Ti Nakaragragsak a Lubong ti Panaglinglingay

HOLLYWOOD! Sadinoman ti pagnanaedanyo iti lubong, nalabit dayta a nagan ipalagipna dagiti sine ken panaglinglingay. Maawagan no dadduma a kabisera ti panaglinglingay iti lubong ken Tinseltown, awanen ti sabali a lugar a dandani kapada ti show business a kas daytoy a kabangibang iti Los Angeles, California. Pudno a kasla dayta ti sentro ti lubong a pakaawisan ken pakaragsakan. Kas kinuna ti maysa a mannurat, “ti pakasaritaan ti Hollywood a kas ti manangpataud kadagiti pelikula nga ar-arapaap ket nagbalinen a sangalubongan.”

Panaglinglingay—Dakkel a Negosio

Ngem saan laeng a ti pakasaritaan ti Hollywood ti nagsaknap iti sangalubongan; ti “Hollywood” ket maysa a dakkel, manglikmut iti globo a negosio kadagiti sabali a pagilian. Kinapudnona, sigun iti magasin a Time, ti panaglinglingay ti maikadua iti alikamen iti law-ang a kadadakkelan a negosio ti Estados Unidos iti sabali a pagilian. Ti industria ti panaglinglingay makabiruk iti ginasut a bilion a doliar iti tinawen, ket dakkel a paset—agarup 20 porsiento—ti aggapu kadagiti dadduma a pagilian.

Makabiruk ti Estados Unidos iti manipud 35 porsiento iti amin a masapulan ti lubong iti panaglako kadagiti libro, 50 porsiento manipud iti masapulan ti lubong kadagiti recording, 55 porsiento agpadpada iti sine ken kadagiti maabangan a video ken 75 agingga iti 85 porsiento iti masapulanna iti TV.

Kas subad daytoy a nagdakkelan a masapulan, ti Hollywood linglingayenna ti lubong. Saan a gapu ta maragsakan ti lubong iti dayta—saan laeng a maymaysa a pagilian ti nagreklamo maipapan iti panangtengngel ti kultura nga Americano, ta kaykayaten dagiti agtutuboda dagiti aglablabes a kapanunotan ken ug-ugali manipud America ngem dagiti lokal a kapanunotan ken ug-ugali. Dina kayat a sawen, nupay kasta, nga aggapu laeng idiay Estados Unidos ti panaglinglingay. Adu a pagilian ti addaan iti bukodda nga industria ti panaglinglingay—dagiti sine, TV, recording, liblibro, ay-ayam, ken dadduma pay.

Panaglinglingay—Nalaka a Magun-odan Itatta

Asinoman ti manglinglingay wenno asino ti rumbeng a manglinglingay ti lubong, ti nakaskasdaaw ket ti panaglinglingay a mismo nakalaklaka a magun-odan, nakaad-adu itatta ta naan-anay a naiduma ti panangtamingtayo iti nagbaliw a kasasaad. Tapno iyilustrar: No nagbiagkayo maysa a siglo ti napalabasen, kasano kasansan a nalinglingaykayo kadagiti nasanay, nalalaing a managpabuya? Uray pay no nagnaedkayo iti kababaknangan a daga, nalabit a nagsagabakayo gapu iti kurang a panaglinglingay sigun iti kapanunotan iti agdama a kaputotan. Kas pangarigan, mabalin a marigatankayo nga agbiahe a mapan iti maysa nga opera wenno simponia a konsierto. Itatta basta umimdengtayo laeng kadagiti maaw-awit nga stereo a mangtokar iti aniaman a kita ti adda a musika, wenno itugawtayon iti butaka ti pamilia ket, babaen panangitalmeg iti buton, malinglingaytayo babaen iti dandani aniaman a kita ti ar-arapaapen a pabuya.

Iti aniaman a narang-ay a pagilian, adda kadagiti adu a pagtaengan ti maysa a TV, VCR, ken CD wenno pagpatokaran a cassette, agraman dagiti dadduma pay nga elektroniko nga alikamen. Dadduma nga ubbing dumakkelda nga addaan kadagiti TV iti balay a dandani kadawyan laeng a kas iti sarming. Kadagiti napanglaw a pagilian, adu nga ili ken sangakaarrubaan ti addaan iti pagbuyaan iti TV a sadiay ti pagtitiponan dagiti tao iti rabii tapno malinglingayda. Naynayen a pampanunoten ti sangatauan ti TV. Napno dagiti oras a kaawan ti trabaho iti umad-adu a kita ti panaglinglingay.

Adda kadi pagdaksan dayta? Adda kadi pagpeggadan dagiti moderno a panaglinglingay? Wenno ti kadi kinaadu dagiti paglinglingayan itatta kaipapananna a nakaad-adu ti pagpilian? Maaddaantayo iti natimbeng a panangmatmat iti nakaragragsak a lubong iti panaglinglingay.

Natimbeng a Panangmatmat iti Panaglinglingay

“TI KANAYON a trabaho nga awan panagaliwaksay pagbalinenna ni Jack a naliday.” Pagaammo unay dayta a pagsasao itatta ta malipatan payen nga agpayso dayta. Kinapudnona, “ti kanayon a trabaho nga awan panagaliwaksay” mabalin nga ad-adu pay ti pagdaksanna ken Jack ngem ti panangpalidayna kenkuana. Daytat’ mamagbalin kenkuana a workaholic, awanen ti aniaman a napateg no di ti trabaho.

Usigenyo, kas pangarigan, ti maysa a parikut a timmaud idiay Japan, maysa a pagilian a nalatak iti nainget a kababalin iti trabaho. Masansan a mainanama a dagiti empleado ag-overtime-da tunggal rabii ken kadagiti ngudot’ lawas. Kinuna ti Maclean’s, maysa a magasin dagiti damdamag ti Canada, a ti gagangay a trabahador a Hapones mangbusbos iti 2,088 nga oras iti trabaho iti tinawen, no idilig iti 1,654 para iti gagangay a trabahador a taga Canada. Ngem, kinuna ti magasin: “Sinaranget dagiti kompania a Hapones ti naiduma a parikut: dagiti empleado a nagsagaba iti karoshi, wenno ipapatay gapu iti nalabes a panagtrabaho. Impadamag dagiti diario dagiti lallaki nga agtawen iti 40s a nagsagaba kadagiti atake ti puso wenno istrok kalpasan ti panagtrabahoda iti 100 nga aldaw nga awan a pulos ti bakasionda.” Ti ministri iti trabaho iti Japan nangiyusuat pay iti mangipakaammo a kampania, a napumpunno kadagiti makaawis a samiweng, a mangparegta kadagiti tao nga agbakasion kadagiti ngudot’ lawas ken agaliwaksay. Anian a nagpaiduma kadagiti pagilian iti Laud, a sadiay masapul a maallukoy dagiti tao nga agtrabaho iti intero a makalawas!

Ti Gunggona iti Panagay-ayam

Maitutop ngarud, a kaaduanna mabigbig dagiti eksperto a ti workaholismo ket maysa a sakit, saan a pagimbagan. Kasapulan ni Jack ti agay-ayam—saan laeng nga idi isut’ ubing pay; dagiti nataengan agraman dagiti ubbing kasapulanda met daytoy. Apay? Aniat’ magun-odan dagiti tattao iti panaginana, wenno panagay-ayam? Nangaramid ti listaan maipapan iti tema ti maysa a libro: “Panangiyebkas iti bagi, pannakikadua, panagkaykaysa ti isip ken bagi wenno kinanaan-anay, pisikal a salun-at, ti kasapulan a pannakaiduma wenno panagbaliw iti nakaing-inget nga eskediol ti trabaho, inana ken panagaliwaksay, gundaway a mangpadas kadagiti baro a banag ken pannakaam-ammo kadagiti kabbaro a tattao, panangibangon kadagiti relasion, panamagkaykaysa ti pamilia, panangammo ken pannakaawat iti nakaparsuaan, . . . ken tapno nasayaat ti rikna uray dika usigenen no apay. Amin dagitoy nairaman kadagiti gunggona a masarakan dagiti tattao iti panaginana.”

Impamaysan dagiti sosiologo kadagiti adu a libro ti tema a panaginana ken ay-ayam, ket umanamongda a ti panaginana ket nasken agpadpada iti indibidual ken iti kagimongan. Sigurado, nupay kasta, nga awan ti ad-adda a makaawat iti kasasaad ti tao ngem ti Namarsua ti sangatauan. Kasano ti panagriknana maipapan itoy a tema?

Maisupadi iti pagarupen ti dadduma, saan a busoren ti Biblia ti panagragragsak ken panaglinglingay. Ibagana kadatayo a ni Jehova ket maysa a naragsak a Dios ken inanamaenna a naragsak met dagiti adipenna. (Salmo 144:15b; 1 Timoteo 1:11) Idiay Eclesiastes 3:1-4, masursurotayo nga adda “nakedngan a tiempo . . . ti panagkatawa” ken “tiempo ti panagsala.” Ti Hebreo a sao maipaay iti “katawa” ditoy ket mainaig kadagiti sao a kaipapananna “ay-ayam.” Ti isu met laeng a libro ti Biblia ibagana kadatayo nga “awan sabali a naim-imbag nga agpaay iti tao ngem ti pannangan ken iyiinumna koma ken panangparag-ona iti kararuana iti kinaimbag ti nagbannoganna.”—Eclesiastes 2:24.

Itatta, maysa kadagiti kalatakan a pamay-an iti panangtagiragsak iti panaginana isut’ pannakalinglingay, ti agaliwaksay ken tagiragsaken ti pabuya dagiti paglaingan ti sabsabali. Saan met a kabbaro dayta. Ipakita ti Biblia nga iti adun a milenio naragsakan dagiti tattao a nangbuybuya iti panagsala, panagkanta, panagtokar kadagiti instrumento, wenno pannakisalisal ti dadduma iti ay-ayam.

Kas porma iti panagwatwat, ti panaglinglingay ket makagunggona unay kadatayo. Siasino ti di maragsakan kadagiti paglaingan ti maysa a nasigo nga atleta, ti nagsayaatan a panagtignay ti maysa a sumasala, ti panangsegsegga iti nasayaat, makapabileg a sine maipapan iti pannakigasanggasat, wenno ti mangduayya a tuno a di malipatan uray nabayagen a simmardeng ti kanta? Ket awan duadua a kaaduan kadatayo tinagiragsakda ti aginana babaen ti maysa a nasayaat a libro, ket pumarpartak pay ti panangukagtayo bayat a naipamaysatayo iti nagsayaat pannakaisalaysayna nga estoria.

Mainanaantayo iti kasta a panaglinglingay, ket saan la a dayta ti aramidenna. Mabalin met a tignayennatayo, paalibtakennatayo, paragsakenna ti pusotayo, pagkatawaennatayo—ken pakaammuannatayo pay. Ti literatura, kas pangarigan, adut’ maisurona kadatayo maipapan iti kasasaad ti tao. Dagiti libro ni Shakespeare ti nalawag a pangarigan kadagita.

Dagiti Peggad iti Panaglinglingay

Nupay kasta, tapno maaddaan iti natimbeng a panangmatmat iti panaglinglingay itatta, masapul a bigbigentayo dagiti peggadna agraman dagiti gunggonana. Adut’ naibagan maipapan iti dakes nga impluensia iti pananglinglingay, ngem kaaduanna mabalin a bingayen dagiti peggad iti dua a nalawat’ saklawenna a dasig: kaadu ken kalidad, ti laeng kaadu ti panaglinglingay a magun-odan ken ti linaonna. Umuna nga usigentayo ti kalidad.

Agbibiagtayo iti dakes a tiempo, ti awagan ti Biblia a “napeggad a tiempo a narigat a pakilangenan.” (2 Timoteo 3:1) Di ngarud nakaskasdaaw, nga iparangarang dagiti panaglinglingay itatta iti panawentayo, masansan ti kadadaksan a kasasaadna. Ti nakaro a kinaranggas, nakababain nga imoralidad, ken ti kadadaksan a tigtignay ti tao—kas iti racismo—naiyam-ammoda amin iti nalatak a panaglinglingay, isu a mangmulit iti dayta iti nagduduma a pamay-an. Iti pagtungpalanna, ti panaglinglingay koma ket nagbanagen a pornograpia ken kinarimon. Usigenyo ti dadduma a pangarigan.

Sine: Ti katan-okan a dayaw iti Hollywood, dagiti Oscar, tallo a lallaki ti nainaganan a “kasayaatan nga aktor” iti daytoy a tawen nagakem a kas sikopatiko a mammapatay, aminda nakalawlawag a naipabuya iti iskrin a namapatayda. Naipadamag a maysa kadakuada ti nangkagat iti rupa ti maysa a babai bayat ti panangramesna kenkuana. No maipapan iti nabirukan, maysa kadagiti naballigi unay a sine ti tawen ket naawagan Basic Instinct. No usigentayo babaen kadagiti opinion a naipaay, daytoy a titulo nalag-an laeng ti kaipapananna. Nalawag a mangrugi ti pelikula babaen iti panagdenna bayat dayta ti babai bagsolenna a maulit-ulit ti nainaigen a kaayan-ayatna babaen iti ice pick, a nangiparsiak iti dara iti intero a bagina.

Musika: Agpadpada ti musika a rap ken heavy metal a kumarkaron ti pannakababalawda iti nabiit pay gapu kadagiti isu met laeng a parikut a linaonda. Dagiti kanta a mangidayaw iti nakababbaba a sekso ken ti panangabuso kadagiti babbai, kinaranggas ken ti pananggura kadagiti nadumaduma a rasa ken dagiti polis, ken uray pay ti Satanismo ket adda aminen kadagiti record a rap ken heavy metal. Kadagiti dadduma a lugar, dagiti record a nalawag nga addaan kadagita a material masapul nga addaanda kadagiti mamakdaar nga etiketa. Ngem kas iti inamin ti managkanta iti rap a mabigbigbig kas Ice-T, mangikabil kadagiti makapakigtot a sao iti kantana tapno makagun-od iti kasta nga etiketa; ipanamnamana a maawisna dagiti managusiuso. Ti bituen iti rock a maawagan Prince kinantana ti panangidaydayaw iti incesto ti agkabsat. Masansan, dagiti musika a mabuya ad-adda pay a mangipaayda iti panangipateg iti kasta unay nga imoralidad. Ti mabuya a kanta ti nalatak a bituen a ni Madonna a Justify My Love naglatak gapu iti panangiparangna iti sadomasokismo [panagragsak iti panangparigat ti sabali] ken ti homoseksualidad. Uray pay ti MTV, maysa a channel ti TV iti E.U. nga aglatlatak no dadduma iti panangibrodkasna kadagiti imoral a video a di mariribuk ti konsiensiana, nagkedked a mangipabuya iti daytoy.

Liblibro: Usigenyo ti sumagmamano a pangarigan a nakalap iti opinion dagiti nabiit pay a libro. Ti American Psycho isalaysayna dagiti nakaam-amak nga aramid iti maipabpabuya a kankanayon a mamappapatay a mangar-aramid kadagiti nakaap-aprang a banag, agraman ti kanibalismo, kadagiti bangkay dagiti biktimana. Ti Vox naisentro iti napaut a panagpatpatang iti telepono ti maysa a lalaki ken babai a di pay nagam-ammo a mangtigtignay iti rikna ti maysa ken maysa iti sekso babaen kadagiti makaparasuk-rikna a panagsasarita. Ti Raptor ipaawatna dagiti dakes a seksual a kapadasan iti dua a maikanem a siglo a hermaphrodite, tattao nga addaan agpadpada iti mabagbagi ti lalaki ken babai. Dagiti nobela a romansa gagangayen nga idayaw ken itan-okda ti pannakikamalala ken pannakiabig. Dagiti comic books, a di makadangran idi kadagiti ubbing, masansanen a mangiparangda ita kadagiti nabatad a tema ti panagdenna, kinaranggas, ken okulto.

Ay-ayam: Agtultuloy ti dawat a panangiparit iti boksing. Nupay umad-adu ti pammaneknek a tunggal knockout mangipaay iti din maagasan a pannakadangran ti utek, ti masapulan a kuarta ken dagiti minilion a managbuya ti agtultuloy a mangawis kadagiti mannakiboksing a makilaban. Literal a ginasut a boksingero ti matay iti kastoy a pamay-an.

Dagiti dadduma nga ay-ayam, nupay kasta, ad-adu pay ti matmatay. Gagangayen ti makabasa iti rumrumsua a kinaranggas kadagiti pagay-ayaman wenno kadagiti managbuya. Dagiti derraaw a tinignay ti nasionalismo wenno ti di umiso a “kinasungdo iti maysa a grupo ti managay-ayam” pinapataynan dagiti ginasut kadagiti estadium iti aglawlaw ti lubong. Ti toreo, nga awagan ti linawas a diario nga Aleman a Die Zeit “a nalabit isut’ karurungsotan a pabuya a nagpaut agingga iti moderno a tiempo,” nabiit pay a naglatak idiay España ken makin-abagatan a Francia. Kalpasan ti panangdunor ti toro iti puso ti nalatak a 21-años a matador a ni José Cubero, ti natay a banuar naiparada a nakalungon iti aglikmut ti plaza de toros iti Madrid a daydayawen ti 15,000 nga agrayo. Naulit-ulit a naipabuya ti video recording ti ipapatayna iti TV ti España.

Ipapantayon a dagitoy ket aglablabes a kaso, ken dagitoy dida ipamatmat nga amin a panaglinglingay a kastoy ti kasasaadda ket dakes. Ngem ti natimbeng a panangmatmat iti panaglinglingay masapul a bigbigenna a mapaspasamak dagitoy a panaglablabes ken nalatakda. Apay? Bueno, nadlawyo kadin a ti kasla panaglablabes sumagmamano a tawen a napalabasen saanen a mangpadanag ken mangriribuk kadagiti tao ita? Main-inoten nga awaten ti kaaduan a tao ti panaglablabes; mairuruamen dagiti tao kadakuada. Anianto ti pakairuamanyo?

Ti Isyu iti Kaadu

Ngem uray pay no naan-anay a nadalus ti panaglinglingay, adda pay laeng ti isyu iti kaaduna. Ti industria ti panaglinglingay mangpataud iti nakaad-adu a paglinglingayan. Idiay Estados Unidos, kas pangarigan, nasurok a 110,000 a nagduduma a libro ti naipablaak idi laeng 1991. No maungpotyo a basaen ti maysa a libro iti tunggal aldaw, alaenyo ti nasurok a 300 a tawen a mangbasa kadagiti libro [a maipablaak] iti maysa laeng a tawen! Mangpataud ti industria ti pelikula iti E.U. kadagiti nasurok a 400 a sine iti tinawen, ket adu a pagilian ti gumatang kadagitoy ken mangpataudda met kadagiti bukodda a sine. Ti industria ti India mangpataud kadagiti ginasut a pelikula a Hindi iti tinawen. Ken asino ti makabilang kadagiti record ti musika, dagiti compact disc, ken dagiti tape a rummuar iti tinawen? Sa adda pay ti TV.

Kadagiti nabaknang a pagilian, adda pinulpullo a channel a pagbuyaan iti TV—dagiti cable station, satellite channel, ken dagiti gagangay a brodkas. Daytoy kaipapananna nga adda kankanayon a paglinglingayan a sumrek iti pagtaengan iti 24 nga oras iti inaldaw. Dagiti ay-ayam, musika, drama, komedia, science fiction, pabuya a mapagsaludsodan dagiti nalatak a tattao, sine, amin dagitoy nalaka a mabuya babaen ti panangitalmeg laeng iti buton iti TV. Babaen iti VCR, rinibo kadagiti sine ti mabuya, agraman dagiti di mabilang a video a mangilawlawag no kasano ti panangaramid kadagiti bambanag, mabuya a musika, ken dagiti makaisuro a tape maipapan iti nakaparsuaan, historia, ken siensia.

Ngem sadino ti pangalaan iti tiempo a mangbuya amin kadagitoy? Mabalin a ti teknolohia mangiyeg kadatayo kadagiti datdatlag a giddato a panaglinglingay—panunoten laengen no kasano a nasdaaw koma ni Mozart a nakangeg iti maysa kadagiti simponiana iti maaw-awit nga stereo! Nupay kasta, saan a makapataud ti teknolohia ti tiempo a kasapulan a mangtagiragsak kadagita amin a ragragsak. Kinapudnona, iti dadduma a pagilian a narang-ay unayen ti teknolohia, ad-adda nga agannayasda iti basbassit a panaginana, imbes nga ad-adu.

Gapuna no palubosanyo, nalaka laeng nga ibusen amin ti panaglinglingay ti tiempo a panaginanatayo. Ket laglagipentayo koma a ti panaglinglingay ket maysa laeng a porma iti panagwatwat, a kadawyanna awan a pulos ti panagtignay. Kaaduan kadatayo masapul met a rummuar ken mangaramid iti banag a pagtignayantayo, makipaset imbes nga agtugaw laeng tapno malinglingay. Adda ti pannagna, panangtagiragsak kadagiti naimbag a kakadua, panagay-ayam.

No biddut ti panangipalubos iti panaglinglingay a mangibus iti amin a tiempotayo maipaay iti panaginana, anian a dakdakes pay ti panangipalubos iti dayta a mangibus iti tiempotayo a rumbeng a maipaay iti natantan-ok nga obligasion, kas iti [obligasion] iti Namarsuatayo, pamilia, trabaho, gagayyemtayo! Nasken unay, ngarud, ti maaddaan iti natimbeng a panangmatmat iti panaglinglingay! Kasano ti panangikeddengtayo no ania a panaglinglingay ti dakes para kadatayo, ken kasano kaadu ti nalabes?

[Dagiti Ladawan iti panid 7]

Dadduma a panaglinglingay paragsakenda ti pusotayo ken pakaammuandatayo

Aniat’ Pilienyo a Panaglinglingay?

MAYSA a banag ti maaddaan ti natimbeng a panangmatmat iti panaglinglingay. Sabali met a banag ti panangipakita iti kinatimbeng iti panagpilitayo iti panaglinglingaytayo. Nalaka laeng a makita nga adda umiso a lugar ti panaglinglingay, ngem adut’ awan mamaayna ken basta pagsayangan laeng iti tiempo. Kaskasdi, masapul a mangikeddengtayo nga inaldaw—ket saan a kanayon a nalaka dayta.

Kas nakitatayon, ti industria ti panaglinglingay pagbalinenna a narigat ti mangikeddeng. Adda makaallilaw a kaadu ti pagpilian, ngem iti rinibo a tawenen, nangipaay ti Biblia kadagiti nasingpet-panagpuspusona a tattao ti kasapulanda a panangiwanwan. Saan a pinagbalin ti moderno a teknolohia dagiti prinsipio ti Biblia nga awan mamaayna; maisupadi ketdi, ad-adda a makagunggona ken kasapulan ida kadagitoy a nariribuk a tiempo ngem idi. Gapuna kitaentayo no kasano a maiyaplikartayo dagita a prinsipio kadagiti dua a pagpeggadan ti panaglinglingay—ti linaonna ken ti busbosenna a tiempo.

Ania dagiti Pagalagadan ti Biblia?

Patayen ti maysa nga agtutubo ti bagina, ket natakuatan a nakaro ti panagdengdengngegna iti musika a heavy metal a nangiparegta iti panagbekkel. Pinang-or ti 14-años a balasitang ti inana agingga a natay, ket agparang nga isut’ naigamer met iti kasta unay iti heavy metal. Patayen ti 15-años a barito ti maysa a babai, ket kunaen ti abogadona nga isut’ naimpluensiaan iti horor a pelikula a mangitamtampok iti kinaranggas. Manglukat ti maysa a sine maipapan iti kinaranggas ti gang, ket adda panagaapa dagiti grupo dagiti agtutubo iti mismo a sinean ken dagidiay a nakalinea a mangbuya iti pelikula.

Nalawag, ti linaon ti paglinglingayan a pilientayo adda epektona kadatayo. Mabalin a laksiden dagiti dadduma nga eksperto a dagiti naisalaysayen nga immuna ket mammano a pasamak nga awan ti kinapudnona. Nupay kasta, dagiti prinsipio ti Biblia adda pakainaiganda iti parikut. Kas pangarigan, usigenyo dagitoy a nalaka a maawatan a sasao: “Ti makikuyog kadagiti masirib, masiribto; ngem ti makilangen kadagiti maag dakesto ti pagbanaganna.” (Proverbio 13:20) Saan kadi a kasta ti pagtungpalan ti dadduma a panaglinglingay—ti pannakipagna, wenno pannakikadua, kadagiti tattao a maag, wenno awan kaes-eskanna iti moral? Kasta met, mabasa ti 1 Corinto 15:33: “Saankayo a maallilaw. Dagiti dakes a pannakikuyog dadaelenda dagiti nasayaat a kababalin.” Saan a narigat nga awaten dagitoy a termino, awan dagiti eksperto nga agsisimparat ti kapanunotanda. Daytat’ simple a linteg maipapan iti kasasaad ti tao. No makilangentayo a kanayon kadagidiay a nababa ti moralda, agbalinto a dakes ti kababalintayo.

Dagita a prinsipio ket makatulongda met no maipapan iti panangdaydayaw kadagiti bituen iti ay-ayam, sine, TV, ken musika. Nupay masansan a dagiti bituen idayawda ti kinaranggas wenno imoralidad, agpadpada kadagiti pabuyada ken kadagiti panagbiagda a mismo, dagiti agrayo kadakuada—nangnangruna dagiti agtutubo—ti kasla mangdaydayaw pay laeng kadakuada. Nabiit pay a kinuna ti diario a The European: “Itudo dagiti sosiologo nga iti nailubonganen a kagimongan mabalin nga ak-akmen dagiti bituen iti pop ti akem idi ti relihion iti biag dagiti adu nga agtutubo.” Ngem paliiwenyo ti kunaen ti Salmo 146:3: “Dikay agkammatalek kadagiti prinsipe, wenno ti anak ti tao, a kenkuana awan ti pannakaisalakan.” Ket kunaen ti Proverbio 3:31: “Dika apalan ti tao a naranggas, wenno pilien ti uray ania kadagiti dalanna.”

Ti sabali pay a kangrunaan a prinsipio ket: No mangaramidkayo kadagiti pangngeddeng, rebbeng nga usigen dagiti Kristiano ti epektona saan laeng nga agpaay kadakuada no di ket iti pay sabsabali iti kongregasion Kristiano, agraman dagidiay ad-adda a sensitibo dagiti konsiensiada. (1 Corinto 10:23-33) Iti positibo a dasig, dagiti prinsipio ti Biblia tulongannatay met a mangikeddeng kadagiti pagalagadan iti panaglinglingay isu a mabalintay a pagpilian a sitatalged. Namalakad ni apostol Pablo: “Kamaudiananna kakabsat, dagiti aniaman a banag a napudno, dagiti aniaman a banag a nadayaw, dagiti aniaman a banag a nalinteg, dagiti aniaman a banag a nadalus, dagiti aniaman a banag a makaay-ayo, dagiti aniaman a banag a naimbag ti damagda, no adda aniaman a kinasingpet ken no adda aniaman a kinadayaw, panunotenyo dagitoy a banag.”—Filipos 4:8.

Dagitoy a prinsipio ti nangiwanwan iti ili ti Dios iti adun a siglo. Dagiti Kristiano iti kadaanan a Roma dida kasapulan ti nalawag a linteg a mangibaga kadakuada a dagiti ay-ayam ti gladiador, agraman dagiti panangpapatay ken sadismoda, ket di umiso a paglinglingayan. Inyaplikarda laeng dagiti prinsipio a kas ti adda iti ngato ket iti kasta sinalaknibanda ti bagi, pamilia, ken kongregasionda.

No Kasano ti Agpili

Kasta met laeng ti aramiden dagiti pudno a Kristiano ita. No agpilida iti paglinglingayan, umuna a sukimatenda ti moral a linaonna. Kasano? Bueno, sakbay a gumatangda iti record, kas pangarigan, matmatanda ti akkubna. Kasano a naipakaammo ti musika? Itantandudona kadi dagiti nababa a pagalagadan? Gura? Iyaalsa? Pungtot? Sekso ken pananggargari? No dadduma dagiti liriko ket magun-odan tapno masukimat. Kasta met, ti akkub dagiti libro addaanda kadagiti sumario ti linaonda, ket no dadduma magun-odan dagiti naipablaak a panangmatmat. Kadagiti sine masansan nga adda met dagiti naipablaak a panangmatmat kadagiti lokal a diario ken magasin. Dadduma a pagilian mangitukonda kadagiti sistema iti panangipato iti pelikula a mabalin a makaipaay iti panangiwanwan. Nalawag, no ti nakababbaba ti [moralna] a lubong ipatona a dadduma a paglinglingayan a nakabatbatad ti sekso, imoral, wenno naranggas, narigat a panunoten nga ipababa pay ti maysa a Kristiano ti pagalagadanna ket situtulok nga awaten ti isip ken pusona dayta.

Iti kasumbangirna, namakdaar idi ni Ari Salomon: “Dika aglabes nga aglinteg, dika met agsirib nga aglablabes. Apay a dadaelem koma ta bagim?” (Eclesiastes 7:16) Ti bukod a kinalinteg nakalaklaka a pakasiluan no maipapan iti panaglinglingay. Mabalin a mariknatayo a napingettayo maipapan iti pilitayo, ta siaannad ken sikakararag a tiningitingtayon dagiti prinsipio ti Biblia. Kaskasdi, mabalin a maammuantayo a dadduma a mangal-alagad kadagiti isu met laeng a prinsipio naiduma ti pangngeddengda. Dikay ipalubos a pukawenda ti rag-oyo. Tunggal maysa sungbatannanto dagiti pilina.—Galacia 6:4.

Kasano Kaadu ti Nalabes?

Ti pagalagadan ti lubong ket di umiso ti proporsionna no maipapan iti panangipangpangruna iti panagaliwaksay. Kas pangarigan, maysa a nabiit pay nga editorial ti pagiwarnak iti negosio a Parks & Recreation awaganna ti panaglinglingay a “ti kapapatgan iti panagbiag.” Kasta met, ti The New York Times Magazine nabiit pay a kinunana maipapan iti rabii ti Sabado, maysa a nalatak a tiempo iti panaglinglingay: “No pagtitiponenyo ida, ad-adu dagiti aldaw ti lawas iti panagbiagtayo ngem dagiti rabii ti Sabado, ngem ti rabii ti Sabado ti mamagbalin iti biagtayo a nakapatpateg.” Agrason pay dagiti sosiologo a kadagiti nababaknang a nasion ti lubong, naibatayen ti kagimongan iti panagaliwaksay, iti relihion a mismo adda pay tiempo ti panagaliwaksay.

Saan a masdaaw dagiti Kristiano kadagitoy a biddut nga ipangpangruna. Nabayagen nga impadto ti Biblia a kadagitoy “maudi nga al-aldaw,” dagiti tattao “agayatdanto iti bagbagida, . . . managayat iti ragragsak a nangnangruna ngem ti panagayatda iti Dios.” (2 Timoteo 3:1-4) Ngem tulongannatayo dagiti prinsipio ti Biblia a mangurnos kadagiti ipangpangrunatayo. Kas kinuna ni Jesus, “masapul nga ayatenyo ni Jehova a Diosyo iti amin a puso ken iti amin kararuayo ken iti amin nga isip ken iti amin a pigsayo.” (Marcos 12:30) Ngarud, iti ili ti Dios, umun-una iti biagda ti panagayatda kenkuana. Imbes a ringbawan ti panaglinglingay ti Nakristianuan a ministerioda, daytat’ kangrunaan nga ipangpangrunada. Uray pay ti sekular a trabahoda suportaranna laeng dayta a nagpateg a karera.—Mateo 6:33.

Gapuna no maipapan iti panaglinglingay, ti maysa a Kristiano masapul a kuentaenna nga umuna ti gatad, ikeddengna no kasano kaadu a tiempo ti mabusbos no idilig iti kaadu ti gunggona nga ipaayna. (Lucas 14:28) No ti panaglinglingayyo kaipapananna ti pannakabaybay-ayo kadagiti napateg a banag, kas iti panagadal ti Biblia a personal wenno ti pamilia, ti tiempo a makikadua kadagiti kapammatian, ti Nakristianuan a ministerio, wenno ti nasken nga obligasion iti pamilia, ngarud saan a maitutop ti gatad nga ipaay iti dayta.

No Ania ti Ipalgak ti Piliyo maipapan Kadakayo

Ti kaadu ti tiempo nga ipaaytayo iti panaglinglingay adunto ti ipalgakna maipapan iti ipangpangrunatayo, no kasano nga adunto ti ipalgak ti linaon ti panaglinglingay a pilientayo maipapan iti moraltayo ken ti kinapasnek ti dedikasiontayo. Ibaganto dagiti pilitayo kadagiti tao iti komunidad no ania ti kinataotayo, ania ti itantandudotayo a pagalagadan. Ibaganto met dagiti pilitayo kadagiti gayyem, pamilia, ken kongregasiontayo no natimbeng wenno nainget, makituntunos wenno managinsisingpet, nalinteg wenno agin-lilintegtayo a bukod.

Dagiti pangngeddengyo iparangarangda koma ti pammati ken dagiti pagalagadanyo ken ti pamiliayo, bayat nga agtakderkayo iti imatang ti Namarsua, a mangsukimat kadagiti puso ken motibo dagiti isuamin. Kunaen ti Hebreo 4:13: “Awan ti aniaman a parsua a saan a sipapanayag iti imatangna, no di ket dagiti isuamin a banag addada a lamolamo ken agdadata kadagiti mata daydiay a pagidatagantayo.” Ti laeng Dios ti makakita ti sungbat iti saludsod nga adda iti tengnga daytoy a suheto: Talaga kadi a maidalantayto kadagiti prinsipiona iti tunggal paset ti panagbiagtayo?