano koma a matmatan ken tratuen ti maysa a Kristiano ti asawana?

¹⁹ Panangmatmat iti asawa. Kuna ti Sao ti Dios: “Rebbeng a dagiti lallaki ayatenda dagiti assawada a kas kadagiti bukodda a bagi. Ti agayat iti asawana a babai ay-ayatenna ti bagina.” (Efeso 5:28) Kunaen met ti Biblia a ti asawa a lallaki rebbeng nga itudinganna ni baketna iti ‘dayaw a kas iti maysa a narasrasi a basehas.’ (1 Pedro 3:7) Mabalakadan dagiti assawa a babbai nga “ayatenda dagiti assawada” ken maaddaan iti “nauneg a panagraem” kadakuada. (Tito 2:4; Efeso 5:33) Awan ti managbuteng-Dios nga asawa a lalaki a pudpudno a makaikuna a talaga a padpadayawanna ni baketna no ranggasanna iti pisikal wenno iti sao. Ket awan ti asawa a babai a mangbugkaw ken lakayna, a pabainanna, wenno kanayon a pagsasawanna a makaikuna a pudpudno nga ay-ayaten ken raraemenna.

20. Siasino ti pagsungbatan dagiti nagannak kadagiti annakda, ket apay a di koma mangnamnama dagiti nagannak iti labes ti kabaelan dagiti annakda?

²⁰ Umiso a panangmatmat kadagiti annak. Maikari dagiti annak, wen, masapulda, ti ayat ken atension dagiti nagannak kadakuada. Awagan ti Sao ti Dios dagiti annak kas “pagpatawid ni Jehova” ken “gunggona.” (Salmo 127:3) Pagrebbengan dagiti nagannak ken Jehova nga aywanan dayta a tawid. Dakamaten ti Biblia ti maipapan kadagiti “kababalin ti maysa nga ubing” ken ti “kinamaag” iti kinaubing. (1 Corinto 13:11; Proverbio 22:15) Saan koma a maklaat dagiti nagannak no makitada ti kinamaag kadagiti annakda. Saan nga adulto dagiti agtutubo. Saan koma nga agkalikagum dagiti nagannak iti di maitutop iti tawen, kasasaad ti pamilia, ken kabaelan ti ubing.​—Kitaenyo ti Genesis 33:12-14.

21. Ania ti nadiosan a panangmatmat kadagiti lallakay ken babbaketen a nagannak ken iti pannakilangen kadakuada?

²¹ Panangmatmat kadagiti lallakay ken babbaketen a nagannak. Kuna ti Levitico 19:32: “Rebbeng a tumakderka iti sango ti ubanan nga ulo, ket masapul nga ipakitam ti konsiderasion iti kinatao ti maysa a lakay.” No kasta, imparegta ti Linteg ti Dios ti panagraem ken panangikabilangan kadagiti lallakay. Mabalin a maysa a karit daytoy no kasla managkalikagum unay ti lakayen wenno baketen a naganak wenno masakit ket nalabit nabannayat nga agtignay wenno agpanunot. Kaskasdi, mapalagipan dagiti annak nga “itultuloyda a bayadan ti rumbeng a pangsubad kadagiti nagannak” kadakuada. (1 Timoteo 5:4) Kaipapanan daytoy a tratuen ida a buyogen ti dignidad ken panagraem, a nalabit suportaran pay ketdi ida iti pinansial. Naan-anay a maikaniwas iti wagas nga ibagbaga ti Biblia a panagtignaytayo ti panangirurumen kadagiti lallakay ken babbaketen a nagannak iti pisikal wenno iti dadduma pay a pamay-an.

22. Ania ti kangrunaan a galad iti panangparmek iti kinaranggas iti pamilia, ket kasano a maipakita dayta?

²² Sanayenyo ti agteppel. Kuna ti Proverbio 29:11: “Ti maag ibulosna amin nga espirituna, ngem ti masirib pagtalnaenna dayta agingga iti ngudo.” Kasanoyo a matengngel ti espirituyo? Imbes nga agpungtot, risutenyo a dagus dagiti parikut a tumaud. (Efeso 4:26, 27) Pumanawkayo pay laeng no dikay makapagteppel. Agkararagkayo a dumawat iti nasantuan nga espiritu ti Dios tapno makapagteppelkayo. (Galacia 5:22, 23) Mabalin a matulongannakay a mangtengngel iti emosionyo ti panagpagnapagna wenno panagehersisio. (Proverbio 17:14, 27) Ikagumaanyo ti agbalin a “nabannayat nga agpungtot.”​—Proverbio 14:29.

AGSINA WENNO AGTULTULOY NGA AGTIPON?

23. Aniat’ mabalin a mapasamak no kanayon ken awanan panagbabawi a tumulok ti maysa a kameng ti kongregasion Kristiano iti naranggas nga irarasuk ti unget, a nalabit dangranna pay ketdi iti pisikal ti pamiliana?

²³ Ipakita ti Biblia a karaman kadagiti aramid a kondenaren ti Dios ti “guranggura, ringgor, . . . dagiti irarasuk ti unget” ket kunaenna a “dagidiay mangan-annurot iti kakasta a bambanag didanto tawiden ti pagarian ti Dios.” (Galacia 5:19-21) Gapuna, mabalin a mailaksid iti kongregasion Kristiano ti asinoman nga agkunkuna a Kristiano a kanayon ken awanan panagbabawi a tumulok iti naranggas nga irarasuk ti unget, a nalabit pisikal a ranggasanna pay ti asawa wenno dagiti annakna. (Idiligyo ti 2 Juan 9, 10.) Iti kastoy a pamay-an, agtalinaed a nadalus ti kongregasion kadagiti abusado a tao.​—1 Corinto 5:6, 7; Galacia 5:9.

24. (a) Aniat’ mabalin nga ikeddeng nga aramiden dagiti maab-abuso nga assawa? (b) Kasano a matulongan dagiti maseknan a gagayyem ken panglakayen ti maab-abuso nga asawa, ngem ania komat’ saanda nga aramiden?

²⁴ Komusta met ngay dagiti Kristiano a kabkabilen ti abusado nga asawa a di agbalbaliw? Inkeddeng ti dadduma ti agtalinaed iti abusado nga asawa gapu iti nadumaduma a rason. Adda met dagidiay nagdesision a pumanaw, gapu ta agpeggad ti pisikal, mental, ken naespirituan a salun-atda​—nalabit uray ti biagda. Maysa a personal a desision iti imatang ni Jehova ti aniaman nga aramiden ti biktima ti kinaranggas iti pamilia kadagitoy a kasasaad. (1 Corinto 7:10, 11) Mabalin a tarigagayan dagiti manangisakit a gagayyem, kakabagian, wenno Kristiano a panglakayen ti tumulong wenno mamagbaga, ngem saanda koma nga ipilit iti biktima ti rumbeng nga aramidenna. Isu ti agdesision iti dayta.​—Roma 14:4; Galacia 6:5.

PANAGPATINGGA DAGITI MAKADADAEL A PARIKUT

25. Ania ti panggep ni Jehova para iti pamilia?

²⁵ Idi pinagtipon ni Jehova da Adan ken Eva kas agassawa, pulos a dina pinanggep a main-inut a madadael dagiti pamilia gapu kadagiti makadadael a parikut a kas ti alkoholismo wenno kinaranggas. (Efeso 3:14, 15) Nairanta ti pamilia nga agbalin a maysa a lugar a pagtarubuan koma ti ayat ken talna ken pakaipaayan a naan-anay ti mental, emosional, ken naespirituan a kasapulan ti tunggal kameng. Ngem idi simrek ti basol, napardas a nagrakaya ti biag ti pamilia.​—Idiligyo ti Eclesiastes 8:9.

26. Ania a masakbayan ti agur-uray kadagidiay mangikagumaan nga agbiag a maitunos kadagiti pagannurotan ni Jehova?

²⁶ Makaparagsak, saan a binaybay-an ni Jehova ti panggepna para iti pamilia. Inkarina nga ipasdek ti maysa a natalna a baro a lubong a sadiay ‘agnaedto a sitatalged [dagiti tao], ket awanto ti mangpabutengen kadakuada.’ (Ezequiel 34:28) Iti dayta a tiempo, awanton ti alkoholismo, kinaranggas iti pamilia, ken amin a dadduma pay a parikut a mangdaddadael kadagiti pamilia ita. Umisemto dagiti tao, saan a tapno ilemmeng ti amak ken saem, no di ket gapu ta “maay-ayatandanto iti kinaruay ti talna.”​—Salmo 37:11.

1, 2. No nariribuk ti panagasawa, aniat’ rebbeng nga isaludsod?

IDI 1988 nalaus ti ladingit ti maysa nga Italiana nga agnagan Lucia.a Aggibus idin ti biagna a kas naasawaan kalpasan ti sangapulo a tawen. Namin-adu a pinadasna ti makikinnaawatan ken lakayna, ngem napaay. Isu a nakisina gapu ta saanda nga agkatunosan ket bukbukodna itan a mangpadakkel iti dua nga annakna a babbai. No kasta a malagipna daydi a tiempo, kuna ni Lucia: “Masinunuok idi nga awan ti makasalbar iti panagdennami kas agassawa.”

² No adda parikutmo iti panagasawa, mabalin a maawatam ti rikna ni Lucia. Mabalin a nariribuk ti relasionyo nga agassawa ket nalabit pampanunotem no masalbar pay dayta. Iti kasta a kasasaad, mabalin a makatulong kenka ti panangusig iti daytoy a saludsod: Sursurotek aya amin a nasayaat a balakad nga impaay ti Dios iti Biblia a kas tulong iti panagballigi ti panagasawa?​—Salmo 119:105.

3. Nupay gagangayen ti diborsio, aniat’ naipadamag a reaksion ti adu a diborsiado ken diborsiada ken ti pamiliada?

³ No nakaro dagiti parikut ti agassawa, mabalin a ti panagsina ti kasla kalakaan nga aramiden. Ngem, nupay makapakigtot ti iyaadu dagiti narakrak a pamilia iti adu a pagilian, ipasimudaag dagiti nabiit pay a panagsirarak a pagbabbabawian ti adu kadagiti diborsiado ken diborsiada ti pannakisinada. Ad-adu a parikut iti salun-at, agpadpada iti bagi ken panunot, ti sagsagabaen ti adu kadakuada ngem dagidiay saan a nakisina. Masansan nga agpaut iti adu a tawen ti pannakariribuk ken kinaliday ti annak dagiti nagdiborsio. Agsagaba met dagiti nagannak ken gagayyem ti narakrak a pamilia. Ket komusta met ngay ti panangmatmat ti Dios, ti Namunganay iti panagasawa, iti kasasaad?

4. Kasano koma a tamingen dagiti parikut iti panagasawa?

⁴ Kas nadakamat kadagiti napalabas a kapitulo, inranta ti Dios a tungpal-biag ti singgalut ti panagasawa. (Genesis 2:24) Apay ngarud a nakaad-adu nga agassawa ti agsinsina? Mabalin a saan a kellaat a mapasamak daytoy. Masansan nga adda dagiti pammakdaar a pagilasinan. Mabalin a dumakkel a dumakkel dagiti babassit a parikut ti agassawa agingga a kasla saanen a marisut. Ngem no marisut a dagus dagitoy a parikut iti tulong ti Biblia, maliklikan ti panagsina ti adu a pagassawaan.

REALISTIKOKAY KOMA

5. Ania a realistiko a kasasaad ti rebbeng a sanguen dagiti agassawa?

⁵ Ti maysa a banag a mangituggod no dadduma kadagiti parikut isu ti di realistiko a pananginanama ti maysa kadagiti agassawa wenno isuda a dua. Mabalin a mangparnuay dagiti nobela ni ayat, popular a magasin, programa iti telebision, ken sine iti namnama ken arapaap nga adayo a mapasamak iti pudno a biag. No saan a pumudno dagitoy nga arapaap, mabalin a marikna ti maysa a tao a naallilaw, napaay, agsakit pay ketdi ti nakemna. Nupay kasta, kasano a masarakan ti dua nga imperpekto a tao ti ragsak iti panagasawa? Kasapulan ti panagregget tapno maipasdek ti naballigi a relasion.

6. (a) Ania a realistiko a panangmatmat iti panagasawa ti ipaay ti Biblia? (b) Ania ti sumagmamano a makagapu iti di panagkinnaawatan ti agassawa?

⁶ Praktikal ti Biblia. Bigbigenna dagiti rag-o nga itden ti panagasawa, ngem mamakdaar met a dagidiay mangasawa “maaddaanto ti rigat iti lasag.” (1 Corinto 7:28) Kas nadakamaten, agpada nga imperpekto ti agassawa ken agbasolda. Naiduma ti mental ken emosional a pakabuklan ken pannakapadakkel ti tunggal maysa. Saan nga agtunos no maminsan ti agassawa maipapan iti kuarta, annak, ken nakaikamangan. Mabalin a pakaigapuan met ti supiat ti di umdas a panawen a panangaramidda a dua kadagiti bambanag ken dagiti seksual a parikut.b Kasapulan ti panawen tapno mataming dagiti kasta a banag, ngem dikay maupay! Nabalinan ti kaaduan a pagassawaan a sanguen ti kakasta a parikut ken nakaaramid kadagiti solusion a mapagnumuanda.

PAGSARITAAN DAGITI DI PAGKINNAAWATAN

7, 8. No nasair ti rikna wenno adda di pagkinnaawatan ti agassawa, ania ti Nainkasuratan a wagas a panangtaming kadagitoy?

⁷ Adu ti di makapagtanang no pagsasaritaanda dagiti sakit ti nakem, di pagkikinnaawatan, wenno personal a pagkurkurangan. Imbes a direkta a kunaenna: “Dinak maawatan,” mabalin nga agsintir ti asawa ket padakkelenna ti parikut. Adu ti agkuna: “Ti laeng bagim ti pampanunotem,” wenno, “Dinak ay-ayaten.” Gapu ta dina kayat ti makisupiat, mabalin nga agulimek lattan ti asawana.

⁸ Nasaysayaat no ipangag ti pammagbaga ti Biblia: “Agpungtotkayo, ngem nupay kasta dikay agbasol; ti init saannakay koma a malnekan a sipupungtot.” (Efeso 4:26) Iti maika-60 nga anibersario ti kasarda, napagsaludsodan ti maysa a naragsak a pagassawaan no ania ti sekreto ti naballigi a panagdennada. Kinuna ti asawa a lalaki: “Nasursuromi ti di maturog agingga a di marisut ti saanmi a pagkinnaawatan, uray kasanot’ kabassit daytoy.”

9. (a) Ania ti naipakita iti Kasuratan a napateg a paset ti komunikasion? (b) Aniat’ masansan a kasapulan nga aramiden ti agassawa, nupay kalikaguman daytoy ti tured ken kinapakumbaba?

⁹ No di agtunos ti agassawa, masapul a “nasiglat koma maipapan iti panagdengngeg, nainayad maipapan iti panagsao, nabannayat maipapan iti panagpungtot” ti tunggal maysa. (Santiago 1:19) Kalpasan ti panagimdengda a naimbag, mabalin a kasapulan nga agpada nga agpadispensar ti agassawa. (Santiago 5:16) Ti napasnek a panangibaga iti, “Dispensarennak no nasairko ti riknam,” kalikagumanna ti kinapakumbaba ken tured. Ngem ti kastoy a panangrisut kadagiti di pagkinnaawatan dakkel ti maitulongna iti agassawa saan laeng nga iti panangrisut kadagiti parikutda no di pay ket iti panangpatanor iti kinabara ken kinasinged a mangparagsak iti panagtinnakunaynayda.

PANANGIPAAY ITI KARBENGAN TI ASAWA

10. Ania a proteksion nga inrekomenda ni Pablo kadagiti Kristiano idiay Corinto ti mabalin nga agaplikar iti maysa a Kristiano ita?

¹⁰ Idi nagsurat ni apostol Pablo kadagiti taga-Corinto, inrekomendana ti panagasawa ‘gapu iti kinasaknap ti pannakiabig.’ (1 Corinto 7:2) Maipada wenno dakdakes pay ketdi ngem ti nagkauna a Corinto ti lubong ita. Pasig a mangtukay iti narugit a seksual a tarigagay dagiti imoral a topiko a sipapanayag a pagsasaritaan dagiti tao iti lubong, ti di natakneng a panagkawkawesda, ken dagiti naalas nga estoria kadagiti magasin ken libro, iti TV, ken kadagiti sine. Kadagiti taga-Corinto nga agnanaed idi iti kasta nga aglawlaw, kinuna ni apostol Pablo: “Nasaysayaat ti mangasawa ngem iti sumged ti derrep.”​—1 Corinto 7:9.

11, 12. (a) Aniat’ rebbengen ti agassawa iti maysa ken maysa, ket iti ania koma nga espiritu a maipaay dayta? (b) Kasano koma a tamingen ti kasasaad no temporario a di maited ti karbengan ti asawa?

¹¹ Gapuna, bilinen ti Biblia dagiti Kristiano nga adda asawana: “Ipaay koma ti lalaki iti asawana ti karbenganna; ngem ti babai aramidenna met koma ti isu met laeng iti asawana.” (1 Corinto 7:3) Imutektekanyo ta naipaganetget ti panangted​—saan a ti panangkalikagum. Pudpudno a makapnek laeng ti pisikal a panagdenna ti agassawa no maseknanda iti pagimbagan ti tunggal maysa. Kas pagarigan, ibilin ti Biblia kadagiti lallaki a makilangenda iti assawada “maitunos iti pannakaammo.” (1 Pedro 3:7) Pudno daytoy nangruna iti panangted ken panangawat iti karbengan ti asawa. No saan a nadungngo ti pannakatrato ti asawa a babai, mabalin a dina matagiragsak daytoy a paset ti panagasawa.

¹² Adda dagiti tiempo a mabalin a di maited ti agassawa ti karbengan ti tunggal maysa. Mabalin a pudno daytoy iti asawa a babai iti dadduma nga aldaw ti bulan wenno no nabannog unay. (Idiligyo ti Levitico 18:19.) Mabalin a pudno daytoy iti asawa a lalaki no adda nadagsen a parikutna iti trabaho ket napaksuyan ti riknana. Mataming a naimbag ti kasta a temporario a pannakaipaidam ti karbengan ti asawa no prangka a pagsaritaan ti agassawa ti kasasaad sada “pagnumuan nga agpadpada.” (1 Corinto 7:5) Daytoy ti manglapped iti di umiso a panangipapan ti asinoman kadagiti agassawa. Ngem no igagara ti asawa a babai a paidaman ni lakayna wenno no rantaen ti asawa a lalaki a di ited ti karbengan ni baketna iti naayat a pamay-an, mabalin a nalaka a matnag ti asawana iti sulisog. Iti kasta a kasasaad, mabalin a tumaud dagiti parikut iti nagbaetan ti agassawa.

13. Kasano a mapagtalinaed dagiti Kristiano a nadalus ti panagpampanunotda?

¹³ Kas kadagiti amin a Kristiano, masapul a liklikan dagiti adda asawana nga adipen ti Dios ti pornograpia, a mabalin a mangtukay iti narugit ken di naikasigudan a tarigagay. (Colosas 3:5) Masapul met a saluadanda ti pampanunot ken tigtignayda iti pannakilangen kadagiti amin a saanda a kasekso. Namakdaar ni Jesus: “Ti tunggal maysa nga agtultuloy a mangmatmat iti maysa a babai tapno gartemanna nakikamalalan kenkuana iti pusona.” (Mateo 5:28) No iyaplikarda ti pammagbaga ti Biblia maipapan iti sekso, mailisi ti agassawa iti sulisog ken pannakikamalala. Agtultuloy a matagiragsakda ti makaay-ayo a kinasinged iti panagasawa a ti sekso maipatpateg kas nadayaw a sagut ti Namunganay iti panagasawa, ni Jehova.​—Proverbio 5:15-19.

TI BIBLIKAL A PAKAIBATAYAN TI DIBORSIO

14. Ania a nakalkaldaang a kasasaad ti tumanor no dadduma? Apay?

¹⁴ Makaparagsak ta kaaduan iti Kristiano a panagasawa, marisut dagiti aniaman a parikut a tumaud. Ngem saan a kanayon a kasta. Gapu ta imperpekto dagiti tao ken agbibiagda iti managbasol a lubong nga iturturayan ni Satanas, agtungpal ti dadduma a panagasawa iti panagsina. (1 Juan 5:19) Kasano koma a sanguen dagiti Kristiano ti kasta a narigat a kasasaad?

15. (a) Ania ti kakaisuna a Nainkasuratan a pakaibatayan ti diborsio a mabalin manen ti mangasawa wenno makiasawa? (b) Apay a madi a makidiborsio ti dadduma iti di matalek nga asawa?

¹⁵ Kas nadakamat iti Kapitulo 2 iti daytoy a libro, ti pannakiabig isu ti kakaisuna a Nainkasuratan a pakaibatayan ti diborsio a mabalin manen ti mangasawa wenno makiasawa.c (Mateo 19:9) No adda nalagda a pammaneknekmo a ginulibannaka ti asawam, no kasta, naipasangoka iti narigat a pangngeddeng. Agtalinaedka iti asawam wenno makidiborsioka? Awan dagiti paglintegan. Pinakawan a naan-anay ti dadduma a Kristiano ti asawada a pudpudno nga agbabbabawi, ket nasayaat ti nagbanagan ti nasalbar a panagasawa. Madi a makidiborsio ti dadduma maipuon kadagiti annak.

16. (a) Ania dagiti sumagmamano a makagapu a makidiborsio ti dadduma iti nagbasol nga asawada? (b) No ikeddeng ti awan basolna nga asawa a makidiborsio wenno di makidiborsio, apay a di koma babalawen ti asinoman ti desisionna?

¹⁶ Iti sabali a bangir, mabalin a nagbunga ti dakes nga aramid iti panagsikog wenno iti sakit a mayakar babaen ti sekso. Wenno nalabit kasapulan a masalakniban dagiti ubbing iti naganak nga abusado iti sekso. Nalawag, adu ti nasken nga usigen sakbay nga agdesision. Nupay kasta, no masukalam a ginulibannaka ti asawam sa makidennaka manen kenkuana, ipaspasimudaagmo a pinakawanmon ti asawam ken tarigagayam nga ituloy ti panagtiponyo. Awanen ti pakaibatayan ti diborsio agraman Nainkasuratan a posibilidad a mangasawa wenno makiasawa manen. Awan koma ti asinoman a makibiang wenno mangimpluensia iti desisionmo, wenno asinoman a mangbabalaw iti desision nga aramidem. Masapul nga anusam ti pagbanagan ti desisionmo. “Tunggal maysa awitennanto ti bukodna nga awit.”​—Galacia 6:5.

DAGITI PAKAIBATAYAN TI PANAGSINA

17. No awan ti [napasamak a] pannakiabig, ania a limitasion ti impasdek ti Kasuratan iti panagsina wenno diborsio?

¹⁷ Adda kadi dagiti kasasaad a mabalin a pangibatayan ti panagsina wenno nalabit pannakidiborsio iti asawa uray no saan a nakikamalala? Wen, ngem iti kasta a kasasaad, saan a nawaya ti maysa a Kristiano nga agbirok iti sabali a tao a pakiasawaanna manen. (Mateo 5:32) Nupay ipalubos ti Biblia ti kasta a panagsina, mangted dayta iti kondision a ti sumina “agtalinaed koma a di makiasawa wenno saan makikappia manen.” (1 Corinto 7:11) Ania ti sumagmamano a nakaro a kasasaad a mabalin a maiparbeng ti panagsina?

18, 19. Ania ti dadduma kadagiti nakaro unay a kasasaad a mabalin a mangtignay iti maysa nga asawa a mangtingiting no rebbeng a makisina a legal wenno makidiborsio, nupay di mabalin a mangasawa wenno makiasawa manen?

¹⁸ Bueno, mabalin a rumigat ti biag ti pamilia gapu iti nakaro a kinasadut ken bisio ti asawa a lalaki.d Mabalin nga isugalna ti sapul ti pamilia wenno usarenna a pangsuportar iti bisiona a droga wenno arak. Kuna ti Biblia: “No ti asinoman dina taraonan dagidiay . . . kameng ti sangakabbalayanna, pinaglikudanna ti pammati ket isu dakdakes ngem ti tao nga awanan pammati.” (1 Timoteo 5:8) No saan nga agbalbaliw ti kasta a lalaki, a nalabit pagbisiona pay ketdi ti kuarta a mabirbirokan ni baketna, mabalin nga ikeddeng ti asawa a babai ti makisina a legal tapno masaluadan ti pagimbaganna ken dagiti annakna.

¹⁹ Mabalin met a panunoten ti kasta a legal a tignay no nakaro ti pannakaranggas ti asawa, a nalabit kanayon a makabil nga uray la agpeggad ti salun-at ken ti biagna pay ketdi. Mainayon pay, no kanayon a padpadasen a piliten ti maysa ti asawana a mangsalungasing iti bilin ti Dios, mabalin met a makisina ti agpelpeligro nga asawa, nangruna no makagteng dagiti bambanag iti punto nga agpeggad ti naespirituan a biag. Mabalin nga ikeddeng ti agpegpeggad nga asawa a ti kakaisuna a pamay-an tapno ‘makapagtulnog iti Dios kas agturay imbes a kadagiti tattao’ isu ti pannakisina a legal.​—Aramid 5:29.

20. (a) No bilang marakrak ti pamilia, aniat’ maitulong dagiti nataengan a gagayyem wenno panglakayen, ken aniat’ saanda koma nga aramiden? (b) Saan koma nga aramaten dagiti adda asawana ti panangdakamat ti Biblia iti panagsina ken diborsio kas pambar a mangaramid iti ania?

²⁰ Iti amin a kita ti nakaro a panangabuso iti asawa, awan koma ti asinoman a mangpilit iti awan basolna nga asawa a makisina wenno agtalinaed iti asawana. Nupay mabalin a tumulong ken mangipaay iti naibatay-Biblia a pammagbaga dagiti nataengan a gagayyem ken panglakayen, saanda nga ammo ti amin a mapaspasamak iti agassawa. Ni laeng Jehova ti makaammo iti dayta. Siempre, saan a raraemen ti Kristiano nga asawa a babai ti urnos ti Dios iti panagasawa no aramatenna dagiti narabaw a pambar tapno masinaanna ti asawana. Ngem no agtultuloy ti napeggad unay a kasasaad, saan koma a babalawen ti asinoman no ikeddengna ti makisina. Maikuna met ti kasta maipapan iti Kristiano nga asawa a lalaki a kayatna ti makisina. “Agtakdertayto amin iti saklang ti pagtugawan a pangukoman ti Dios.”​—Roma 14:10.

NO KASANO A NASALBAR TI NARAKRAK A PANAGASAWA

21. Ania a kapadasan ti mangipakita a makatulong ti pammagbaga ti Biblia iti panagasawa?

²¹ Tallo a bulan kalpasan a nakisina ken lakayna, ni Lucia, a nadakamat itay, naam-ammona dagiti Saksi ni Jehova ket rinugianna ti nakipagadal iti Biblia kadakuada. “Diak impagpagarup,” inlawlawagna, “a mangipaay ti Biblia kadagiti praktikal a solusion iti parikutko. Kalpasan laeng ti makalawas a panagadalko, dagus a kayatko ti makisinnublianan ken lakayko. Maikunak itan nga ammo ni Jehova no kasano nga alawen ti panagasawa iti krisis gapu ta tulongan ti sursurona ti agassawa nga agpinnateg. Saan a pudno, kas ipagarup ti dadduma, a pagsisinaen dagiti Saksi ni Jehova ti pamilia. Iti kasasaadko, ti kasunganina ti napasamak.” Nasursuro ni Lucia nga iyaplikar dagiti prinsipio ti Biblia iti biagna.

22. Iti ania nga agtalek koma dagiti amin nga agassawa?

²² Saan a naisangsangayan ni Lucia. Rebbeng a maysa koma a bendision ti panagasawa, saan a dagensen. Isut’ gapuna nga impaay ni Jehova ti kasayaatan a naisurat a gubuayan ti pammagbaga iti panagasawa​—ti napateg a Saona. Ti Biblia “pagsiribenna ti nanengneng.” (Salmo 19:7-11) Adun nga agassawa nga agpangpanggep idi nga agsina ti naalawna ken adu pay dagiti addaan kadagiti nakaro a parikut a natulonganna. Sapay koma ta agtalek a naan-anay dagiti amin nga agassawa iti pammagbaga ni Jehova a Dios iti panagasawa. Pudno a makatulong dayta!

1, 2. (a) Aniada a panagbalbaliw ti mapasamak bayat ti panaglakay? (b) Kasano a nasarakan dagiti nadiosan a lallaki idi tiempo ti Biblia ti pannakapnek iti kinalakayda?

ADU a panagbalbaliw ti mapasamak bayat a lumakaytayo. Ti panagkapsut ti bagi in-inut a pukawenna ti pigsatayo. No agsarmingtayo, makitatayo nga umad-adu ti kuretret iti rupatayo ken agubantayon—rumasrasay pay ketdin ti buoktayo. Mabalin a mananglilipattayon. Mabukel dagiti baro a relasion no mangasawa wenno makiasawan dagiti annak, ken no addan appokotayo. Iti dadduma, agbaliw ti turong ti inaldaw a panagbiag no agretirodan iti sekular a trabaho.

² Kinapudnona, mabalin a narigat ti lumakay. (Eclesiastes 12:1-8) Kaskasdi, panunotenyo dagiti adipen ti Dios idi tiempo ti Biblia. Nupay natayda idi kamaudiananna, nakagun-odda iti sirib ken pannakaawat, a nangyeg kadakuada iti dakkel a pannakapnek iti kinalakayda. (Genesis 25:8; 35:29; Job 12:12; 42:17) Kasano a nagbalinda a naragsak bayat ti kinalakayda? Awan duadua, babaen ti panagbiag a maitunos kadagiti prinsipio a masarakantay ita a nailanad iti Biblia.​—Salmo 119:105; 2 Timoteo 3:16, 17.

3. Ania a pammagbaga ti impaay ni Pablo kadagiti lallakay ken babbaket?

³ Iti suratna ken Tito, nangipaay ni apostol Pablo iti nasayaat a pammagbaga kadagidiay lumallakay ken bumabbaketen. Insuratna: “Dagiti lallakay natimbengda koma iti panagug-ugali, serioso, nasimbeng iti panunot, nasalun-at iti pammati, iti ayat, iti panagibtur. Kasta met dagiti babbaket mararaem koma ti panagtigtignayda, saanda a manangpardaya, saanda met a paadipen iti adu nga arak, mannursuroda iti naimbag.” (Tito 2:2, 3) Matulongannakayo ti panangipangag kadagitoy a sao a mangsango kadagiti karit ti panaglakay.

MAKIBAGAYKAYO ITI IPAPANAW DAGITI ANNAKYO

4, 5. Kasanot’ panagrikna ti adu a nagannak no pumanawen dagiti annakda iti pagtaengan, ket kasanot’ pannakibagay ti dadduma iti kasasaad?

⁴ Ti panagbaliw dagiti akem kalikagumanna ti pannakibagay. Pudno unay daytoy no panawanen dagiti annak ti pagtaengan ket mangasawa wenno makiasawadan! Para iti adu a nagannak, daytoy ti umuna a pammalagip a lumakay ken bumaketdan. Nupay maragsakanda ta nataenganen dagiti annakda, masansan a madanagan dagiti nagannak a mangpampanunot no naisaganada met la a naimbag dagiti annak iti ipapanawda. Ket mabalin a maikawada iti kaawanda iti balay.

⁵ Nakaaawat, maseknan pay laeng dagiti nagannak iti pagimbagan ti annakda, uray no awanen dagiti annak iti pagtaengan. “No masansan la koma a makasaritak ida wenno makaawat iti suratda, tapno masiguradok a nasayaat ti sasaadenda​—naragsakakon,” kinuna ti maysa nga ina. Kuna ti maysa nga ama: “Idi awanen iti dennami ti anakmi a babai, maikawaak unay. Kasla adda kurang iti pamiliami gapu ta kanayon idi nga agkakaduakami a mangaramid kadagiti bambanag.” Kasano a mairuam dagitoy a nagannak iti kaawan dagiti annakda? Kaaduanna, babaen ti pannakaseknan ken panangtulong kadagiti sabsabali a tattao.

6. Aniat’ makatulong a mamagtalinaed iti umiso a panangmatmat kadagiti relasion ti pamilia?

⁶ No addan assawa dagiti annak, agbaliwen ti akem dagiti nagannak. Kuna ti Genesis 2:24: “Ti lalaki panawannanto ti amana ken ti inana ket tumiponto iti asawana ket agbalindanto a maymaysa a lasag.” Ti panangbigbig kadagiti nadiosan a prinsipio ti kinaulo ken umiso nga urnos matulonganna dagiti nagannak a mangsalimetmet iti umno a panangmatmat kadagiti bambanag.​—1 Corinto 11:3; 14:33, 40.

7. Ania a nasayaat a kababalin ti sinukay ti maysa nga ama idi awanen iti pagtaenganda ken nakiasawan dagiti annakna a babbai?

⁷ Kalpasan a nakikasar ken immakar dagiti dua nga annakda a babbai, narikna dagiti nagannak nga adda kurang iti biagda. Idi damo, nasakit ti nakem ti ama kadagiti manugangna. Ngem bayat a pinampanunotna ti prinsipio ti kinaulo, nabigbigna a sungsungbatan itan ti assawa dagiti annakna ti bukodda a sangakabbalayan. Gapuna, no agpabalakad dagiti annakna a babbai, damagenna no ania ti makuna dagiti assawada, ket ikagumaanna a suportaran dayta aginggat’ mabalin. Ibilang itan a gayyem dagiti manugangna ken awatenda ti pammagbagana.

8, 9. Kasanot’ pannakibagay ti dadduma a nagannak iti ipapanaw dagiti nataenganen nga annakda?

⁸ No ngay saan nga aramiden dagiti kakaskasar ti ipagarup dagiti nagannak a kasayaatan, nupay awan ar-aramidenda a di nainkasuratan? “Kanayon a tulonganmi ida a mangkita iti panangmatmat ni Jehova,” inlawlawag ti agassawa nga addaan naestaduan nga annak, “ngem no dikam umanamong iti desisionda, awatenmi dayta ket suportaran ken pakirdenmi ida.”

⁹ Iti dadduma a lugar iti Asia, narigat nga awaten ti dadduma nga inna ti ipapanaw dagiti annakda a lallaki. Nupay kasta, no raemenda ti Nakristianuan nga urnos ken kinaulo, maliklikan ti susik iti nagbaetanda ken dagiti manugangda a babbai. Natakuatan ti maysa a Kristiano a babai a “gubuayan ti dumakdakkel a panagyaman” ti ipapanaw dagiti annakna a lallaki iti pagtaengan ti pamiliada. Maragsakan a makakita iti abilidadda a mangimanehar iti baro a sangakabbalayanda. Daytoy ti nangpalag-an iti pisikal ken mental nga awit a masapul a baklayenda nga agassawa bayat a lumaklakay ken bumakbaketda.

PANANGPALAGDA ITI SINGGALUT TI PANAGASAWA

10, 11. Ania a Nainkasuratan a pammagbaga ti tumulong kadagiti tattao a mangliklik kadagiti sumagmamano a palab-og ti ngalay ti kinanataengan?

¹⁰ Nadumaduma ti reaksion dagiti tao no madanonda ti ngalay ti kinanataengan (middle age). Baliwan ti dadduma a lallaki ti panagkawkawesda tapno agparangda kano nga ub-ubing. Adu a babbai ti madanagan kadagiti panagbalbaliw nga iyeg ti panag-menopause. Nakalkaldaang, pagsakiten ti nakem ken pagimonen ti dadduma kadagiti adda iti ngalay ti kinanataengan dagiti assawada babaen ti makagargari a pannakiangaw kadagiti ub-ubing a saanda a kasekso. Nupay kasta, ‘nasimbeng ti panagpampanunot’ dagiti nadiosan a natataengan a lallaki, a tenglenda dagiti di umiso a tarigagay. (1 Pedro 4:7) Ikagumaan met dagiti nataengan a babbai a pagtalinaeden a natalged ti relasionda iti assawada, gapu iti ayat kadagiti lallakayda ken tarigagay a mangay-ayo ken Jehova.

¹¹ Napaltiingan a nagsurat ni Ari Lemuel iti pammadayaw maipaay iti “natalunggadingan nga asawa a babai” a manggunggona ken lakayna babaen ti ‘panangipaayna iti naimbag, saan ket a dakes, iti amin nga al-aldaw ti panagbiagna.’ Kanayon nga apresiaren ti Kristiano nga asawa a lalaki ti panangikagumaan ni baketna a mangparmek iti aniaman nga emosional a pannakapaay a mapasaranna iti ngalay ti kinanataengan. Ti ayatna ti mangtignay kenkuana a ‘mangidayaw iti asawana.’​—Proverbio 31:10, 12, 28.

12. Kasano a suminged ti agassawa iti panaglabas dagiti tawen?

¹² Bayat ti okupado a tawtawen ti panangpadakkel iti annak, mabalin nga agpada a nagragsakanyo a binaybay-an pay laeng dagiti personal a tarigagayyo tapno maasikasoyo dagiti kasapulan ti annakyo. No awandan iti poderyo, tiempona nga ipamaysayo manen ti biagyo nga agassawa. “Idi awanen iti dennami dagiti annakmi a babbai,” kuna ti maysa nga asawa a lalaki, “rinugiak nga inarem manen ni baketko.” Kuna ti sabali pay nga asawa a lalaki: “Maseknankami iti salun-at ti tunggal maysa ket agpimpinnalagipkami a kasapulan ti panagwatwat.” Tapno saanda a malday, sangailienda nga agassawa ti dadduma a kameng ti kongregasion. Wen, mangyeg kadagiti bendision ti pannakaseknan iti sabsabali. Maysa pay, makaay-ayo dayta ken Jehova.​—Filipos 2:4; Hebreo 13:2, 16.

13. Aniat’ maaramidan ti kinaprangka ken kinapudno bayat a lumaklakay ken bumakbaket ti agassawa?

¹³ Diyo ipalubos a mabaybay-an ti komunikasionyo nga agassawa. Sipaprangka a pagsaritaanyo ti bambanag. (Proverbio 17:27) “Mapaunegmi ti panagkinnaawatanmi babaen ti panagpinnateg ken panagbalin a nakonsiderasion,” kuna ti maysa nga asawa a lalaki. Umanamong ni baketna, a kunkunana: “Bayat a lumaklakay ken bumakbaketkami, kaay-ayomi ti uminum iti tsa a duduakami, agtungtong, ken agtinnulong.” Makatulong ti kinaprangka ken kinapudnoyo a mangpalagda iti singgalut ti panagasawayo, a mangted iti pigsa tapno mapaay ti iraraut ni Satanas, ti manangrakrak iti panagasawa.

MALIWLIWAKAY KOMA KADAGITI APPOKOYO

14. Aniat’ nalawag nga akem ti apong a baket ni Timoteo iti panagdakkelna kas maysa a Kristiano?

¹⁴ Dagiti appoko “ti balangat” dagiti lallakay. (Proverbio 17:6) Mabalin a pudno a makaparagsak​—makapaganaygay ken makaliwliwa​—ti makilangen kadagiti appoko. Nasayaat ti panangdakamat ti Biblia ken ni Loida, maysa nga apong nga, iti pannakibulig ni Eunice nga anakna, nangiranud iti pammatina iti maladaga nga apokona a ni Timoteo. Dimmakkel daytoy nga agtutubo nga ammona nga agpada nga ipatpateg ni nanang ken ni apongna a baket ti kinapudno ti Biblia.​—2 Timoteo 1:5; 3:14, 15.

15. Maipanggep kadagiti appoko, aniat’ napateg a maitulong dagiti apong a lallakay ken babbaket, ngem ania koma ti liklikanda?

¹⁵ No kasta, nagpateg ti maitulong dagiti apong iti daytoy naisangsangayan a benneg. Apong a lallakay ken babbaket, nairanudyon kadagiti annakyo ti pannakaammoyo maipapan kadagiti panggep ni Jehova. Mabalinyo met ita nga aramiden dayta iti sumaruno a kaputotan! Adu a babassit nga ubbing ti maragsakan a dumngeg iti panangisalaysay dagiti apongda kadagiti estoria ti Biblia. Siempre, saanyo nga agawen ti pagrebbengan ti ama a mangitukit kadagiti kinapudno ti Biblia kadagiti annakna. (Deuteronomio 6:7) Tumulongkay ketdi iti daytoy. Sapay koma ta ikararagyo ti kas iti inkararag ti salmista: “Uray no laklakayanakon nga ub-ubanan, dinak kadi baybay-an, O Dios, inggana iti maipalawagko ti kinapigsam iti umay a kaputotan, ti pannakabalinmo iti aniaman a dumteng.”​—Salmo 71:18; 78:5, 6.

16. Kasano a maliklikan dagiti apong ti agbalin a pakaigapuan ti di pagkikinnaawatan iti pamiliada?

¹⁶ Nakalkaldaang, napanuynoy unay ti dadduma nga apong kadagiti babassit nga ubbing a pakaigapuan ti di pagkinnaawatan iti nagbaetan dagiti apong ken dagiti nataenganen nga annakda. Nupay kasta, ti napasnek a kinaimbagyo mabalin a palakaenna kadagiti appokoyo ti agipudno kadakayo no saanda a kayat nga ipudno dagiti bambanag kadagiti dadakkelda. No maminsan namnamaen dagiti ubbing a kanunongan ida dagiti napanuynoy nga apongda imbes a dagiti dadakkelda. Ania ngaruden? Nainsiriban a paregtaenyo dagiti appokoyo a dida bumdeng a makisarita kadagiti dadakkelda. Mabalinyo nga ilawlawag a makaay-ayo daytoy ken Jehova. (Efeso 6:1-3) No kasapulan, mabalin nga agpresentakayo a mangiruangan iti pannakisarita dagiti ubbing babaen ti pannakisaoyo nga umuna kadagiti dadakkelda. Prangkakay koma kadagiti appokoyo maipapan kadagiti nasursuroyo iti panaglabas dagiti tawen. Makagunggona kadakuada ti kinapudno ken kinaprangkayo.

MAKIBAGAYKAYO BAYAT A LUMAKLAKAYKAYO

17. Ania a determinasion ti salmista ti tuladen koma dagiti lumallakay ken bumabbaket a Kristiano?

¹⁷ Iti panaglabas dagiti tawen, madlawyo a diyon maaramid amin nga ar-aramidenyo idi wenno amin a kayatyo nga aramiden. Kasano nga awaten ken sanguen ti maysa ti panaglakay? Mabalin a kasla ag-30 ti riknayo, ngem no agsarmingkayo diyo mailibak ti maisupadi a kinapudno. Dikay maupay. Impakpakaasi ti salmista ken Jehova: “Dinak kadi pagtalawen iti tiempo ti kinalakay; dinak kadi baybay-an intono umawanen ti pigsak.” Isikatyo a tuladen ti determinasion ti salmista. Kinunana: “Manginanamaakto a kankanayon, ken idaydayawkanto laeng a dumegdeg a dumegdeg.”​—Salmo 71:9, 14.

18. Kasano a mapagbalin ti maysa a nataengan a Kristiano a makagunggona ti panagretirona?

¹⁸ Adu ti antemano a nagsagana tapno ad-adda a maidaydayawda ni Jehova apaman a makapagretiroda iti sekular a trabaho. “Antemano a plinanok ti aramidek inton agturpos ti balasangmi,” inlawlawag ti maysa a retirado nga ama. “Inkeddengko nga irugi ti amin-tiempo a ministerio a panangasaba, ket inlakok ti negosiok tapno nawayaak nga agserbi a naan-anay ken Jehova. Inkararagko ti panangiwanwan ti Dios.” No dandanikayon agretiro, maliwliwakay koma iti kuna ti Naindaklan a Namarsua kadatayo: “Agpapan pay iti kinalakay Siak daydiay; ken agpapan pay iti panaguban, awitenkayto.”​—Isaias 46:4.

19. Ania a pammagbaga ti naipaay kadagidiay lumallakay ken bumabbaket?

¹⁹ Mabalin a saan a nalaka ti makibagay no nagretirokayon iti sekular a trabaho. Binagbagaan ni apostol Pablo dagiti lallakay a “natimbengda koma iti panagug-ugali.” Kalikaguman daytoy ti panagteppel, a di tumulok iti pagannayasan nga agnam-ay. Mabalin pay ketdi nga ad-adda a kasapulan ita ti rutina ken panangdisiplina iti bagi kalpasan ti panagretiro. Agbalinkay koma ngarud nga okupado, a “kankanayon nga aduankayo ti aramiden iti trabaho ti Apo, nga ammoyo a ti panagbannogyo saan nga ubbaw mainaig iti Apo.” (1 Corinto 15:58) Ganetgetanyo a tulongan dagiti sabsabali. (2 Corinto 6:13) Adu a Kristiano ti mangar-aramid iti daytoy babaen ti sireregta a panangikaskasaba iti naimbag a damag sigun iti kabaelanda. Bayat a lumaklakaykayo, agbalinkay koma a “nasalun-at iti pammati, iti ayat, iti panagibtur.”​—Tito 2:2.

PANANGSANGO ITI IPUPUSAY TI ASAWAYO

20, 21. (a) Iti agdama a sistema ti bambanag, ania ti di maliklikan a mamagsina iti agassawa iti kamaudiananna? (b) Kasano a nangipaay ni Ana iti nasayaat nga ulidan kadagiti nabalo nga assawa?

²⁰ Makapaladingit ngem pudno nga iti agdama a sistema ti bambanag, dumteng ti panawen a pagsinaen ni patay ti agassawa. Ammo dagiti napanawan nga assawa a Kristiano a matmaturogen dagiti patpatgenda, ket mangnamnamada a makitadanto manen ida. (Juan 11:11, 25) Ngem nasaem latta ti mapukawan [iti patpatgen]. Kasano a mapagballigian dayta ti napanawan?a

²¹ Makatulong ti pananglaglagip iti inaramid ti maysa a karakter iti Biblia. Nabalo ni Ana kalpasan laeng ti pito a tawen a panagdennada iti asawana, ket mabasatayo a 84 ti tawennan. Masiguradotayo a nagladingit idi pimmusay ni lakayna. Kasano a napagballigianna dayta? Aldaw-rabii a nangipaay iti sagrado a serbisio ken Jehova a Dios iti templo. (Lucas 2:36-38) Awan duadua a dakkel ti naaramidan ti panagkarkararag ken panagserbina a nangparmek iti ladingit ken liday a nariknana kas balo.

22. Kasano a napagballigian ti dadduma a balo ti kinaliday?

²² “Ti kadakkelan a karit kaniak isu ti kaawan ti kataktakunaynay a mabalinko a kasarsarita,” inlawlawag ti maysa a 72 ti tawenna a baket a nabalo sangapulo a tawenen ti napalabas. “Nalaing a dumngeg daydi lakayko. Masansan idi a pagsaritaanmi ti maipapan iti kongregasion ken ti pannakiramanmi iti Nakristianuan a ministerio.” Kuna ti sabali pay a balo: “Nupay mangpaimbag ti panawen, natakuatak nga ad-adda nga umiso ti panangibaga a ti aramidem a mismo ti tumulong kenka nga umimbag. Addaka iti nasaysayaat a kasasaad a tumulong kadagiti sabsabali.” Umanamong ti maysa a biudo nga agtawen iti 67, a kunkunana: “Ti nagsayaat a pamay-an tapno mapagballigiam ti pannakaulila isu ti panangliwliwa kadagiti sabsabali.”

IPATPATEG TI DIOS AGINGGA ITI KINALAKAY

23, 24. Ania a dakkel a liwliwa ti ipaay ti Biblia kadagiti lallakay ken babbaket, nangruna dagidiay nabalo?

²³ Nupay isina ni patay ti patpatgen nga asawa, kanayon a matalek ken mapangnamnamaan ni Jehova. “Maysa a banag ti dinawatko ken Jehova,” inkanta ni Ari David idi ugma, “isu a birokekto, ti panagtaengko koma iti balay ni Jehova iti dagup dagiti aldaw ti biagko, tapno buyaek ti sayaat ni Jehova ken imutektekak a buyogen ti panangipateg ti templona.”​—Salmo 27:4.

²⁴ “Padayawam dagiti balo a pudpudno a balo,” idagadag ni apostol Pablo. (1 Timoteo 5:3) Ipasimudaag ti pammagbaga a sumaruno iti daytoy a bilin a mabalin a kasapulan dagiti balo nga awanan kadagiti asideg a kakabagian ti material a tulong ti kongregasion. Nupay kasta, ti kababagas ti bilin a ‘padayawan’ saklawenna ti panangipateg kadakuada. Anian a makaliwliwa kadagiti managbuteng-Dios a balo ti pannakaammo nga ipatpateg ken saranayen ida ni Jehova!​—Santiago 1:27.

25. Ania ti agtalinaed pay a kalat dagiti lallakay ken babbaket?

²⁵ “Ti dayag dagiti lallakay isu ti ubanan nga ulo,” kuna ti naipaltiing a Sao ti Dios. Maysa dayta a “balangat ti kinapintas no masarakan iti dalan ti kinalinteg.” (Proverbio 16:31; 20:29) Itultuloyyo ngarud nga iyun-una iti biagyo ti panagserbi ken Jehova, adda man asawayo wenno agmaymaysa manen. Iti kasta, maaddaankay iti nasayaat a nagan iti Dios ita ken iti gundaway nga agbiag nga agnanayon iti maysa a lubong nga awanen dagiti rigat nga iyeg ti panaglakay.​—Salmo 37:3-5; Isaias 65:20.

1. Aniat’ utangtayo kadagiti dadakkeltayo, ket ngarud, kasano koma ti panagrikna ken pannakilangentayo kadakuada?

“IPANGAGMO ni amam a nagputot kenka, ken dimo lalaisen ni inam gapu laeng ta baketen,” imbalakad ti masirib a tao idi ugma. (Proverbio 23:22) ‘Pulos a diak maaramid dayta!’ mabalin a kunayo. Imbes a laisen dagiti innatayo​—wenno ammatayo​—kaaduan kadatayo ti mangipatpateg unay kadakuada. Bigbigentayo a dakkel ti utangtay a naimbag a nakem kadakuada. Umuna iti amin, dagiti dadakkeltayo ti nangted kadatayo iti biag. Nupay ni Jehova ti Ubbog ti biag, awantayo no awan dagiti dadakkeltayo. Awan ti maitedtayo kadagiti dadakkeltayo a kas kapateg ti biag a mismo. Sa panunotenyo laengen ti sakripisio, napasnek a panangaywan, gastos, ken naayat nga atension a nairaman iti panangtulong iti anak manipud kinamaladaga agingga iti kinanataengan. Gapuna, anian a nainkalintegan a mamalakad ti Sao ti Dios: “Dayawem ni amam ken ni inam . . . tapno aglak-amka iti naimbag ken makapagtalinaedka iti daga iti atiddag a tiempo”!​—Efeso 6:2, 3.

PANANGBIGBIG ITI EMOSIONAL A KASAPULAN

2. Kasano a maipaay dagiti nataenganen nga annak ti “rumbeng a pangsubad” kadagiti dadakkelda?

² Insurat ni apostol Pablo kadagiti Kristiano: ‘Sursuruen koma nga umuna [dagiti annak wenno appoko] ti panangannurot iti nadiosan a debosion iti bukodda a sangakabbalayan ket itultuloyda a bayadan ti rumbeng a pangsubad kadagiti nagannak kadakuada ken kadagiti apongda, ta daytoy ket makaay-ayo iti imatang ti Dios.’ (1 Timoteo 5:4) Maipaay dagiti nataenganen nga annak daytoy “rumbeng a pangsubad” babaen ti panangapresiar iti ayat, panagbannog, ken panangaywan nga impaay kadakuada dagiti dadakkel ken apongda iti adu a tawen. Maaramid daytoy dagiti annak no bigbigenda a kas iti asinoman, kasapulan dagiti lallakay ken babbaket ti ayat ken pammatalged​—masansan a sapulsapulenda dayta. Kas kadatayo amin, nasken a mariknada a maipatpategda. Nasken a mariknada nga adda serserbi ti biagda.

3. Kasanotay a mapadayawan dagiti nagannak ken apong?

³ Isu a mapadayawantay dagiti dadakkel ken apongtayo babaen ti panangipatalged kadakuada nga ay-ayatentay ida. (1 Corinto 16:14) No saantay a kabbalay dagiti nagannak kadatayo, laglagipentay koma a mabalin a dakkel a banag ti pannakikomunikar kadakuada. Mabalin a maragsakanda unay no makaawatda iti makaliwliwa a surat, teleponuan, wenno sarungkaran ida. Idi agtawen iti 82, insurat ni Miyo, nga agnanaed idiay Japan: “Kuna kaniak ti anakko [a maysa nga agdaldaliasat a ministro ni lakayna]: ‘Nanang, pangngaasiyo ta kaduaendakami nga “agdaliasat.”’ Patulodannak iti nakaeskediul a rutada ken ti numero ti telepono kada lawas. Mabalinko nga ukraden ti mapak sako kunaen: ‘Ah. Addada ditoyen!’ Kanayon nga agyamanak ken Jehova iti panangparaburna kaniak iti kastoy nga anak.”

PANANGTULONG KADAGITI MATERIAL A KASAPULAN

4. Kasano nga imparegta ti narelihiosuan a tradision dagiti Judio ti kinaawan pannakipagrikna kadagiti lallakay ken babbaketen a nagannak?

⁴ Ramanen met kadi ti panangpadayaw kadagiti nagannak ti panangipaay kadagiti material a kasapulanda? Wen. Masansan a kasta. Idi kaaldawan ni Jesus intandudo dagiti relihioso a pangulo a Judio ti tradision a no imbaga ti maysa a tao a “maysa a sagut a naidaton iti Dios” ti kuarta wenno sanikuana, saannan a masapul nga usaren dayta a pangtulong kadagiti dadakkelna. (Mateo 15:3-6) Anian a kinaawan pannakipagrikna! Kinapudnona, parparegtaen dagidi a relihioso a pangulo dagiti tao a di dayawen dagiti dadakkelda no di ket irurumen ida babaen ti siaagum a panangipaidam kadagiti kasapulanda. Pulos a ditay kayat nga aramiden ti kasta!​—Deuteronomio 27:16.

5. Nupay adda dagiti probision ti gobierno iti dadduma a daga, apay a ti panangpadayaw kadagiti nagannak ramanenna no dadduma ti panangipaay iti pinansial a tulong?

⁵ Iti adu a daga ita, ipapaay dagiti sosial a programa a supsuportaran ti gobierno ti sumagmamano a material a kasapulan dagiti lallakay ken babbaket, kas iti taraon, kawes, ken pagtaengan. Mainayon iti dayta, mabalin nga adda bassit naurnong dagiti lallakay ken babbaket a mismo nga usarenda iti kinalakay ken kinabaketda. Ngem no maibus dagitoy a probision wenno saan nga umdas, dayawen dagiti annak ti nagannak kadakuada babaen ti panangikagumaanda nga ipaay ti kasapulan dagiti dadakkelda. Kinapudnona, pammaneknek ti nadiosan a debosion, kayatna a sawen, debosion ken Jehova a Dios, ti Namunganay iti urnos ti pamilia, ti panangaywan kadagiti lallakay ken babbaketen a nagannak.

AYAT KEN PANAGSAKRIPISIO

6. Ania nga urnos iti panagnaed ti inaramid ti dadduma tapno maasikasoda ti kasapulan dagiti dadakkelda?

⁶ Adu a nataengan nga annak ti mangipapaay iti kasapulan dagiti nakapsuten a dadakkelda a buyogen ti ayat ken panagsakripisio. Inkabbalayen ti dadduma dagiti dadakkelda wenno immakarda tapno asidegda kadakuada. Nakipagtaengen ti dadduma kadagiti dadakkelda. Masansan a maysa a bendision ti kakasta nga urnos agpadpada kadagiti nagannak ken annak.

7. Apay a saan a nasayaat ti agdesision a sidadarasudos maipanggep kadagiti lallakay ken babbaketen a nagannak?

⁷ Nupay kasta, no dadduma saan a nasayaat ti ibunga ti kakasta a tignay. Apay? Nalabit sidadarasudos a naaramid dagiti desision wenno naibatay laeng dagitoy iti emosion. “Ti manakem a tao matmatanna a nalaing ti papananna,” nainsiriban a mamakdaar ti Biblia. (Proverbio 14:15) Kas pagarigan, ibagatayon a marigatan ti baketen nga inayo nga agbiag nga agmaymaysa ket ipagarupyo a nasaysayaat no makipagtaengen kadakayo. Bayat a siaannad a panunotenyo ti aramidenyo, mabalin nga usigenyo dagiti sumaganad: Ania a talaga dagiti kasapulanna? Adda kadi dagiti pribado wenno supsuportaran ti gobierno a serbisio a mangipapaay iti dadduma pay a maawat a solusion? Kayatna kadi ti umakar? No kayatna, kasano a maapektaran ti panagbiagna? Masapul kadi a panawanna dagiti gagayyemna? Ania ngata ti epekto daytoy kenkuana iti emosional? Kinasaritayo kadin maipapan kadagitoy a banag? Ania ngata ti epekto ti kasta a tignay kadakayo, iti asawayo, iti mismo nga annakyo? No kasapulan a maaywanan ti inayo, asino ti mangaywan? Mabalin kadi a pagtitinnulongan dayta? Napagsasaritaanyo kadin daytoy a banag kadagiti amin a direkta a nairaman?

8. Siasino ti mabalinyo a pakiumanan no kasano a tulongan dagiti lallakay ken babbaketen a dadakkelyo?

⁸ Tangay pagrebbengan dagiti amin nga annak iti pamilia ti panangaywan, mabalin a nainsiriban nga agkomperensia ti pamilia tapno mairaman ti amin iti panagdesision. Mabalin a makatulong met ti pannakisarita kadagiti panglakayen iti kongregasion Kristiano wenno kadagiti gagayyem a naipaspasangon iti kasta a kasasaad. “Mapaay dagiti plano no awan ti kompidensial a panagsasarita,” mamakdaar ti Biblia, “ngem iti kaadu dagiti mammagbaga adda magapuanan.”​—Proverbio 15:22.

MANNAKIPAGRIKNA KEN MANNAKAAWATKAY KOMA

9, 10. (a) Iti laksid ti kinalakay ken kinabaketda, ania a konsiderasion ti maipakita koma kadagiti lallakay ken babbaket? (b) Aniaman ti aramiden ti nataenganen nga anak a maipaay kadagiti dadakkelna, ania komat’ itedna a kanayon kadakuada?

⁹ Ti panangpadayaw kadagiti lallakay ken babbaketen a dadakkeltayo kalikagumanna ti pannakipagrikna ken pannakaawat. Bayat a kumarkaro ti epekto ti panaglakay, mabalin a marigatanen dagiti lallakay a magna, agisubo, ken managlilipatdan. Mabalin a kasapulanda ti tulong. Masansan nga idanagan unay ida dagiti annak ket padpadasenda nga iwanwan ida. Ngem adun a sirib ti nagun-od dagiti lallakay ken babbaket bayat ti panagbiagda ken aduandan iti kapadasan a mangaywan iti bagbagida ken mangaramid kadagiti bukodda a desision. Mabalin a maipamaysa ti pakabigbigan ken bukodda a panagraem iti akemda kas nagannak ken nataengan. Mabalin a maldaang wenno makaunget dagiti nagannak no mariknada a masapul a tumulokdan kadagiti annakda. Mabalin a sakiten ti nakem ken busoren ti dadduma ti ipagarupda a panaggay-at a mangipaidam iti wayawayada.

¹⁰ Awan nalaka a solusion iti kakasta a parikut, ngem maysa a kinamanangngaasi no bay-an dagiti lallakay ken babbaketen a nagannak a mangasikaso iti bagbagida ken agdesision a bukbukod aginggat’ mabalin. Saan a nainsiriban nga ikeddeng no aniat’ kasayaatan para kadagiti dadakkelyo a dikay makisarita nga umuna kadakuada. Mabalin nga adun ti saanda a kabaelan nga aramiden. Bay-anyo nga aramidenda ti aniaman a kabaelanda. Mabalin a nasaysayaat ti relasionyo kadagiti dadakkelyo no diyo unay padpadasen a kontrolen ti biagda. Naragragsakda no kasta, ken uray dakayo. Uray no kasapulan nga ipilit ti dadduma a banag nga agpaay a pagimbaganda, ti panangpadayaw kadagiti nagannak kalikagumanna ti panangipakita iti dignidad ken panagraem a pakaikarianda. Mamalakad ti Sao ti Dios: “Rebbeng a tumakderka iti sango ti ubanan nga ulo, ket masapul nga ipakitam ti konsiderasion iti kinatao ti maysa a lakay.”​—Levitico 19:32.

PANANGSALIMETMET ITI UMISO A KABABALIN

11-13. No saan a nasayaat ti relasion ti nataenganen nga anak kadagiti dadakkelna iti napalabas, kasano a matamingna latta ti karit ti panangaywan kadakuada iti kinalakay ken kinabaketda?

¹¹ No dadduma, ti parikut a sanguen dagiti nataengan nga annak iti panangpadayaw kadagiti lallakay ken babbaketen a dadakkelda ket mainaig iti panangtrato dagiti dadakkelda kadakuada idi ubbingda pay. Mabalin a nabaaw ken saan idi a naayat ti amayo, ket dominante ken naulpit idi ti inayo. Mabalin a nasakit pay laeng ti nakemyo, makapungtot, wenno nasaktan gapu ta saan a kasta ti kayatyo a nagannak. Maparmekyo kadi ti kakasta a rikna?a

¹² Kastoy ti kuna ni Basse, a dimmakkel idiay Finland: “Maysa idi nga opisial ti SS iti Nazi nga Alemania ti agsiuman kaniak. Nalaka nga agpungtot, ket idi agangay, nagbalin a napeggad. Namin-adu a naimatangak a kinabkabilna ni nanang. Iti naminsan a nakaunget kaniak, inyablatna ti barikesna ket nagdisso ti hibilia iti rupak. Uray la a natumbaak iti katre iti pigsana.”

¹³ Nupay kasta, adda sabali a rupa ti kinataona. Innayon ni Basse: “Iti sabali a bangir, nakagaggaget nga agtrabaho ket dina binaybay-an ti pamiliana iti material. Pulos a diak narikna ti naamaan a dungngona, ngem ammok nga adda piglatna iti emosional. Pinagtalaw ti inana idi ubing pay. Indakdakkelna ti makidinnanog ket nagsoldado idi agtutubon. Maawatak uray kaskasano ket diak pinabpabasol. Idi dakkelakon, kayatko nga aramiden ti amin a kabaelak a tumulong kenkuana agingga iti ipapatayna. Saan a nalaka daydi, ngem inaramidko ti kabaelak. Inkagumaak ti agbalin a naimbag nga anak agingga iti kanibusanan, ket panagkunak inawatnak a kasta.”

14. Ania a kasuratan ti agaplikar iti amin a kasasaad, agraman dagidiay tumaud iti panangaywan kadagiti lallakay ken babbaketen a nagannak?

¹⁴ Kadagiti kasasaad iti pamilia, kas iti dadduma a banag, agaplikar ti pammagbaga ti Biblia: “Kawesanyo ti bagbagiyo kadagiti nadungngo a panagayat ti pannakipagrikna, kinamanangaasi, kinapakumbaba iti panagpampanunot, kinaalumamay, ken mabayag a panagitured. Itultuloyyo nga anusan ti maysa ken maysa ken sibubulos a pakawanen ti maysa ken maysa no ti asinoman adda pangidarumanna iti sabali. Kas iti sibubulos a panangpakawan ni Jehova kadakayo, kasta met ti aramidenyo.”​—Colosas 3:12, 13.

MASAPUL MET A MAAYWANAN DAGITI PARA-AYWAN

15. Apay a narigat no dadduma ti mangaywan kadagiti nagannak?

¹⁵ Narigat ti mangaywan iti nakapsuten a naganak, a mangkalikagum iti adu a trabaho, adu a responsabilidad, ken nauunday nga oras. Ngem masansan nga emosional ti karigatan a paset. Makapaladingit a makita ti pannakapukaw ti salun-at, memoria, ken wayawaya dagiti dadakkelyo. Kuna ni Sandy, a taga-Puerto Rico: “Ni nanang ti nakaipamaysaan ti pamiliami. Nasaem a makita ti panagsagabana. Idi damo, nangrugi nga agpigsol; kalpasanna kasapulannan ti sarukod, sa walker, sa wheelchair. Nagtultuloy a kimmaro ti kasasaadna agingga iti ipapatayna. Adda kanserna iti tulang ket kasapulan a maaywanan a kanayon​—aldaw ken rabii. Digusen, subuan ken ibasaanmi. Narigat unay​—nangruna iti emosional. Idi makitak nga agngangabiten ni nanang, nagsangitak gapu ta ay-ayatek unay.”

16, 17. Ania a balakad ti makatulong iti para-aywan a mangsalimetmet iti natimbeng a panangmatmat kadagiti bambanag?

¹⁶ No addakayo iti kasta a kasasaad, aniat’ mabalinyo nga aramiden tapno mapagballigianyo dayta? Dakkel ti maitulong kadakayo ti panagimdeng ken Jehova babaen ti panagbasa iti Biblia ken pannakisarita kenkuana iti kararag. (Filipos 4:6, 7) Iti praktikal a pamay-an, siguraduenyo a mangankay iti nasustansia a taraon ken maturogkay a naimbag. Iti kasta, nasaysayaat ti kondisionyo, agpadpada iti emosional ken pisikal, a mangtaripato iti patpatgenyo. Nalabit mabalinyo nga iyurnos ti sagpaminsan a panaginanayo iti inaldaw nga aramidyo. Uray no dikay makapagbakasion, nainsiriban latta a mangyeskediulkayo iti panawen nga agaliwaksay. Tapno makapanawkayo, mabalin nga ipaasikasoyo pay laeng iti sabali ti masakit nga ama wenno inayo.

¹⁷ Gagangay a nalabes ti namnamaen dagiti nataengan a para-aywan iti bagbagida. Ngem diyo pabasolen ti bagiyo iti diyo kabaelan nga aramiden. Iti dadduma a kasasaad, mabalin a kasapulan nga ipaaywanyo ti patpatgenyo iti balay a pagtaripatuan (nursing home). No para-aywankayo, ti laeng kabaelanyo ti aramidenyo. Masapul a timbangenyo ti kasapulan saan laeng a dagiti dadakkelyo no di pay ket ti annakyo, asawayo, ken ti bagiyo a mismo.

DI GAGANGAY A PIGSA

18, 19. Ania a tulong ti inkari ni Jehova, ket ania a kapadasan ti mangipakita a tungpalenna daytoy a kari?

¹⁸ Babaen ti Saona, ti Biblia, siaayat a mangipapaay ni Jehova iti pannarabay a makatulong unay iti maysa a tao a mangaywan kadagiti lallakay ken babbaketen a dadakkelna, ngem saan la a dayta a tulong ti ipapaayna. “Asideg ni Jehova kadagiti amin nga umawag kenkuana,” napaltiingan nga insurat ti salmista. “Denggennanto ti ikkisda, ket isalakannanto ida.” Isalakan, wenno saluadan, ni Jehova dagiti matalek uray iti karirigatan a kasasaad.​—Salmo 145:18, 19.

¹⁹ Nasursuro daytoy ni Myrna, iti Pilipinas, bayat ti panangaywanna iti inana, a naan-anay a naparalisado gapu iti pannakaistrokna. “Awanen ti nasasaem pay ngem ti pannakakita iti patpatgem nga agsagsagaba, a dina maibaga kenka no sadino ti nasakit,” insurat ni Myrna. “Kasko la makitkita nga in-inut a malmalmes, ket awan a pulos ti maaramidak. Namin-adu nga imparintumengak nga imbaga ken Jehova a nabannogakon. Nagasugak a kas ken David, a nagpakpakaasi nga ibotelia ni Jehova dagiti luana ket laglagipenna. [Salmo 56:8] Ket kas inkari ni Jehova, intedna kaniak ti pigsa a kasapulak. ‘Ni Jehova isu ti taklinko.’”​—Salmo 18:18.

20. Ania a karkari ti Biblia ti makatulong kadagiti para-aywan nga agtalinaed a positibo, uray no pumusay ti ay-aywananda?

²⁰ Adda ’tay kunada a ti panangaywan kadagiti lallakay ken babbaketen a nagannak ket maysa nga “estoria a saan a naragsak ti gibusna.” Iti laksid ti uray kasayaatan a panangaywan, mabalin a pumusay dagiti lallakay ken babbaket, kas iti ina ni Myrna. Ngem ammo dagidiay agtalek ken Jehova a saan a patay ti paggibusan ti estoria. Kinuna ni apostol Pablo: “Adda inanamak iti Dios . . . nga addanto panagungar agpadpada dagiti nalinteg ken dagiti nakillo.” (Aramid 24:15) Makaliwliwa kadagidiay natayán iti lallakay ken babbaketen a nagannak ti namnama a panagungar, agraman ti kari maipapan iti makaay-ayo a baro a lubong nga aramidento ti Dios a sadiay “awanton ni patay.”​—Apocalipsis 21:4.

21. Ania ti nasayaat nga ibunga ti panangpadayaw kadagiti lallakay ken babbaketen a nagannak?

²¹ Ipatpateg unay dagiti adipen ti Dios dagiti nagannak kadakuada, nupay mabalin a lallakay ken babbaketen dagitoy. (Proverbio 23:22-24) Padayawanda ida. Iti panangaramidda iti kasta, mapasaranda ti kuna ti naipaltiing a proverbio: “Maragsakan koma da amam ken inam, ket agrag-o koma ti nangipasngay kenka.” (Proverbio 23:25) Ket kangrunaan iti amin, dagidiay mangpadayaw kadagiti lallakay ken babbaketen a dadakkelda maparagsak ken maidaydayawda met ni Jehova a Dios.

1. Ania ti panggep idi ni Jehova iti urnos ti pamilia?

IDI pinagtipon ni Jehova da Adan ken Eva kas agassawa, inyebkas ni Adan ti rag-ona babaen ti panangyebkasna iti kaunaan a nailanad a daniw iti Hebreo. (Genesis 2:22, 23) Nupay kasta, saan laeng a panangparagsak kadagiti natauan nga annakna ti panggep ti Namarsua. Kayatna a tungpalen dagiti agassawa ken dagiti pamilia ti pagayatanna. Kinunana iti umuna nga agassawa: “Agbungakayo ket agadukayo ket punnuenyo ti daga, ket iturayanyo dagiti ikan iti taaw ken dagiti tumatayab kadagiti langit ken amin a parsua a sibibiag nga aggaraw iti rabaw ti daga.” (Genesis 1:28) Anian a naindaklan, makaparagsak nga annongen dayta! Anian a ragsakda koma ken dagiti agbalinto nga annakda no naan-anay a tinungpal da adan ken Eva ti pagayatan ni Jehova!

2, 3. Kasano a masarakan dagiti pamilia ti kadakkelan a ragsak ita?

² Kasta met ita, nakaragragsak dagiti pamilia no sangsangkamaysa nga aramidenda ti pagayatan ti Dios. Insurat ni apostol Pablo: “Ti nadiosan a debosion makagunggona iti isuamin a bambanag, ta addaan kari a biag ita ken daydiay umayto.” (1 Timoteo 4:8) Makasarak iti ragsak iti “biag ita” ti pamilia nga agbibiag a buyogen ti nadiosan a debosion ken mangsursurot iti panangiwanwan ni Jehova kas nailanad iti Biblia. (Salmo 1:1-3; 119:105; 2 Timoteo 3:16) Uray no maysa laeng a kameng ti pamilia ti mangyap-aplikar kadagiti prinsipio ti Biblia, nasaysayaat ti kasasaad ngem no awan ti mangar-aramid iti dayta.

³ Sinalaysay daytoy a libro ti adu a prinsipio ti Biblia a makatulong a mangparagsak iti pamilia. Nalabit nadlawyo a maulit-ulit a nagparang ti sumagmamano kadagitoy iti intero a libro. Apay? Agsipud ta naibugas kadagitoy dagiti nabileg a kinapudno a no mayaplikar, agpaay iti pagimbagan ti amin iti nadumaduma a benneg ti biag ti pamilia. Matakuatan ti pamilia a mangikagkagumaan a mangyaplikar kadagitoy a prinsipio ti Biblia nga agpayso nga ‘addaan kari a biag ita’ ti nadiosan a debosion. Usigentay manen ti uppat kadagidiay a napateg a prinsipio.

TI PATEG TI PANAGTEPPEL

4. Apay a napateg ti panagteppel iti panagasawa?

⁴ Kinuna ni Ari Solomon: “Mayarig iti maysa a siudad a nargaay, nga awan bakudna, ti tao nga awanan panangtengngel iti espirituna.” (Proverbio 25:28; 29:11) Napateg ti ‘panangtengngel iti espiritu,’ panagteppel, kadagidiay agtarigagay iti naragsak a panagasawa. Ti itutulok kadagiti makadadael nga emosion, kas iti pungtot wenno imoral a gartem, mangparnuay iti parikut ket adu a tawen ti kasapulan sakbay a marisut​—no marisut pay.

5. Kasano a masukay ti imperpekto a tao ti panagteppel, ket ania dagiti pagimbagan nga itden daytoy?

⁵ Siempre, awan ti kaputotan ni Adan a naan-anay a makatengngel iti imperpekto a lasagna. (Roma 7:21, 22) Kaskasdi, bunga ti espiritu ti panagteppel. (Galacia 5:22, 23) Gapuna, patauden kadatayo ti espiritu ti Dios ti panagteppel no ikararagtay daytoy a galad, no iyaplikartay ti maitutop a pammagbaga a masarakan iti Kasuratan, ken no makitimpuyogtayo kadagiti sabsabali a mangiparparangarang iti dayta ken liklikan dagidiay awanan iti dayta. (Salmo 119:100, 101, 130; Proverbio 13:20; 1 Pedro 4:7) Matulongannatay daytoy nga ‘umadayo iti pannakiabig,’ uray no masulisogtayo. (1 Corinto 6:18) Iwaksitayo ti kinaranggas ken liklikan wenno parmekentayo ti alkoholismo. Ken sanguentayo a sitatanang dagiti makaparurod ken narigat a kasasaad. Sapay koma ta masursuro ti amin​—agraman ubbing​—a sukayen daytoy a napateg a bunga ti espiritu.​—Salmo 119:1, 2.

UMISO A PANANGMATMAT ITI KINAULO

6. (a) Ania ti urnos ti kinaulo nga impasdek ti Dios? (b) Ania ti masapul a laglagipen ti lalaki tapno mangyeg ragsak iti pamiliana ti kinaulona?

⁶ Ti maikadua a napateg a prinsipio isu ti panangbigbig iti kinaulo. Dineskribir ni Pablo ti umiso nga urnos ti bambanag idi kinunana: “Kayatko a maammuanyo a ti ulo ti tunggal lalaki isu ni Kristo; ket ti ulo ti babai isu ti lalaki; ket ti ulo ni Kristo isu ti Dios.” (1 Corinto 11:3) Kayat a sawen daytoy a ti lalaki ti mangidaulo iti pamilia, sipupudno a suportaran ni baketna, ken agtulnog dagiti annak kadagiti dadakkelda. (Efeso 5:22-25, 28-33; 6:1-4) Nupay kasta, paliiwenyo ta mangiturong laeng ti kinaulo iti kinaragsak no umiso ti pannakaaramatna. Ammo dagiti assawa a lallaki nga agbibiag a buyogen ti nadiosan a debosion a saan a kinadiktador ti kinaulo. Tuladenda ni Jesus, ti Uloda. Nupay ni Jesus ti “ulo iti isuamin a bambanag,” “immay, saan a tapno pagserbian, no di ket tapno agserbi.” (Efeso 1:22; Mateo 20:28) Umasping iti dayta, aramaten ti Kristiano a lalaki ti kinaulona, saan nga agpaay iti bukodna a pagsayaatan, no di ket agpaay iti pagimbagan ti asawa ken dagiti annakna.​—1 Corinto 13:4, 5.

7. Ania dagiti Nainkasuratan a prinsipio a tumulong iti asawa a babai a mangtungpal iti intuding-Dios nga akemna iti pamilia?

⁷ Iti biangna, ti asawa a babai nga agbibiag a buyogen ti nadiosan a debosion saan a makisalisal wenno agtarigagay a mangdominar ken lakayna. Maragsakan a mangsuporta ken makibinnulig iti asawana. Dakamaten no dadduma ti Biblia ti asawa a babai kas ‘kukua’ ni lakayna, a nalawag a mangipakpakita nga isu ti ulona. (Genesis 20:3) Babaen ti panagasawa maipasidong ti babai iti “linteg ti asawana.” (Roma 7:2) Kagiddan dayta, awagan ti Biblia ti asawa a babai kas “katulongan” ken “komplemento.” (Genesis 2:20) Punnuanna dagiti galad ken abilidad nga awan ken lakayna, ken itedna kenkuana ti kasapulan a suporta. (Proverbio 31:10-31) Kunaen met ti Biblia a ti asawa a babai ket ‘kadua,’ katakunaynay ni lakayna. (Malakias 2:14) Tumulong dagitoy a Nainkasuratan a prinsipio iti agassawa a mangtarus iti akem ti tunggal maysa ken mangtrato iti maysa ken maysa a buyogen ti umno a panagraem ken dignidad.

“NASIGLAT KOMA MAIPAPAN ITI PANAGDENGNGEG”

8, 9. Ilawlawagyo ti sumagmamano a prinsipio a tumulong iti amin a kameng ti pamilia a mangpasayaat iti pannakisaritada.

⁸ Iti daytoy a libro, masansan a naipaganetget ti pannakasapul iti komunikasion. Apay? Agsipud ta nalaklaka a risuten dagiti parikut no dagiti tao agsarita ken pudpudno a dumngegda iti maysa ken maysa. Maulit-ulit a nayunay-unay a ti komunikasion kaipapananna ti panagsinnukát iti kapanunotan. Kastoy ti panangyebkas ni adalan a Santiago iti dayta: “Tunggal tao masapul a nasiglat koma maipapan iti panagdengngeg, nainayad maipapan iti panagsao.”​—Santiago 1:19.

⁹ Napateg met nga annadan ti wagas ti panagsaotayo. Saan a naballigi ti komunikasion no nagubsang, mangarkarit, wenno manangbabalaw unay ti panagsaotayo. (Proverbio 15:1; 21:9; 29:11, 20) Uray no umiso ti sasawentayo, no nasabrak, natangsit, wenno awanan pannakipagrikna ti pannakaisawangna, ad-adda a dakes imbes a naimbag ti ibungana. Makaay-ayo koma ti panagsaotayo, “natemplaan iti asin.” (Colosas 4:6) Kas koma “mansanas a balitok a nabungon iti iniket a pirak” dagiti saotayo. (Proverbio 25:11) Dakkel nga addang ti naaramidan dagiti pamilia a nakasursuro a makisarita a naimbag iti panangragpat iti kinaragsak.

TI NAPATEG A PASET TI AYAT

10. Ania a kita ti ayat ti napateg iti panagasawa?

¹⁰ Maulit-ulit a nagparang iti daytoy a libro ti sao nga “ayat.” Malagipyo kadi ti kita ti ayat a kangrunaan a nadakamat? Pudno a napateg ti paset ti romantiko nga ayat (Griego, eʹros) iti panagasawa, ket iti naballigi a panagasawa, tumarubo ti nauneg a panagpinnateg ken panaggayyem (Griego, phi·liʹa) ti agassawa. Ngem napatpateg ti ayat a nailadawan iti Griego a sao nga a·gaʹpe. Daytoy ti ayat a sukayentayo maipaay ken Jehova, ken Jesus, ken iti kaarrubatayo. (Mateo 22:37-39) Isu dayta ti ayat nga inyebkas ni Jehova iti sangatauan. (Juan 3:16) Anian a nakaskasdaaw ta maipakitatayo iti asawa ken kadagiti annaktayo ti kasta a kita ti ayat!​—1 Juan 4:19.

11. Kasano a makatulong ti ayat a mangpasayaat iti panagasawa?

¹¹ Iti panagasawa, pudno a “singgalut ti panagkaykaysa” daytoy a natan-ok nga ayat. (Colosas 3:14) Pagsinggalutenna ti agassawa ken tignayenna ida a mangaramid iti kasayaatan maipaay iti maysa ken maysa ken iti annakda. No maipasango dagiti pamilia iti naririgat a kasasaad, tulongan ida ti ayat a sangsangkamaysa a mangtaming kadagiti bambanag. Bayat a lumaklakay ken bumakbaket ti agassawa, tulongan ida ti ayat nga agtinnulong ken agtultuloy nga agpinnateg. “Ti ayat . . . saanna a sapulen dagiti bukodna a pagimbagan. . . . Anusanna ti isuamin a bambanag, patienna ti isuamin a bambanag, inanamaenna ti isuamin a bambanag, ibturanna ti isuamin a bambanag. Ti ayat saan a pulos aggibus.”​—1 Corinto 13:4-8.

12. Apay a ti ayat iti Dios iti biang ti agassawa palagdaenna ti panagdennada?

¹² Nangnangruna a natibker ti panagdenna ti agassawa no pinagsinggalut ida saan laeng a ti ayat iti nagbaetanda nga agassawa no di ket kangrunaanna ti ayat ken Jehova. (Eclesiastes 4:9-12) Apay? Bueno, insurat ni apostol Juan: “Daytoy ti kaipapanan ti ayat iti Dios, a tungpalentayo dagiti bilinna.” (1 Juan 5:3) No kasta, sanayen koma ti agassawa dagiti annakda iti nadiosan a debosion saan laeng a gapu ta ay-ayatenda unay dagiti annakda no di ket gapu ta bilin ni Jehova daytoy. (Deuteronomio 6:6, 7) Idianda koma ti imoralidad saan laeng a gapu ta agin-innayatda no di ket kangrunaanna gapu ta ay-ayatenda ni Jehova, a ‘mangukomto kadagiti mannakiabig ken mannakikamalala.’ (Hebreo 13:4) Uray no mangparnuay ti maysa nga asawa kadagiti nakaro a parikut iti panagasawa, ti ayat ken Jehova ti mangtignay iti asawana nga agtultuloy a mangannurot kadagiti prinsipio ti Biblia. Pudno unay, naragsak dagiti pamilia a sititibker a naibatay iti ayat ken Jehova ti panagayatda iti maysa ken maysa!

TI PAMILIA A MANGAR-ARAMID ITI PAGAYATAN TI DIOS

13. Kasano a ti determinasion a mangaramid iti pagayatan ti Dios matulonganna dagiti indibidual a mangipamaysa kadagiti pudpudno a napateg a banag?

¹³ Naipamaysa ti intero a biag ti maysa a Kristiano iti panagaramid iti pagayatan ti Dios. (Salmo 143:10) Daytoy ti pudpudno a kaipapanan ti nadiosan a debosion. Ti panangaramid iti pagayatan ti Dios tulonganna dagiti pamilia a mangipamaysa kadagiti pudpudno a napateg a banag. (Filipos 1:9, 10) Kas pagarigan, namakdaar ni Jesus: “Immayak a mangpataud iti pannakabingaybingay, ti maysa a lalaki maibusor iti amana, ken ti anak a babai maibusor iti inana, ken ti maysa nga agtutubo nga asawa a babai maibusor iti katuganganna-a-babai. Pudno unay, dagiti kabusor ti maysa a tao isudanto dagiti tattao iti bukodna a sangakabbalayan.” (Mateo 10:35, 36) Kas impakdaar ni Jesus, adu kadagiti pasurotna ti idaddadanes dagiti kameng ti pamilia. Anian a nakalkaldaang, nasaem a kasasaad! Kaskasdi, saan koma a napigpigsa ti singgalut ti pamilia ngem ti ayat ken Jehova a Dios ken ni Jesu-Kristo. (Mateo 10:37-39) No agibtur ti maysa iti laksid ti ibubusor ti pamilia, mabalin nga agbalbaliwto dagiti bumusbusor no makitada ti nasayaat nga epekto ti nadiosan a debosion. (1 Corinto 7:12-16; 1 Pedro 3:1, 2) Uray no saan a mapasamak dayta, awan manayon nga imbag nga itden ti panagsardeng nga agserbi iti Dios gapu iti ibubusor.

14. Kasano a ti tarigagay a mangaramid iti pagayatan ti Dios matulonganna dagiti nagannak nga agtignay a maipaay iti pagimbagan ti annakda?

¹⁴ Ti panagaramid iti pagayatan ti Dios tulonganna dagiti nagannak a mangaramid kadagiti umiso a desision. Kas pagarigan, iti dadduma a komunidad, ibilang dagiti nagannak ti annakda kas puonan, ket namnamaenda a dagiti annakda ti mangaywanto kadakuada inton lallakay ken babbaketdan. Nupay umiso ken maiparbeng a taripatuen dagiti dadakkelen nga annak dagiti lallakay ken babbaketen a nagannak kadakuada, saan koma a dayta ti mangtignay kadagiti nagannak a mangimpluensia kadagiti annakda iti materialistiko a wagas ti panagbiag. Awan imbag a maited dagiti nagannak iti annakda no padakkelenda ida a mangipateg nga ad-adda kadagiti material a sanikua imbes a kadagiti naespirituan a banag.​—1 Timoteo 6:9.

15. Kasano a nagbalin ni Eunice, ti ina ni Timoteo, a nasayaat a pagwadan ti maysa a naganak a nangaramid iti pagayatan ti Dios?

¹⁵ Iti daytoy a banag, nasayaat a pagwadan ni Eunice, ti ina ti agtutubo a gayyem ni Pablo a ni Timoteo. (2 Timoteo 1:5) Nupay di manamati ni lakayna, nagballigi ni Eunice ken ni Loida nga apong a baket ni Timoteo a nangpadakkel ken Timoteo a mangsurot iti nadiosan a debosion. (2 Timoteo 3:14, 15) Idi addan iti husto nga edad ni Timoteo, pinalubosan ni Eunice a kumuyog ken Pablo a mangikasaba iti Pagarian kas misionero. (Aramid 16:1-5) Anian a ragsakna idi nagbalin ti anakna a naisangsangayan a misionero! Inyanninaw ti nadiosan a debosionna kas nataengan ti nasapa a pannakasanayna. Awan duadua a naay-ayo ken naragsakan ni Eunice a nakadamag iti matalek a ministerio ni Timoteo, uray no mabalin a mailiw kenkuana.​—Filipos 2:19, 20.

TI PAMILIA KEN TI MASAKBAYANYO

16. Kas maysa nga anak, ania nga umiso a pannakaseknan ti impakita ni Jesus, ngem ania ti kangrunaan a panggepna?

¹⁶ Dimmakkel ni Jesus iti nadiosan a pamilia ket, idi nataenganen, impakitana ti umiso a pannakaseknan ti maysa nga anak iti inana. (Lucas 2:51, 52; Juan 19:26) Nupay kasta, ti kangrunaan a panggep ni Jesus isu ti panangitungpal iti pagayatan ti Dios, ket para kenkuana ramanen daytoy ti panangilukat iti dalan para kadagiti tattao tapno matagiragsakda ti biag nga agnanayon. Inaramidna daytoy idi indatonna ti perpekto a natauan a biagna kas subbot a maipaay iti managbasol a sangatauan.​—Marcos 10:45; Juan 5:28, 29.

17. Aniada a nadayag a namnama ti linuktan ti matalek a panagbiag ni Jesus maipaay kadagidiay mangar-aramid iti pagayatan ti Dios?

¹⁷ Kalpasan ti ipapatay ni Jesus, pinagungar ni Jehova iti nailangitan a biag ket inikkanna iti dakkel nga autoridad, ket idi kamaudiananna insaadna a kas Ari iti nailangitan a Pagarian. (Mateo 28:18; Roma 14:9; Apocalipsis 11:15) Pinagbalin ti daton ni Jesus a posible ti pannakapili ti sumagmamano a tao a makipagturayto kenkuana iti dayta a Pagarian. Dayta met ti nangilukat iti dalan para iti dadduma pay a nalinteg-panagpuspusona a tattao tapno matagiragsakda ti perpekto a biag iti daga a sadiay naisublin iti naparaisuan a kasasaad. (Apocalipsis 5:9, 10; 14:1, 4; 21:3-5; 22:1-4) Ti panangipakaammo iti daytoy nadayag a naimbag a damag kadagiti kaarrubatayo ti maysa kadagiti kadadakkelan a pribilehiotayo ita.​—Mateo 24:14.

18. Ania a pammalagip ken ania a pammaregta ti maipaay agpadpada kadagiti pamilia ken kadagiti indibidual?

¹⁸ Kas impakita ni apostol Pablo, ti panagbiag a buyogen ti nadiosan a debosion addaan kari a dagiti tattao mabalinda a tawiden dagiti bendision iti biag nga “umayto.” Awan duadua a daytoy ti kasayaatan a dalan nga agturong iti kinaragsak! Laglagipenyo, “ti lubong aglabas ken kasta met ti tarigagayna, ngem ti mangaramid iti pagayatan ti Dios agtalinaed iti agnanayon.” (1 Juan 2:17) Gapuna, maysaka man nga anak wenno naganak, asawa a lalaki wenno babai, wenno agsolsolo a nataengan nga addaan wenno awanan annak, ikagumaam nga aramiden ti pagayatan ti Dios. Uray no addaanka iti parikut wenno maipasangoka kadagiti nakaro a pakarigatan, dimo koma liplipatan a maysaka nga adipen ti sibibiag a Dios. Ngarud, sapay koma ta pagrag-oan ni Jehova dagiti tignaymo. (Proverbio 27:11) Ket sapay koma ta ti kababalinmo mangyeg kenka iti ragsak ita ken biag nga agnanayon iti masungad a baro a lubong!