ti Namarsua ti panggepna, a tinalikudannan a din matungpal gapu lat’ panagbasol ni Adan?)

Isa. 45:18: “Ta kastoy ti kuna ni Jehova, ti Namarsua iti langlangit, Isu ti pudno a Dios, ti Nangbukel iti daga ken ti Nangaramid iti dayta, Isu Daydiay nangpasingked kenkuana, a dina pinarsua laeng nga ongaong, a binukelna tapno isu ti pagyanan: ‘Siak ni Jehova, ket awan ti sabali.’” (Kitaenyo pay ti Isaias 55:10, 11.)

No awanto a pulos ti matay idiay baro a sistema ti Dios, kasanoda nga umanay amin ditoy daga?

Laglagipenyo ta idi imbaga ti Dios ti panggepna ditoy daga kinunana: “Agbungakayo ket agadukayo ket punuenyo ti daga.” (Gen. 1:28) Ti Dios ti nangted iti tao ti abilidad nga agpaadu, ket no natungpalen ti panggep ti Dios maipapan itoy mabalinna a pasardengenen ti panagpaadu ditoy daga.

Aniada a kita ti tattao ti paraburan ti Dios iti agnanayon a biag ditoy daga?

Sof. 2:3: “Birukenyo ni Jehova, dakayo amin a naemma iti daga, a nagtungpal kadagiti nalinteg a pangngeddengna. Birukenyo ti kinalinteg, birukenyo ti kinaemma. Nalabit a dakayo maitalimengkayto iti aldaw ti pungtot ni Jehova.”

Sal. 37:9, 11: “Dagidiay nga agpannuray ken Jehova tawidendanto ti daga. . . . Dagiti naemma a mismo tawidendanto ti daga, ket maay-ayatandanto iti kinaruay ti talna.”

Naibilin kadagiti Kristiano nga “adaywanyo ti dara”

Ara. 15:28, 29: “Ta maipagarup a naimbag iti nasantuan nga espiritu ken kadakami [ti manarawidwid a bagi ti Nakristianuan a kongregasion] ti di mangipabaklay kadakayo iti dakdakkel nga awit ngem kadagitoy banag a masapul, isu nga adaywanyo dagiti banag a naidaton kadagiti didiosen ken ti dara ken kadagiti banag a nabekkel [wenno, natay a di naiparukpok ti darada] ken ti pannakikamalala. No agaluadkayto kadagitoy a banag, rumang-aykayto. Naimbag a salun-atyo!” (Ti pannanganda iti dara ket naipadis iti idolatria ken pannakikamalala, bambanag a ditay kayat a pakiramanan.)

Mabalin a sidaen ti lasag ti animal, ngem saan no ti darana

Gen. 9:3, 4: “Amin nga aggaraw a sibibiag agpaaydanto a taraonyo. Kas iti nalasbang a nateng intedkon amin kadakayo. Ngem ti lasag agraman ti kararuana—ti darana—saanyonto a kanen.”

Aniaman nga animal a pagtaraon masapul nga umiso ti pannakapadarana. Ti nabekkel wenno natay iti silo wenno sala nabirokan kalpasan ti ipapatayna saan a maitutop a kanen. (Ara. 15:19, 20; idiligyo ti Levitico 17:13-16.) Kasta met, aniaman a taraon a dinardaraan wenno nalaokan iti saggabassit a dara saan a mabalin a kanen.

Ti laeng pannakaidaton ti dara ti inanamongan ti Dios

Lev. 17:11, 12: “Ta ti kararua ti lasag adda iti dara, ket itedko dayta kadakayo iti rabaw ti altar a maaramid a pakaabbongan a maipaay kadagiti kararuayo, ta dara isu ti makaaramid iti pakaabbongan gapu ta adda kenkuana ti kararua. Isu ti gapuna nga imbagak kadagiti annak ti Israel: ‘Awanto ti kararua kadakayo ti mangan iti dara uray pay ti siasinoman a ganggannaet a makipagtaeng kadakayo dinto mangan iti dara.’” (Amin dagidi naidaton nga animal iti sidong ti Linteg ni Moises inladawanda ti mismo a daton ni Jesu-Kristo.)

Heb. 9:11-14, 22: “Ngem idi immay ni Kristo kas nangato a padi . . . saan met a gapu iti dara dagiti kalding ken dagiti turo a baka no di ket gapu iti darana met laeng, simrek iti namimpinsan a maipaay iti agnanayon idiay nasantuan a disso a nagun-odanna ti agnanayon a pannakasubbot. Ta no ti dara dagiti kalding ken dagiti turo a baka ken ti dapo ti bumalasang a baka a naiwarsi kadagiti narugitan mamagsantoda a maipaay iti pannakagugor ti lasag, dinto nangnangruna pay ti dara ni Kristo, isu a gapu iti espiritu nga agnanayon indatonna ti bagina nga awan tulawna iti Dios, dalusanna ti nakemyo kadagiti aramid a natay tapno maipaaytayo ti sagrado a panagserbi iti Dios a sibibiag? . . . No awan ti dara a maiparukpok awan ti pannakasubbot.”

Efe. 1:7: “Ket kenkuana [ni Jesu-Kristo] maaddaantayo iti pannakasubbot gapu iti darana, wen, ti pannakapakawan ti basbasoltayo, mayannurot iti kinabaknang ti di kaikarian a kinamanangaasina.”

Kasano ti pannakatarus dagidi nagkuna a Kristianoda idi immuna a siglo iti pammilin ti Dios maipapan iti dara?

Tertullian (c. 160-230 K.P.): “Dagiti di natural nga aramidyo ibainyo koma iti imatang dagiti Kristiano. Dikam pay agsida iti dara dagiti animal, nupay kadawyan a taraon dagitoy. . . . Idi suotenyo dagiti Kristiano dakayo [a pagano a Romano] intukonyo kadakuada dagiti longganisa a napno ti dara. Kombinsidokayo, pudno, a dagidiay mismo a banag a pangkiluanyo kadakuada manipud umiso a dana ket dakes kadakuada. Kasano ketdi ngarud, nga idinto ta agtalekkayo nga agpigergerda a mangan iti dara ti animal, ket mamatikayto ketdin a sigagagarda nga uminom iti dara ti tao?”—Tertullian, Apologetical Works, and Minucius Felix, Octavius (Nueva York, 1950), impatarus ni Emily Daly, p. 33.

Minucius Felix (maikatlo a siglo K.P.): “Kaalinggagetmi unay ti natauan a dara, nga uray dara dagiti masida nga animal dikam pay mangan.”—The Ante-Nicene Fathers (Grand Rapids, Mich.; 1956), inyurnos ni A. Roberts and J. Donaldson, Tomo IV, p. 192.

Panangyalison iti Dara

Iparit ngata ti Biblia agraman natauan a dara?

Wen. Kunaen ti Aramid 15:29 nga “adaywanyo . . . ti dara.” Dina kinuna nga adaywanda laeng ti dara ti animal. (Idiligyo ti Levitico 17:10, nga imparitna ti pannangan iti “aniaman a kita ti dara.”)

Ti panangyalison kas met laeng aya pannangan iti dara?

Idiay ospital, no ti pasiente ket saan a sumrek ti kanen iti ngiwatna, ipadalanda ti kanenna idiay uratna. Ita, daydiay tao a dina ipastrek ti dara iti ngiwatna ngem nagpayalison iti dara talaga ngata a tungtungpalenna ti bilin nga “adaywanyo . . . ti dara”? (Ara. 15:29) Kas pagdiligan, amirisenyo ti maysa a tao nga imbaga ti doktor kenkuana nga adaywanna ti arak. Natulnog ngata no isardengna ti uminom iti arak ngem paiyalisonna met ti arak kadagiti uratna?

No ti pasiente ket dina kayat ti dara, adda kadi maiyagas kenkuana a sabali?

Masansan a ti simple a saline solution, Ringer’s solution, ken dextran ket maaramatda a kas plasma volume expanders, ket dandani masarakan dagitoy kadagiti amin a moderno nga ospital. Kinaagpaysuanna, dagiti risgo a rumsua gaput’ panagusar iti dara ket maliklikan no mausar dagitoy a sustansia. Kunaen ti Canadian Anaesthetists’ Society Journal (Enero 1975, p. 12): “Dagiti risgo ti panangyalison iti dara isudat’ bentaha dagiti plasma substitutes: maliklikan dagiti impeksion gapu iti bakteria wenno virus, dagiti transfusion reaction ken Rh sensitization.” Saan a maiparit iti relihion dagiti Saksi ni Jehova ti pannakausar dagiti nonblood plasma expanders.

Dagiti Saksi ni Jehova kinaagpaysuanna ket nagimbaganda dagiti nasaysayaat a medikal a pannakaagas gapu ta dida inakseptar ti dara. Binigbig daytoy ti maysa a doktor a nagsurat iti American Journal of Obstetrics and Gynecology (Hunyo 1, 1968, p. 395): “Di pagduaduaan a dakayo [a siruhano] no agoperarkayo a diyo pulos mabalin ti mangiyalison iti dara ket ad-adda a lalaingenyo ti panagoperaryo. Al-alistokay bassit a mangsiglot iti tunggal agpadara nga urat.”

Amin a kita ti operasion mabalin nga agballigi uray awan mayalison a dara. Saklawenna daytoy dagiti open-heart operations, pannakaoperar ti utek, panangpukol, ken pannakaikkat nga interamente kadagiti adda cancerna nga organo. Kastoy ti insurat ni Dr. Philip Roen iti New York State Journal of Medicine (October 15, 1972, p. 2527): “Dikam nagkitakit a mangaramid iti aniaman a kita ti operasion no bilang maiparit ti panangyalison iti dara.” Kinuna ni Dr. Denton Cooley, idiay Texas Heart Institute: “Nagsiddaawanmi unay ti resulta [ti pannakausar ti nonblood plasma expanders] kadagiti Saksi ni Jehova gapuna isu metten ti us-usarenmi kadagiti amin a pasientemi a maoperar ti pusoda.” (The San Diego Union, December 27, 1970, p. A-10) “Ti ‘bloodless’ open-heart surgery, a dati a naiyusuat kadagiti natataenganen a miembro ti sekta dagiti Saksi ni Jehova gapu ta iparit ti relihionda ti pannakayalison iti dara, ket us-usarenmi itan para kadagiti delikado a pannakaoperar ti puso dagiti maladaga ken kadagiti ubbing.”—Cardiovascular News, February 1984, p. 5.

No Adda Agkuna—

‘Ipalubosyo lattan a matay dagiti annakyo gapu ta diyo kayat a yalisonan ida ti dara. Terible dayta’

Kunaenyo: ‘Ipalubosmi ti pannakayalison—ngem daydiay nasaysayaat a klase. Akseptarenmi daytay klase ti pannakayalison nga awan panagpeligrona iti AIDS, hepatitis, ken malaria. Tarigagayanmi ti kasayaatan a pannakaagas dagiti annakmi, ta siguradomi a kasta ti aramiden ti asinoman a naayat a naganak.’ Sayonto inayon: (1) ‘No ti maysa ket naayasan ti adu a dara, ti kangrunaan a kasapulanna isut’ pannakaisubli ti fluid volume. Pagaammoyo met a ti daratayo ket nasurok a 50 porsiento ti danum a linaonna; sa adda dagidiay red ken white cells, ken dadduma pay. No naayasan ti bagi iti adu a dara, iruar ti bagi ti nawadwad a reserbana a blood cells sana pardasan ti agpataud kadagiti baro pay. Ngem kasapulan ti fluid volume. Dita ti mabalin a pakausaran dagiti plasma volume expanders, ket akseptarenmi dagitoy.’ (2) ‘Rinibon a tattao ti nakausaran dagiti plasma volume expanders, ket nagsayaat ti resultada.’ (3) ‘Napatpateg pay kadakami ti kunaen ti Biblia a mismo idiay Aramid 15:28, 29.’

Wenno: ‘Maawatak ti panangmatmatmo. Siguro pampanunotem no ti anakmo ti addat’ kasta a kasasaad. Kas nagannak aramidentay amin a pamuspusan a pagimbagan ti anaktayo, saan kadi? Gapuna a no adda tattao a kas kadata a dida kayat ti maysa a klase a pannakaagas ti anakda, nalabit adda ti nasken unay a makagapu.’ Sayonto inayon: (1) ‘Mabalin ngata a dadduma a nagannak ket naimpluensiaanda iti Sao ti Dios kas masarakan iti Aramid 15:28, 29?’ (2) ‘Daytoy ngarud ti parikut, Addaantay ngata iti umdas a pammati a mangtungpal iti pammilin ti Dios?’