Nabatad Kadi a Pannursurot’ Biblia Dayta?
NO TI Trinidad ket pudno, nabatad koma ken parepareho ti pannakaidatagna idiay Biblia. Apay? Ngamin, kas pinasingkedan dagiti apostol, ti Biblia isut’ paltiing ti Dios iti sangatauan maipapan kenkuana. Ket yantangay masapul nga ammotayo ti Dios tapno anamongannat’ panagdaydayawtayo, nabatad koma ti panangibagat’ Biblia no asino a talaga ti Dios.
Dagidi namati idi immuna a siglo inakseptarda ti Kasuratan bilang napudno a paltiing ti Dios. Isu daytat’ nakaibasaran dagiti pammatida, ti ultimo nga autoridad. Kas pangarigan, idi nangasaba ni apostol Pablo kadagiti taga siudad ti Berea, “inawatda ti sao a buyogen ti kinasaet unay ti isip, a siaannad a sinukimatda nga inaldaw dagiti Kasuratan no pudno dagitoy a banag.”—Aramid 17:10, 11.
Aniat’ inusar dagidi prominente a tattaot’ Dios idi a tiempo a kas autoridadda? Ibaga kadatayo ti Aramid 17:2, 3: “Kas ugali ni Pablo . . . nakirinnason kadakuada manipud kadagiti Kasuratan, nga inlawlawagna ken pinaneknekanna babaen kadagiti reperensia [manipud Kasuratan].”
Ni Jesus mismo intednat’ ehemplo no iti panangaramat ti Kasuratan kas pangibasaran iti insurona, nga inulit-ulitna a kinuna: “Adda a naisurat.” “Impatarusna kadakuada dagiti banag a nangsarita maipapan kenkuana kadagiti amin a Kasuratan.”—Mateo 4:4, 7; Lucas 24:27.
No kasta ni Jesus, ni Pablo, ken dagiti namati idi immuna a siglo inusarda ti Kasuratan kas pundasion ti pannursuroda. Ammoda nga “amin a Kasuratan impaltiing ti Dios ket naimbag a pakasursuruan, pakababalawan, pakapalintegan, pakadisiplinaan iti kinalinteg, tapno ti tao ti Dios nasigo unay koma, a naan-anay a makabalan iti tunggal naimbag nga aramid.”—2 Timoteo 3:16, 17; kitaenyo pay ti 1 Corinto 4:6; 1 Tesalonica 2:13; 2 Pedro 1:20, 21.
Yantangay ti Biblia ket ‘manglinteg,’ nalawag koma ti panangipalgakna iti impormasion nga akuenda a pamunganayan a kas iti Trinidad. Ngem kunaen kadi dagiti teologo ken historiador a dayta ket nabatad a pannursurot’ Biblia?
Adda Aya “Trinidad” idiay Biblia?
KUNA ti librot’ Protestante: “Ti sao a Trinidad saan a masarakan idiay Biblia . . . Sala nagbalin a pormal a paset ti teolohia ti simbaan dayta idi maika-4 a siglo.” (The Illustrated Bible Dictionary) Ket kuna ti Katoliko nga autoridad a ti Trinidad “saan . . . a direktamente ken umarngi [iti] sao ti Dios.”—New Catholic Encyclopedia.
Inkomento met ti The Catholic Encyclopedia: “Sigun iti Kasuratan awan pay laeng ti agsolsolo a termino a nakadagdagupan dagiti Tallo a Nadibinuan a Persona. Ti sao a τρίας [triʹas] (a nakaipatarusan ti Latin a trinitas) damo a nagparang ken Teofilo ti Antioquia idi agarup A. D. 180. . . . Din nagbayag nagparang dayta sigun iti Latin a pormana a trinitas ken Tertullian.”
Nupay kasta, saan a pammaneknek daytoy a ni Tertullian insurona ti Trinidad. Napaliiw, kas pangarigan ti libro a Katoliko a Trinitas—A Theological Encyclopedia of the Holy Trinity, a dadduma kadagiti saon Tertullian ket inusar dagiti dadduma kamaudiananna a pangdeskribir iti Trinidad. Sana ipakdaar: “Ngem dagiti darasudos a konklusion di mabalin a buloden gaput’ pannakausarda, yantangay dina impakat dagita a sao para iti teolohia Trinitariano.”
Pammaneknek ti Hebreo a Kasuratan
NUPAY di masarakan ti sao a “Trinidad” idiay Biblia, nabatad ngata dita uray daydiay la ideya ti Trinidad? Kas pangarigan, ania ti ipalgak ti Hebreo a Kasuratan (“Daan a Tulag”)?
Admitiren ti The Encyclopedia of Religion: “Agtutunos itattan dagiti teologo a ti Hebreo a Biblia dina linaon ti doktrina ti Trinidad.” Ket kuna pay ti New Catholic Encyclopedia: “Ti doktrina ti Santisima Trinidad saan a naisuro idiay D[aan a] T[ulag].”
Umarngi met, iti librona a The Triune God, inadmitir ni Jesuita Edmund Fortman: “Ti Daan a Tulag . . . dina pulos imbatad wenno imparipirip man la koma ti Nagkatlo a Dios nga Ama, Anak ken Espiritu Santo. . . . Awan ebidensia nga uray maysa kadagiti sagrado a mannurat ti nangipapan nga adda [Trinidad] iti las-ud ti Kinadios. . . . Uray ti panangkita la idiay [“Daan a Tulag”] kadagiti singasing wenno panangiladawan wenno ‘naabbongan a pagilasinan’ iti trinidad dagiti persona, kaipapananna dayta ti panangnayon kadagiti sao ken anag dagiti sagrado a mannurat.”—Dakam ti nangitaliko.
No usigenyo ti mismo a Hebreo a Kasuratan mapasingkedan dagitoy a komento. Gapuna, awan ti nabatad a pannakaisuro ti Trinidad kadagiti umuna a 39 a librot’ Biblia a mangbukel iti pudno a katalogo ti naipaltiing a Hebreo a Kasuratan.
Pammaneknek ti Griego a Kasuratan
NO KASTA, ti Nakristianuan a Griego a Kasuratan (“Baro a Tulag”) nabatad ngatat’ panangdakamatna iti Trinidad?
Kuna ti The Encyclopedia of Religion: “Umanamong dagiti teologo a ti Baro a Tulag dina met linaon ti nalawag a doktrina ti Trinidad.”
Kuna ni Jesuita Fortman: “Dagiti mannurat ti Baro a Tulag . . . didatay inikkan ti pormal wenno naibinsabinsa a doktrina ti Trinidad, awan nabatad a pannursuro nga iti maymaysa a Dios adda tallo nga agpapatas a nadibinuan a persona. . . . Awan pakasarakantayo iti aniaman a trinitariano a doktrina a tallo a naisalsalumina a persona ti nadiosan a panagbiag ken aktibidad a nailas-ud iti isu met la nga isu a Kinadios.”
Napaliiw ti The New Encyclopædia Britannica: “Ti sao a Trinidad wenno ti nabatad a doktrinana dida agparang idiay Baro a Tulag.”
Kuna ni Bernhard Lohse idiay A Short History of Christian Doctrine: “No la ket Baro a Tulag ti pagsasaritaan, awan mabirukan dita nga aktual a doktrina ti Trinidad.”
Umasping met ti kunaen ti The New International Dictionary of New Testament Theology: “Ti B[aro a] T[ulag] dina linaon ti nabukel a doktrina ti Trinidad. ‘Ti Biblia dina iyebkas a ti Ama, ti Anak, ken ti Espiritu Santo ket agpapatas ti kasasaadda’ [kunan Karl Barth a Protestante a teologo].”
Pinasingkedan ni E. Washburn Hopkins a propesor ti Yale University: “Agparang a saan nga ammo da Jesus ken ni Pablo ti doktrina ti trinidad; . . . awan nasaoda maipapan iti dayta.”—Origin and Evolution of Religion.
Napaliiw ni historiador Arthur Weigall: “Di pulos nadakdakamat ni Jesu-Kristo ti kasta a banag, ket di pulos agparang ti sao a ‘Trinidad’ idiay Baro a Tulag. Dayta nga ideya inagsep laeng ti Simbaan tallo a gasut a tawen kalpasan ti ipapatay ti Apotayo.”—The Paganism in Our Christianity.
No kasta, ti 39 a libro ti Hebreo a Kasuratan ken ti katalogo ti 27 a naipaltiing a libro ti Nakristianuan a Griego a Kasuratan dida linaon ti nabatad a pannursuro ti Trinidad.
Insuro dagidi Immuna a Kristiano?
INSURO kadi dagidi immuna a Kristiano ti Trinidad? Imutektekanyo dagiti sumaganad a komento dagiti historiador ken teologo:
“Ti nagkauna a Kinakristiano awanan ti nabatad a doktrina ti Trinidad a kas mayalubog iti kredo a binaliwanda kalpasanna.”—The New International Dictionary of New Testament Theology.
“Dagidi immuna a Kristiano, nupay kasta, dida inyaplikar idi damo ti ideya a [Trinidad] iti bukodda a pammati. Ti debosionda nagpaay iti Dios nga Ama ken ni Jesu-Kristo, ti Anak ti Dios, ket binigbigda ti . . . Espiritu Santo; ngem awan panangipapanda a dagitoy a tallo ket aktual a Trinidad, agpapatas ken nadagdagup iti Maysa.”—The Paganism in Our Christianity.
“Idi damo saan a Trinitariano ti Nakristianuan a pammati . . . Saan a kasta idi panawen dagiti apostol ken kalpasanda, sigun ti mabasa iti B[aro a] T[ulag] ken dadduma a sinurat dagiti immuna a Kristiano.”—Encyclopædia of Religion and Ethics.
“Ti sursuro a ‘maysa a Dios iti tallo a Persona’ saan a natibker a naipasdek, ket sigurado a di inagsep ti Nakristianuan a biag ken iti pammati nga inakona, sakbay ti panagngudo ti maika-4 a siglo. . . . Kadagidi Apostoliko nga Amma, awan uray umarngi la koma iti kasta a panagpampanunot wenno panangmatmat.”—New Catholic Encyclopedia.
Ti Insuro dagidi Antes-Nicea nga Amma
DAGIDI Antes-Nicea nga Amma nabigbigda kas kangrunaan a relihiuso a mannursuro kadagidi immuna a siglo kalpasan ti pannakaiyanak ni Kristo. Makapainteres no aniat’ insuroda.
Ni Justin Martyr, a natay idi agarup 165 K.P., inawaganna ni Jesus kas naparsua nga anghel sakbay a timmao a “saan nga isu ti Dios a nangaramid kadagiti amin a banag.” Kinunana a ni Jesus nababbaba ngem iti Dios ket “awan a pulos ti inaramidna malaksid . . . ti imbilin ti Namarsua nga aramidenna ken sawenna.”
Ni Ireneo, a natay idi agarup 200 K.P., kinunana a ni Jesus sakbay a timmao naisina iti Dios ket nababbaba ngem iti Dios. Impakitana a ni Jesus saan a maipatas iti “Daydiay pudno ken maymaysa a Dios,” isu a “kangatuan kadagiti amin, ket malaksid kenkuana awan ti sabali.”
Ni Clemente ti Alexandria, a natay idi agarup 215 K.P., inawaganna ti Dios kas “di naparsua ken di madadael ken maymaysa a pudno a Dios.” Kinunana a ti Anak isu ti “sumaruno iti kakaisuna a mannakabalin-amin nga Ama” ngem dida agpatas.
Ni Tertullian, a natay idi agarup 230 K.P., insurona a ti Dios ti kangatuan amin. Napaliiwna: “Ti Ama naiduma iti Anak (sabali), ta isu dakdakkel; ti nangpataud naiduma iti daydiay napataud; ti mangibaon, naiduma iti daydiay naibaon.” Kinunana pay: “Adda tiempo idi nga awan ti Anak. . . . Sakbay a napaadda ti aniaman, agsolsolo idi ti Dios.”
Ni Hipolito, a natay idi agarup 235 K.P., kinunana a ti Dios isu ti “maymaysa a Dios, ti immuna ken Daydiay kakaisuna, ti Nangaramid ken Apo ti isuamin,” “nga awan kaedadna [katawenanna] . . . No di ket Maymaysa, agbukbukod; a gaput’ pagayatanna, immadda daydiay dati nga awan,” kas ken Jesus a naparsua sakbay a timmao.
Ni Origen, a natay idi agarup 250 K.P., kinunana a “ti Ama ken ti Anak duada a galad . . . duada a banag no iti kababalinda,” ket “no idilig iti Ama, [ti Anak] nakabasbassit a lawag.”
Kas pananggupgop kadagiti historikal nga ebidensia, kuna ni Alvan Lamson iti The Church of the First Three Centuries: “Ti moderno a popular a doktrina ti Trinidad . . . saan a suportaran dagiti sao ni Justin [Martyr]: ket daytoy a konklusion makuna met kadagiti amin nga antes-Nicea nga Amma; kayatna a sawen, kadagiti amin a Kristiano a mannurat bayat ti tallo a siglo kalpasan ti pannakaiyanak ni Kristo. Pudno, nadakamatda ti Ama, Anak, ken . . . Espiritu santo, ngem saanda nga agpapatas, saan a maymaysat’ dagupda, saan a kas Tallo iti Maymaysa, iti aniaman a sentido nga isursuro ita dagiti Trinitariano. Ti mismo a kasunganina ketdi ti insuroda.”
No kasta, ibatad ti pammaneknek ti Biblia ken ti historia a ti Trinidad dida ammo iti intero a tiempo ti Biblia ken adu a siglo kalpasanna.
[Blurb iti panid 7]
“Awan ebidensia nga uray maysa kadagiti sagrado a mannurat ti nangipapan nga adda [Trinidad] iti las-ud ti Kinadios.”—The Triune God