Matmatanyo a Siuumiso ti Pateg ti Sagut a Biagyo

“Ti dara ni Kristo . . . dalusannanto dagiti konsiensiatayo manipud iti natay nga ar-aramid tapno mangipaaytayo iti sagrado a panagserbi iti sibibiag a Dios.”​—HEBREO 9:14.

1. Ania ti pammaneknek a nakapatpateg kadatayo ti biag?

NO DAMAGENDA kenka ti balor ti biagmo, ania ti ibagam? Nakapatpateg kadatayo ti biag​—ti mismo a biagtayo ken ti biag dagiti sabsabali. Kas pammaneknek iti dayta, regular nga agpaeksamentayo iti doktor wenno agpaagas no agsakittayo. Kayattayo ti agtultuloy nga agbiag ken nasalun-at. Uray ti kaaduan kadagiti lallakay wenno babbaket wenno addaan iti an-annayen dida kayat ti matay; kayatda ti agtultuloy nga agbiag.

2, 3. (a) Ania nga obligasion ti intampok ti Proverbio 23:22? (b) Kasano a nairaman ti Dios iti obligasion a nadakamat iti Proverbio 23:22?

² Ti panangmatmatmo iti biag apektaranna ti relasionmo kadagiti sabsabali. Kas pagarigan, ibilin ti Sao ti Dios: “Umimdengka ken amam a nangputot kenka, ket saanmo nga umsien ni inam gapu laeng ta bimmaketen.” (Proverbio 23:22) Ti ‘panagimdeng’ ket saan laeng a panangdengngeg kadagiti sasao; daytoy a proverbio kaipapananna ti panangdengngeg ken panagtulnog. (Exodo 15:26; Deuteronomio 7:12; 13:18; 15:5; Josue 22:2; Salmo 81:13) Apay nga ibilin ti Sao ti Dios nga umimdengka? Saan laeng a gapu ta adayo a nataengan da tatang ken nanangmo wenno gapu ta ad-adu ti kapadasanda ngem kenka. Ibaga ti Biblia nga isuda ti “nangputot kenka.” Kuna ti dadduma a patarus: “Umimdengka ken ni amam a nangted iti biagmo.” Gapuna, no ipategmo ti biagmo, mariknam nga adda obligasionmo iti daydiay gubuayan ti biagmo.

³ Siempre, no maysaka a pudno a Kristiano, bigbigem a ni Jehova ti talaga a Gubuayan ti biagmo. Babaen kenkuana ‘naaddaanka iti biag’; ‘makagunayka,’ maysa a parsua nga addaan rikna; ket ita ‘sibibiagka’ ken makapanunot wenno makaplano agpaay iti masanguanan, agraman ti agnanayon a biag. (Aramid 17:28; Salmo 36:9; Eclesiastes 3:11) Maitunos iti Proverbio 23:22, maiparbeng ti “umimdeng” a situtulnog iti Dios, a tarigagayan a matarusan ken tuladen ti panangmatmatna iti biag imbes a ti sabali a panangmatmat iti biag.

Raemen ti Biag

4. Idi rugrugi ti pakasaritaan ti tao, kasano a nagbalin nga isyu ti panagraem iti biag?

⁴ Idi rugrugi ti pakasaritaan ti tao, imbatad ni Jehova a dina impabiang iti tao no kasanoda nga usaren (wenno abusuen) ti biag iti aniaman a panggep. Gapu iti imonna, pinapatay ni Cain ti maysa nga inosente a biag, ti biag ti kabsatna a ni Abel. Panagkunam adda kadi karbengan ni Cain a mangtrato iti biag iti kasta a pamay-an? Sigun iti Dios, awan ti karbenganna. Pinagsungbatna ni Cain: “Ania ti inaramidmo? Imdengam! Ti dara ni kabsatmo um-umkis kaniak manipud iti daga.” (Genesis 4:10) Imutektekanyo ta ti dara ni Abel a naibukbok iti daga irepresentarna ti biagna, a nasapa ken nadamsak a napapatay, ket dumawdawat iti Dios iti panangibales.​—Hebreo 12:24.

5. (a) Ania ti imparit ni Jehova idi kaaldawan ni Noe, ken kadagiti siasino? (b) Iti ania nga anag a napateg nga addang daytoy a panangiparit?

⁵ Kalpasan ti Layus, nangrugi manen ti sangatauan babaen ti walo laeng a kararua. Adda imbilin ti Dios kadagiti amin a tattao a nangipalgak iti kanayonan a panangmatmatna iti biag ken dara. Kinunana a mabalin a kanen dagiti tattao ti karne dagiti animal, ngem adda imparitna: “Tunggal aggargaraw nga animal a sibibiag mabalin nga agserbi kas taraon maipaay kadakayo. Kas kadagiti berde a mula, itedko amin dayta kadakayo. Ti laeng lasag agraman ti kararuana​—ti darana​—dikay kanen.” (Genesis 9:3, 4) Iti pannakaawat ti dadduma a Judio, ti maiparit isu ti pannangan iti lasag wenno iti dara ti maysa nga animal a sibibiag. Ngem idi agangay, nabatad a ti iparit ti Dios isu ti pannangan iti dara tapno masustiner ti biag. Maysa pay, ti bilin ti Dios babaen ken Noe ket maysa a dakkel nga addang a mangibanag iti natan-ok a panggepna mainaig iti dara​—maysa a panggep a mangipaay kadagiti tattao iti namnama a biag nga agnanayon.

6. Babaen ken Noe, kasano nga impaganetget ti Dios ti panangipategna iti biag?

⁶ Intuloy ti Dios: “Singirekto ti dara dagiti kararuayo. Manipud iti ima ti tunggal sibibiag a parsua singirekto dayta; ken manipud iti ima ti tao, manipud iti ima ti tunggal maysa a kabsatna, singirekto ti kararua ti tao. Asinoman a mangibukbok iti dara ti tao, babaen ti tao maibukbokto ti bukodna a dara, ta iti ladawan ti Dios inaramidna ti tao.” (Genesis 9:5, 6) Daytoy a bilin iti intero a sangatauan ipakitana a ti Dios matmatanna ti dara ti tao kas simbolo ti biagna. Ti Namarsua intedna iti tao ti biag, ket awan ti karbengan ti asinoman a mangpatay iti dayta a biag, nga irepresentar ti dara. No ti maysa, kas ken Cain, ket makabasol iti pammapatay, adda kalintegan ti Namarsua a ‘mangsingir’ iti biag ti mammapatay.

7. Apay a nasken a paginteresantayo ti bilin ti Dios ken ni Noe maipapan iti dara?

⁷ Ipakita ti bilin ti Dios a kalikagumanna kadagiti tattao a dida usaren ti dara iti saan nga umiso a wagas. Pinampanunotyo kadin no apay? Ken apay a kasta ti panangmatmat ti Dios iti dara? Kinapudnona, ti sungbat ket mainaig iti maysa kadagiti kapatgan a pannursuro ti Biblia a naibugas iti Nakristianuan a mensahe, nupay inlaksid dayta ti adu a relihion. Ania dayta a pannursuro, ket kasano a nairaman ti biag, pangngeddeng, ken tigtignayyo?

Ti Dara​—Kasano nga Usaren?

8. Iti Linteg, ania ti imparit ni Jehova mainaig iti dara?

⁸ Nangipaay ni Jehova kadagiti kanayonan a detalye maipapan iti biag ken dara idi intedna ti Linteg iti Israel. Iti panangaramidna iti dayta, ad-adda nga inyadelantarna ti pannakatungpal ti panggepna. Nalabit nga ammoyo a kinalikaguman ti Linteg ti panagdaton iti Dios, kas kadagiti bukel, lana, ken arak. (Levitico 2:1-4; 23:13; Numeros 15:1-5) Adda met dagiti maidaton nga animal. Kinuna ti Dios maipapan kadagitoy: “Ti kararua ti lasag adda iti dara, ket siak inkabilko dayta iti rabaw ti altar maipaay kadakayo tapno mangaramid iti panangabbong maipaay kadagiti kararuayo, agsipud ta ti dara ti mangaramid iti panangabbong babaen ti kararua nga adda iti dayta. Dayta ti makagapu a kinunak iti annak ti Israel: ‘Masapul nga awan kadakayo ti kararua a mangan iti dara.’” Innayon ni Jehova a no ti maysa, kas iti mangnganup wenno mannalon, ket mangpatay iti animal a pagtaraonna, masapul a padaraenna ket gaburanna ti dara iti tapok. Ti daga ti pagbatayan dagiti saka ti Dios, ket babaen ti panangibukbok ti tao iti dara iti daga, bigbigbigenna nga isubsublina ti biag iti daydiay Gubuayan ti Biag.​—Levitico 17:11-13; Isaias 66:1.

9. Ania ti kakaisuna a pakausaran ti dara sigun iti Linteg, ken ania ti panggep dayta?

⁹ Dayta a linteg ket saan a laeng a maysa a narelihiosuan a ritual nga awan pategna kadatayo. Nadlawyo kadi no apay a saan a rumbeng a kanen dagiti Israelita ti dara? Kinuna ti Dios: “Dayta ti makagapu a kinunak iti annak ti Israel: ‘Masapul nga awan kadakayo ti kararua a mangan iti dara.’” Ania ti makagapu? “Siak inkabilko [ti dara] iti rabaw ti altar maipaay kadakayo tapno mangaramid iti panangabbong maipaay kadagiti kararuayo.” Saan kadi nga ad-adda a manglawag daytoy no apay nga imbaga ti Dios ken ni Noe a saan a rumbeng a kanen dagiti tattao ti dara? Ti mismo a Namarsua nangato ti panangmatmatna iti pateg ti dara, nga agpaay laeng dayta iti naisangsangayan a panggep a mangisalakan iti adu a biag. Napateg ti usar ti dara iti pannakaabbong dagiti basol. Isu nga iti sidong ti Linteg, ti laeng impalubos ti Dios a pakausaran ti dara ket iti altar kas pangabbong agpaay kadagiti biag dagiti Israelita, nga umar-araraw iti pammakawan ni Jehova.

10. Apay a ti dara ti animal dina maipaay ti naan-anay a pannakapakawan, ngem ania ti ipalagip dagiti sakripisio iti sidong ti Linteg?

¹⁰ Saan a baro a banag dayta kadagiti Kristiano. Iti panangtukoyna iti daytoy a paset ti Linteg nga inyurnos ti Dios, insurat ni Kristiano nga apostol Pablo: “Nganngani amin a bambanag madalusanda babaen ti dara sigun iti Linteg, ket malaksid no maiparukpok ti dara awan maaramid a pannakapakawan.” (Hebreo 9:22) Imbatad ni Pablo a dagiti naikalikagum a sakripisio dida pinagbalin a perpekto, awanan iti basol dagiti Israelita. Insuratna: “Babaen kadagitoy a sakripisio tinawen nga adda pannakaipalagip dagiti basol, ta ti dara dagiti toro ken dagiti kalding saanna a mabalin nga ikkaten dagiti basol.” (Hebreo 10:1-4) Kaskasdi, adda panggep dagita a sakripisio. Impalagipda kadagiti Israelita a managbasolda ken adda napatpateg nga amang a kasapulanda tapno magun-odda ti naan-anay a pammakawan. Ngem no ti dara a mangirepresentar kadagiti biag dagiti animal dida naan-anay a maabbongan ti basbasol dagiti tattao, adda kadi aniaman a dara a makaaramid iti kasta?

Ti Solusion nga Impaay ti Gubuayan ti Biag

11. Kasanotay nga ammo nga adda ipatpatuldo ti panangidaton kadagiti dara ti animal?

¹¹ Kinapudnona, impatuldo ti Linteg ti maysa a banag nga ad-adda nga epektibo a mangitungpal iti pagayatan ti Dios. Inimtuod ni Pablo: “Apay, ngarud, ti Linteg?” Insungbatna: “Nainayon dayta tapno maiparangarang dagiti salungasing, agingga a dumteng ti bin-i a nakaipaayan ti kari; ket nayallatiw dayta baeten kadagiti anghel babaen ti ima ti maysa a manangibabaet [ni Moises].” (Galacia 3:19) Umasping iti dayta, insurat ni Pablo: “Ti Linteg addaan iti anniniwan ti naimbag a bambanag nga umay, ngem saan a ti mismo a kababagas ti bambanag.”​—Hebreo 10:1.

12. No maipapan iti dara, ania ti impalgakna maipapan iti panggep ti Dios?

¹² Kas iti naadaltayon, imbilin ti Dios idi kaaldawan ni Noe a mabalin a kanen dagiti tattao ti lasag ti animal tapno masustiner ti biag, ngem dida mabalin a kanen ti dara. Idi agangay, kinuna ti Dios a “ti kararua ti lasag adda iti dara.” Wen, minatmatanna ti dara a mangisimbolo iti biag ket kinunana: “Siak inkabilko dayta iti rabaw ti altar maipaay kadakayo tapno mangaramid iti panangabbong maipaay kadagiti kararuayo.” Ngem adda nagsayaat a banag a kanayonan a naipalgak mainaig iti panggep ti Dios. Inyanninaw ti Linteg dagiti nasayaat a bambanag a dumteng. Ania dagita?

13. Apay a napateg ti ipapatay ni Jesus?

¹³ Ti kababagasna ket naisentro iti ipapatay ni Jesu-Kristo. Ammoyo a naparigat ken nailansa ni Jesus. Natay a kas kriminal. Insurat ni Pablo: “Ni Kristo, bayat a nakapuytayo pay laeng idi, natay maipaay kadagiti di nadiosan a tattao iti naituding a tiempo. . . . Ti Dios irekomendana ti bukodna nga ayat kadatayo ta, bayat a managbasoltayo pay laeng idi, ni Kristo natay a maipaay kadatayo.” (Roma 5:6, 8) Idi natay agpaay kadatayo, indaton ni Jesus ti subbot a mangabbong kadagiti basoltayo. Nakapatpateg dayta a subbot iti Nakristianuan a mensahetayo. (Mateo 20:28; Juan 3:16; 1 Corinto 15:3; 1 Timoteo 2:6) Ania ti pakainaiganna iti dara ken biag, ken kasano a nairaman ti biagyo?

14, 15. (a) Kasano a ti dadduma a pannakaipatarus ti Efeso 1:7 ipaganetgetda ti ipapatay ni Jesus? (b) Ania nga impormasion iti Efeso 1:7 ti mabalin a di madlaw?

¹⁴ Ti dadduma a relihion ipaganetgetda ti ipapatay ni Jesus, a kunkuna dagiti pasurotda, “Natay ni Jesus gapu kaniak.” Usigenyo ti dadduma a patarus ti Biblia iti Efeso 1:7: “Naispaltayo babaen kenkuana ken iti ipapatayna, kayatna a sawen, ti pannakaikkat dagiti basoltayo.” (The American Bible, ni Frank Scheil Ballentine, 1902) “Nawayawayaantayo babaen ti ipapatay ni Kristo, ket napakawan dagiti basoltayo.” (Today’s English Version, 1966) “Babaen ken ni Kristo ken iti pannakaidaton ti biagna a nawayawayaantayo, maysa a pannakawayawaya a kaipapananna ti pannakapakawan dagiti basol.” (The New Testament, ni William Barclay, 1969) “Napakawan dagiti basoltayo ken nawayawayaantayo babaen ti ipapatay ni Jesus.” (The Translator’s New Testament, 1973) Madlawyo kadagita a patarus no kasano a naipaganetget ti ipapatay ni Jesus. ‘Ngem,’ kuna dagiti dadduma, ‘ti ipapatay ni Jesus ket pudno a napateg. Ania pay koma ti kurang kadagitoy a patarus?’

¹⁵ No agpannuraykayo kadagita a patarus, mabalin a diyo madlaw ti maysa a nagpateg a punto, ket dayta ti mabalin a manglimitar iti pannakaawatyo iti mensahe ti Biblia. Kadagita a patarus, saan a naipalgak ti kinapudno a ti orihinal a teksto ti Efeso 1:7 ket naglaon iti Griego a sao a kaipapananna “dara.” Gapuna, nasaysayaat ti pannakaipatarus ti orihinal a teksto kadagiti adu a Biblia, kas iti Baro a Lubong a Patarus: “Babaen kenkuana addaantayo iti pannakaluk-at babaen ti subbot baeten iti dara dayta, wen, ti pannakapakawan dagiti labsingtayo, maitunos iti kinabaknang ti di kaikarian a kinamanangngaasina.”

16. Ania ti ipalagip kadatayo ti sasao nga “iti dara dayta”?

¹⁶ Nabagas ken pagpanunotennatayo ti sasao nga “iti dara dayta.” Saan nga umdas ti ipapatay ti maysa, uray ti ipapatay ti perpekto a tao a ni Jesus. Gapu kenkuana, natungpal ti iyan-anninaw ti Linteg, nangnangruna iti Aldaw ti Panangabbong. Iti dayta a naisangsangayan nga aldaw, maidaton dagiti animal a kalikaguman ti Linteg. Kalpasanna, ipan ti nangato a padi ti dadduma a dara ti animal iti Kasantuan a siled ti tabernakulo wenno templo, nga idatagna dayta iti Dios, a kasla adda iti saklang ni Jehova.​—Exodo 25:22; Levitico 16:2-19.

17. Kasano a tinungpal ni Jesus ti inladawan ti Aldaw ti Panangabbong?

¹⁷ Tinungpal ni Jesus ti inladawan ti Aldaw ti Panangabbong, kas inlawlawag ni Pablo. Umuna, dinakamatna ti maminsan kada tawen nga iseserrek ti nangato a padi ti Israel iti Kasasantuan tapno idatonna ti dara “a maipaay iti bagina ken maipaay kadagiti basol gapu ti kinaignorante dagiti umili.” (Hebreo 9:6, 7) Maitunos iti inladawan ti Aldaw ti Panangabbong, simrek ni Jesus idiay langit kalpasan a napagungar kas espiritu. Kas maysa nga espiritu, nga awanan iti lasag ken dara, mabalinna ti dumatag “iti sanguanan a mismo ti Dios maipaay kadatayo.” Ania ti indatagna iti Dios? Saan a pisikal a banag no di ket maysa a napnuan iti kaipapanan a banag. Intuloy ni Pablo: “Idi immay ni Kristo a kas nangato a padi . . . , isu simrek, saan, saan a buyogen ti dara dagiti kalding ken dagiti urbon a toro, no di ket buyogen ti bukodna a dara, a namimpinsanen idiay nasantuan a disso ket nagun-odna ti agnanayon a pannakaispal maipaay kadatayo. Ta no ti dara dagiti kalding ken dagiti toro . . . mangsantipikar agingga iti pannakadalus ti lasag, anian nga ad-adda pay a ti dara ni Kristo, a babaen iti agnanayon nga espiritu indatonna ti bagina nga awan pakapilawanna iti Dios, dalusannanto dagiti konsiensiatayo manipud iti natay nga ar-aramid tapno mangipaaytayo iti sagrado a panagserbi iti sibibiag a Dios?” Wen, ni Jesus indatagna iti Dios ti pateg ti darana.​—Hebreo 9:11-14, 24, 28; 10:11-14; 1 Pedro 3:18.

18. Apay a napateg kadagiti Kristiano ita dagiti dinakamat ti Biblia maipapan iti dara?

¹⁸ Daytoy a nadiosan a kinapudno tulongannatayo a mangtarus kadagiti amin a nakaskasdaaw nga aspeto a dinakamat ti Biblia maipapan iti dara​—no apay a kasta ti panangmatmat ti Dios, no ania ti rumbeng a panangmatmattayo iti dayta, ken no apay a nasken a raementayo dagiti bilin ti Dios maipapan iti pannakausar ti dara. No basaenyo dagiti libro iti Kristiano a Griego a Kasuratan, adu a daras a nadakamat ti dara ni Kristo. (Kitaenyo ti kahon.) Nalawag nga ipakita daytoy a nasken a mamati ti tunggal Kristiano “iti darana [ni Jesus].” (Roma 3:25) Ti pananggun-odtayo iti pammakawan ken pannakikappia iti Dios ket posible laeng “babaen ti dara nga imparukpokna [ni Jesus].” (Colosas 1:20) Pudno unay daytoy kadagidiay naisangsangayan a nakitulagan ni Jesus a makipagturay kenkuana idiay langit. (Lucas 22:20, 28-30; 1 Corinto 11:25; Hebreo 13:20) Pudno met dayta iti “dakkel a bunggoy” ita, a makalasatto iti um-umay a “dakkel a rigat” ken mangtagiragsak iti biag nga agnanayon iti maysa a paraiso a daga. Iti piguratibo a pamay-an, ‘linabaanda dagiti pagan-anayda iti dara ti Kordero.’​—Apocalipsis 7:9, 14.

19, 20. (a) Apay nga inkeddeng ti Dios no ania ti pakausaran ti dara, ket ania koma ti panangmatmattayo iti dayta? (b) Ania ngarud koma ti paginteresantayo nga ammuen?

¹⁹ Nalawag nga adda naisangsangayan a kaipapanan ti dara iti imatang ti Dios. Kasta met koma kadatayo. Ti Namarsua, a maseknan iti biag, adda karbenganna a mangikeddeng no ania ti pangusaran dagiti tattao iti dara. Iti dakkel a pannakaseknanna iti mismo a biagtayo, inkeddengna a mausar ti dara iti nakapatpateg a wagas, ti kakaisuna a wagas a mamagbalin a posible ti biag nga agnanayon. Nainaig dayta iti nagpateg a dara ni Jesus. Anian a yamantayo a nagtignay ni Jehova agpaay iti pagimbagantayo babaen ti panangusarna iti dara​—ti dara ni Jesus​—tapno mangisalakan iti biag! Ken anian a yamantayo ken ni Jesus gapu iti sakripisio a panangibukbokna iti darana maipaay kadatayo! Pudno a matarusantayo ti rikna nga inyebkas ni apostol Juan: “Kenkuana a mangay-ayat kadatayo ken nangluk-at kadatayo manipud basbasoltayo babaen ti bukodna a dara​—ket pinagbalinnatayo a pagarian, papadi iti Dios ken Amana​—wen, kenkuana maadda koma ti dayag ken ti pannakabalin iti agnanayon. Amen.”​—Apocalipsis 1:5, 6.

²⁰ Ti kasisiriban a Diostayo ken Nangted iti Biag nabayagen a pinanggepna daytoy a mangispal biag nga akem. Mayimtuodtayo ngarud, ‘Ania koma ti epektona daytoy kadagiti desision ken tigtignaytayo?’ Daytoy a saludsod ti lawlawagan ti sumaruno nga artikulo.

Ania ti Sungbatyo?

• Maibasar kadagiti salaysay mainaig kada Abel ken Noe, ania ti maadaltayo maipapan iti panangmatmat ti Dios iti dara?

• Iti Linteg, ania ti inkeddeng ti Dios a pakausaran ti dara, ken apay?

• Kasano a tinungpal ni Jesus ti inladawan ti Aldaw ti Panangabbong?

• Kasano a ti dara ni Jesus maisalakanna ti biagtayo?

Agpaiwanwankayo iti Sibibiag a Dios

“Agbaw-ingkayo . . . iti Dios a sibibiag, a nangaramid iti langit ken iti daga ken iti baybay ken iti amin a bambanag nga adda kadakuada.”​—ARAMID 14:15.

1, 2. Apay a nainkalintegan a bigbigen a ni Jehova “ti sibibiag a Dios”?

KALPASAN a pinaimbag da apostol Pablo ken Bernabe ti maysa a lalaki, impatalged ni Pablo kadagiti agdengdengngeg idiay Listra: “Tattaokami met nga addaan kadagiti isu met laeng a pagkapuyan a kas kadakayo, ket idekdeklarami kadakayo ti naimbag a damag, tapno agbaw-ingkayo manipud kadagitoy ubbaw a banag nga agturong iti Dios a sibibiag, a nangaramid iti langit ken iti daga ken iti baybay ken iti amin a bambanag nga adda kadakuada.”​—Aramid 14:15.

² Talaga a “sibibiag a Dios” ni Jehova, saan ket a maysa nga awan biagna nga idolo! (Jeremias 10:10; 1 Tesalonica 1:9, 10) Ngem saan laeng a sibibiag ni Jehova, isu pay ti Gubuayan ti biagtayo. “Isu mangted iti biag ken anges ken amin a bambanag iti amin a tattao.” (Aramid 17:25) Kayatna a matagiragsaktayo ti biag, iti agdama ken iti masanguanan. Innayon ni Pablo a ti Dios “saanna a binay-an nga awan mangsaksi iti bagina iti panagaramidna ti naimbag, nga inikkannakayo kadagiti tudo manipud langit ken kadagiti nabunga a panawen, a pinunnona a naan-anay dagiti pusoyo iti taraon ken ragsak.”​—Aramid 14:17.

3. Apay a makapagtalektayo iti panangiwanwan ti Dios?

³ Gapu ta maseknan ti Dios iti biagtayo, agtalektayo iti panangiwanwanna. (Salmo 147:8; Mateo 5:45) Mabalin a saan a kasta ti reaksion ti dadduma no adda bilin ti Biblia a dida maawatan wenno kasla nainget. Kaskasdi, napaneknekan a kinasirib ti panagtalek iti panangiwanwan ni Jehova. Kas panangyilustrar: Uray no saan a maawatan ti maysa nga Israelita no apay a maiparit ti panangsagid iti bangkay, pagimbaganna ti panangannurotna iti dayta. Umuna, ti panagtulnogna ti mangpasinged kenkuana iti sibibiag a Dios; maikadua, tumulong dayta kenkuana a mangliklik kadagiti sakit.​—Levitico 5:2; 11:24.

4, 5. (a) Sakbay ti panawen dagiti Kristiano, ania a panangiwanwan ti impaay ni Jehova maipapan iti dara? (b) Kasanotay nga ammo nga agaplikar met kadagiti Kristiano ti panangiwanwan ti Dios maipapan iti dara?

⁴ Kasta met laeng no maipapan iti bilin ti Dios maipapan iti dara. Imbilinna ken ni Noe a maiparit ti pannangan dagiti tattao iti dara. Sa iti Linteg, impalgak ti Dios a ti laeng maipalubos a pakausaran ti dara ket iti altar​—nga agpaay a mangabbong iti basol. Babaen kadagita a bilin, impasdek ti Dios ti kakaisuna a kapatgan a pakausaran ti dara​—ti panangisalakan kadagiti biag babaen ti subbot nga indatag ni Jesus. (Hebreo 9:14) Wen, iwanwannatayo ti Dios gapu ta pampanunotenna ti biag ken pagimbagantayo. Iti panangilawlawagna iti Genesis 9:4, insurat ti eskolar iti Biblia a ni Adam Clarke idi maika-19 a siglo: “Daytoy a bilin [ken ni Noe] ket siiinget nga an-annuroten pay laeng dagiti Kristiano iti oriente . . . Saan a maipalubos ti pannangan iti dara iti sidong ti linteg gapu ta impatuldona ti dara a masapul a maibukbok agpaay iti basol ti lubong; ken maiparit ti pannangan iti dara iti sidong ti Nakristianuan nga urnos gapu ta naibilang dayta a mangiladawan iti dara a naibukbok agpaay iti pannakapunas dagiti basol.”

⁵ Mabalin a tuktukoyen daytoy nga eskolar ti pamunganayan nga ebanghelio, wenno naimbag a damag, a naisentro ken ni Jesus. Nairaman iti dayta ti panangibaon ti Dios iti Anakna tapno matay agpaay kadatayo, nga ibukbokna ti darana tapno maaddaantayo iti biag nga agnanayon. (Mateo 20:28; Juan 3:16; Roma 5:8, 9) Karaman met iti komento ti eskolar ti maipapan iti naud-udi a bilin nga adaywan dagiti Kristiano ti dara.

6. Ania a panangiwanwan maipapan iti dara ti naited kadagiti Kristiano, ken apay?

⁶ Ammoyo a ginasut a bilin ti impaannurot ti Dios kadagiti Israelita. Idi natay ni Jesus, saanen nga obligado dagiti adalanna a mangannurot kadagiti amin a linteg idi. (Roma 7:4, 6; Colosas 2:13, 14, 17; Hebreo 8:6, 13) Ngem idi agangay, adda saludsod a timmaud maipapan iti maysa a napateg nga obligasion​—pannakakugit dagiti lallaki. Nasken kadi a makugit dagiti saan a Judio nga agtarigagay a magunggonaan iti dara ni Kristo, a mangipakita nga addada pay laeng iti sidong ti Linteg? Idi 49 K.P., ti Kristiano a bagi a manarawidwid rinisutna dayta nga isyu. (Aramid, kapitulo 15) Babaen ti tulong ti espiritu ti Dios, natinong dagiti apostol ken dagiti lallakay a nagpatinggan ti obligado a panagpakugit idi nagpatingga ti Linteg. Kaskasdi, nagtultuloy a maipaannurot kadagiti Kristiano ti sumagmamano a bilin. Kastoy ti surat ti bagi a manarawidwid kadagiti kongregasion: “Ti nasantuan nga espiritu ken dakami inanamonganmi ti saanen a panangnayon pay iti dadagsen kadakayo, malaksid kadagitoy nasken a banag, nga itultuloyyo ti umadayo iti bambanag a naisakripisio kadagiti idolo ken iti dara ken iti bambanag a nabekkel ken iti pannakiabig. No siaannad nga iyadayoyo ti bagbagiyo kadagitoy a banag, rumang-aykayto.”​—Aramid 15:28, 29.

7. Apay a napateg kadagiti Kristiano ti ‘iyaadayo iti dara’?

⁷ Nalawag a ti bagi a manarawidwid minatmatanna ti ‘iyaadayo iti dara’ a kas kapateg ti panangliklik iti seksual nga imoralidad wenno panagdayaw iti idolo. Dayta ti mangpaneknek a serioso ti bilin maipapan iti dara. Dagiti Kristiano a di agbabawi no makabasolda iti idolatria wenno seksual nga imoralidad dida ‘tawiden ti Pagarian ti Dios’; “ti bingayda ket . . . ti maikadua nga ipapatay.” (1 Corinto 6:9, 10; Apocalipsis 21:8; 22:15) Imutektekanyo ti nagdumaanda: Ti panangilaksid iti panangiwanwan ti Dios maipapan iti kinasagrado ti dara ket agresulta iti agnanayon nga ipapatay. Ti panangraem iti sakripisio ni Jesus ket mangyeg iti biag nga agnanayon.

8. Ania ti mangipakita a serioso ti panangmatmat dagiti nagkauna a Kristiano iti instruksion ti Dios maipapan iti dara?

⁸ Ania ti pannakaawat dagiti nagkauna a Kristiano iti instruksion ti Dios maipapan iti dara ken kasano ti panagtignayda? Lagipenyo ti komento ni Clarke: “Maiparit ti pannangan iti dara iti sidong ti Nakristianuan nga urnos gapu ta naibilang dayta a mangiladawan iti dara a naibukbok agpaay iti pannakapunas dagiti basol.” Patalgedan ti historia a serioso ti panangmatmat dagiti nagkauna a Kristiano iti dayta a banag. Insurat ni Tertullian: “Panunotenyo dagidiay gapu iti kinarawetda, no adda pabuya iti arena, alaenda ti sadiwa a dara dagiti kriminal . . . tapno pangagasda iti kissiwda.” Saan a kas kadagiti pagano a kanenda ti dara, kuna ni Tertullian a dagiti Kristiano “dida pulos pagtaraon ti dara dagiti animal . . . Kadagiti pannakabista dagiti Kristiano, tukonam ida kadagiti longganisa a dara. Siempre, ammom a maiparit dayta kadakuada.” Wen, iti laksid dagiti pangta ti pannakapapatay, saan a kanen dagiti Kristiano ti dara. Kasta kapateg kadakuada ti instruksion ti Dios.

9. Ania ti ramanen ti iyaadayo iti dara malaksid iti saan a pannangan iti dayta?

⁹ Mabalin a panunoten ti dadduma a ti laeng iparparit ti bagi a manarawidwid ket ti pannangan wenno pananginum dagiti Kristiano iti dara wenno pannanganda kadagiti karne dagiti saan a napadara nga animal ken taraon a nalaokan iti dara. Pudno, dayta ti umuna a kaipapanan ti bilin ti Dios ken ni Noe. Ken imbilin dagiti apostol kadagiti Kristiano nga ‘adaywanda dagiti bambanag a nabekkel,’ dagiti karne a di napadara. (Genesis 9:3, 4; Aramid 21:25) Ngem ammo dagiti nagkauna a Kristiano a saan laeng a dayta ti makalikaguman. No dadduma, mausar ti dara a pangagas. Kinuna ni Tertullian a gapu iti panagreggetda a maagasan ti kissiwda, dadduma a pagano ti imminum iti sadiwa a dara. Ken mabalin nga adda pay dadduma a pakausaran ti dara a mangpaimbag iti sakit wenno maipagarup a mangpaimbag iti salun-at. Gapuna, para kadagiti Kristiano, ti iyaadayoda iti dara ramanenna ti saan a panangipauneg iti dayta kas ‘pangagas.’ Tinaginayonda dayta a takder uray agpeggad ti biagda.

Ti Dara Kas Medisina

10. Ania ti sumagmamano a pamay-an a maus-usar ti dara kas medisina, a mangpataud iti ania a saludsod?

¹⁰ Gagangay ita ti panangusar iti dara kas medisina. Puro a dara ti mayalison idi un-unana​—a naala manipud iti maysa a tao, naidulin, sa nayalison iti maysa a pasiente, nalabit maysa a nasugatan iti paggugubatan. Idi agangay, nasursuro dagiti managsirarak no kasanoda a pagsisinaen dagiti kangrunaan a paset ti dara. Mabalinen nga iyalison dagiti doktor dagiti nadumaduma a paset ti naidonar a dara kadagiti ad-adu a pasiente, nalabit plasma iti maysa a nasugatan a tao ken nalabaga a selula iti sabali a tao. Ipakita ti agtultuloy a panagsirarak a ti maysa a paset ti dara, kas iti plasma, ket mabalin a maproseso tapno mangpataud iti nadumaduma a fraction (dagiti substansia a naggapu kadagiti kangrunaan a paset ti dara) a mausar iti ad-adu pay a pasiente. Agtultuloy ti kasta a panagsirarak, ket naipadamag dagiti baro a pakausaran dagiti fraction. Ania koma ti panangmatmat ti Kristiano kadagiti fraction? Natibker ti determinasionna a di pulos agpayalison iti dara, ngem mabalin nga idagadag ti doktorna nga awatenna ti maysa a kangrunaan a paset ti dara, nalabit ti puro a nalabaga a selula. Wenno ti pannakaagas ket agkalikagum iti maysa a bassit a fraction a naala iti maysa a kangrunaan a paset ti dara. Ania koma ti pangngeddeng ti maysa nga adipen ti Dios mainaig kadagiti kasta a saludsod, a laglagipenna a sagrado ti dara, ken ti dara ni Jesus ti pudpudno a mangispal iti biag?

11. Ania a takder maitunos iti medisina ti nabayagen a salsalimetmetan dagiti Saksi?

¹¹ Adu a tawenen a nalawag ti takder dagiti Saksi ni Jehova. Kas pagarigan, nagsuratda iti maysa nga artikulo a naipablaak iti The Journal of the American Medical Association (Nobiembre 27, 1981; nayimprenta iti Kasano nga Ispalen ti Dara ti Biagyo? panid 27-9).a Iti dayta nga artikulo, naadaw ti Genesis, Levitico, ken Aramid. Kunana: “Nupay dagitoy a bersikulo saan a nailawlawag sigun iti medikal a termino, matmatan dagiti Saksi ni Jehova nga iparit dagitoy ti pannakayalison ti puro a dara, puro a nalabaga a selula ti dara, ken plasma, agraman ti pannakayalison ti puraw a selula ti dara ken platelet.” Ti 2001 a libro nga Emergency Care, iti sidong ti paulo a “Pakabuklan ti Dara,” kunana: “Ti dara ket buklen ti nagduduma a paset: plasma, nalabaga ken puraw a selula ti dara, ken platelet.” Gapuna, maitunos kadagita a nasirarak ti medisina, saan nga agpayalison dagiti Saksi iti puro a dara wenno aniaman kadagiti uppat a kangrunaan a pasetna.

12. (a) Ania a takder ti nailawlawag maipapan kadagiti fraction a naala kadagiti kangrunaan a paset ti dara? (b) Pakasarakan kadagiti kanayonan nga impormasion maipapan iti daytoy a banag?

¹² Intuloy ti medikal nga artikulo: “Sigun iti patpatien dagiti Saksi, saanda a naan-anay a liklikan ti panangusar kadagiti [fraction] a kas iti albumin, immunoglobulin, ken agas para kadagiti nalaka nga agpadara; tunggal Saksi ti nasken a mangikeddeng iti bukodna no awatenna dagita wenno saan.” Sipud idi 1981, adu a fraction ti naala kadagiti kangrunaan a paset ti dara tapno mausar. Gapuna, Ti Pagwanawanan a Hunio 15, 2000 ket nangipaay iti makatulong nga impormasion iti dayta a suheto iti sidong ti artikulo a “Salsaludsod Dagiti Agbasbasa.” Agpaay iti pakagunggonaan ti minilion nga agbasbasa iti daytoy a magasin, nayimprenta manen ti sungbat iti panid 29-31 daytoy a magasin. Mangipaay dayta kadagiti detalye ken lohikal nga argumento, ket kaskasdi a maitunos dayta kadagiti kangrunaan a linaon ti 1981 nga artikulo.

Ti Paset ti Konsiensiayo

13, 14. (a) Ania ti konsiensia, ket ania ti pasetna mainaig iti dara? (b) Ania ti imbilin ti Dios iti Israel no maipapan iti pannangan iti karne, ngem ania a salsaludsod ti mabalin a tumaud?

¹³ Maibatay kadagita nga impormasion, nasken nga usaren ti maysa ti konsiensiana. Apay? Umanamong dagiti Kristiano a masapul a surotenda ti panangiwanwan ti Dios, ngem adda dagiti bambanag a nasken a desisionanda maibatay iti konsiensiada. Ti konsiensia ket maysa a naisigud nga abilidad a mangtinong ken mangikeddeng kadagiti bambanag, a masansan a mainaig kadagiti moral nga isyu. (Roma 2:14, 15) Ngem ammoyo a nagduduma ti konsiensia.b Kuna ti Biblia a ‘nakapuy ti konsiensia’ ti dadduma, a mangipasimudaag a napigsa ti konsiensia ti dadduma. (1 Corinto 8:12) Nadumaduma ti panagrang-ay ti pannakaammo dagiti Kristiano maipapan iti pagayatan ti Dios, iti panangtulad iti panagpampanunotna, ken iti panangyaplikar iti dayta no agdesisionda. Alaentayo a pagarigan dagiti Judio ken iti pannangan iti karne.

¹⁴ Nalawag ti kuna ti Biblia a ti tao a natulnog iti Dios dina kanen ti karne ti saan a napadara nga animal. Nagpateg dayta ta uray iti maysa nga emerhensia a nangan dagiti Israelita iti karne ti di napadara nga animal, nakabasolda iti nadagsen. (Deuteronomio 12:15, 16; 1 Samuel 14:31-35) Ngem mabalin a tumaud latta dagiti saludsod. No adda karnero a pinatay ti maysa nga Israelita, kasano kapartak a nasken a padaraenna dayta? Masapul kadi a ngurungorenna ti animal? Kasapulan kadi a maibitin ti karnero babaen ti makinlikud a sakana? Kasano kabayag? Ania ngay ti aramidenna no dakkel a baka ti ngurungorenna, yantangay agbalay ti dadduma a dara iti karne? Mabalinna kadi a kanen dayta a karne? Siasino ti nasken a mangikeddeng?

15. Ania ti tignay ti dadduma a Judio maipapan iti pannangan iti karne, ngem ania ti imbilin ti Dios?

¹⁵ Darepdepenyo ti maysa a naregta a Judio a naipasango kadagiti kasta nga isyu. Mabalin a panunotenna a nasaysayaat no liklikanna dagiti karne a nailako iti tiendaan, no kasano a ti maysa a tao liklikanna ti mangan iti karne no adda posibilidadna a naidaton dayta iti idolo. Sa la mangan iti karne dagiti dadduma a Judio kalpasan a maaramidda ti sumagmamano a ritual a mangikkat iti dara ti animal.c (Mateo 23:23, 24) Ania ti makunayo maipapan iti kasta a nagduduma a reaksion? Maysa pay, yantangay saan a ti Dios ti makinkalikagum kadagita, maiparbeng kadi a mangipatulod dagiti Judio iti nakaad-adu a saludsod iti maysa a konsilio dagiti rabbi tapno masungbatan ti tunggal saludsod? Nagtaud iti Judaismo ti kasta a kaugalian ket maragsakantayo ta saan a kasta ti panangiwanwan ni Jehova kadagiti pudno nga agdaydayaw kenkuana no maipapan iti panagdesision mainaig iti dara. Inted ti Dios ti pamunganayan nga instruksion maipapan iti panangparti ken panangpadara kadagiti nadalus nga animal, ngem saanen a limbes iti dayta.​—Juan 8:32.

16. Apay a mabalin nga agduduma ti panangmatmat dagiti Kristiano maipapan iti panagpaineksion iti maysa a fraction a naala iti kangrunaan a paset ti dara?

¹⁶ Kas nadakamat iti parapo 11 ken 12, dagiti Saksi ni Jehova ket saan nga agpayalison iti puro a dara wenno aniaman kadagiti uppat a kangrunaan a pasetna​—ti plasma, nalabaga a selula, puraw a selula, ken platelet. Ngem komusta ngay dagiti fraction a naala kadagiti kangrunaan a paset, kas koma iti serum a naglaon kadagiti antibodies a panglaban kadagiti sakit wenno pangsumang iti gita ti uleg? (Kitaenyo ti panid 30, parapo 4) Para kadagiti dadduma, saanda nga ibilang a dara ti kasta a babassit a fraction isu a saan a karaman dagita iti bilin nga ‘adaywanyo ti dara.’ (Aramid 15:29; 21:25; panid 31, parapo 1) Bueno, desisionda dayta. Adda met dagidiay sigun iti konsiensiada, liklikanda ti aniaman a naala iti dara (ti animal wenno tao), uray nagbassit a fraction ti maysa a kangrunaan a paset ti dara.d Dadduma ti agpaineksion iti plasma protein a panglaban iti sakit wenno pangsumang iti gita ti uleg ngem liklikanda ti dadduma a babassit a fraction. Kanayonna, dadduma a produkto a naala manipud iti maysa kadagiti kangrunaan a paset ti dara ti mabalin nga addaan iti isu met laeng nga epekto a kas iti epekto ti maysa a kangrunaan a paset ti dara a makasustener iti biag ngem saan a maawat ti konsiensia ti kaaduan a Kristiano.

17. (a) Kasano a makatulong ti konsiensiatayo iti panangtaming kadagiti saludsod maipapan kadagiti fraction ti dara? (b) Apay a napateg dagiti aramidentayo a desision maipapan iti daytoy a banag?

¹⁷ Makatulong ti ibaga ti Biblia maipapan iti konsiensia no mangaramidtayo kadagiti desision. Ti umuna nga addang isu ti panangadal iti ibaga ti Sao ti Dios ken panangsanay iti konsiensia maitunos iti dayta. Dayta ti tumulong kadakayo nga agdesision maitunos iti panangiwanwan ti Dios imbes a sabali a tao ti pagdesisionenyo. (Salmo 25:4, 5) No maipapan iti panangawat kadagiti fraction ti dara, adda dagiti nagkuna, ‘Bassit la a banag dayta yantangay mainaig dayta iti konsiensia.’ Saan nga umiso dayta a panagrasrason. Saan a gapu ta mainaig iti konsiensia, saanen a napateg dayta. Mabalin a dakkel ti epekto ti desisiontayo. Maysa a rason ket gapu ta mabalin a maapektaranna dagidiay addaan iti konsiensia a naiduma kadatayo. Nabatad dayta iti balakad ni Pablo maipapan iti karne a nalabit naidaton kadagiti didiosen sa nailako idiay tiendaan. Masapul nga ikagumaan ti Kristiano a dina ‘masugatan dagiti nakapuy a konsiensia.’ No maitibkolna dagiti dadduma, mabalin a ‘madadaelna ti kabsatna a maigapu kenkuana natay ni Kristo.’ Iti kasta, isu ket makabasol ken ni Kristo. Gapuna, nupay ti isyu maipapan kadagiti babassit a fraction ti dara ket personal a desision ti indibidual, matinong koma a naimbag dagita a desision.​—1 Corinto 8:8, 11-13; 10:25-31.

18. Kasano a maliklikan ti Kristiano a mabibineg ti konsiensiana no agaramid kadagiti desision mainaig iti dara?

¹⁸ Adda sabali pay nga ikabilangan a mangipaganetget iti kinaserioso dagiti desision mainaig iti dara. Isu ti epekto dagita a desision iti mismo a bagiyo. No ti panangawatyo iti bassit a fraction ti dara buriborenna ti konsiensiayo a sinanay ti Biblia, diyo koma tagtagibassiten dayta. Wenno diyo koma iyaleng-aleng ti ibaga ti konsiensiayo gapu laeng ta adda nangibaga kadakayo, “Awan dakesna no awatem dayta a fraction ti dara; adu met ti nangawat iti dayta.” Laglagipenyo a minilion a tattao ita ti nangyaleng-aleng iti konsiensiada agingga a nabibineg dayta, isu a kabaelanda ti agulbod wenno agaramid iti dakes a dida man la makarikna iti panagbabawi. Sigurado a di kayat dagiti Kristiano nga agbalin a kasta.​—2 Samuel 24:10; 1 Timoteo 4:1, 2.

19. No agdesision kadagiti medikal nga isyu mainaig iti dara, ania ti kangrunaan koma a panunotentayo?

¹⁹ Iti maudi a paset ti sungbat iti panid 29-31, kunana: “Gapu ngata ta agduduma dagiti kapanunotan ken pangngeddeng maibatay iti konsiensia, kayatna a sawen a di napateg ti isyu? Saan. Serioso dayta.” Ad-adda a serioso dayta gapu ta nairaman ti relasionyo iti “sibibiag a Dios.” Dayta a relasion ti kakaisuna a mangiturong iti biag nga agnanayon, a naibatay iti mangisalakan a pannakabalin ti dara nga imbukbok ni Jesus. Parayrayenyo ti dakkel a panagraem iti dara maigapu iti ar-aramiden ti Dios babaen iti dayta​—ti panangisalakanna kadagiti biag. Maitutop ti insurat ni Pablo: “Awan ti namnamayo ken iti lubong awanankayo iti Dios. Ngem ita iti pannakikaykaysa ken Kristo Jesus dakayo nga adayo idi naminsan nayasidegkayo babaen ti dara ti Kristo.”​—Efeso 2:12, 13.