Samoa

ITI agarup nagtengngaan ti Hawaii ken New Zealand, masarakan dagiti makakayaw nga isla ti Samoa nga agrimatrimat iti nabara nga asul a Taaw Pacifico. Nupay timmaud dagitoy nga isla gapu iti panagbettak ti bulkan, kaslada nagpipintas a saniata a naarkosan kadagiti tapaw a naabbungotan iti ulep, nalasbang a tropikal a kabakiran, ken aplaya a napataraigidan kadagiti palma. Dagiti nalitnaw a libtong ti mangbibiag iti nagpintas a paraiso iti uneg ti danum nga addaan iti 200 a nagduduma a korales ken agingga iti 900 a kita ti ikan. Di ngarud pakasdaawan a dagitoy nga isla nga agayamuom iti banglo dagiti frangipani ket dineskribir dagiti immuna a misionero iti Europa a karaman kadagiti kapipintasan a naimatanganda iti Abagatan a Pacifico!

Agarup sangapulo a siglo sakbay ni Kristo, maipagarup a dagiti umili a Lapita ti immuna a nagindeg kadagiti isla ti Samoa.a Dagitoy a nagkauna a Polynesian, a natutured nga eksplorador ken eksperto a lumalayag, nalawag nga immakarda iti Pacifico manipud iti abagatan a daya nga Asia. Babaen ti panagusarda kadagiti barangay nga addaan iti dua nga agassibay a kasko ken iti panangsurotda iti angin ken agus ti baybay, nakapaglayagda iti naglawaan a taaw, banag a saan pay a naaramid ti siasinoman a nagbiag kasakbayanda. Iti katengngaan ti Abagatan a Pacifico, nadiskobreda ti maysa a grupo dagiti babassit nga isla a pinanagananda iti Samoa.

Bayat ti adu a siglo, nagpadaya dagiti kaputotanda ket binallasiwda ti Pacifico agingga a nakagtengda idiay Tahiti, kalpasanna idiay Hawaii iti amianan, sa idiay New Zealand iti abagatan a laud, ken idiay Easter Island iti abagatan a daya. Daytoy naglawa a trianggulo a lugar ket maawagan itan iti Polynesia, a kaipapananna “Adu nga Isla,” ken dagiti umilina ket maawaganda iti Polynesian. Ngarud, natukoy ti Samoa kas ti “Cradle of Polynesia” (Kona ti Polynesia).

Iti kaaldawantayo, adda napatpateg a panagdaliasat nga ar-aramiden ti dadduma a natutured a Samoano. Kas kadagiti marino nga inapoda, ikagkagumaanda a gun-oden ti nasaysayaat a biag. Ngem imbes nga agtakuat dagitoy a Samoano iti baro a lugar, ‘aglaylayagda’ nga agsapul iti naespirituan a lawag. Sapsapulenda ti wagas ti panagdayaw nga anamongan ti pudno a Dios a ni Jehova.​—Juan 4:23.

Maitampok iti daytoy a salaysay ti pakasaritaan dagiti Saksi ni Jehova idiay Samoa,b American Samoa, ken Tokelau. Idi 1962, nagbalin nga agwaywayas a nasion ti Western Samoa, ngem ti American Samoa ket nagbalin a sakup ti Estados Unidos. Gapuna, nabingay iti dua dagiti isla ti Samoa​—ti Samoa ken ti American Samoa.

DIMTENG TI LAWAG TI KINAPUDNO

Damo a dimteng ti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios iti Samoa idi 1931, idi a nakaipaima ti maysa a bisita iti nasurok nga 470 a libro ken bokleta kadagiti interesado iti amin nga isla. Dayta a bisita ket ni la ketdi Sydney Shepherd, maysa a naregta a Saksi iti daydi a tiempo a naglayag iti dadduma nga isla ti Polynesia tapno isaknapna ti naimbag a damag.

Pito a tawen kalpasanna, dimteng ti mensahe ti Pagarian iti American Samoa idi a ni J. F. Rutherford manipud hedkuarter dagiti Saksi ni Jehova iti Brooklyn, New York ket nagsardeng iti isla ti Tutuila iti panagbarkona manipud Australia nga agturong idiay Estados Unidos. Bayat ti apagbiit nga idadagasna, ginundawayan ni Rutherford ken dagiti kakaduana ti nagiwaras kadagiti literatura iti intero a sangladan nga ili ti Pago Pago.

Dua a tawen kalpasanna, idi 1940, simmangpet iti American Samoa ni Harold Gill, a nakapagpayunir idin iti intero a rehion ti Asia-Pacifico. Nakaitugot idi iti 3,500 a kopia ti bokleta a Sadino ti Ayan Dagiti Natay? Dayta ti kaunaan a publikasion nga impatarus dagiti Saksi ni Jehova iti lenguahe a Samoano.c

Kalpasanna, napan ni Harold idiay isla ti Upolu, Samoa, a walo agingga iti sangapulo nga oras a biahe babaen iti bapor. “Mabalin a nadamagda ti trabahok sakbay a simmangpetak,” kinunana kalpasanna, “ta idi simmangpetak, imbaga ti maysa a polis kaniak a diak mapalubosan a sumanglad. Impakitak ti pasaportek ket binasak kenkuana ti nakatantan-ok a sasao a mangkidkiddaw iti amin a maseknan a ‘pasangbayenda nga awanan lapped, tulongan, ken salaknibanda’ ti nainaganan iti pasaporte nga iturayan ti Ari ti Britania. Kas resulta, naaddaanak iti gundaway a nakisarita iti Gobernador, a nangpalubos kaniak nga agtalinaed agingga iti sumaganad a biahe kalpasan ti lima nga aldaw. Nangabangak iti bisikleta ket bayat a pinasiarko ti isla, nagiwarasak kadagiti bokleta iti amin a lugar.”

Kalpasan ti naballigi a panangasaba ni Harold iti Samoa ken American Samoa, masapul nga agsublin idiay Australia. Nupay kasta, adda naipaimana a publikasion a nagun-odan ti maysa nga agop-opisina a ni Pele Fuaiupolu.d Nagtalinaed ti mensahe ti bokleta iti puso ni Pele, nga agur-uray iti panagsubli dagiti Saksi a mangsibug iti naimula kenkuana a nagpateg a kinapudno.​—1 Cor. 3:6.

Kalpasan ti 12 a tawen, idi 1952, simmangpet iti isla ti Upolu, iti ili ti Apia a kabesera ti Samoa, ti Saksi a ni John Croxford manipud England. Sadiay a nagtrabaho iti opisina a pagtartrabahuan ni Pele. Mannakigayyem ni John ken nagagar a mangasaba iti sabsabali. Idi nangipakita ni Pele iti interes iti Biblia, simmarungkar kenkuana ni John. Kinuna ni Pele: “Nagsaritakami agingga iti parbangon ti Domingo. Adu ti sinaludsodko kenkuana ket binasana iti Biblia ti amin a sungbatna. Talaga a nakombinsirak nga isu daytoy ti kinapudno a birbirokek.” Idi agangay, iti dayta met laeng a tawen, nagdedikar ken nagpabautisar da Pele ken ni baketna nga Ailua, ket isuda ti kaunaan a Samoano a nagbalin a Saksi.

Ammo ni Pele a masapul nga ilawlawagnanto no apay a pinanawanna ti relihion dagiti inapona. Isu a nagadal a naimbag ken sipapasnek a nagkararag tapno tulongan ni Jehova. Idi pinaayaban ti kangatuan a pangulo iti pamilia tapno makimiting iti purokda iti Faleasiua, maysa a dakkel a purok iti igid ti baybay a 19 a kilometro iti laud ti Apia, napan ni Pele a kadua ti maysa a kabagianna nga interesado iti kinapudno. Naipasangoda iti nauyong a grupo dagiti innem a pangulo, tallo a bumibitla, sangapulo a pastor, dua a mangisursuro iti teolohia, ti nangato a pangulo a nangidaulo iti gimong, ken dagiti lallakay ken babbaket iti pamiliada.

“Inlunoddakami gapu iti panangibabainmi kano iti nagan ti pamilia ken ti relihion dagiti ammami,” nalagip ni Pele. Kalpasanna, insingasing ti nangato a pangulo ti maysa a debate, a nagpaut agingga iti alas kuatro ti parbangon.

“Nupay iririawda, ‘Bay-am dayta Biblia! Dimo usaren ti Biblia!’ sinungbatak amin a saludsodda babaen ti Biblia ket pinaneknekak a di umiso dagiti kapanunotanda,” kinuna ni Pele. “Kamaudiananna, awanen ti maibagada ket nagdumogdan. Kalpasanna, kinuna ti nangato a pangulo iti naalumamay a timek: ‘Nangabakka, Pele.’”

“Dispensarennak, Apo,” kinuna ni Pele iti nangato a pangulo, “saanak a nangabak. Ita a rabii nangngegyo ti mensahe ti Pagarian. Sipapasnek a tarigagayak nga ipangagyo dayta.”

Babaen iti sipapakumbaba a panagtalek ni Pele ken Jehova ken iti Biblia a Saona, nangrugi nga agramut idiay Upolu ti bin-i ti kinapudno maipapan iti Pagarian.

DAMO A PANAGGIGIMONG

Napartak a nagdinamag ti baro a relihion ni Pele kadagiti agaammo nga umili iti isla. Kas kadagiti kinasabaan ni Pablo a taga-Atenas idi umuna a siglo, agusiuso ti dadduma maipapan iti daytoy “baro a sursuro” ket kayatda a maammuan ti ad-adu pay. (Ara. 17:19, 20) Naammuan ti maysa nga agtutubo a ni Maatusi Leauanae a dagiti interesado iti baro a relihion ket linawas nga aggigimongda iti balay ti maysa a doktor iti asideg ti ospital ket inkeddengna ti agdamag. Ngem idi addan iti ruangan ti ospital, kellaat a nagnerbios ket agawid koman. Ngem apag-isu a simmangpet ni John Croxford a nangawis kenkuana a makikadua iti bassit a grupo iti dayta a rabii. Naragsakan ni agtutubo a Maatusi iti panagadal iti libro a “Mapapati Coma ti Dios” ket kayatna ti tumabuno manen. Nupay sagpaminsan laeng a makigimong idi damo, rimmamut idi agangay ti kinapudno iti pusona, ket nagpabautisar idi 1956.

Di nagbayag, nabigbig dagiti kabbaro a makitimtimpuyog iti grupo a napateg nga iranudda kadagiti sabsabali ti naammuanda. Lima a bulan laeng sipud idi simmangpet ni Kabsat Croxford idiay Apia, sangapulon ti makitimtimpuyog kenkuana a mangasaba. Uppat a bulan kalpasanna, immaduda agingga iti 19. Nagsayaat ti resulta ti panangasaba dagitoy a kabbaro kadagiti gagayyem ken kabagianda.

Kas pagarigan, kinasabaan ti maysa nga agibumbunannag ti kasinsinna a ni Sauvao Toetu, nga agnanaed idiay Faleasiu. Idi agangay, ni Sauvao ken ti bayawna a ni Finau Feomaia ket nangrugidan a makigimong a kaduada dagiti pamiliada ken dimmasigda iti kinapudno.

Idi Enero 1953, adda nakaragragsak a naaramid maipaay iti pudno a panagdayaw idiay Samoa. Tangay adda idin agarup 40 a makigimgimong, inanamongan ti sanga nga opisina dagiti Saksi ni Jehova idiay Australia a mabuangay ti umuna a kongregasion iti Samoa, idiay Apia. Kalpasanna, idi nagawid ni Kabsat Croxford idiay England, ti kabbaro a nabautisaran a ni Pele ti nangidaulo iti kongregasion. Natured ken naregta dagiti agibumbunannag, ngem kabbaroda pay iti kinapudno ken awananda iti kapadasan. Adu kadakuada ti masapul nga agsursuro a mangiparang iti mensahe ti Pagarian iti nataktika ken makaallukoy a pamay-an. (Col. 4:6) Nasken a matulongan ti dadduma a mangikawes a naan-anay iti baro a personalidad. (Efe. 4:22-24) Makaparagsak ta di nagbayag, dimteng dayta a tulong.​—Efe. 4:8, 11-16.

TULONG MANIPUD SABALI A PAGILIAN

Idi Mayo 1953, simmangpet dagiti agassawa a payunir nga Australiano a da Ronald ken Olive (Dolly) Sellars tapno tumulongda iti Kongregasion ti Apia. “Gapu ta temporario a naputed ti komunikasion ti sanga nga opisina iti Australia kadagiti kakabsat idiay Samoa, pakaseknan ti opisina ti kasasaadda,” kinuna ni Ron. “Tangay naibagami idi a kayatmi ti agserbi idiay Pacifico, kiniddawda a mapankami idiay Samoa tapno makipagtrabahokami kas special pioneer iti kabubuangay a kongregasion.”

Bayat ti panagbiaheda babaen ti seaplane, pinampanunoten da Ron ken Dolly dagiti karit a masansan a pakaipasanguan dagiti misionero. “Anian a siddaawmi idi nakasangpetkami,” malagip ni Ron. “Nagadu dagiti nalangto a tropikal a mulmula iti intero nga isla. Iti uray sadino, nakitami dagiti naragsak ken nakaisem nga umili a nabaneg ken nasalun-at ti pammagida. Naragsak nga agaayam dagiti ubbing iti aglawlaw dagiti awanan diding a balbalay a naatepan iti pan-aw ken nadalus dagiti korales a sueloda. Awan ti agap-apura wenno madanagan iti oras. Arigna nakadap-awkami iti paraiso.”

Kalpasan a nayurnos ti pannakipagnaed ti agassawa a Sellars iti pamilia ni Pele, nagtrabahodan a dagus. “Dandani rinabii a sungbatak ti adu a saludsod dagiti kakabsat,” kinuna ni Ron. “Nupay ammoda dagiti pamunganayan a doktrina ti Biblia, di nagbayag nakitak nga adu ti kasapulan a balbaliwanda tapno maannurotda dagiti pagalagadan ti Dios. Tapno matulonganmi ida bayat dagita a narikut a tiempo, adu nga anus ken ayat ti impakitami nga agassawa agpaay kadakuada.” Ngem nakalkaldaang ta adda dagiti bimmusor iti naayat a Nainkasuratan a panangbalbaliw kadakuada ket in-inut nga immikayda iti kongregasion. Nupay kasta, dadduma ti nagpakumbaba ket inawatda ti panangsanay ken pammaregta. Idi agangay, rimmang-ayda iti naespirituan ket nadalusan ken napabileg ti kongregasion kas resultana.

Indauluan met da Ron ken Dolly ti panangasaba iti binalaybalay. Sakbay dayta, di pormal laeng ti panangasaba dagiti kakabsat kadagiti gagayyem ken kaarrubada. Ita, bayat ti panangasabada iti binalaybalay a kaduada dagiti agassawa a Sellars, nakasarakda iti adu nga interesado. “Naminsan,” insurat ni Ron, “naawiskami iti purok ti maysa nga interesado a pangulo tapno ibagami kenkuana ti ad-adu pay maipapan iti Pagarian. Kalpasan ti pannangan, nangrugi ti naragsak a panagsasaritami maipapan iti Biblia. Idi napalabas ti maysa nga oras, nagbalinen a palawag publiko ti panagsasarita ta immadun iti dandani 50 ti dumdumngeg​—nupay saanmi nga inyawis dayta!” Masansan a no mangyadal dagiti agibumbunannag iti 2 wenno 3 nga indibidual, 10 agingga iti 40 ti maguyugoy nga umasideg ta kayatda met a maammuan ti trabaho dagiti Saksi ni Jehova.

Ngem naammuan dagiti klero ti Kakristianuan dayta nga aktibidad. Idi saan a pinawaywayan dagiti autoridad ti bisa da Ron ken Dolly kas bisita iti pagilian, napan ni Ron iti nangato a komisioner tapno damagenna no apay. Kinuna ni Ron: “Imbagana kadakami nga adda klero a nagreklamo iti gobierno maibusor iti panangasabami. Nagbanaganna, kinunana a pawaywayanna laeng ti bisami no ikarimi a saanmi a tulongan ti kongregasion iti panangasabada. Nagkedkedak a mangaramid iti dayta. Imbagak met kenkuana nga awan ti makapasardeng iti trabaho ti Dios, banag a masapul a bigbigenna. Makakatawa a nangibaga, ‘Kitaenta laengen ti mapasamak inton makapanawkayo!’”

Sipud idin, naannaden dagiti autoridad tapno awan ti ganggannaet a Saksi a makastrek iti pagilian. Iti laksid dayta, idi 1953, ni Theodore Jaracz, nga agserserbi idi iti sanga nga opisina ti Australia ken miembro itan ti Bagi a Manarawidwid, ket sililimed a simrek iti Samoa tapno paregtaenna ti kongregasion. “Naparegtakami iti ibibisitana ken impanamnamana a rumangrang-aykami iti pannakikaykaysami iti naespirituan,” kinuna ni Ron.

Di nagbayag, nagpatinggan ti bisa da Ron ken Dolly, ket immakarda idiay American Samoa. Nupay kasta, bayat ti walo a bulanda idiay Samoa, adu ti naaramidanda a nangpatibker ken nangpabileg kadagiti kakabsat. Ken saan nga ammo dagiti agtuturay nga iti din agbayag, adda dagiti sumangpet a Saksi a sumukat kada Sellars.

PANAGRANG-AY IDIAY APIA

Idi Mayo 1954, simmangpet idiay Apia ni Richard Jenkins, maysa a kabbaro a nabautisaran ken naregta nga Australiano nga agtawen iti 23. Insalaysayna: “Sakbay a pinanawak ti Australia, nabalakadanak a saanak a makitimpuyog kadagiti kakabsat sadiay agingga a siguradon ti pagtrabahuak. Ngem kalpasan ti sumagmamano a bulan, napalaus ti lidayko ket mariknak a kasapulak ti pammaregta isu nga inkeddengko ti makipagkita ken Pele Fuaiupolu iti nalimed a pamay-an.” Adalemen ti rabii idi agkitada.

Nalagip ni Richard: “Imbaga ni Pele kaniak a dina usaren ti pudno a naganko di la ket ta pagarupen dagiti agtuturay a miembroak ti kongregasion ket maidestieroak. Isu nga inawagannak iti nagan ti kayanak a putotna a ni Uitinese, a dayta ti panangbalikas dagiti Samoano iti sao a ‘saksi.’ Agingga ita, dayta pay laeng ti iyaw-awag kaniak dagiti Samoano a kakabsat.”

Babaen ti panangusarna iti baro a naganna, naitultuloy ni Richard ti nalimed a pannakilangenna kadagiti kakabsat. Nangasaba met iti di pormal ken nakairugi iti sumagmamano a panangyadal iti Biblia. Maysa nga inyadalanna iti Biblia, ni Mufaulu Galuvao, nga agtutubo a lalaki nga agtartrabaho kas sanidad (sanitary inspector) ti nagbalin idi agangay a miembro ti Komite ti Sanga (Branch Committee) iti Samoa. Kamaudiananna, ti sabali pay nga inyadalanna iti Biblia a ni Falema‘a Tuipoloa ket nagbalin met a Saksi, agraman ti sumagmamano a miembro ti pamiliana.

Ti maysa pay nga inyadalan ni Richard iti Biblia ket ni Siemu Taase, ti lider idi ti grupo dagiti mannanakaw iti alikamen iti public works department. Ngem sakbay a rimmang-ay iti naespirituan, naibalud ni Siemu gapu kadagiti basolna iti napalabas. Saan a naupay ni Richard. Nangala iti permiso manipud iti warden tapno maitultuloyna ti panangyadalna ken Siemu iti sirok ti narukbos a mangga nga agarup 100 a metro iti ruar dagiti pader ti pagbaludan. Idi agangay, sumagmamano a balud ti nakikadua iti panagadal.

“Nupay saankami a mabambantayan,” kinuna ni Richard, “awan kadagiti balud ti nangpadas nga aglibas, ket dadduma ti nangakseptar iti kinapudno.” Kalpasan a nawayawayaan ni Siemu, nagtultuloy a rimmang-ay ket nagbalin a panglakayen idi agangay.

Idi 1955, inkasar ni Richard ti maysa nga Australiana a payunir a ni Gloria Green. Nagkaduada idiay Samoa iti 15 a tawen ket natulonganda ti 35 a tattao a mangammo iti kinapudno sakbay a nagawidda idiay Australia. Agnanaedda itan idiay Brisbane, Australia, a pagserserbian ni Richard kas panglakayen iti maysa a kongregasion nga agus-usar iti pagsasao a Samoano.

Sabali pay nga Australiano nga agassawa, a da William (Bill) ken Marjorie (Girlie) Moss, ti timmulong kadagidi nga immuna a tawtawen. Ni Bill, a maysa a praktikal ti panagpampanunotna a panglakayen, ken ni Girlie, a nakapagserbin a payunir iti 24 a tawen, simmangpetda idiay Apia idi 1956. Adda idin 28 nga agibumbunannag idiay kongregasion ti Apia, ken adda idin grupo ti panagadal iti libro idiay Apia ken Faleasiu. Iti simmaganad a siam a tawen, siaanep a nakipagtrabaho da Bill ken Girlie a kaduada ti kongregasion ti Apia. Idi kapilitanen nga agawidda idiay Australia idi 1965 gapu iti kumapkapuy a salun-at ni Girlie, nagbalinen a kongregasion ti grupo idiay Faleasiu.

Kadagidi a tawen, kanayon a saan a patgan ti gobierno ti Samoa dagiti kiddaw a mapalubosan dagiti misionero a sumrek iti pagilian. Nabatad a namnamaen ti gobierno ken ti klero nga agin-inut a maawanto dagiti Saksi ni Jehova. Ngem kasungani dayta ti napasamak. Immadu ketdi dagiti Saksi ken aktibo ken naregtada​—determinadoda nga agtultuloy!

IRARANG-AY IDIAY AMERICAN SAMOA

Sakbay a nagpasó ti bisa dagiti Sellars idi 1954 para iti Samoa, inkeddeng ni Ron ti agaplikar para iti panagbalinda a residente idiay American Samoa imbes nga agawidda idiay Australia. Insuratna: “Idi napanak iti attorney general iti American Samoa ket naammuanna a saan nga inaprobaran ti gobierno ti Samoa ti aplikasionmi para iti bisa maigapu iti relihion, kinunana, ‘Mr. Sellars, adda wayawaya ti relihion ditoy American Samoa, isu a siguraduek a makaalaka iti bisa.’”

Simmangpet da Ron ken Dolly idiay Pago Pago, American Samoa, idi Enero 5, 1954. Kas kondision iti iseserrekda, kiniddaw ti attorney general a kanayon a mapan ni Ron iti opisinana tapno maam-ammona a naimbag dagiti Saksi ni Jehova. Nagbanaganna, naaddaanda iti sumagmamano a nagsayaat a saritaan maipapan iti Biblia.

Idi arinunos dayta a bulan, naawis da Ron ken Dolly iti maysa a pangrabii iti pagtaengan ti attorney general. Tangay naawis met ti padi a Katoliko ken ti pastor ti London Missionary Society, adda nagsayaat a panagsasarita maipapan iti Biblia. “Idi agpatinggan ti panagsasaritami iti dayta a rabii,” malagip ni Ron, “nagyaman ti attorney general iti itatabuno ti amin ket kinunana, ‘Bueno, iti panagkunak, dagiti agassawa a Sellars ti nagballigi iti diskusion ita a rabii.’ Di nagbayag kalpasanna, naawatmin ti bisami para iti permanente a panagnaedmi. Idi impakaammo ti attorney general nga inaprobaranen ti gobierno ti aplikasion a mapalubosan a sumrek iti pagilian ti dadduma a misionero dagiti Saksi, dàgus nga impakaammok dayta iti sanga nga opisina iti Australia.”

Ti damo a nangidedikar iti biagna ken Jehova idiay American Samoa ket ti agtawen iti 19 a ni Ualesi (Wallace) Pedro, a nayanak idiay Tokelau. Ni Lydia Pedro, a kabagianna nga special pioneer idiay Fiji, nangibati iti libro a “Mapapati Coma ti Dios” ken ni manong ni Wallace idi bimmisita idi 1952. Nasarakan ti agtutubo a ni Wallace ti libro iti pagtaengan ni manongna ket inadalna a naimbag dayta.

Idi nasarakan da Ron ken Dolly ti pamilia Pedro idi 1954, inyadalanda ti manong ken manang ni Wallace. Mamati ni Wallace ken Jehova a Dios, ngem gapu iti dina panagtalek iti relihion, nagkedked idi damo a makikadua iti panagadal. Ngem idi agangay, nakombinsir met laeng a kinapudno ti isursuro dagiti Saksi ni Jehova, ket nangrugin a regular a makigimong idiay Fagatogo. Napartak a rimmang-ay iti kinapudno, ket idi Abril 30, 1955, nabautisaran ni Wallace idiay Pago Pago Harbor.

Idi Enero 1955, maysa a tawen laeng kalpasan a simmangpet da Ron ken Dolly, adda idin pito a makigimgimong iti nanumo a pagtaengan dagiti payunir idiay Fagatogo. Manmano ti tugaw iti balay, isu nga agluspakkami amin iti suelo. Idi agangay, tallo kadagiti kabbaro ti makikuykuyogen iti ministerio kada Ron ken Dolly. Bassit laeng dayta a nangrugian, ngem nakaskasdaaw ti irarang-ay iti din agbayag.

SIMMANGPET DAGITI MISIONERO TI GILEAD

Idi Pebrero 4, 1955, simmangpet idiay American Samoa ti dua a pagassawaan a misionero manipud Estados Unidos, da Paul ken Frances Evans ken Gordon ken Patricia Scott. Nagnaedda idiay Fagatogo iti pagtaengan dagiti misionero, a matannawagan ti sangakaarrubaan a napnuan iti aktibidad. Ni Leonard (Len) Helberg, maysa a manangaywan iti sirkito a bimmisita iti Pago Pago iti dayta a tawen, dineskribirna ti buya ti aglawlaw:

“Ti pagtaengan dagiti misionero ket maysa a dakkel nga apartment iti ngatuen ti daanen a dakkel a paglakuan. Iti ballasiw ti waig, matannawagan ti maysa a pagiinuman dagiti lumalayag nga agal-aliwaksay bayat ti rabii. No adda agaapa iti restawran a bumaba iti kalsada, bumallaet ti hepe dagiti polis iti ili, maysa a bassit ngem nabaked a lalaki a nakaammal iti tabako, ket danogenna dagiti agaapa tapno agtalnada. Manipud met iti simbaan iti likudan, mangngeg dagiti mamutbuteng a sermon maipapan iti impierno nga apuy. Manipud iti makinsango a beranda, makitami dagiti agaaribungbong iti bangko iti maminsan iti makabulan no mangsueldo ti gobierno. Dagiti met misionero ti simbaan manipud iti intero nga isla agkakaribusoda a mangsapsapul kadagiti miembroda tapno makakolektada iti apagkapullo sakbay a magastos dagiti miembroda ti kuartada.”

Iti dayta a napnuan aktibidad nga aglawlaw, adu ti nangipakita iti pudno nga interes iti Biblia. Insalaysay ni Len: “Rugian ti maysa a misionero ti ministeriona iti alas sais ti bigat babaen ti panangyadalna iti Biblia iti barberia iti ballasiw ti plasa sakbay a mangrugi nga agtrabaho ti makinkukua. Sakbay nga iyawidna ti pammigatda a tinapay, iyadalanna pay ti panadero. Iti malmalem, iti plasa ti ili, iyadalanna ti maysa a grupo dagiti balud iti pagbaludan ti ili.” Iti panagngudo ti tawen, addan agarup 60 a panagadal iti Biblia nga ikonkondukta dagiti misionero iti nasurok a 200 a tattao.

“LIBRE A SINE INTON RABII”

Maysa a makagapu iti daytoy nga iyaadu dagiti interesado ket ti pabuya a The New World Society in Action.e Daytoy a sine​—ti kaunaan a pinataud ti organisasion sipud idi nairuar ti “Photo-Drama of Creation” dandani 40 a tawen sakbayna​—intampokna ti sangalubongan a panangasaba ken panagimprenta, ken impakitana no kasano ti pannakaorganisar dagiti Saksi ni Jehova. Idi 1955, bayat ti uppat a lawas nga ibibisita ni Len idiay American Samoa, 15 a daras nga impabuyana ti sine iti pakadagupan a 3,227 a tattao, nga addaan iti promedio a 215 katao iti tunggal pabuya.

“Sakbay ti tunggal pabuya,” malagip ni Len, “aglugankami a manglikmut kadagiti purok tapno iwarasmi dagiti pangawis a polieto iti amin a malabsanmi. Kagiddan dayta, ipukkawmi, ‘Adda libre a sine inton rabii,’ sa ibagami ti purok a pakaipabuyaanna.”

Dakkel ti epekto ti sine kadagiti tattao. Kalpasan ti tunggal pabuya, kayat dagiti nagbuya a maammuan ti ad-adu pay maipapan kadagiti Saksi ni Jehova ken kadagiti pannursuroda. Imbes nga urayenda dagiti Saksi nga agsarungkar, adu nga interesado ti mapan iti pagtaengan dagiti misionero ket pagbibingayan dagiti misionero nga iyadalan dagitoy nga aggigiddan iti nagduduma a paset ti balay. No malpas ti maysa a grupo, adda grupo a sumukat. Malagip ni Ron Sellars: “Uray adun a tawen ti naglabas, no madakamat ti maipapan kadagiti Saksi ni Jehova, ti pay latta malagip dagiti umili ket dagiti nagsasayaat a bambanag a nabuyada iti sine.”

NAGUTUGOT DAGITI TATTAO GAPU ITI NAPINGET A PANANGASABA

Dua a bulan kalpasan ti ibibisita ni Len Helberg, nabuangay idiay Fagatogo ti umuna a kongregasion dagiti Saksi ni Jehova iti American Samoa. Iti las-ud ti makatawen, immadu ti bilang dagiti agibumbunannag manipud 14 a nagbalin a 22. Agarup dayta a tiempo, dua pay nga special pioneer, da Fred ken Shirley Wegener, ti simmangpet manipud Australia tapno tumulongda iti rumangrang-ay a kongregasion. Agserserbi itan ni Fred kas miembro ti Komite ti Pagilian iti Samoa.

Dagitoy nga agibumbunannag, payunir, ken misionero ket ‘nasgedda iti espiritu.’ (Roma 12:11) Insurat ni Len: “Kas resulta ti kinapinget dagiti agibumbunannag ken ti dakkel nga interes ti komunidad iti Biblia, adda idi tiempo idi ngalay ti 1960 nga adda panagadal ti Biblia a maikonkondukta iti kada pagtaengan iti purok ti Fagatogo. Binulan a masarsarungkaran ti kada pagtaengan iti isla kadagidi a tawen.”

Nagbalin nga epektibo daytoy a nasaknap a panangasaba iti panangbalbaliw iti kapanunotan dagiti umili no maipapan iti pannursuro ti Biblia. “Gagangayen nga ammo dagiti tattao a ditoy daga a matagiragsak ti biag nga agnanayon,” kinuna ni Len, “nga awan ti umap-apuy nga impierno, ken awan ti puot dagiti natay. Dagitoy a kangrunaan a kinapudno ket naammuanda kadagiti Saksi ni Jehova, saan a kadagiti relihionda. Resulta dayta ti personal a pannakisarita ken pannakirinnasonmi kadakuada manipud iti Bibliada.”

Kaskasdi, gapu iti pannakaisinggalutda iti relihion ken pamiliada, nalapdan ti kaaduan a mangyaplikar iti nasursuroda. Kaykayat met ti dadduma ti nalulok a moralidad a pampanuynoyan ti relihionda imbes nga agbiagda sigun iti nangato a moral a pagalagadan a makalikaguman kadagiti pudno a Kristiano. Ngem adda dagiti napudno nga indibidual, kas iti agdaldaliasat a komersiante iti pangngarig ni Jesus, a nangibilang iti kinapudno kas napateg a perlas ket ginun-odna dayta. Kas iti dayta a komersiante, adu dagiti napasnek nga agindeg kadagiti isla ti sititibker a nagbiag maipaay iti kinapudno.​—Mat. 13:45, 46.

PANANGASABA​—SIGUN ITI KULTURA DAGITI SAMOANO

“Nakaragragsak idi ti mangasaba,” kuna ni Caroline Pedro, maysa a payunir a taga-Canada a nagbalin nga asawa ni Wallace Pedro idi 1960. “Iti dandani amin a pagtaengan, adda mayat a makisarita maipapan iti Biblia. Naglaka ti mangirugi iti panangyadal iti Biblia, ket masansan a dumngeg ti sangapamiliaan.

“Nangruna a nakallalagip ti panangasaba kadagiti adayo a purok. Gagangay a surotendakami dagiti ubbing iti binalaybalay ken dumngegda a naimbag iti mensahemi. Kalpasanna, un-unaandakami a mapan iti sumaganad a bumalay tapno ipakaammoda ti iyaaymi. Ibagada pay iti bumalay no ania ti ibagbagami ken no ania dagiti teksto a basbasaenmi! Gapuna, tapno didakami un-unaan dagiti ubbing, agisaganakami iti agduduma a panangiparang iti mensahemi.”

No makiramraman dagiti kakabsat iti panangasaba, ikagumaanda met ti sumurot iti naimbag a kababalin ken etiketa dagiti umili. (1 Cor. 9:20-23) Insurat ti dati a misionero a ni Charles Pritchard, a miembro itan ti Komite ti Sanga iti New Zealand: “Gapu ta nadagaang iti tropiko, awan ti diding dagiti fale (balbalay) iti purok, isu a nalaka a makitami no adda tao iti balay. Maibilang a nagdakes nga ugali ti agsao bayat a nakatakder wenno sakbay nga agpasangbay ti bumalay. Isu nga umasidegkami iti tunggal balay ket siuulimek nga urayenmi ti bumalay agingga a madlawnakami. Kalpasanna, mangikabil ti bumalay iti nadalus nga ikamen iti suelo a naranapan kadagiti bisil. Daytoy ti pagilasinan a maaw-awiskami a mangikkat kadagiti sapatosmi, sumrek iti balay, ken agtugaw a nakasikkawil iti ikamen.” Para iti adu a misionero, makakettang ti agtugaw iti kasta a pamay-an. Ngem nasayaat ta ipalubos ti kostumbreda a yunnatmi dagiti gurong ken sakami la ketdi ta sieemma nga abbonganmi dagita. Iti kasta, maliklikan a nakatudo iti bumalay ti di naabbongan a sakami​—a dakkel nga insulto kadagiti Samoano.

“Pormal a pasangbayendakami dagiti bumalay ken ilawlawagda a pinadayawanmi ida gapu ta idandanonmi ti mensahe ti Biblia uray iti nanumo a pagtaenganda,” kinuna ni John Rhodes, a 20 a tawen a nagserbi kas misionero idiay Samoa ken American Samoa. “Kalpasanna, agturongen ti saritaan iti personal a bambanag: Tagaanokayo? Adda kadi annakyo? Pagnanaedan ti pamiliayo?”

Kinuna met ni Helen a baket ni John: “Kanayon a kablaawanmi ti bumalay kadagiti mararaem a termino a kadawyan a maus-usar kadagiti pormal nga okasion. Iti kasta, mapadayawan ti bumalay ken raemenda met ti mensahe ti Biblia nga idandanonmi.”

“Babaen kadagitoy nga introduksion,” kuna ni Caroline Pedro, “maam-ammomi a naimbag dagiti indibidual ken ti pamiliada, ken maam-ammodakami met. Dakkel ti naitulong daytoy tapno nasaysayaat ti panangipaaymi iti naespirituan a kasapulanda.”

Apaman nga agaammodan, mabalinen nga iparang dagiti agibumbunannag ti mensahe ti Pagarian. “Gagangay a dumngeg a naimbag dagiti bumalay agingga a kayatmi ti agsao,” kuna ti dati a misionero a ni Robert Boies. “Kalpasanna, ulitenda kadakami ti adu a bambanag a naibagami tapno ipakitada a napateg kadakuada ti mensahemi.”

Tangay kabesado dagiti umili ti Bibliada, gagangay ti napaut a panagsasarita maipapan iti Biblia. “Makatulong dagitoy a panagsasarita tapno sumayaat ti pannakaawatko iti nadumaduma a tema ti Biblia,” kinuna ni Caroline Pedro. Kaaduan a bumalay ket siaayat nga umawatda kadagiti literatura. Idi agangay, ammon dagiti agibumbunannag nga ilasin no siasino dagiti agus-usiuso laeng ken dagiti pudno nga interesado iti naespirituan a bambanag.

Adu a kabbaro nga interesado a makigimgimongen ti magagaran a makiraman iti panangasaba. “Gagangay a nalaing dagiti Samoano nga agilawlawag ken agipaganetget,” kuna ni John Rhodes, “ket adu a kabbaro ti makailawlawag iti pammatida uray bassit laeng ti pannakasanayda. Nupay kasta, paregtaenmi ida a mangasaba ken makirinnason iti Kasuratan kadagiti pamay-an a naisingasing kadagiti publikasion imbes nga agpannurayda laeng iti abilidadda nga agsao.” Nagangayanna, adu ti nagbalin a nasigo nga ebanghelisador.

EPEKTO DAGITI SAMOANO A LITERATURA

Nupay nalaing nga agsao iti Ingles ti adu a Samoano, adda met dagiti saan a makapagsao. Tapno madanon ti puso dagiti naayat iti kinapudno a taga-isla, impatarus ni Pele Fuaiupolu ti uppat a tract iti lenguahe a Samoano idi 1954. Ni Pele ti kangrunaan a managipatarus ti organisasion iti adu a tawen. Masansan nga imakiniliana agingga nga adalemen ti rabii dagiti naipatarus a material babaen iti daan a makinilia, ken lampara laeng ti silawna.

Bayat ti panangaramidna iti dayta nga annongen, ipapaay met ni Pele dagiti kasapulan ni baketna ken ti walo nga annakda bayat nga idauluanna dagiti aktibidad ti kongregasion, ken linawas nga agtrabaho iti lima ket kagudua nga aldaw iti panangsukimatna kadagiti plantasion ti kakaw iti aglawlaw dagiti isla. “Bayat dagitoy a tawen a kaadu ti trabaho,” insurat ni Len Helberg, “saan a pulos a tinarigagayan ni Pele ti pannakabigbig wenno dayaw. Imbes ketdi, agyamyaman unay iti pribilehiona nga agserbi ken Jehova. Gapu iti kinasungdo, kinapakumbaba, ken regtana, nagbalin a naisangsangayan a Saksi a kaay-ayo ken ipatpateg ti amin.”

Idi 1955, nagiwaras dagiti agibumbunannag iti 16,000 a kopia ti 32-panid a Samoano a bokleta a napauluan iti “Daytoy Naimbag a Damag ti Pagarian.” Nagusar daytoy iti simple a lenguahe ken inlawlawagna dagiti kangrunaan a pannursuro ti Biblia iti pamay-an a nalaka a maawatan, isu a nagsayaat dayta a mausar iti panangirugi ken panangikondukta kadagiti panagadal iti Biblia. Insurat ni Richard Jenkins: “No naminduan a naadalda ti bokleta, sisasaganan dagiti kabbaro nga agpabautisar. Maragsakankami iti dayta!” Di nagbayag naipatarus met ti dadduma a bokleta iti lenguahe a Samoano.

Nairuar ti damo a Samoano nga edision Ti Pagwanawanan idi 1958. Maysa a managimaldit a ni Fred Wegener ti nangpataud kadagiti magasin. Nagusar iti stapler tapno mapagdedekketna dagiti saggaysa a papel a dimmalan iti mimeograpo. Dagiti naud-udi nga edision ket nayimprenta idiay Estados Unidos ken kalpasanna idiay Australia. Sumagmamano a publikasiontayo ti naipatarus a pasempaset ken binulan a naimaldit iti Samoano a Pagwanawanan. Sipud idi rugrugi ti dekada 1970, ti pannakairuar dagiti kompleto a libro iti lenguahe a Samoano ket dakkel ti naitulongna iti irarang-ay ti trabaho a panangasaba.

Nasaknap ti pannakaiwaras dagiti libro kadagiti intero nga isla ti Samoa. Idi 1955, idi impaima dagiti agibumbunannag ti libro a You May Survive Armageddon Into God’s New World, nakagun-od iti kopia ti kaaduan a sangakabbalayan idiay American Samoa. “Agbasbasa dagiti tattao iti Bibliada, ngem kaaduan kadakuada ti di pay pulos nakangngeg maipapan iti Armagedon,” insurat ni Wallace Pedro. “Ngem idi nabasa dagiti pamilia daytoy a libro, masansan nga ipakaammo dagiti ubbing ti isasangpetmi iti purok babaen ti panangipukkawda iti, ‘Um-umayen ti Armagedon!’ Pinanaganan pay ketdi ti dadduma a nagannak dagiti annakda iti Armagedon.”

Nagsayaat met ti epekto ti Samoano nga edision ti libro a Ti Kinapudno a Mangiturong iti Biag nga Awan Inggana, a nairuar idi 1972. Kaaduan kadagiti misionero ti binulan a makaipaima idi iti dua wenno ad-adu pay a karton daytoy a libro kadagiti magagaran nga agbasa. “Umasideg dagiti tattao uray addakami iti tiendaan,” malagip ni Fred Wegener, “ken iruarda pay dagiti uloda iti tawa ti bus tapno agkiddawda kadagiti kopia ti libro a Kinapudno.”

NAPABILEG KADAGITI ASAMBLEA

Idi Hunio 1957, magagaran unay dagiti kakabsat a tumabuno iti umuna a maangay nga asamblea sirkito idiay Pago Pago, American Samoa. Adda dagiti agibumbunannag a naglayag manipud Samoa tapno tagiragsakenda ti programa. Gapu iti gagar dagiti kakabsat a mangawis kadagiti tattao a tumabuno iti programa ti asamblea, nasaknap nga inyanunsioda dayta agpadpada iti Ingles ken Samoano. Kas resulta, naragsakan dagiti 60 nga agibumbunannag idiay Samoa ken American Samoa ta 106 ti timmabuno iti panglukat a sesion iti Biernes.

Iti daytoy nga asamblea, adda dagiti di ninamnama a pasamak bayat ti pannangan gapu iti kultura dagiti Samoano ken iti iyaasideg dagiti agusiuso. “Ti panaglalanglang ket napateg a paset ti kultura dagiti Samoano,” insurat ni Ron Sellars, “ket kaugalianda nga awisen a makipangan dagiti lumablabas. Ngem idi inawis dagiti kakabsat ti adu nga agus-usioso a tattao a makipangaldaw kadakuada iti asamblea, di ninamnama a nanayonan ti trabaho ti departamento nga aglutluto iti taraon ta ti insaganada a taraon ket umdas laeng a para kadagiti nakiasamblea a kakabsat.”

Nupay kasta, dagiti pannangan ket nangted iti nagsayaat a pammaneknek kadagiti agpalpaliiw. Idiay Samoa, kadagiti espesial nga okasion, kaugalian nga umun-una a mangan dagiti lallaki ngem kadagiti babbai ken ubbing. Dagiti ganggannaet ken ministro ti relihion gagangay a mailasinda kadagiti dadduma ken maipaayanda kadagiti kaimasan a paset ti taraon. Ngem iti asamblea, naimatangan dagiti agpalpaliiw ti naragsak a panaglalanglang dagiti ganggannaet a misionero ken dagiti pamilia a Samoano nga awan ti nangatngato wenno nababbaba. Nalawag a makita ti amin ti ayat ken panagkaykaysa iti ili ni Jehova.

Dagiti asamblea a kas kadagitoy, saanda laeng a pinaregta ken sinanay dagiti agibumbunannag no di ket insaganana pay ida kadagiti nakaro a pakasuotan a dandanin dumteng.

APOSTASIA IDIAY APIA

Kagiddan ti makaparegta nga irarang-ay kadagiti isla, adda timmaud a parikut idiay Samoa. Adda sumagmamano nga indibidual nga idadauluan ti naturay a tao a maysa idi a matai (pangulo ti pamilia), a saan a mangan-annurot iti nateokratikuan nga urnos ken mangrirriribuk iti kongregasion ti Apia. Tangay ti balayna ti paggigimongan, kumarkaro ti parikut iti kongregasion.

Kamaudiananna, idi 1958, adda dagiti rebelde a simmina iti kongregasion ket nangbuangayda iti bukodda a grupo ti panagadal. Ni Douglas Held, nga agserserbi idi iti sanga nga opisina idiay Australia ken bumisbisita idiay Fiji, napan idiay Samoa tapno tulonganna dagiti naupay. Nupay naparegta unay dagiti matalek iti kongregasion iti makapabileg a balakadna a naibatay iti Biblia, maysa a kakapat kadagiti makigimgimong ti nakidasig kadagiti rebelde idi agangay. Gapu iti kinatangsitda, sumagmamano kadagitoy ti masapul a mailaksid.

Ngem di nagbayag, nalawagen no asino ti addaan iti espiritu ni Jehova. Nasinasina idi agangay ti grupo dagiti rebelde ket awan nagmamaayanda. Maisupadi iti dayta, tinagiragsak ti kongregasion ti Apia ti 35 porsiento nga irarang-ay ti agibumbunannag iti dayta a tawen. Kalpasan ti temporario a panaggigimongda iti pagtaengan da Richard ken Gloria Jenkins, iti asideg ti ospital ti Apia, immakar ti kongregasion kamaudiananna iti pagtaengan da Maatusi Leauanae idiay Faatoia, Apia. Ditoy a tinagiragsak dagiti agibumbunannag ti pudpudno nga espiritu ti ayat ken panagtutunos. Idi agangay, babaen ti tulong ti maysa a kongregasion idiay Sydney, Australia, naibangon ti damo a Kingdom Hall idiay Apia iti lote ni Maatusi.

MAKAPAREGTA A TIMPUYOG

Ad-adda a napabileg ti kongregasion ti Apia idi 1959 idi pinalubosan ti gobierno ti Samoa dagiti lima a misionero manipud iti American Samoa a tumabuno iti kaunaan nga asamblea sirkito a naaramid idiay Apia. Anian a ragsak ti amin idi adda 288 a timmabuno ken 10 ti nabautisaran! Dua a tawen kalpasanna, insagana ti kongregasion ti kaunaan a kombension distrito iti pasdek a dati nga ospital dagiti Aleman nga asideg ti maysa a pagdagusan, ti White Horse Inn. Daytoy a nakallalagip a kombension ket tinabunuan dagiti delegado a naggapu kadagiti adayo a lugar a kas iti New Zealand.

Dagitoy a panagtitipon ti nakasanayan dagiti kakabsat a mangorganisar kadagiti asamblea. Gapuna, idi saan a pinalubosan ti gobierno ti Samoa a sumrek iti pagilian dagiti agdaldaliasat a manangaywan ken dagiti misionero, nabaelan latta dagiti kakabsat ti nangorganisar kadagiti asamblea. Idi 1967, nangorganisar ken nagipabuyada pay iti maysa nga oras a drama a dagiti karakterna ket nagusar kadagiti kawes idi un-unana​—ti kaunaan a drama idiay Samoa. Dayta a drama, a nangitampok kadagiti siudad a pagkamangan nga inyurnos idi ti Dios iti nagkauna nga Israel ket talaga a nakallalagip para kadagiti timmabuno.

Kadagidi a tawen, nagunggonaan met dagiti agibumbunannag idiay Samoa iti itatabunoda kadagiti kombension idiay American Samoa ken Fiji, uray no kasapulan ti dakkel a panagregget ken sakripisio. Kas pagarigan, saan laeng a pasahe ken taraon ti kasapulan iti itatabuno iti kombension distrito idiay Fiji no di ket karaman pay ti ipapanaw iti Samoa iti makabulan.

RUMANGRANG-AY TI AMERICAN SAMOA

Idi 1966, naragsakan dagiti kakabsat idiay American Samoa a nangangay iti “God’s Sons of Liberty” (Nawaya nga Annak ti Dios) nga Asamblea Distrito idiay Pago Pago. Daytoy a nakallalagip a kombension ket tinabunuan ti 372 a delegado iti walo a lenguahe manipud Australia, Fiji, New Caledonia, New Zealand, Niue, Samoa (dati a Western Samoa), Tahiti, Tonga, ken Vanuatu (dati a New Hebrides). Gapu iti kaadda dagiti delegado manipud iti nadumaduma a pagilian ken lenguahe, ngimmato ti bilang dagiti Saksi iti 1 kada 35 nga umili iti siudad a pagkombensionan, uray no 28 laeng idi ti bilang dagiti agibumbunannag iti kongregasion!

Kasano ngata a napadagús dagiti manmano nga agibumbunannag ti nagadu a bisita? “Saanmi a problema ti nagbirok kadagiti pagdagúsan ti adu a delegado,” kinuna ni Fred Wegener. “Managpadagús dagiti umili ket sidadaan a pinasangbayda dagiti kakabsat, banag a nangparurod kadagiti pangulo ti relihion.”

Nagsayaat ti epekto daytoy a kombension iti kongregasion ti Pago Pago. Iti las-ud ti innem a bulan, ngimmato iti 59 porsiento ti tumabtabuno iti gimong ken adu a kabbaro ti nagbalin a kualipikado kas agibumbunannag iti naimbag a damag. “Naparegta met ti kongregasion a mangibangon kadagiti maitutop a paggigimongan,” insurat ni Ron Sellars. Gapu ta manmano dagiti bakante a lote iti isla ti Tutuila nga ayan ti Pago Pago, maysa a lote iti laud ti siudad, idiay Tafuna, ti siaasi nga impabulod ti maysa nga agibumbunannag ket mabalin nga usaren dayta ti kongregasion iti unos ti 30 a tawen.

“Ti daga ket nababbaba ngem ti patar ti baybay,” kinuna ni Fred Wegener, “isu a tallo a bulan a sigagaget a nagbumbunag ti kongregasion iti batbato ti lava a paggabur iti lugar a pangibangonan iti pundasion.”

Ti padi a Katoliko iti dayta a lugar a kanayon nga agbasbasa iti Pagwanawanan ken Agriingkayo! impabulodna kadagiti kakabsat ti mixer ti semento iti simbaan idi panawenen nga agsemento dagiti kakabsat iti suelo. Insurat ni Ron Sellars: “Daytoy a padi nabasana idi agangay ti maysa nga artikulo ti Agriingkayo! maipapan iti panagasawa ket dàgus a pinanawanna ti kinapadi tapno mangasawa.”

Iti daytoy a proyekto a panagibangon iti Kingdom Hall, sipaparabur met a timmulong dagiti kakabsat manipud ballasiw taaw. Da Gordon ken Patricia Scott, ti dua kadagiti kaunaan a misionero a nagserbi iti American Samoa ngem nagawiddan iti Estados Unidos, nangidonarda kadagiti tugaw manipud iti kongregasionda tapno mausar iti baro a Kingdom Hall. “Kalpasanna, inlakomi dagiti sobra a tugaw iti maysa a pagsinean” kinuna ni Ron Sellars, “ket nabayadanmi ti gastos iti pannakaibiahe ti amin a tugaw a naipan iti isla.” Ti baro a Kingdom Hall idiay Tafuna a makalaon iti 130 katao ket nairingpas ken naidedikar idi 1971. Idi agangay, nainayon ti maikadua a kadsaaran ti Kingdom Hall tapno adda pagdagúsan dagiti misionero.

LINUKTANEN TI SAMOA DAGITI RUANGANNA

Agingga idi 1974, naginad pay laeng ti trabaho a panangasaba idiay Samoa gapu kadagiti panangiparit ti gobierno a nanglapped kadagiti misionero a Saksi a sumrek iti pagilian. Iti dayta a tawen, dagiti mangidadaulo a kakabsat idiay Samoa direkta a kinasaritada ti primero ministro maipapan iti dayta a banag. Kastoy ti insurat ni Mufaulu Galuvao, a maysa kadagitoy a kakabsat: “Bayat ti panagsasarita, natakuatanmi a maysa nga opisial ti gobierno ti nangipasdek iti di autorisado a komite a mangrepaso kadagiti aplikasion ti amin a misionero. Daytoy a komite a buklen dagiti narelihiosuan a kabusortayo, dagus a linaksidda dagiti aplikasionmi para iti bisa a dida man la pinakaammuan ti primero ministro.

“Saan nga ammo ti primero ministro daytoy a kinasikap; gapuna, dàgus nga imbilinna iti pangulo nga opisial iti imigrasion nga iyegna ti salansan maipapan kadagiti Saksi ni Jehova. Iti sanguananmi a mismo, pinagpatinggana ti bogus a komite ket inikkanna da Paul ken Frances Evans iti tallo a tawen a bisa kas misionero ken adda pay gundawayda a mangpabaro iti bisada no nagpason dayta.” Talaga a nakaragragsak a damag dayta! Kalpasan ti 19 a tawen ti napinget a panangikagumaan, legal met laengen a makastrek dagiti misionero iti Samoa!

Idi damo, nakipagnaed da Paul ken Frances iti pamilia ni Mufaulu Galuvao. Ngem idi simmangpet da John ken Helen Rhodes idi 1977, immakar dagitoy dua a pagassawaan iti kabbaro nga inabanganda a pagtaengan dagiti misionero idiay Vaiala, Apia. Dadduma a misionero ket pakairamanan da Robert ken Betty Boies a simmangpet idi 1978, da David ken Susan Yoshikawa a simmangpet idi 1979, ken da Russell ken Leilani Earnshaw a simmangpet idi 1980.

PANNAKIBAGAY ITI PANAGBIAG ITI ISLA

Dagiti ganggannaet a Saksi nga immakar iti Samoa kadagiti simmaganad a tawen naammuanda nga adda latta dagiti narigat a kasasaad uray iti daytoy a pimmaraiso a lugar. Ti transportasion ti maysa kadagiti pakarigatanda. “Bayat ti umuna a dua a tawen ti panagmisioneromi idiay Apia,” insurat ni John Rhodes, “masansan nga adayo ti pagnaenmi a mapan makigimong ken mangasaba. Aglugankami met kadagiti gagangay ken namaris a bus nga agbibiahe iti isla.”

Dagitoy a nagpipintas ti dekorasionda a lugan ket dati a trak a bassit wenno kalkalainganna ti kadakkelda, a ti likudda ket natakkaban iti tabla a kaha kas pannakakubong. Aglilinnetlet dagiti pasahero a nagduduma ti awitda a kas kadagiti apit ken pagtalon nga alikamen. Kasla piesta iti bus gapu iti nalaaw a musika ken naragsak a panagkakanta dagiti pasahero. Masansan nga agbaliw ti ruta, pagsardengan, ken oras ti biahe. Kuna ti maysa a libro a giya iti panagbiahe a “kanayon a saan a masinunuo no kaano a makasangpet ti bus a mapan idiay Vava‘u.”

“No adda kayatmi a gatangen iti dalan,” kuna ni John, “makisaritakami laeng iti drayber ket sumardeng. Inton nakagatangkamin, aglugankami manen ket ituloymi ti agbiahe. Nupay kasta, awan ti agreklamo iti pannakataktakda.”

No napnon ti bus, agpasaklot dagiti kaluglugan a pasahero. Isu a dagus a nasursuro dagiti lallaki a misionero a sakloten dagiti assawada. No agpatinggan ti biahe, dagiti ubbing ken adulto kaaduanna nga alaenda ti pagbayadda a sinsilio manipud kadagiti lapayagda​—maysa a nalaka a pagidulinan ken pangalaan iti sinsilio!

Tapno makapan dagiti misionero ken dagiti agibumbunannag kadagiti nagduduma nga isla, masapul nga ageroplano ken agbilogda. Napeggad no dadduma ti agbiahe; ket di maliklikan ti pannakataktak. “Masapul a sursuruenmi ti aganus ken agpakatawa,” kuna ni Elizabeth Illingworth, a nagserbi iti adu a tawen iti intero nga Abagatan a Pacifico a kadua ni lakayna a Peter a manangaywan iti sirkito.

Narigat ti agbiahe iti kalsada no napigsa ti tudo​—nangruna no panawen ti panagbabagyo. Idi inkagumaan ti maysa a misionero a ni Geoffrey Jackson ti bumallasiw iti maysa nga adalem ken napegges a waig iti ipapanna iti Panagadal iti Libro ti Kongregasion, naigalis ket nayanud. Idi nakarukuas, nupay narusep ken narugitan, napan latta nakigimong. Ti pamilia iti balay a paggimongan nangted iti pagpunas ken pagkawesna a nagayad a nangisit a lavalava (maysa a kain dagiti Polynesian). Saan a nalapdan dagiti kakaduana ti nagkatawa idi a ti maysa a kabbaro nga interesado nagkamalianna ni Kabsat Jackson kas maysa a padi a Katoliko! Agserserbi itan ni Kabsat Jackson kas kameng ti Bagi a Manarawidwid.

Ti dadduma pay kadagiti karit a nakaipasanguan dagiti kasangsangpet a misionero ket pakaibilangan ti panangadal iti baro a lenguahe, pannakairuam iti kanayon a pudot iti tropiko, panangandur kadagiti karkarna a parikut iti salun-at, manmano a moderno a pagnam-ayan, ken ti panangliklik kadagiti kumagat nga insekto. “Talaga a nagregget dagiti misionero para kadakami,” kinuna ni Galuvao, “ket kas resultana, adu a managyaman a nagannak ti nangpanagan kadagiti annakda iti kas iti nagan dagitoy nga ipatpategmi a kakabsat a siaayat a timmulong kadakami.”

IMPANGAG TI SAVAII TI NAIMBAG A DAMAG

Iturongtayo itan ti atensiontayo iti Savaii​—ti kadakkelan ken di pay unay naas-asak nga isla iti Samoa. Saan pay a napagnaedan ti adu a paset daytoy nga isla, nga addaan iti natatayag a bambantay, tibbatibbakol a tapaw dagiti naintar a bulkan nga agarup 450 ti wangawanganda, nakasamsamek a kabakiran, ken naglawa a tay-ak ti timmangken a lava. Ti kaaduan kadagiti umili ket agnanaed kadagiti babassit a purok iti kosta. Damo a nangngegan ti naimbag a damag idiay Savaii idi 1955. Bimmisita sadiay iti apagbiit da Len Helberg ken ti maysa a grupo dagiti agibumbunannag manipud iti isla ti Upolu tapno ipabuyada ti sine a The New World Society in Action.

Innem a tawen kalpasanna, dua a misionera iti American Samoa ti naawis nga umakar idiay Savaii. Dagitoy da Tia Aluni, ti kaunaan a Samoano a nagraduar iti Gilead, ken ti kaduana a ni Ivy Kawhe. Idi simmangpetda idi 1961, nakidagusda iti balay ti lakay ken baket nga agassawa idiay Fogapoa, maysa a purok iti makindaya a paset ti isla. Idi agangay, maysa pay nga special pioneer a nagnaed idi idiay Savaii ti nakikadua kadakuada iti sumagmamano a tiempo. Tapno maparegta ken matulongan ti baro a grupo a buklen ti innem agingga iti walo katao, addada kakabsat a lallaki idiay Apia a mapan bumisita ken agpalawag maminsan kada bulan. Maangay dagitoy a panaggigimong iti bassit a fale (balay) idiay Fogapoa.

Nagtalinaed da Tia ken Ivy idiay Savaii agingga idi naidestinoda iti sabali nga isla idi 1964. Iti simmaganad a sangapulo a tawen, manmano ti panangasaba idiay Savaii. Kalpasanna, sipud idi 1974, addada sumagmamano a pamilia nga immakar idiay Savaii tapno tumulongda a mangparang-ay iti trabaho a panangasaba. Karaman ditoy da Risati ken Mareta Segi, Happy ken Maota Goeldner-Barnett, Faigaai Tu, Palota Alagi, Kumi Falema‘a (Thompson idi agangay), kasta met da Ron ken Dolly Sellars, nga immakar manipud American Samoa. Ti bassit a grupo a nabuangay idiay Fogapoa naggigimongda iti fale dagiti Segis iti igid ti baybay. Idi agangay, adda met laengen pagtaengan dagiti misionero ken Kingdom Hall a naibangon iti asidegna. Kalpasanna, naipasdek ti sabali pay a grupo idiay Taga, maysa a purok iti makinlaud a kosta ti Savaii.

Nangrugi idi 1979, ad-adu pay nga agassawa a misionero ti naidestino idiay Savaii tapno tumulong kadagiti agibumbunannag sadiay. Karaman kadagitoy da Robert ken Betty Boies, John ken Helen Rhodes, Leva ken Tenisia Faai‘u, Fred ken Tami Holmes, Brian ken Sue Mulcahy, Matthew ken Debbie Kurtz, ken da Jack ken Mary Jane Weiser. Babaen ti nasayaat nga ulidan dagiti misionero, nagtultuloy a rimmang-ay ti panangasaba idiay Savaii.

Nupay kasta, dagiti tradision ken pannakaisinggalut iti pamilia ket nabileg ti impluensiada kadagiti umili idiay Savaii. Agarup kakatlo kadagiti purok ti mangiparit iti panangasaba dagiti Saksi ni Jehova kadagiti komunidadda, ket ipakaammoda pay iti radio ti panangiparitda. Gapuna, masapul ti adu a panawen ken anus tapno matulongan dagiti kabbaro a rumang-ay. Kaskasdi nga adu ti nangawat iti kinapudno, agraman ti sumagmamano nga addaan kadagiti nakaro a parikut iti salun-at.

DINAERANDA DAGITI SAKIT TAPNO MAKAPAGSERBIDA KEN JEHOVA

Maysa kadagita ni Metusela Neru, a natnag iti kabalio ket nablo ti durina idi agtawen iti 12. “Kalpasan ti pannakaaksidentena,” kinuna ti maysa a misionera, “magna a nakakubbo, ken kanayon a makarikna iti ut-ot.” Idi rinugian ni Metusela ti agadal iti Biblia idi agtawen iti 19, sititibker nga inibturanna ti ibubusor ti pamiliana. Gapu iti kinabaldadona, ti lima-minuto laeng koma a pannagna a mapan makigimong ket agpaut iti 45-minuto. Nupay kasta, nagsayaat ti panagrang-ay ni Metusela ket nabautisaran idi 1990. Idi agangay, nagbalin nga amin-tiempo a ministro kas regular pioneer ket nagbalin a kualipikado kas panglakayen. Sipud idin, nasurok a 30 kadagiti kabagianna ti tumabtabuno kadagiti gimong idiay Faga, ket sumagmamano ti nabautisaran. Ita, nupay masaksakit, pagaammo ni Metusela gapu iti naisem a rupana ken naragsak a personalidadna.

Ni Saumalu Taua‘anae ti sabali pay a nangdaer kadagiti nakaro a sakit tapno makapagserbi ken Jehova. Nakaro ti pannakadadael ti langa ni Saumalu gapu iti kukutel ket agnanaed iti nasulinek a purok ti Aopo. Gapu ta nakasulsulinek ti purok a pagnanaedanna, damo a nagadal iti Biblia babaen ti pannakisinnuratna ken Ivan Thompson. Kalpasanna, maysa nga special pioneer a ni Asa Coe ti immakar iti Savaii ket isu ti nangyadal kenkuana. Idi damo a timmabuno ni Saumalu iti gimong idi 1991, masapul nga agbiahe iti dua nga oras a mapan idiay Taga, maysa a purok iti bangir ti isla.

Idi damo a timmabuno ni Saumalu iti aldaw ti espesial nga asamblea, nagtalinaed lattan iti uneg ti luganna a dimngeg iti programa gapu ta mabain iti nadadael a langana. Ngem kasta unay ti pannakatignayna idi siaayat nga inasitgan ken inabrasa dagiti kakabsat bayat ti pangngaldaw. Siyayaman a pinatganna ti awisda kenkuana ket tinagiragsakna ti nabatbati a programa iti malem bayat ti pannakikatugawna iti tallaong.

Di nagbayag, nangrugin a makigimong idiay Faga da Saumalu ken ni baketna a Torise, a nasurok a maysa nga oras ti biaheda a mapan. Nabautisaran ni Saumalu idi 1993, sa idi agangay, nadutokan kas ministerial nga adipen. Uray idi pinuted dagiti doktor ti maysa a sakana, manehuenna latta ti kotsena a mapan makigimong. Imparit ti purokda ti panangasaba dagiti Saksi ni Jehova; isu a da Saumalu ken Torise sireregta a nangasabada iti di pormal ken babaen iti telepono.

Agnanaedda itan idiay Apia a sadiay a regular nga agpapaagas ni Saumalu gapu iti adu a sakitna. Ngem imbes a naladingit, isu ket pagaammo ketdi kas positibo ken naragsak a tao. Mararaemda a dua ken ni baketna gapu iti nabileg a pammatida.

PAKASUOTAN IDIAY TOKELAU

Tawen 1974 idi damo a maikasaba ti mensahe ti Pagarian idiay Tokelau, a buklen dagiti tallo a naiputputong nga isla ti korales (atoll) a masarakan iti amianan ti Samoa. Iti dayta a tawen, nagawid idiay Tokelau ni Ropati Uili kalpasan ti panagturposna iti medisina idiay Fiji. Gapu ta bautisado a Saksi ni Emmau a baket ni Ropati, adda dagiti gundaway a nakipagadal idi ni Ropati kadagiti Saksi ni Jehova idiay Fiji.f

Idiay Tokelau, naammuan ni Ropati a bautisado met a Saksi ti padana a doktor a ni Iona Tinielu ken ti baketna a ni Luisa. Naam-ammona met ti sabali pay nga interesado a ni Nanumea Foua, nga addaan kadagiti kakabagian a Saksi ni Jehova. Nangorganisar dagitoy tallo a lallaki kadagiti regular a gimong ken palawag publiko ket di nagbayag, addan promedio a 25 a tumabtabuno. Nangrugi met dagitoy a tallo ken dagiti pamiliada a mangasaba iti di pormal a pamay-an.

Nupay kasta, adda dagiti saan a naragsakan iti daytoy a nateokratikuan nga aktibidad. Babaen ti panangsugsog ti pastor ti London Missionary Society, ti konsilio dagiti lallakay iti isla pinaayabanda dagiti tallo nga ulo ti pamilia. “Imbilinda nga isardengmi dagiti gimong,” malagip ni Ropati, “ket no saankami nga agtungpal, puorandakami a sibibiag kadagiti pagtaenganmi wenno ipayanuddakami iti balsa. Nakirinnasonkami kadakuada nga inusarmi ti Kasuratan, ngem natibker ti pangngeddengda. Masapul kano a raemenmi ti autoridadda aniaman ti kasasaad.” Idi nangngeg dagitoy a pamilia daytoy nga ultimatum, inkeddengda ti aggigimongda a sililimed tapno awan ti makadlaw.

Ngem dayta nga ibubusor ket pangrugian pay laeng dagiti problema. Sangapulo ket dua a tawen kalpasanna, idi inawat ti manang ni Ropati ken ti bayawna ti kinapudno ken nagikkatda iti relihionda, dagiti lallakay iti purok indestieroda ti amin a Saksi iti purok. “Iti dayta a rabii,” insurat ni Ropati, “inummong ti tunggal pamilia dagiti alikamenda, inkargada kadagiti babassit a bilog, ket napanda iti kadakkelan a purok iti isla. Sinamsam dagiti kaarrubada dagiti imbatida a pagtaengan ken mulmulada.”

Iti laksid dayta a panangidadanes, situtured nga intultuloy dagiti agibumbunannag ti panagtataripnongda nga agdayaw. Insalaysay ni Ropati: “Tapno agparang nga apanda agpasiar iti ngudo ti lawas, agbangka dagiti pamilia a mapan iti naiputputong a bassit nga isla iti agsapa ti Sabado ket agsublida iti rabii ti Domingo kalpasan ti panaggigimongda.” Iti dayta a tiempo, sumagmamano a pamilia ti nangaramid met iti napaut ken narigat a panagbiahe manipud Tokelau a mapan iti Samoa tapno tumabuno iti tinawen a kombension distrito.

Ngem gapu ta di agsardeng ti ibubusor, napilitan idi agangay dagitoy a pamilia nga umakar idiay New Zealand. Gapuna, idi 1990, awanen ti nabati a Saksi kadagiti isla ti korales. Nupay kasta, ni Ivan Thompson, nga agpaypayunir idi idiay Apia, nagipatulod iti sursurat tapno mayadalanna ni Lone Tema, maysa nga agtutubo nga agnanaed idiay Tokelau. Nagsayaat ti panagrang-ay ni Lone ket agserserbi itan kas maysa a panglakayen idiay Australia.

Idi agangay, adda sumagmamano nga agibumbunannag a nagsubli idiay Tokelau. Ni Geoffrey Jackson, nga agserserbi idi iti sanga nga opisina ti Samoa, saan a nagballigi ti panangikagumaanna a makisarita iti komisioner ti New Zealand para iti Tokelau, tapno pagsaritaanda koma ti parikut dagiti Saksi ni Jehova nga agnanaed iti isla ti korales. “Ngem napalubosanak a bumisita iti Tokelau kas maysa a mangad-adal kadagiti lenguahe,” insurat ni Geoff, “ket bayat ti biahe, inawisnak ti kapitan ti barko nga agmerienda a kadua ti maysa pay a lalaki iti salas dagiti opisial. Isu dayta a lalaki ti ikagkagumaanmi a makasarita, ti komisioner ti New Zealand para iti Tokelau! Nagsaritakami iti nasurok a maysa nga oras. Idi agpatingga ti panagsasaritami, nagyaman kaniak ket inkarina nga ikagumaanna a tulongan dagiti kakabsat idiay Tokelau.”

Ita, maparparitan pay laeng ti trabaho dagiti Saksi ni Jehova idiay Tokelau. Idi natay ti inaudi nga anak da Fuimanu ken Hatesa Kirifi idi 2006 ket nangiparang ni Fuimanu iti Nainkasuratan a palawag iti pumpon, namutbuteng ti konsilio dagiti lallakay a papanawenda ti pamilia ni Fuimanu manipud iti isla. Idi agangay, pinangtaanda ni Fuimanu idi agkedked nga agtrabaho iti simbaan, ken pinilitda ida nga agassawa a makipaset iti politika. Ngem sititibker nga intakderanda a sangapamiliaan ti pammatida. Nagbanaganna, bimmileg ti pammatida. Kinuna ni Fuimanu, “Nasursuromi ti agtalek ken Jehova bayat dagiti pakasuotanmi.” (Sant. 1:2-4) Napaneknekanda a saan a baybay-an ni Jehova dagiti matalek nga adipenna.​—Deut. 31:6.

BEMBENDISIONAN NI JEHOVA TI NAESPIRITUAN NGA IRARANG-AY

Sipud idi damo a dimteng ti naimbag a damag idiay Samoa, nagduduma a sanga nga opisina ti nangaywan iti trabaho mainaig iti Pagarian. Iti agdama, maysa a naanep a Komite ti Pagilian a buklen ti uppat a kakabsat ti agserserbi iti sidong ti panangiturong ti sanga nga opisina ti Australia tapno maiwanwan ti panangasaba kadagiti isla ti Samoa. Iti adun a tawen, inkagumaan dagiti kakabsat idiay Samoa nga idanon ti mensahe ti Pagarian uray kadagiti kasulinekan a lugar. Dagiti regular a kampania ti panangasaba idiay American Samoa ket nakadanon uray iti nasulinek a Swains Island, a 320 a kilometro iti amianan ti Tutuila Island, ken ti grupo dagiti Manu‘a Island, a 100 a kilometro iti daya ti Tutuila Island. Bayat dagitoy a panangasaba, nakaibati dagiti agibumbunannag iti ginasgasut a literatura ken nakairugida iti adu a panangyadal iti Biblia kadagiti interesado. Inkagumaan ti dadduma nga agibumbunannag a pinalawa ti teritoriada babaen ti panangasabada kadagidiay ganggannaet ti lenguaheda.

RIMMANG-AY TI PANAGIPATARUS

Bayat nga immadu ti bilang dagiti agibumbunannag, dimmakkel met ti panagkasapulan kadagiti Samoano a literatura. Gapu iti dayta, idi 1985, nayakar da Geoffrey Jackson ken ni baketna a Jenny iti sanga nga opisina ti Samoa, manipud iti destinoda kas misionero idiay Tuvalu. Natudingan ni Geoff a mangidaulo iti grupo ti dua a tao nga agipatpatarus iti Samoano. Kinunana: “Idi damo, dagiti agipatpatarus agtrabahoda kadagiti panganan a lamisaan iti Bethel. Binigat nga agdalusda pay kadagiti lamisaan sakbay a mairugida ti agipatarus. Kalpasanna, sakbay unay ti pangngaldaw, ikkatenda dagiti alikamenda iti panagipatarus tapno maidasar dagiti taraon. Kalpasanna, dalusanda manen ti lamisaan tapno maituloyda ti trabahoda.”

Malaplapdan ti kinaepektiboda gapu iti dayta. Maysa pay, natrabaho ken mangibus iti tiempo ti proseso iti panagipatarus. Malagip ni Geoff: “Kaaduan a maipatarus ket maisurat babaen ti ima sa maimakinilia kalpasanna. Maulit-ulit a maimakinilia ti tunggal manuskrito para iti proofreading ken panangrebisar sakbay a mayimprenta.” Ngem idi 1986, nagatang ti kaunaan a kompiuter para iti sanga nga opisina ket adu a trabaho ti naksayan wenno saanen a maulit-ulit. Dadduma pay a de-kompiuter nga alikamen ti nangpapartak iti panagipatarus ken panagimprenta.

Daytoy a panagregget ket naipamaysa iti pannakaipatarus ken pannakaipablaak dagiti magasin a Pagwanawanan ken Agriingkayo! Sipud idi Enero 1993, ti Samoano a Pagwanawanan ket mayim-imprentan a kagiddan ti Ingles nga edision ken de kolor payen dagita! Kalpasanna, idi 1996, ti Samoano nga Agriingkayo! ket nangrugin a magun-odan iti maminsan kada tallo a bulan. Nalagip ni Geoff: “Malaksid iti diario ken radio, ti pannakairuar ti Agriingkayo! ket naipadamag pay iti intero a nasion babaen ti telebision.”

Ita, ti grupo dagiti agipatpatarus idiay Samoa ket kabaelandan nga ipatarus dagiti kasapulan a literatura iti lenguahe a Samoano. Kas kadagiti kakaduada a grupo dagiti agipatpatarus iti intero a lubong, nasanay met daytoy a naanep a grupo a mangtarus iti lenguahe ken agipatarus iti wagas nga umiso ken epektibo.

KASAPULAN A MAPALAWA TI SANGA NGA OPISINA

Idi bimmisita ni Milton G. Henschel iti Samoa kas manangaywan iti sona idi 1986, nakitana a ti sanga nga opisina iti pagtaengan dagiti misionero idiay Sinamoga ket agkasapulan unayen iti nalawlawa a pasilidad. Gapuna, tinudingan ti Bagi a Manarawidwid dagiti kakabsat manipud Design/Build Department iti Brooklyn ken ti Regional Engineering Office idiay Australia a bumisita iti Samoa tapno tinongenda ti panagkasapulan iti dakdakkel a pasilidad. Kalpasan dayta, nairekomenda ti pannakagatang ti 3 nga ektaria a lote idiay Siusega, a lima a kilometro ti kaadayona manipud Sinamoga, tapno pagibangonan iti baro a pasdek ti Bethel. Apaman a malpas ti pasdek, marebba ti daan a Pagtaengan a Bethel iti Sinamoga tapno pagibangonan iti baro nga Assembly Hall.

Nairugi ti pannakaibangon ti baro a sanga nga opisina idi 1990, ket nakaskasdaaw nga internasional a proyekto dayta! Agdagup iti 44 nga international servant, 69 nga internasional a boluntario, 38 nga amin-tiempo a lokal a boluntario, ken adu a paset-tiempo a trabahador ti nagtitinnulong a nagtrabaho para iti proyekto. Ngem kabayatan ti panagibangon, adda didigra a kellaat a napasamak.

DIMTENG TI DIDIGRA!

Ti bagyo a Val, ti maysa kadagiti kapigsaan a bagyo iti Abagatan a Pacifico, dinidigrana ti Samoa idi Disiembre 6, 1991. Ti napigsa nga angin a 260 a kilometro kada oras ti kapartakna, dinalapusna dagiti babassit nga isla iti lima nga aldaw ket dinadaelna ti 90 a porsiento kadagiti mula ket 380 a milion a doliar (U.S.) ti gatad ti nadadael. Makapaladingit ta 16 a tattao ti natay.

“Dagus a nangorganisar ti sanga nga opisina iti panangsaranay,” nalagip ni John Rhodes. Sumagmamano laeng nga aldaw ti napalabas, simmangpet ti maysa a lugan a napno kadagiti pangsaranay a suplay manipud iti sanga nga opisina iti Fiji. Di nagbayag, simmaruno a simmangpet ti pondo manipud iti dadduma a sanga nga opisina iti Pacifico.

“Immuna a simmangpet dagiti ad-adda a kasapulan,” kinuna ni Dave Stapleton a maysa nga international servant iti baro a sanga nga opisina iti Siusega. “Karaman ditoy ti panagiwaras iti nadalus a danum, paglinong a tolda, gas, ken agas agpaay kadagiti kakabsat nga agkasapulan. Kalpasanna, medio tinarimaanmi ti Bethel iti Sinamoga tapno mapagtaengan manen agraman dagiti nadadael a pasdek iti lugar a pakaibangbangonan ti sanga nga opisina. Idi agangay, tinarimaan ken imbangonmi manen dagiti nadadael a Kingdom Hall, pagtaengan dagiti misionero, ken balay dagiti Saksi. Nairingpas dagita a trabaho iti sumagmamano a bulan.”

Idi nangipaay ti gobierno iti pondo para iti pannakatarimaan dagiti pasdek ti amin a relihion​—agraman dagiti Saksi ni Jehova​—insubli dagiti kakabsat ti pondo. Iti surat nga impakuyogda, insingasing dagiti kakabsat a yantangay natarimaanen dagiti nadadael a pasdek dagiti Saksi, mausar laengen ti sobra a pondo a pangtarimaan kadagiti nadadael a pasdek ti gobierno. Kas panagyaman dagiti opisial ti gobierno, kinissayanda idi agangay ti buis a baybayadan ti sanga nga opisina para kadagiti materiales a pagibangon nga aggapgapu iti ballasiw taaw. Dakkel ti naekonomia gapu iti dayta.

“DIMI PULOS NINAMNAMA”

Idi natarimaanen ti dinadael ti bagyo, napartaken ti pannakaileppas ti proyekto a baro a pasdek ti sanga nga opisina. Idi Mayo 1993, kalpasan laeng ti maysa ket kagudua a tawen, immakaren ti pamilia ti Bethel iti baro a pagtaenganda idiay Siusega.

Kalpasanna, idi Setiembre 1993, maysa a grupo ti 85 a nalalaing a trabahador a Saksi ti naggapu iti Australia, Hawaii, New Zealand, ken iti Estados Unidos ti immay iti Samoa tapno ibangonda ti Assembly Hall idiay Sinamoga. Isuda ti naggasto iti panagbiaheda. “Nausar dagiti nagduduma a termino ken sistema ti panagrukod iti pagibangbangonan,” kinuna ni Ken Abbott, ti nangidaulo kadagiti trabahador a taga-Australia, “ngem tinulongannakami ti espiritu ni Jehova a siraragsak a mangsaranget iti aniaman a parikut.”

“Napabileg ti tunggal maysa kadakami gapu iti pannakakitami a mismo iti internasional a panagkakabsat bayat ti trabaho,” kinuna ni Abraham Lincoln, a kadua dagiti trabahador a naggapu iti Hawaii.

Babaen ti nagkaykaysa a panagregget ti grupo dagiti internasional a trabahador, nalpas ti Assembly Hall iti sangapulo laeng nga aldaw. Nakasursuro dagiti lumugar a kakabsat kadagiti napapateg a paglaingan babaen iti pannakipagtrabahoda kadagiti bisita ken nagunggonaanda met iti naespirituan. Gapuna, idi nalpas ti proyekto, adu nga agibumbunannag ti nagpayunir wenno nagserbi iti Bethel.

Kamaudiananna, naidedikar ti sanga nga opisina ken ti Assembly Hall idi Nobiembre 20-21, 1993. Ni John Barr a kameng ti Bagi a Manarawidwid ti nagpalawag iti dedikasion. Iti pananggupgopna iti rikna ti adu a timmabuno iti daytoy a naragsak nga okasion, kinuna ni Paul Evans, maysa a nabayagen a misionero: “Dimi pulos ninamnama ti kasta a bendision ni Jehova.”

TI KINAPUDNO BALBALIWANNA TI BIAG

No ipapuso dagiti tattao ti kinapudno iti Sao ti Dios, matignayda a mangitunos iti biagda kadagiti nangato a pagalagadan ni Jehova. Adu a taga-Samoa ti nagbalbaliw gapu iti pannakabalin ti Sao ti Dios.​—Efe. 4:22-24; Heb. 4:12.

Kas pagarigan, da Ngongo ken Maria Kupu, ket “agbibiagda iti kinasipnget” kas kunaen dagiti taga-Samoa a ti kayatna a sawen ket agkabkabbalayda a saan a nagkasar. “Sumagmamano a tiempon nga iyad-adalanmi da Ngongo ken Maria,” kinuna ni Fred Wegener, “ngem saanmi nga ammo a saanda a nagkasar. Kalpasanna, maysa nga aldaw sipapannakkel nga impakitada ti kaal-alada a sertipiko ti kasarda. Di nagbayag kalpasanna, nabautisarandan. Nupay pimmusay idin ni Ngongo, agserserbi pay laeng ni Maria kas regular pioneer idiay American Samoa.”

Ti sabali pay a parikut a naipasango kadagiti kabbaro idiay Samoa ket mainaig iti kinasagrado ti dara. Nakaugalianen dagiti Samoano a bekkelen dagiti baboy ken manok sakbayda a partien ken sidaen dagitoy, banag nga iparit ti Sao ti Dios. (Gen. 9:4; Lev. 17:13, 14; Ara. 15:28, 29) Nasdaaw ti maysa nga agtutubo a babai idiay American Samoa idi nakitana iti mismo a Bibliana ti nalawag a bilin ti Dios maipapan kadagitoy a banag. “Nupay makimismisa ti pamiliana ken kanayon a basaenda ti Bibliada,” kinuna ni Julie-Anne Padget, “inkaubingandan ti agsida iti saan a napadara a karne. Ngem dàgus nga impangagna ti bilin ti Biblia ken inkeddengna a saanen nga agsida iti karne a saan a napadara.” Ita, pagaammon iti intero a Samoa ti takder dagiti Saksi ni Jehova maipapan iti kinasagrado ti dara. Uray dagiti doktor iti Samoa, kaaduanna a raemenda ti takdertayo maipapan iti panangyalison iti dara.

DAGITI AGTUTUBO A NANGIDAYDAYAW ITI NAMARSUADA

Idiay Samoa, sanayen dagiti nagannak dagiti annakda nga agluto, agdalus, agmula iti natnateng, ken agaywan iti adingda. Dayta a nasapa a pannakasanay ti mabalin a mangilawlawag no apay nga adu nga ubbing a Samoano ti nangawat met kadagiti responsabilidadda iti Dios. Dadduma ti makapagdesision payen a dumasig iti organisasion ni Jehova uray awan ti tulong ti pamiliada.

Agtawen iti 13 ni Ane Ropati idi simmardeng a makigimong dagiti dadakkelna. Ngem kanayon a makigimong a kadua dagiti kakabsatna ket magnada iti 8 a kilometro a mapan idiay Kingdom Hall. Idi agangay, nagpayunir ken timmulong iti pannakaibangon ti sanga nga opisina iti Siusega. “Nakaimpluensia unay dagiti misionero iti biagko ket natulongandak a rimmang-ay iti naespirituan” kinuna ni Ane. Iti lugar a pagibangbangonan, naam-ammona ni Steve Gauld, maysa a boluntario a trabahador manipud Australia. Nagkasarda ket nagserbida kas international servant kadagiti pagibangonan iti Southeast Asia, Africa, ken Russia sakbay a nagsublida iti Bethel idiay Samoa. Agserserbida itan iti sanga nga opisina iti Australia.

EDUKASION ITI RADIO

Iti adun a tawen, nagusar dagiti Saksi ni Jehova iti nadumaduma a pamay-an ti panangikasaba iti naimbag a damag ti Pagarian. Ti maysa a talaga nga epektibo ket babaen iti radio. Nangrugi idi Enero 1996, maysa nga estasion ti radio nga adda iti Apia a saan a konektado iti aniaman nga organisasion ti nangawis kadagiti Saksi ni Jehova a mangiparang iti linawas a programa iti radio a napauluan iti “Ti Sungbat Dagiti Saludsodyo Maipapan iti Biblia.”

Dagitoy a programa iti radio ket sinurat ken imparang da Leva Faai‘u ken Palota Alagi iti sanga nga opisina iti Samoa. “Iti umuna a programami,” kinuna ni Leva, “inyimtuod ni Kabsat Alagi ti sumagmamano a saludsod, kas iti: Adda kadi layus idi kaaldawan ni Noe? Sadino ti naggapuan dagiti danum? Sadino ti napanan ti danum? Kasano a nalaon ti daong ti amin nga animal? Sinungbatak dagiti saludsod babaen ti panangusarko kadagiti panangilawlawag a naipablaak kadagiti publikasiontayo. Iti ngudo ti programa, ipakaammomi ti topiko iti sumaganad a lawas ket awisenmi dagiti dumdumngeg iti programa a no adda saludsodda, makiumanda laeng kadagiti Saksi ni Jehova iti lugarda. Saklawen ti dadduma a programa dagiti saludsod a kas kadagitoy: Apay a dagiti Kristiano masapul a maysa laeng ti asawada idinto a ni Solomon ket adu ti asawana? Tutuoken kadi ti naayat a Dios dagiti tattao iti agnanayon iti umap-apuy nga impierno? Ti kadi Biblia naggapu kadagiti tattao wenno iti Dios?”

Nagtultuloy ti programa iti nasurok a makatawen ket adu a tattao ti nagbalin nga interesado. “Adu ti nangibaga kadakami a nagustuanda ti programa ket kanayonda a dumdumngeg,” kinuna ni Ivan Thompson. “Imbaga ti dadduma kadakami a saanda a pulos nga impagarup a masungbatan ti Biblia dagita a salsaludsod.”

PANAGKASAPULAN KADAGITI KINGDOM HALL

Idi dekada 1990, kaaduan a kongregasion iti Samoa ken American Samoa ket aggigimong kadagiti pribado a balay wenno pasdek a kayo ken pan-aw ti nausar a materiales. “Masansan a laisen dagiti tattao iti komunidad dagitoy a paggigimongan,” kinuna ni Stuart Dougall, a nagserbi iti Komite ti Pagilian idi nagbaetan ti 2002 ken 2007. Uray pay ti 25 a tawenen a Kingdom Hall ti Tafuna, idiay American Samoa ket daan unayen. Panawenen a masukatan iti baro dagiti daan a pasdek.

Ngem agkasapulan iti nalawlawa a lote ti baro a Kingdom Hall, banag a saan a nalaka a magun-odan iti bassit nga isla ti Tutuila. Nakisarita dagiti kakabsat iti maysa a babai a Katoliko a makinkukua iti bakante a lote iti purok ti Petesa nga asideg laeng iti agdama a Kingdom Hall. Idi naammuan ti babai a kasapulan dagiti kakabsat ti lote a pagibangonanda iti balay a pagdaydayawan, inkarina a pagsaritaanda dayta iti balasangna a nagplano a mangibangon iti dayta a lugar iti pasdek ti negosio. Nasungbatan ti kararag dagiti kakabsat kalpasan ti tallo nga aldaw idi imbaga ti babai nga ilakona kadakuada ti dagana, ta kas kinunana, “Masapul nga iyun-una ti Dios.”

Insurat ni Wallace Pedro: “Intedna pay ti papeles a mangpatalged iti pananggatangmi iti daga sakbay a nabayadanmi, a kunkunana, ‘Agtalekak a bayadanyo ti intero a gatad ta ammok a mapagpiarankayo.’ Ket siempre, dayta ti inaramidmi.” Maysa a napintas ken air-conditioned a Kingdom Hall a makalaon iti 250 ti naibangon iti dayta a lote ket naidedikar dayta idi 2002.

Idi 1999, rinugian dagiti Saksi ni Jehova ti baro a programa a panagibangon kadagiti Kingdom Hall kadagiti napanglaw a pagilian. Ti kaunaan kadagitoy a naaramid kadagiti isla ti Samoa ket naibangon idiay Lefaga, maysa a naiputputong a purok iti makin-abagatan a kosta ti isla iti Upolu. Ti kongregasion dagiti sangapulo a Saksi iti Lefaga ket aggigimongda idi iti naatepan iti pan-aw a pataguab ti balay ti maysa nga agibumbunannag.

Ti proyekto ket indauluan ti maysa nga Australiano a ni Jack Sheedy. Nagserbida a dua ken ni baketna a Coral idiay Tonga iti pito a tawen. Kinunana: “Manipud iti pangadayoen, ti bunggoy dagiti agibangbangon a buklen dagiti mannalon, mangngalap, ken dagiti agtagibalay kasda la kuton nga agtataray nga agsubli-subli a mapan iti lugar a pagibangbangonan.”

Idi 2001, nairingpas ti Kingdom Hall a makalaon iti 60, ket apresiaren dagiti pumurok ti pannakaibangonna. Kinunada: “Simple ngem napintas ken nadaeg dagiti lugar a pagdaydayawanyo. Nagpaidumada kadagiti simbaanmi a nalabor ti arkosda ngem masansan a saan a nadalimanek ken nadalus.” Dakkel met ti immaduan dagiti makigimgimong. Idi 2004, adda 205 a timmabuno iti Memorial iti ipapatay ni Kristo iti daytoy baro a Kingdom Hall.

Idi arinunos ti 2005, babaen ti programa ti panagibangon kadagiti napanglaw a pagilian, naipasdek ti uppat a baro a Kingdom Hall ken natarimaan ti tallo pay a sabali iti nagduduma a paset ti isla ti Samoa. Malaksid iti dayta, natarimaan pay ti Assembly Hall iti Sinamoga idiay Apia, Samoa. Kas kadagiti kakabsat iti dadduma a napanglaw a lugar, apresiaren unay dagiti agibumbunannag iti Samoa daytoy a naayat a tulong dagiti Kristiano a kakabsatda iti intero a lubong.​—1 Ped. 2:17.

PANNAKIBAGAY ITI AGBALIWBALIW A PANAWEN

Adu a Samoano ti immakar kadagiti dadduma a pagilian. Kas pagarigan, idiay Australia, New Zealand, ken Estados Unidos, nangnangruna ti Hawaii, adu ti komunidad dagiti Samoano sadiay. Kadagita a pagilian adda nasurok a 700 a Saksi a mangbukel iti 11 a kongregasion ken 2 a grupo nga agus-usar iti lenguahe a Samoano. Dadduma a Samoano nga agibumbunannag nga immakar iti sabali a pagilian, agserserbida kadagiti kongregasion nga agus-usar iti lenguahe nga Ingles.

Adu a Samoano a Saksi ti nageskuelan kadagiti eskuelaan ti organisasion ken nagsublidan iti Samoa ken American Samoa tapno mairanudda ti naadalda kadagiti kakabsatda. Kas pagarigan, bayat ti dekada 1990, da Talalelei Leauanae, Sitivi Pa-le-so‘o, Casey Pita, Feata Sua, Andrew Coe, ken Sio Taua nageskuelada iti Ministerial Training School idiay Australia ken kalpasanna nagsublida iti Samoa tapno itultuloyda nga ikasaba ti Pagarian. Ita, ni Andrew ken ni baketna a Fotuosamoa, agserserbidan iti Samoa Bethel. Ni Sio ken ni baketna nga Ese, nakapagserbida kas manangaywan iti sirkito iti sumagmamanon a tawen a kaduada ti agtutubo nga anakda, ni El-Nathan. Agserserbi itan ni Sio a kameng ti Komite ti Pagilian. Dadduma a nagraduar ti simamatalek nga agserserbin kas panglakayen, payunir, wenno agibumbunannag kadagiti kongregasionda.

Ania ti nagbanagan daytoy a nagsayaat a panagtrabaho? Idi 2008, addaanen ti Samoa ken American Samoa iti 620 a kangatuan a bilang dagiti agibumbunannag kadagiti 12 a kongregasion. Nasurok a 2,300 ti timmabuno iti Memorial iti 2008. Gapuna, manamnama ti ad-adda pay nga irarang-ay kadagiti isla ti Samoa.

MAKIDANGDANGGAY ITI IRARANG-AY TI ORGANISASION NI JEHOVA

Bayat ti panaglabas dagiti tawen, adu a nasingpet a tattao iti Samoa ti nangipangag iti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios. (Mat. 24:14) Kas kadagiti marino nga inapoda, napagballigianda ti adu a rigat iti panagdaliasatda iti daan a lubong ni Satanas nga agturong iti baro a naespirituan a taengda iti uneg ti organisasion ni Jehova nga iturturong ti espirituna. Dagiti lapped a kas iti ibubusor ti pamilia, panangilaksid ti komunidad, panangirurumen dagiti klero, ken panangpawil ti gobierno, nainlasagan a sulisog, ken dadduma pay a pakasuotan dina pinagsardeng ida nga agserbi iti pudno a Dios a ni Jehova. (1 Ped. 5:8; 1 Juan 2:14) Ania ti resultana? Pudno a tagtagiragsakenda itan ti kinatalged ti naespirituan a paraiso!​—Isa. 35:1-10; 65:13, 14, 25.

Ngem saan pay a naturpos ti panagdaliasatda. Asidegen ti destinasionda​—ti naindagaan a paraiso iti sidong ti nalinteg a turay ti gobierno ti Pagarian ti Dios. (Heb. 11:16) Iti pannakidanggayda iti sangalubongan a kakabsatda, ken babaen ti panangiwanwan ti Sao ti Dios ken ti nabileg a nasantuan nga espiritu, agtultuloy nga umab-abante dagiti Saksi ni Jehova kadagiti isla ti Samoa tapno maragpatda ti kalatda.

[Footnotes]

[Blurb iti panid 77]

“Ita a rabii nangngegyo ti mensahe ti Pagarian. Sipapasnek a tarigagayak nga ipangagyo dayta”

[Blurb iti panid 98]

“Masansan nga ipakaammo dagiti ubbing ti isasangpetmi iti purok babaen ti panangipukkawda iti, ‘Um-umayen ti Armagedon!’”

[Blurb iti panid 108]

“Kanayon a saan a masinunuo no kaano a makasangpet ti bus a mapan idiay Vava’u”

[Kahon/Ladawan iti panid 69, 70]

Dagiti Relihion iti Samoa​—Nagkauna ken Agdama

Dagiti nagkauna a relihion iti Samoa ket iramanna dagiti aspeto ti politeismo, animismo, espiritismo, ken panagdayaw kadagiti inapo ngem awananda kadagiti templo, idolo, wenno natudingan a papadi. Inimpluensiaan ti relihion ti amin a paset ti biag. Apay ngarud a panawenen a baliwan dagiti Samoano ti relihionda idi simmangpet dagiti misionero ti London Missionary Society (LMS) idi 1830?

Adda nagkauna a sarsarita dagiti Samoano a nangipakpakauna nga addanto nabilbileg a baro a relihion a mamagpatingga iti panagturay dagiti nagkauna a didios. Kinuna dagiti pangulo ti Samoa (matai) a dagiti misionero ti pannakabagi daytoy baro a relihion. Pinili ni Ari Malietoa ti agdayaw ken Jehova a Dios dagiti Kristiano, ken imbilinna kadagiti pasurotna a kasta met ti aramidenda.

Dagiti misionero a Katoliko, Metodista, Mormon, ken LMS ket immadu ti pasurotda, a dandani amin nga agindeg kadagiti isla iti Samoa ket miembro itan dagita a relihion. Agpada nga addaan iti narelihiosuan a pagsasao dagiti dua a gobierno iti Samoa. Adda pagsasao ti Samoa a “Naipasdek ti Samoa tapno agdayaw iti Dios” ken adda met pagsasao ti American Samoa a “Samoa, ipangpangrunam koma ti Dios.” Adu met dagiti narelihiosuan a programada iti telebision.

Dakdakkel ti impluensia ti relihion kadagiti bario, a sadiay ti pangulo iti bario ti masansan a mangikeddeng no ania a relihion ti pakitimpuyogan dagiti pumurok. Mapilit pay ketdi ti dadduma a pumurok a mangted iti nasurok a 30 porsiento iti birokda kas pangsuporta kadagiti pastor ken kadagiti proyekto ti simbaan, ket umad-adu a pumurok ti masuron gapu ta madagdagsenanda. Adda pay panagsasalisal tapno makita no asino ti kadakkelan ti donasionna. Dadduma a relihion iyanunsioda dagiti nagan dagidiay kadakkelan ti naidonarda a kuarta.

Iti adu a bario, kellaat a sumardeng ti amin nga aktibidad para iti inaldaw a seremonia a maawagan iti sa, ti 10 agingga iti 15 minuto a panagkararag ti intero a bario. Dagiti agtutubo a lallaki a nakaiggem kadagiti dadakkel a baot ket agliliniada iti kalsada nga agpapareho ti kaaddayoda tapno ipatungpalda ti kaugalian. Dagiti agsalungasing ket mabalin a matubngar, mamulta agingga iti $100, wenno makalikaguman a mangpakan iti konseho dagiti panglakayen wenno konseho ti bario. Nakarkaro pay, mabalin a makabkabil wenno maidestieroda.

Naminsan, ti manangaywan iti sirkito a ni John Rhodes ken ni baketna a Helen, simmangpetda iti bario ti Salimu, iti Savaii, kalpasan ti makabannog a panagbiaheda. Gapu ta karugrugi ti sa, kiniddaw dagiti guardia nga agurayda iti beddeng ti bario. Situtulok a naguray dagiti Rhodes agingga a nalpas ti sa sakbay a napanda iti dagusda.

Idi nadamag ti kangatuan a pangulo ti bario a nataktak da John ken Helen, nagpadispensar ti pangulo iti nangsangaili kadakuada. Imbaga ti pangulo a madaydayaw a bisita dagiti Saksi, ket imbilinna kadagiti guardia a palubosanda dagiti Rhodes a sumrek iti bario iti aniaman nga oras, uray pay no madama ti sa. Apay nga adda kasta a naisangsangayan a konsiderasion? Makipagad-adal ngamin iti Biblia kadagiti Saksi ti agtutubo a lalaki nga anak ti pangulo a ni Sio, ken nagsayaat ti panagrang-ayna iti naespirituan. Ni Sio Taua ket miembro itan ti Komite ti Pagilian iti Samoa.

[Ladawan]

Da John ken Helen Rhodes

[Kahon iti panid 72]

Maipapan iti Samoa, American Samoa, ken Tokelau

Pagilian

Ti Samoa ket buklen ti dua a kangrunaan nga isla​—ti Upolu ken Savaii, nga adda nagbaetanda a 18 a kilometro a bagi ti danum (strait)​—ken sumagmamano a babbabassit a mapagnanaedan nga isla. Ti American Samoa ket masarakan iti agarup 100 a kilometro iti abagatan a daya ti Samoa. Addaan dayta iti maysa a kangrunaan nga isla, ti Tutuila, ken sakupna dagiti Manu‘a Island, Swains Island, ‘Aunu‘u, ken ti di mapagnanaedan nga isla ti Rose. Ti Tokelau, a 480 kilometro ti kaadayona iti amianan ti Samoa, ket buklen ti tallo a nababa nga isla dagiti korales.

Umili

Nasurok a 214,000 a tattao ti agnanaed iti Samoa, ken agarup 57,000 iti American Samoa. Ti Tokelau ket addaan iti agarup 1,400 nga umili. Nasurok a 90 porsiento ti Polynesian, ken dadduma ti Asiano, Europeo, wenno mestiso Polynesian.

Lenguahe

Samoano ti kangrunaan a lenguaheda nupay agsasao ti kaaduan nga umili iti Ingles kas maikadua a lenguaheda. Ti pagsasaoda idiay Tokelau a maawagan Tokelauan ket maysa a lenguahe a kaasping ti Samoano.

Pagbiagan

Agrikultura, turismo, panagkalap iti tuna, ken panagproseso iti ikan ti kangrunaan a pagsapulan.

Taraon

Aba a nabaknang iti karbohidrato, naata a saba, ken ginettaan a rimas ti inaldaw a taraonda. Agtaraonda met iti karne ti baboy, manok, wenno ikan. Adu dagiti prutas iti tropiko kas kadagiti papaya, pinia ken mangga.

Klima

Gapu ta asidegda iti ekuador, napudot ken nadagaang dagitoy nga isla iti kaaduan a paset ti tawen. Ti Pago Pago iti isla ti Tutuila idiay American Samoa ket tinawen a matuduan iti kaadalem a nasurok a 5 a metro.

[Kahon iti panid 75]

“Nagsayaat Daytoy a Bokleta”

Nangitugot ni Kabsat Harold iti 3,500 a kopia ti bokleta a Sadino ti Ayan Dagiti Natay? a nayimprenta iti lenguahe a Samoano tapno maiwaras idiay American Samoa. Idi impakitana ti bokleta iti gobernador, insingasing ti gobernador nga ipakita ni Harold dayta kadagiti pangulo ti relihion tapno maibaga dagitoy iti attorney general no rumbeng nga iwaras dayta. Ngem ania ngata ti aramiden dagiti pangulo ti relihion?

Saan a binusor dayta ti mannakigayyem a klero ti London Missionary Society. Dagiti Sabatista saanda met a madanagan maipapan iti panggep ni Harold la ketdi ta saanna nga allukoyen dagiti pasurotda. Ti padi nga agserserbi iti marina ket saan met a bimmusor nupay mananglais. Ngem adda di inggagara a napasamak isu a saanen a napan ni Harold iti padi a Katoliko. Adda bokleta nga inted ni Harold iti polis ti Samoa a nangkuyog kenkuana a mapan iti gobernador. Kalpasan ti sumagmamano nga aldaw, dinamag ni Harold iti polis no nagustuanna ti nabasana iti bokleta.

Agbeddabeddal ti polis a simmungbat iti Ingles: “Kuna ti amok [ti attorney general]: ‘Mapanka iti [Katoliko] a padiyo ket damagem kenkuana no nasayaat daytoy a bokleta.’ Binasak ti bokleta iti sirok ti maysa a kayo, ket makunak a nagpintas daytoy a bokleta, ngem no ipakitak iti padi, mabalin a kunaenna a saan a nasayaat daytoy a bokleta. Isu a kinunak iti amok, ‘Sir, kinuna ti padimi a “Nagsayaat daytoy a bokleta.”’”

Kalpasanna, ti attorney general inayabanna ni Harold iti opisinana. Bayat nga uk-ukagen ti attorney general ti bokleta, inlawlawag ni Harold dagiti linaonna. Kalpasanna, nagtelepono ti attorney general tapno ipakaammona a maipalubos a maiwaras ti bokleta. Nagbanaganna, naiwaras iti intero nga isla ti dandani amin a bokleta nga awit ni Harold.

[Kahon iti panid 76]

Nabangonan a Kultura Dagiti Samoano

Idi 1847, dineskribir ti misionero iti London Missionary Society a ni George Pratt dagiti Samoano kas “kangrunaan a mangan-annurot iti naimbag a kababalin iti Polynesia, no saan man nga iti intero a lubong.” Daytoy a nabangonan a kultura dagiti Samoano​—a maawagan faa Samoa (ti wagas dagiti Samoano)​—ket siinget a maan-annurot iti amin nga aspeto ti biag dagiti Samoano.

Ti kapatgan nga aspeto daytoy a kultura, sigun iti libro a Samoan Islands, isu “ti panagraem, a kasla payen panagdayaw nga ipakita ti maysa a tao kadagidiay ibilangna a natantan-ok.” Daytoy a panagraem ket makita babaen ti naimbag a kababalin, nadayaw a panagsasao, ken kinasungdo ti maysa a tao iti pamiliana ken iti purok. Ibilang ti kaaduan a nakaro a kinaawan dayaw ti panangilaksid iti kaugalian ken iti relihion dagiti amma.

Dagiti matai wenno pangulo ti pamilia a mangipapaannurot iti daytoy a tradision ti mangiturong iti inaldaw nga ar-aramid ti maysa wenno ad-adu pay nga agkakabagian a pamilia ken mangibagi kadakuada iti konseho ti purok. Ipaannurotda ti nainget a panagtulnog ken usarenda ti autoridadda a mangmulta, mangkabil, wenno mangpapanaw pay ketdi iti maysa a tao iti purok. Kas pagarigan, ti matai ti maysa a purok minultana ti maysa a klero idi dinuroganna dagiti agtutubo a lallaki a nangubor kadagiti Saksi ni Jehova.

Mabalin nga adda 10 agingga iti 50 a matai kadagiti purok. Kaaduan kadagitoy ti ibotos dagiti pamilia (aiga), ngem kadagiti dadduma, tawidenda ti saad. Siinget a maannurot ti hirarkia iti pannakaorganisar dagiti saad. Tunggal purok ket addaan iti pangulo (alii) a mangidaulo iti konseho ti purok. Ti pannakangiwat a pangulo (tulafale) ti mangiwanwan kadagiti banag a mainaig kadagiti ritual. Nupay kasta saan nga amin a matai ket addaan iti napolitikaan wenno narelihiosuan a rebbengen. Adda dagiti matai a ti laeng bianganda ket dagiti ar-aramid ti pamilia, kas iti panagserbida a pakaitalkan ti daga ti pamilia, nga addaan iti autoridad a mangikeddeng no kasano a mausar ti sanikua.

[Kahon/Ladawan iti panid 79]

“Ti Adipen ni Jehova”

SAUVAO TOETU

NAYANAK 1902

NABAUTISARAN 1954

ABABA A PAKASARITAANNA Kaunaan nga immawat iti kinapudno nga agnanaed iti Faleasiu. Idi agangay, maysa a Kingdom Hall ti naibangon iti lotena. Kas insalaysay ti anakna a ni Tafiga Sauvao

IDI 1952, maysa kadagiti kasinsin ni tatangko a taga-Apia ti bimmisita iti pamiliami idiay Faleasiu. Daytoy a kasinsinna, a makitimtimpuyog kadagiti Saksi ni Jehova, kayatna nga ilawlawag ken tatangko ti linaon ti Biblia. Inkeddeng ti sumagmamano a kabagianmi ti umimdeng. Awan sarday ti panagsasaritada manipud agsapa ti Sabado agingga iti malem ti Lunes, a maysa laeng nga oras ti pannaturogda. Kalpasan dagiti kasta met la a panagsasarita iti simmaganad nga uppat a ngudo ti lawas, impakaammon ni tatangko: “Naan-anay a nasungbatan dagiti saludsodko. Nasarakakon ti kinapudno.” Ni Finau Feomaia, a bayaw ni tatangko, agraman ti pamiliana, inawatda met ti kinapudno.

Dagus a rinugian ni tatangko ti nangasaba. Nagsiddaawan dayta dagiti kabagianmi ta imbilangda ni tatangko a maysa a debotado a Sabatista. Buyogen ti pananglais, inawaganda ni Tatang kas “ti adipen ni Jehova.” Ngem anian a nagdakkel a pakaidayawan dayta! Bassit ni tatangko ngem natibker ti pakinakemna. Nasimbeng ti panunotna ken makaallukoy ti panagsasaona, isu a sisisigo a naidepensana ti baro a pammatina. Idi agangay, ti bassit a grupomi ti nagbalin a maikadua a kongregasion a nabuangay iti Samoa.

[Kahon/Ladawan iti panid 83]

Matalek Nupay Di Nasalun-at

FAGALIMA TUATAGALOA

NAYANAK 1903

NABAUTISARAN 1953

ABABA A PAKASARITAANNA Pinagkedkedanna ti agbalin a nalatak a matai, ket nagbalin a regular pioneer.

IDI agangay, nupay nakapuy ti panagkitana ken pilkog ti sakana, nagserbi ni Fagalima iti adu a tawen kas special pioneer iti intero a Samoa. Bayat ti panagkaduada iti panagbalaybalay, nadlaw ti manangaywan iti sirkito a siuumiso a basbasaen ni Fagalima ti teksto nupay awan anteohosna isu a sinaludsod ti manangaywan no simmayaaten ti panagkitana. Imbaga ni Fagalima a napukawna ti anteohosna isu nga ad-adawenna dagiti teksto a kabesadona.

Gapu ta magagaran a tumabuno iti kombension idiay Fiji, agmaymaysa a nangged ni Fagalima babaen ti panagburasna iti niog iti uppat a lawas iti adayo a bangir ti Upolu. Nupay pilkog ti sakana, imbaklayna ti 15 a niog iti nasurok a tallo a kilometro agingga iti lugar a pagbunotán, pagsudakan, ken pagbilaganna iti kopra. Kalpasanna, inlakona ti kopra ket napan idiay Apia tapno bayadanna ti pasahena a mapan idiay Fiji. Ngem idi makagteng sadiay, naammuanna a ngimminan ti pasahe ket kurang ti kuartana. Imbes nga agreklamo, sumuko, wenno dumawat iti tulong, nagawid tapno agburas iti ad-adu pay a niog ket nakategged iti umdas a pagpletena. Inaramidna daytoy tapno matabunuanna laeng ti kombension a pagarupna a maiparang iti dua a lenguahe a dina maawatan. Anian ti pannakagunggona ni Fagalima idi simmangpet idiay Fiji ket naammuanna a kaaduan a programa iti kombension ket maiparang iti bukodna a pagsasao!

[Kahon/Ladawan iti panid 87]

“Inaldaw a Naragsakak”

RONALD SELLARS

NAYANAK 1922

NABAUTISARAN 1940

ABABA A PAKASARITAANNA Immakarda ken baketna nga Olive (Dolly) idi 1953 tapno agserbida kas special pioneer idiay Samoa. Idi 1961, nagraduar ni Ron iti Gilead nga eskuelaan dagiti misionero. Agserserbi pay laeng kas special pioneer idiay American Samoa.

IDI nagkedked ti gobierno ti Samoa a mangpawayway iti bisami, immakarkami ken Dolly idiay American Samoa. Nagbarkokami ket dimsaagkami iti nagpanawan a pantalan ti Pago Pago iti alas tres ti parbangon. Dakdakami ti agibumbunannag iti pagilian ket $12 laeng ti kuartami. Idi umal-aldawen, pinadagusnakami ti tatang ti maysa a lalaki a dati nga agad-adal iti Biblia. Naturogkami iti nakurtinaan a suli ti balayna a maysa laeng ti kuartona. Nupay kayatmi ti agbirok iti pagdagusanmi, nangrugikami a nangasaba iti kaasitgan a kaarruba.

Sumagmamano a lawas kalpasanna, nagabangkami iti maysa nga apartment iti bario ti Fagatogo, iti ngatuen ti maysa a tiendaan ti nagduduma a tagilako. Ti apartment ket awanan kadagiti alikamen, ngem matannawagan ti nagpintas a buya ti Pago Pago Harbor. Imbaga idi ni Kabsat Knorr kadakami: “No mapankayo kadagiti isla iti Pasipiko, saankayto a nanam-ay. Nalabit a masapul a kuppitenyo pay dagiti karton ti literatura tapno adda pagiddaanyo.” Kasta ngarud ti inaramidmi! Kalpasan laeng ti sumagmamano a bulan a naaddaankami iti kuarta tapno makaaramidkami iti pudpudno a kama, lamisaan, ken tugtugaw. Maragsakankami ta adda makuna a pagtaenganmi.

Nupay pimmusay ti ingungotek nga asawa idi 1985, mangaskasabaak pay latta iti dandani inaldaw. No subliak ti napalabas a nasurok a 50 a tawen a panagpayunir ken panagserbik a misionero, sipupudno a maikunak nga inaldaw a naragsakak!

[Kahon/Ladawan iti panid 88]

“Intukitda iti Pusok ti Panagayat ken Jehova”

WALLACE PEDRO

NAYANAK 1935

NABAUTISARAN 1955

ABABA A PAKASARITAANNA Kaunaan a nabautisaran idiay American Samoa. Nagpayunirda ken baketna a Caroline. Naaddaanda iti pamilia idi agangay. Agserserbida itan idiay Seattle, Washington, U.S.A.

IDI nagadalak iti Biblia ken rinugiak ti mangasaba, pinapanawdak ti pamiliak a ti laeng nakasuot kaniak ti adda a kawesko. Iti dayta a rabii masapul a maturogak iti aplaya. Nagkararagak ken Jehova nga ikkannak iti tured tapno makapagserbiak kenkuana aniaman ti mapasamak.

Kabigatanna, addaak iti libraria ti eskuelaan idi kellaat a simrek ni Kabsat Paul Evans. Idi madlawna nga adda problemak, kinunana, “Umayka, agawidta pay la idiay pagtaengan dagiti misionero ta pagsaritaanta dayta.” Siaasi a pinadagusdak dagiti misionero ket idi agangay, nabautisaranak iti dayta a tawen.

Idi nakagraduarakon iti high school, nagpayunirak a kadua dagiti misionero. Kalpasanna inkasarko ni Caroline Hinsche, maysa a naregta a payunir a taga-Canada a nakapagserbin idiay Fiji, ket nagserbikami kas special pioneer idiay American Samoa.

In-inut a simmayaat ti kababalin dagiti dadakkelko. Nakipagadal iti Biblia ni tatangko sakbay ti ipapatayna, ket nabautisaran ni nanangko idi agtawen iti 72. Pagyamanak ti ulidan dagidi a misionero. Intukitda iti pusok ti panagayat ken Jehova a namagtalinaed kaniak iti serbisio agingga ita!

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 91, 92]

Nagunggonaan ti Kinapingetmi

PAUL EVANS

NAYANAK 1917

NABAUTISARAN 1948

ABABA A PAKASARITAANNA Nagserbida a dua ken baketna a Frances kas misionero idiay Samoa ken American Samoa iti nasurok nga 40 a tawen.

IDI nangrugikami nga agserbi iti sirkito idi 1957, narigatankami ken baketko a sumrek iti Samoa gapu ta saan a kayat ti gobierno a dagiti Saksi sadiay ket tulongan dagiti aggapu iti sabali a pagilian. Makalikaguman pay kadagiti bisita ken turista nga agpirmada iti kasuratan a mangikarkari a saanda a kombertien dagiti umili bayat ti kaaddada iti Samoa. Isu nga idi damo a napanak iti Samoa kas manangaywan iti sirkito, dinamagko iti opisial ti imigrasion no ania ti kayat a sawen ti mangkomberte. Idi kasla mariro, dinamagko:

“Kas pagarigan, maysaka a Katoliko a bumisbisita iti sabali a pagilian ket mapanka makimisa. No kiddawenda a tumakderka tapno agpalawagka, mabalinmo kadi nga aramiden dayta?”

“Rumbeng a siwayawayaka a mangaramid iti dayta,” insungbatna.

“Ngarud,” kinunak, “ammom a sarsarungkaran dagiti Saksi ni Jehova dagiti tattao kadagiti pagtaenganda tapno ipakaammoda ti mensahe ti Biblia. No awisendak dagiti gagayyemko tapno kuyogek ida iti daytoy a trabaho, maipalubos kadi dayta?”

“Mabalin met nga aramidem dayta,” kinunana.

“Ngem kasano ngay no agsaludsod ti bumalay?” dinamagko. “Mabalinko kadi a sungbatan?”

“Awan ti makitak a parikut iti dayta,” kinunana.

“Nasayaat ngarud no kasta. Ita, ammokon ti aramidek,” kinunak.

Idi pumanawakon iti pagilian kalpasan ti naballigi a panagbisita iti sirkito, sinaludsodko iti daytoy met laeng nga opisial no adda negatibo a nadamagna maipapan iti ibibisitami.

“Awan,” kinunana. “Nasayaat ti amin.”

“No kasta, kasano a makaalakami iti permiso tapno makastrekkami manen iti sumaganad nga ibibisitami?” sinaludsodko.

“Saanka nga agaplikar iti opisina ti imigrasion,” imbalakadna. “Agsuratka laeng kaniak, ket siertuek a mapalubosanka a sumrek.”

Gapuna, kasta ti inaramidmi iti sumagmamano a panagbisitami.

Ngem nakalkaldaang ta dagiti simmukat iti daytoy a nasingpet nga opisial saanda unay a mannakikooperar ket saanda a pinalubosan dagiti simmaruno a manangaywan iti sirkito a sumrek iti Samoa. Nagtultuloy dayta a kasasaad agingga idi 1974, idi pinatgan ti gobierno ti panagnaedmi ken Frances iti pagilian kas misionero. Nagunggonaan met laeng kamaudiananna ti panagan-anus ken kinapingetmi.

[Ladawan]

Da Frances ken Paul Evans

[Kahon iti panid 97]

Estilo ti Panagsao Dagiti Bumibitla

Makaay-ayo ti lenguahe dagiti Samoano gapu iti nainayad ken agbaliwbaliw a tonoda. Nupay kasta, kuna ni Fred Wegener a “yantangay makariro ti agsasaruno a bokales iti adu a saoda, masapul dagiti misionero ti adu a panagsanay (faata‘ita‘iga) ken pammaregta (faalaeiauina) tapno lumaingda nga agsao iti dayta a lenguahe.”

Napateg a paset ti kultura dagiti Samoano ti nalabor a sasao ken proverbio. Pagay-ayat dagiti pangulo (matai) ken bumibitla a pangulo (tulafale) ti agadaw iti Biblia ken agusar kadagiti nalabor a sasao kadagiti pormal nga okasion. Ti nakaugalian a kinadayaw dagiti Samoano ket madlaw a nangnangruna iti nakaan-annad a panangusarda kadagiti pagsasao bayat dagiti seremonia ken pormal a taripnong. Usarenda ti komplikado, nadayaw, ken “natan-ok” a panagsasao (tautala lelei) no makisaritada wenno no agpapatangda maipapan iti Dios, kadagiti pangulo, tattao nga addaan iti autoridad, ken kadagiti ganggannaet. Ngem no iti inaldaw a panagsasaritada wenno no agestoria ti maysa maipapan iti bagina, mausar ti kadawyan, nalaklaka, ken saan unay a pormal a lenguahe (tautala leaga).

Tapno saan a makabasol ti maysa no agsao maipapan kadagiti opisial ken seremonial a bambanag wenno no makisarita maipapan iti Biblia, adda naituding a nadayaw ken “natan-ok” a termino nga usaren dagiti Samoano. Inlawlawag ni Geoffrey Jackson, maysa a miembro ti Bagi a Manarawidwid a nagserbi idi kas misionero idiay Samoa: “Gapu ta kadawyan ti kinadayaw ken panagraem iti lenguaheda, no mangaskasabaka kadagiti Samoano, nasken a kablaawam ida babaen ti kinadayaw a nairanta kadagiti natan-ok, ken maigiddato iti dayta surotem ti nanumo nga ugali a panangusar iti inaldaw a sasao no isaritam ti maipapan iti bagim.”

[Kahon/Ladawan iti panid 99]

“Nagarubos ti Luami idi Pumanawkami”

ROBERT BOIES

NAYANAK 1942

NABAUTISARAN 1969

ABABA A PAKASARITAANNA Nagserbida ken baketna nga Elizabeth (Betty) kas misionero kadagiti isla ti Samoa manipud 1978 agingga idi 1986.

URAY idi kasangsangpetmi, apresiaren dagiti umili idiay American Samoa ti panangikagumaanmi a mangadal iti lenguahe a Samoano ket saanda nga inkankano dagiti kamalimi. Naminsan, inusarko ti Apocalipsis 12:9 a mangilawlawag iti impluensia ni Satanas iti lubong. Nupay kasta, agasping la unay ti tono dagiti sao a Samoano para iti diablo (tiapolo) ken lemon (tipolo). Napagsinnukatko dagiti sao, isu a naibagak a ti “lemon” naitapuak manipud langit ket al-allilawenna ti intero a mapagnaedan a daga, ngem din agbayag ti “lemon” ket rumekenton ni Jehova. Kasta unay ti panagkatawa ti bumalay ken ti kaduak a misionero kalpasanna.

Iti sabali pay a gundaway, idi nagbalaybalaykami, imparangko ti inkabesak a presentasion iti babai a Samoano. Naammuak kalpasanna a ti laeng apagbiit a panangdakamatko iti Apocalipsis 21:4, ti naawatanna iti presentasionko. Gapu ta nadlawna a napateg ti mensahek, dagus a simrek iti balayna ket binasana ti bersikulo manipud iti Bibliana. Natignay ti pusona iti dayta a teksto, isu a nagpayadal iti Biblia, ket adda itan iti kinapudno agraman dagiti annakna!

Maragsakankami ta idi agangay, nalaingkamin nga agsao iti lenguahe a Samoano ket adu a nagsasayaat a kapadasan ti tinagiragsakmi. Idi napilitankami nga agawid idiay Estados Unidos gapu iti parikut iti salun-at, nagarubos ti luami idi pumanawkami iti Samoa.

[Kahon/Ladawan iti panid 101, 102]

“Nakipamumpon ti Intero nga Ili”

Ti pumpon ni Fred Williams idi dekada 1950 ti maysa kadagiti kadakkelan a pumpon a naaramid idiay Apia. Ti Kapitan, kas gagangay nga awagda kenkuana, ket nainget, retirado a lakayen a marino nga asawa ti maysa a Saksi ni Jehova. Nakapaglayagen iti amin a taaw isu a nalatak iti intero nga Abagatan a Pacifico. Karaman kadagiti naimbannuaran a gapuananna ket idi marba ti barkoda iti adayo a tangrib ngem sibaballigi a naispalna dagiti tripulantena babaen ti panangiturongna iti barangay a naglugananda iti rinibu a kilometro a taaw nupay awan a pulos ti taraonda.

Mamati ti Kapitan nga adda relihion ti kaaduan a tattao ngem saan a napasnek ti tarigagayda nga agaramid iti naimbag. Nupay kasta, inyadalan ni Bill Moss iti Biblia daytoy a mangnginum iti arak ken mannugal a marino ket nagbalin a naregta a Saksi. Idi nabautisaran ti Kapitan, dandanin bulsek ken naidaliten iti pagiddaan. Ngem pulos a di simmardeng a nangiranud iti kabbaro a pammatina kadagiti nagadu a bisitana, agraman ti adu a lider ti relihion.

Idi natay ti Kapitan, espesipiko a nailanad iti testamentona a dagiti Saksi ni Jehova ti mangyurnos iti pamumpon ken iti taaw ti pakaitanemanna. “Kasla nakipamumpon ti intero nga ili,” insurat ni Girlie Moss. “Nayanunsio iti radio ti ipapatayna, ket dagiti kompania ti negosio iti Apia imbabada agingga iti kagudua dagiti banderada kas panangipakita iti panagraem.” Malaksid kadagiti immay a Saksi, adda met dagiti abogado, mannursuro, nalatak a lider ti relihion, ken adu a negosiante.

Amin a nakipamumpon ket nagimdengda a naimbag iti ispiker a ni Bill Moss, bayat nga inlawlawagna babaen ti adu a teksto iti Biblia ti namnama ti Kapitan a panagungar iti paraiso a daga. “Kasta unay ti panangipategko iti Kapitan,” kinuna ni Girlie, “ta insaganaanna daytoy a panangsaksi maipaay iti panawen ti pumponna tapno madanon ti adu a gagangay a saan a makasarita iti ministerio a panagbalaybalay. Nalagipko ni Abel a ‘nupay natay, agsasao pay laeng.’” (Heb. 11:4) “Babaen iti pumponna, nakaipaay ti Kapitan iti dakkel a pammaneknek idi aldaw ti ipapatayna.”

Kalpasan ti palawag ti pumpon iti pagtaengan ti Kapitan, maysa a bunggoy ti nasurok a 50 a lugan ti nagturong iti pantalan. “Napuspusek ti pantalan kadagiti agbuybuya,” insurat ni Girlie, “ta masapul a wayaan ti polis ti dalan tapno makalugankami iti yate. Kalpasanna, limmugankami iti yate nga Aolele (Flying Cloud), agraman ti pamilia ti Kapitan, ti kangatuan a komisioner, ken dagiti nalalatak nga umili, ket napankami iti taaw.” Maitutop la unay ti nagan ti yate ta masapul a kumpet ni Bill iti palona agsipud ta ti yate ket kasla tapón nga ipallapallayog ti allon ken ti napigsa nga angin, sidadawel nga itayabna ti kawes ni Bill ken dagiti panid ti Bibliana. Kamaudiananna, binasa ni Bill ti kari a ‘ti baybay inyawatna dagidiay natay nga adda kenkuana’ sa nagkararag. (Apoc. 20:13) Kalpasanna, ti nabalkut ken naikkan iti padagsen a bangkay ti Kapitan naipababan iti nadaleg a dandanum ti impatpategna a Taaw Pacifico. Nabayag a pinagsasaritaan dagiti tattao daytoy a pumpon, ket nangipaay dayta iti gundaway a mangted iti ad-adu pay a pammaneknek.

[Ladawan]

Ni “Kapitan” Fred Williams sakbay a nabautisaran

[Kahon/Ladawan iti panid 109, 110]

“Nagsubli-sublikami”

FRED WEGENER

NAYANAK 1933

NABAUTISARAN 1952

ABABA A PAKASARITAANNA Nagserbida ken baketna a Shirley iti Bethel idiay Samoa. Ni Fred ket miembro ti Komite ti Pagilian.

KALPASAN la unay ti kasarmi idi 1956, immakarkami idiay American Samoa manipud iti Australia tapno agserbi kas special pioneer. Damo a naidestinokami idiay Lauli‘i, maysa a bassit a purok iti makindaya a pagserkan ti Pago Pago Harbor. Sadiay a nagindegkami iti daanen a balay nga awanan kadagiti ruangan, tawa, bobida, ken gripo. Idi natarimaanmin dayta tapno nasayaat a pagnaedan, adda a dàgus nagbalin a kapamiliami​—ni Wallace Pedro, maysa a lumugar nga agtutubo a pinagtalaw dagiti bumusbusor a dadakkelna. Nakipagnaed kadakami ni Pedro ket nagkakaduakami a nagpayunir.

Dua a tawen kalpasanna, nageskuelakami iti Gilead ket naidestinokami idiay Tahiti kas misionero. Ngem saankami a nagbayag sadiay. Saan a pinatgan ti gobierno ti aplikasionmi ket sinuratandakami a pumanawkamin iti sumaganad a biahe ti eroplano. Idi nakaawidkamin idiay American Samoa, nakipagnaedkami iti pagtaengan dagiti misionero iti Fagatogo idiay Pago Pago a kadua da Paul ken Frances Evans ken Ron ken Dolly Sellars. Nagimprentaak ditoy iti Pagwanawanan ken Ti Ministeriotayo iti Pagarian iti lenguahe a Samoano babaen iti daanen a mimeograpo a naiparabaw iti lamisaan iti siled a panganan. Idi 1962, naawiskami ken Shirley nga agserbi kas manangaywan iti sirkito. Sakup ti umuna a sirkitomi ti kaaduan a paset ti Abagatan a Pacifico, agraman ti American Samoa, ti Cook Islands, Fiji, Kiribati, Niue, Samoa, Tonga, Tuvalu, ken Vanuatu.

Walo a tawen kalpasanna, naipasngay ni Darryl a baromi, ket nagnaedkami idiay American Samoa. Bayat ti panagserbik kas special pioneer, binusbos ni Shirley ti kaaduan a tiempona a nagipatarus kadagiti literatura a naibatay iti Biblia iti lenguahe a Samoano.

Kadagidi a tiempo, tapno masulnitan ti pondo ti pamiliami, nagtrabahoak a kadua ti maysa a Saksi nga agbatbatok kadagiti abalone. Nadadael ti motor ti bassit a bilogna, ket uppat nga aldaw a nayaw-awankami iti taaw. Bayat ti pannakayanudmi iti ginasut a kilometro, maysa a nadawel a bagyo ti nalasatanmi, 32 a barko ti limmabas kadakami, ken maysa a dakkel a pangkargamento a barko ti dandani nangdungpar kadakami sakbay a naalawkami. Di nagbayag, masikog manen ni Shirley isu a napilitankami nga agsubli idiay Australia idi 1974. Sadiay a nayanak ni Tamari a balasangmi.

Kadagiti simmaganad a tawen, masansan a mapanunotmi ti agsubli iti ipatpategmi a teritoria a nagserbianmi kas misionero. Anian a ragsakmi idi naawiskami ken Shirley idi 1995 nga agsubli idiay Samoa tapno agserbi idiay Bethel a kadua ni Tamari! Makatawen kalpasanna, naawiskami ken Shirley nga agserbi manen kas manangaywan iti sirkito​—kalpasan ti 26 a tawen! Anian a ragsakmi ta makalangenmi manen ti adu a matalek ken nabayagen iti kinapudno a nakaduami idi iti adu a tawen idiay Samoa, American Samoa, ken Tonga!​—3 Juan 4.

Ita, agserserbikami ken Shirley iti Bethel ti Samoa a kadua ni Tamari ken ti asawana a ni Hideyuki Motoi. Maragsakankami unay ta nagsubli-sublikami!

[Kahon/Ladawan iti panid 113, 114]

‘Sinungbatan ni Jehova Dagiti Kararagko’

FAIGAAI TU

NAYANAK 1932

NABAUTISARAN 1964

ABABA A PAKASARITAANNA Nagpayunir iti isla ti Upolu ken Savaii manipud 1965 agingga idi 1980. Agnanaed itan idiay Savaii.

PILKOG dagiti dapanko sipud pannakaipasngayko. Dayta ti makagapu a marigatanak a magna.

Idi naammuak ti kinapudno, kasta unay ti pannakatignayko. Kayatko ti makigimong, ngem kasla imposible a makapagnaak iti natangken ken nabato a kalsada tapno makagtengak iti paggigimongan. Kamaudiananna, nagbalinak a nasigo nga agaramid iti sapatosko manipud kadagiti tsinelas a goma. Gapu iti dayta, saanak unayen a marigatan a magna.

Nangrugiak a nagpayunir di nagbayag kalpasan a nabautisaranak. Kalpasan ti siam a tawen a panagpayunirko idiay Upolu, nakipagnaedak iti kabsatko ken ni lakayna idiay Savaii, nga agkasapulan idi iti manangikasaba iti Pagarian. Nagserbiak ditoy kas special pioneer a kaduak ti kaanakak a ni Kumi Falema‘a.

Linawas nga agbiahekami ken Kumi manipud Faga a mapan idiay Lata, maysa a bassit a purok iti makinlaud a kosta ti Savaii. Kalpasan ti panangyadalmi iti maysa a babai idiay Lata, pagnaenmi ti walo a kilometro a mapan idiay Taga tapno mangyadal iti sabali pay a babai. Umiankami iti balay daytoy a babai ken ti pamiliana sa aglugankami iti bus nga agawid idiay Faga iti kabigatanna. Nagtultuloy daytoy a rutinami iti agarup dua a tawen. Makaparagsak ta agpada dagitoy a babbai ken ti pamiliada a nagbalin nga aktibo a Saksi idi agangay.

Idi pimmanaw dagiti kabagiak ditoy Savaii, nagbatiak tapno aywanak ti bassit a grupo dagiti kakabsat ken dagiti interesado a babbai idiay Faga. Indauluak ti linawas a Panagadal iti Pagwanawanan, ti Panagadal ti Libro iti Kongregasion, ken ti panangasaba. Maminsan iti makabulan nga adda panglakayen nga umay iti Apia tapno ikonduktana ti gimong iti Domingo. Agsipud ta pinaritandakami ti pangulo iti purok nga agkanta kadagiti kanta ti Pagarian kadagiti gimongmi, pigsaanmi laengen a basaen daytoy. Lima a tawen kalpasanna, adda simmangpet a taga-New Zealand nga agassawa a misionero, da Leva ken Tenisia Faai‘u, tapno tumulong iti bassit a grupomi. Simmaruno pay ti dadduma. Ita, addan dua a narang-ay a kongregasion ditoy Savaii, maysa idiay Faga ken ti sabali idiay Taga.

Nupay diak pulos nakiasawa, pagay-ayatko dagiti ubbing ken kanayonak a nasinged kadakuada. Dadduma ti nakipagnaed pay kaniak iti sumagmamano a tiempo. Maragragsakanak no makitak a rumangrang-ay dagiti “annakko” iti naespirituan ken salsalimetmetanda ti takderda iti dasig ni Jehova.

Ita ta baketakon, diakon kabaelan ti agbalaybalay. Mangyadalak iti Biblia iti mismo a pagtaengak ken kasabaak dagiti tattao a maam-ammok idiay hospital. Nupay kasta, maupayak latta gapu kadagiti limitasionko isu nga agkararagak ken Jehova tapno tulongannak a mangaramid iti ad-adu pay. Kalpasanna, insurodak dagiti misionero a mangasaba babaen iti telepono. No lagipek ti napalabas, makitak a talaga a sinungbatan ni Jehova dagiti kararagko.

[Kahon/Diagram iti panid 118]

Idi Kalman, Ita, ken Kabigatanna

Agpada ti oras iti Samoa ken Tonga, ngem umun-una iti maysa nga aldaw ti kalendario iti Tonga! Apay? Ngamin, agsinnumbangir ti ayan ti Tonga ken Samoa iti international date line​—adda iti laud ti Tonga ket ti Samoa adda iti daya. Gapuna, nupay aginnasideg laeng dagiti dua, ti Tonga ti umuna a pagilian a mangrambak iti Memorial ti ipapatay ni Kristo iti kada tawen, ket ti Samoa ti maysa kadagiti kaundian.

[Diagram]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

\

\

\

\

\ SAMOA

| 7:00 p.m.

| Wednesday

|

|

|

|

|

TONGA |

7:00 p.m. | SOUTH PACIFIC OCEAN

Thursday |

|

|

International | Date Line

|

| NIUE

|

|

|

|

|

|

|

|

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 123, 124]

Patarus ti Biblia a Nangitan-ok iti Nagan ti Dios

Idi 1884, impatarus dagiti misionero iti Kakristianuan ti Biblia iti lenguahe a Samoano a nakausaran ti nagan a Jehova iti intero a Hebreo a Kasuratan. Namimpat met a nagparang iti Kristiano a Griego a Kasuratan ti napaababa a porma ti nagan ti Dios nga Aleluia, a kaipapananna “Idaydayawyo ni Jah.” (Apoc. 19:1-6) Nupay kasta, ti narebisar nga edision daytoy a patarus idi 1969, inikkatna ti nagan a Jehova iti tunggal bersikulo a nagparanganna malaksid iti maysa​—nga agparang a saan a nadlaw dagiti nagipatarus! (Ex. 33:14) Inikkat met dagiti pangulo ti relihion ti nagan ti Dios kadagiti pagkantaanda ken inupayda dagiti miembroda a mangusar iti nagan a Jehova.

Ngem idi Nobiembre 2007, naragsakan dagiti mangipatpateg iti Biblia idiay Samoa nga immawat iti New World Translation of the Christian Greek Scriptures a naipatarus iti lenguahe a Samoano. Daytoy nga umiso ken nalaka a maawatan a patarus, simamatalek nga insublina ti nagan ti Dios iti naipaltiing a teksto. Ni Geoffrey Jackson, a nagserbi idi a misionero idiay Samoa ken agserserbi itan a kameng ti Bagi a Manarawidwid, ti nangiruar iti dayta a baro nga edision bayat ti espesial a kombension ti amin nga isla a naangay idiay Apia, Samoa.

Impadamag ti telebision ti pannakaipablaakna ket adu ti naginteres iti dayta. Dadduma ti nagtelepono iti Bethel ti Samoa tapno agkiddawda iti kopia daytoy a patarus. Maysa a nabayagen nga opisial ti gobierno ti nagkiddaw iti sangapulo a kopia nga iwarasna kadagiti kaopisinaanna. Nagkiddaw ti maysa a prinsipal ti eskuelaan iti lima a kopia nga itedna a premio iti kalaingan nga estudiantena iti ngudo ti tawen.

Nagsayaat ti komento ti adu a tattao maipapan iti naannad a pannakaipatarus dagiti sasao iti daytoy a baro a bersion, a mangipaay iti nalawlawag a kaipapanan ti orihinal a teksto. Ti New World Translation ipalagipna met kadagiti Samoano ti kinapateg ti panangusar iti nagan ti Dios. Ti special pioneer iti Vailele, Upolu a ni Finau Finau inusarna ti modelo a kararag nga insuro ni Jesus tapno maawatan ti maysa a babai a napateg a mausar dayta a nagan.

Kalpasan a binasana ti Mateo 6:9, sinaludsod ni Finau, “Makinnagan ti pagarupem a rumbeng a maidaydayaw?”

“Ti Apo,” kinuna ti babai.

“Ngem kuna ti 1 Corinto 8:5 nga adda adu a ‘didios’ ken adu nga ‘appo,’” kinuna ni Finau. “Kasano koma nga Apo ti nagan ti Dios idinto ta kasta met laeng ti mayawag iti adu a palso a dios?”

Kalpasanna, impakitana kenkuana ti nagan a Jehova ken inlawlawagna nga inikkat ti Kakristianuan dayta a nagan iti impatarusda a Biblia. Kas panangipaganetget, innayonna: “Ita, panunotem, no adda mangpadas a mangikkat wenno mangbaliw iti natan-ok a nagan ti pamiliam (matai), ania ti riknam?”

“Makapungtotak la ketdi,” kinuna ti babai.

“Siempre,” kinuna ni Finau, “kasta met ti rikna ni Jehova kadagiti mangpadpadas a mangikkat iti naganna manipud iti Saona.”

[Ladawan]

Ti Samoano a “New World Translation of the Christian Greek Scriptures”

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 126, 127]

“Namin-adu a Benindisionannak ni Jehova”

LUMEPA YOUNG

NAYANAK 1950

NABAUTISARAN 1989

ABABA A PAKASARITAANNA Daytoy nga anak ti dati a primero ministro ket agserserbi kas regular payunir idiay Apia.

DIMMAKKELAK iti isla ti Savaii kas maysa nga anak ti naballigi a negosiante ken politiko. Tangay ni tatangko ket addaan iti nalawa a pagmulaan ti kakaw ken agarup 200 ti trabahadorna, dagiti periodiko iti Samoa inawaganda ni Tatang a Cocoa Baron, ket nagserbi kas primero ministro iti Samoa iti sumagmamano a tawen.

Maysaak kadagiti 11 nga annak. Saan unay a relihioso ni Tatang, ngem insuro kadakami ni nanangko dagiti napateg nga ibagbaga ti Biblia. Idi natay ni Nanang, naikawaak unay. Gapuna, idi ni Judy Pritchard, maysa a kabsat a misionera, kinasabaannak maipapan iti namnama a panagungar, naragsakanak iti namnama a makitakto manen ni Nanang!

Nagadu ti insaludsodko ken Judy, ket inusarna ti Biblia a nangsungbat iti amin a saludsodko. Di nagbayag, makipagad-adalakon iti Biblia kenkuana. Idi agangay, tumabtabunoakon kadagiti gimong dagiti Saksi.

Idi damo, ti lakayko a ni Steve, maysa a nalatak a diakono iti relihion iti purokmi, binusorna ti panagadalko. Impannak kadagiti sumagmamano a klero a nangpadas a nangkombinsir kaniak tapno sumardengak a tumabuno kadagiti gimong ti Saksi. Ngem diak inkankano dagiti balakadda. Simmaganad impannak ken tatangko, a nangibaga laeng kaniak a makipagadalak kadagiti Saksi iti sabali a lugar, saan nga iti balaymi. Ngem linaisdak dagiti kakabsatko gapu ta binaliwak ti relihionko. Nupay kasta, diak simmardeng a nagadal iti kinapudno nga isursuro ti Biblia.

Idi kualipikadoakon kas agibumbunannag iti Pagarian, ti immuna a nangasabaak ket iti balay ti maysa kadagiti ministro iti gabinete ni tatangko. Masansan idi a tumabuno daytoy a ministro kadagiti napolitikaan a miting iti balaymi ket am-ammonak unay. Napalalo ti nerbiosko ta naglingedak iti likudan ti kaduak a nangasaba! Masmasdaaw dagiti tattao a makakita kaniak a mangaskasaba ket damagenda, “Ania ngay ti kuna ni tatangmo?” Ngem rasonable a tao ni tatangko ket ikalinteganna ti baro a pammatik. Kasta met, magusgustuanna idi ti agbasa kadagiti magasin a Pagwanawanan ken Agriingkayo!

Idi agangay, napagballigiak ti panagbutengko iti tao ket nagbalinak a regular payunir. Pagay-ayatko ti mangyadal iti Biblia, ket adda listaak iti agarup 50 a posible a mayadalan no adda bakante iti eskediulko. Ngem ti pakaragsakak unay ket ti panangisurok iti kinapudno kadagiti uppat nga annakko. Ti anakko a ni Fotuosamoa ken ni lakayna nga Andrew kasta met ti anakko a ni Stephen ken ni Ana a baketna ket agserserbida itan iti Samoa Bethel. Natulongak met ti adingko a babai a ni Manu a mangammo iti kinapudno. Uray ni lakayko nga Steve, a nangbusor idi kaniak, nangrugin a makipagadal iti Biblia ken makigimgimongen. Talaga a namin-adu a benindisionannak ni Jehova.

[Dagiti Ladawan]

Kannigid: Da Fotuosamoa ken Andrew Coe; kannawan: da Ana ken Stephen Young

[Kahon/Ladawan iti panid 129, 130]

Ti Pagpiliak​—Ni Jehova Wenno ti Karerak Kas Umaayam iti Golf?

LUSI LAFAITELE

NAYANAK 1938

NABAUTISARAN 1960

ABABA A PAKASARITAANNA Inkeddengna ti agpayunir imbes nga ituloyna ti karerana nga agbalin a nalaing nga umaayam iti golf.

AGTAWENAK iti 18 idi naammuak a ti kaarrubami a pamilia iti ballasiw ti kalsada ket nakitimpuyogdan iti relihion a maawagan a dagiti Saksi ni Jehova. Interesadoak unay a mangammo no apay nga us-usarenda ti nagan ti Dios a Jehova kas nagan ti relihionda, isu a binisitak ni Siemu Taase nga isu ti ama ti pamilia ket dinamagko no apay. Naallukoyak iti naasi a kababalinna ken iti panagrasonna a naibatay iti Kasuratan. Inyadalannak ngarud iti Biblia ket rinugiakon ti tumabuno kadagiti gimong. Idi naammuan ni tatangko ti ar-aramidek, binutbutengnak. Nagpakaasiak a palubosannak a makigimong, ngem impapilitna a sardengak ti makitimpuyog kadagiti Saksi ni Jehova. Ngem nasdaawak ta kabigatanna, nagbaliw ti panunotna. Inlawlawag ni ikitko ti makagapu, “Bayat a matmaturogka, impukpukawmo ‘Jehova, pangngaasim ta tulongannak!’” Nagtagtagainepak la ketdi idi ket agsasaoak a matmaturog. Makaparagsak ta limmukneng ti puso ni tatangko gapu kadagiti sangsangitko.

Kasta met, iti ballasiw ti kalsada manipud pagtaenganmi, adda kakaisuna a pagay-ayaman ti golf iti Samoa, a sadiay nga agsapul ken agilakoak kadagiti napukaw a bola ti golf ket adda met bassit mateggedak. Idi agangay, nagbalinak a paraawit kadagiti alikamen ti pangulo ti estado ti Samoa a ni Ari Malietoa, no agay-ayam idi iti golf. Namnamaen ti ari nga agbalinakto a nalaing nga umaayam iti golf isu nga intedna kaniak ti daan a pak-olna iti bola ti golf. Kasta met, dua a negosiante iti lugarmi ti inyurnosna a mangisponsor kaniak tapno agbalinak a propesional nga umaayam iti golf. Mamati a ti kinalaingko iti golf ti “mangpalatak iti Samoa.” Naragsakanak! Ngem di nagbayag, nangrugin a masinga ti panagserbik ken Jehova gapu iti golf, ket makonsiensiaak gapu iti dayta.

Masapul nga agdesisionakon idi inabakko dagiti internasional a propesional nga umaayam iti golf iti Samoan Open Golf Championship. Naragsakan ti ari ket kayatna a maam-ammok ti maysa a nalatak nga Americano nga umaayam iti golf bayat ti maysa nga espesial a pangrabii. Alusiisenak ket kinunak iti bagik: ‘Masapul nga agdesisionkan. Ti kadi golf ti piliem wenno ni Jehova?’ Iti daydi a rabii, tinabunuak ti panagensayo para iti asamblea sirkito imbes a ti espesial a pangrabii.

Kas iti ninamnamak, nakapungtot ti ari gapu iti dayta. Idi kinomprontarnak ni tatangko, napaut ti saritaanmi ket inlawlawagko manipud iti Biblia no apay a nakapatpateg kaniak ti panagserbi ken Jehova. Nagsiddaawak ta agsangit metten sa imbagana kaniak: “Idi agtawenka iti lima, masaksakitka unay ket imbagada a nataykan. Ibabbabadaka idin iti tanem idi nga adda uyokan a nangsilud dita rupam. Kellaat nga imkiska ket nangrugika a nagsangit​—sakbay unay ti pannakaitabonmo! Ita, mamatiakon a naispalka tapno agbalinka a saksi agpaay ken Jehova a Dios.” Sipud idin, dinakon pulos binusor.

Idi immakarak idiay New Zealand, nagserbiak iti las-ud ti 10 a tawen kas regular pioneer ken kalpasanna kas special pioneer. Kalpasanna, inkallaysak ni Robyn a maysa met nga special pioneer. Idi agangay, naaddaankami iti tallo nga annak ket immakarkami idiay Australia. Iti simmaganad a 30 a tawen, nagtrabahoak iti amin-tiempo tapno suportarak ti pamiliak. Kabayatanna, natulonganmi ti adu a kabagianmi a mangammo iti kinapudno. Inkarkararagko met ken Jehova a tulongannak a makasubli iti kinapayunir. Anian a ragsakko ta kalpasan ti panagretirok iti pagtrabahuak idi 2004, natun-oyko dayta a kalatko. Anian a ragsakko ta pinilik ti agserbi ken Jehova imbes nga itultuloyko ti karerak kas umaayam iti golf!

[Kahon/Ladawan iti panid 135]

Adda Naimbag a Resulta ti Panangsanay Dagiti Nagannak

PANAPA LUI

NAYANAK 1967

NABAUTISARAN 1985

ABABA A PAKASARITAANNA Nagserbida ken baketna a Mareta kas special pioneer idiay Samoa.

IDI impasalistak iti primaria ti baritomi a ni Sopa, nangtedak iti prinsipal iti kopia ti broshur a Dagiti Saksi ni Jehova ken ti Edukasion ket inlawlawagko ti takdertayo maipapan kadagiti narelihiosuan ken nasionalistiko nga ar-aramid.

Ngem kabigatanna, imbaga ni Sopa kadakami a pinisang ti prinsipal ti broshur iti sango dagiti nagtitipon nga ubbing ken mannursuro ket imbilinna kadagiti ubbing a Saksi nga agkantada iti kanta ti simbaan. Idi nagkedkedda, pinagtakderna ida iti sango ti intero a tallaong ket imbilinna a kantaenda laengen ti maysa kadagiti narelihiosuan a kantada. Namnamaen ti prinsipal a daytoy ti mangpabuteng kadakuada tapno umannugotda nga agkanta ti kanta iti simbaan. Nupay kasta, kinuna ni Sopa kadagiti ubbing a Saksi, “Kantaentayo ti ‘Jehova, Agyamankami,’” ket indauluanna dagiti ubbing a nangkanta iti dayta.

Nagustuan ti prinsipal dayta ket kinomendaranna ni Sopa gapu iti turedna. Ti prinsipal ken ti dadduma a mannursuro naginteresda iti kinapudno idi agangay. No makitanakami ti prinsipal, damagenna ni Sopa ket pakomustaanna. Nagtultuloy ni Sopa a rimmang-ay iti naespirituan ket nabautisaran idi 2005.

[Kahon/Ladawan iti panid 138, 139]

“Saan nga Adayo ti Pagpagnaenmi a Mapan Makigimong”

VALU LOTONUU

NAYANAK 1949

NABAUTISARAN 1995

ABABA A PAKASARITAANNA Kaduana dagiti innem nga annakna a magmagna iti 22 a kilometro iti kabambantayan no mapanda makigimong.

IDI 1993, simmarungkar dagiti Saksi ni Jehova iti pagtaengak idiay Lefaga, ket nakipagadalak iti Biblia kadakuada. Di nagbayag, tumabtabunokamin nga agiina kadagiti Nakristianuan a gimong idiay Faleasiu, a 22 a kilometro ti kaadayona iti bangir ti isla.

Kadagiti gimong iti ngalay ti lawas, masapa a dagasek dagiti annakko idiay eskuelaan. Idi namutbuteng ti dadduma a mannursuro nga ikkatenda dagiti annakko, inlawlawagko kadakuada a nakapatpateg ti pannakigimongmi gapu iti naespirituan a panggep. Tunggal maysa kadagiti annakko awitenna ti bukodna a kawes a makigimong, Biblia, pagkantaan, ken ti pagadalan a publikasion a naikabil iti supot a plastik. No dadduma ilugandakami dagiti aglabas a bus, ngem kaaduanna a magmagnakami iti 22 a kilometro.

No makasangpetkamin iti Kingdom Hall idiay Faleasiu, pasangbayen ken pakanendakami dagiti Saksi sadiay. Palubosandakami met nga agdigus ken agsukat iti nadalus a kawes a pakigimong. Kalpasan ti gimong, rugianmin ti magna nga agawid. No dumtengkami iti tapaw ti turod a nangbingay iti isla, sumardengkami tapno makaridep dagiti ub-bing. Siputak no adda lumabas a mabalin a pakilugananmi. Gagangay a parbangonen no makaawidkami. Kabigatanna, iti alas singko, agriingak manen tapno makaluganak iti bus nga agsubli idiay Faleasiu tapno mapanak mangasaba.

Naminsan, naayabanak a sumango kadagiti naummong a matai nga indauluan ti kangatuan a pangulo ti purok. Kayatda a maammuan no apay nga agbiaheak iti adayo a mapan idiay Faleasiu imbes a makimisaak iti simbaan iti purokmi, nangruna daydiay impasdek ni lolok. Kamaudiananna, binilindak nga isardengkon ti makigimong idiay Faleasiu. Ngem diak impalubos nga adda asinoman a mangpasardeng kaniak a makigimong. Determinadoak nga agtulnog iti Dios a nangnangruna ngem kadagiti tattao.​—Ara. 5:29.

Di nagbayag, nairteng unayen ti kasasaad. Idi saanko a tinabunuan ti toonai iti purok (piesta iti Domingo a tabtabunuan dagiti ministro ti simbaan, diakono, ken dagiti matai ti purok), minultadak ti konsilio iti lima a dadakkel a baboy. Nadagsen unay daytoy kaniak, tangay agsolsoloak nga ina ken babassit pay dagiti innem nga annakko. Nupay kasta, naitedko met laeng dagiti multa a baboy manipud kadagiti tarakenko. Ngem idi agangay, rinaem dagiti pumurok ti natibker a takdermi ket saandakamin a binusor.

Iti adu a tawen, talaga a kasapulan ti panagregget tapno makatabunokami kadagiti gimong. Ngem nagunggonaankami iti dayta. Nagbalin nga aktibo a Saksi ti amin nga annakko, ken maysan kadakuada ti ministerial nga adipen.

Magmagnakami pay latta kadagiti annakko a mapan makigimong. Ngem saanen nga iti 22 a kilometro a kabambantayan nga agturong idiay Faleasiu no di ket agingga laengen iti kalsada. Adda ngaminen napintas a Kingdom Hall a naibangon idi 2001 iti mismo a purokmi. Dayta ita ti paggimgimongan ti maysa a narang-ay a kongregasion. Isu nga uray ita, saan nga adayo ti pagpagnaenmi a mapan makigimong.

[Tsart/Graph iti panid 132, 133]

DAGITI PASAMAK ITI PANAGLABAS DAGITI TAWEN​—Samoa

1930

1931 Nakagteng ti naimbag a damag idiay Samoa.

1940

1940 Nagiwaras ni Harold Gill iti bokleta a Sadino ti Ayan Dagiti Natay?, ti kaunaan a publikasion a naipatarus iti lenguahe a Samoano.

1950

1953 Nabuangay ti umuna a kongregasion idiay Apia.

1955 Simmangpet idiay American Samoa dagiti misionero a nagraduar iti Gilead.

1955 Naipabuya ti pelikula a The New World Society in Action iti intero nga American Samoa.

1957 Kaunaan nga asamblea sirkito idiay American Samoa.

1958 Nangrugi a naipatarus Ti Pagwanawanan iti lenguahe a Samoano.

1959 Kaunaan nga asamblea sirkito idiay Western Samoa.

1960

1970

1974 Simmangpet dagiti misionero idiay Samoa. Nangrugi ti trabaho a panangasaba idiay Tokelau.

1980

1984 Naipasdek ti sanga nga opisina iti pagtaengan dagiti misionero idiay Sinamoga, Apia.

1990

1991 Dinidigra ti bagyo a Val dagiti isla.

1993 Nayimprentan ti Samoano nga edision ti Pagwanawanan a kagiddan ti Ingles nga edision. Naidedikar ti baro a Pagtaengan a Bethel ken Assembly Hall.

1996 Naipatangatang ti “Sungbat Dagiti Saludsodyo Maipapan iti Biblia” iti linawas a programa ti radio nga FM.

1999 Pimmartak ti programa a panagibangon kadagiti Kingdom Hall.

2000

2007 Nairuar ti Baro a Lubong a Patarus ti Kristiano a Griego a Kasuratan iti lenguahe a Samoano.

2010

[Graph]

(Kitaenyo ti publikasion)

Dagup Dagiti Agibumbunannag

Dagup Dagiti Payunir

700

400

100

1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010

[Ladawan]

Da Frances ken Paul Evans

[Mapa iti panid 73]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

HAWAII

AUSTRALIA

NEW ZEALAND

TOKELAU

Swains Island

SAMOA

AMERICAN SAMOA

Manu’a Islands

Rose Atoll

SOUTH PACIFIC OCEAN

NIUE

International Date Line Wednesday

‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐

Thursday

TONGA

AMERICAN SAMOA

Tutuila

PAGO PAGO

Petesa

Tafuna

Fagatogo

Lauli‘i

‘Aunu‘u

SAMOA

Savaii

Aopo

Lata

Taga

Faga

Salimu

Fogapoa

Upolu

APIA

Faleasiu

Siusega

Vailele

Lefaga

Vava‘u

APIA

Vaiala

Faatoia

Sinamoga

[Ladawan iti panid 66]

[Ladawan iti panid 74]

Da Pele ken Ailua Fuaiupol ti kaunaan a Samoano a nangidedikar iti biagda ken Jehova

[Ladawan iti panid 81]

Immakar da Ron ken Dolly Sellars idiay Samoa idi 1953 tapno agserbi iti lugar a dakdakkel ti panagkasapulan

[Ladawan iti panid 84]

Da Richard ken Gloria Jenkins idi aldaw ti kasarda idi Enero 1955

[Ladawan iti panid 85]

Da William ken Marjorie Moss idi nagbiaheda nga agturong idiay Samoa

[Ladawan iti panid 95]

Gagangay a pagtaengan dagiti Samoano

[Ladawan iti panid 100]

Daytoy ti kaunaan a Kingdom Hall idiay Samoa a naibangon idiay Apia

[Ladawan iti panid 107]

Ti damo a Kingdom Hall, iti Tafuna, American Samoa

[Ladawan iti panid 115]

Ni Metusela Neru

[Ladawan iti panid 116]

Ni Saumalu Taua‘anae

[Ladawan iti panid 131]

Ni Ane Ropati (Gauld itan) nagmatalek iti dasig ni Jehova kas agtutubo

[Dagiti Ladawan iti panid 141]

Opisina ken Bethel iti Samoa

Komite ti Pagilian iti Samoa: Hideyuki Motoi, Fred Wegener, Sio Taua, ken Leva Faai‘u