LALAT TI FOKA

Di masigurado no ania a kita ti lalat ti natukoy kas taʹchash; naaramat daytoy a Hebreo a sao no madeskribir ti makinruar nga abbong ti tabernakulo ken ti naaramat a pangabbong kadagiti alikamen ken aruaten ti santuario no maidaliasatda. Ti taʹchash wenno techa·shimʹ (pangadu a porma) ket gagangay nga agparang a kadua ti ʽohr wenno ʽoh·rohthʹ (lalat, lallalat). (Ex 25:5; 26:14; 35:7, 23; 36:19; 39:34; Nu 4:6-14, 25; Eze 16:10) Dagiti managipatarus ti Griego a Septuagint agparang a patienda a daytoy a Hebreo a sao ket saan a tumukoy iti maysa nga animal no di ket iti asul a maris. (Idiligyo ti Nu 4:14, Rbi8 ftn.) Nupay kasta, gistay amin a Judio a komentarista kunaenda a maysa nga animal ti tukoyen ti taʹchash. Daytoy a panangmatmat ket ayonan met ti Hebreo a leksikograpo a ni Gesenius, a nangibilang a panangipapan laeng ti nailanad iti Septuagint, maysa a panangipaulog a saan a suportaran ti etimolohia (nagtaudan ti sao) kasta met dagiti pagsasao a nainaig iti Hebreo. Sigun ken Gesenius, ti taʹchash kaipapananna ti foka wenno koneho, nga imbatayna ti konklusionna iti konteksto, iti opinion dagiti Talmudista, iti panangidilig ti taʹchash iti umasping a sasao iti sabali pay a lenguahe, ken iti Hebreo nga etimolohia.

Dagiti managipatarus iti Biblia impatarusda ti ʽohr (ʽoh·rohthʹ) taʹchash (techa·shimʹ) kas “(lal)lalat dagiti koneho” (KJ), “(lal)lalat ti kalding” (RS), “(lal)lalat ti balyena” (AT), “(lal)lalat ti foka” (AS), “lalat” (Mo), “nasayaat a lalat” (JB), “murado a lallalat” (Dy), ken “lalat ti tahash” (Rbi8, Ex 25:5, ftn, ngem “lallalat ti foka” iti mismo a teksto). Ti patarus a “(lal)lalat dagiti koneho” ket saan nga anamongan ti kaaduan nga eskolar, agsipud ta imposible a makaala dagiti Israelita iti umdas a lallalat ti koneho idiay Egipto wenno iti let-ang maipaay a pangabbong iti tabernakulo. Adda met dagiti eskolar a mangibilang a saan nga umiso ti “(lal)lalat dagiti koneho” wenno “(lal)lalat ti foka” wenno “(lal)lalat ti balyena,” ta sigun iti Linteg narugit a pagtaraon dagiti koneho, foka, balyena wenno lumbalumba, dugong, ken ti umasping a parparsua. (Le 11:12, 27) Narigatda ngarud a panunoten a ti lalat dagiti “narugit” nga animal ket naaramat iti maysa a banag a sagrado unay kas iti pannakaibangon ti tabernakulo ken nausar kas abbong dagiti alikamen ken aruaten ti santuario. Dagidiay mamati iti daytoy a panangmatmat isingasingda a ti taʹchash mabalin a tumukoy iti lalat ti maysa a nadalus nga animal, nalabit maysa a kita ti antilop, karnero, wenno kalding.

Mabalin nga Usaren, Nupay Naibilang a Narugit ti Foka. Nupay nabatad a narugit a pagtaraon dagiti foka, saanna a kanayon a kayat a sawen a di mabalin nga usaren dagiti lalatda kas abbong ti tabernakulo. Kas pagarigan, nupay ‘narugit’ ti leon ken ti agila (Le 11:13, 27), dagiti nailangitan a kerubin a nakita ni Ezequiel iti sirmata ket nailadawan nga addaan iti uppat a rupa, a pakairamanan ti rupa ti leon ken rupa ti agila. (Eze 1:5, 10; 10:14) Kasta met, dagiti gambang a kareton nga inaramid ni Solomon a maaramat iti templo ket naarkosan kadagiti ladawan dagiti leon, ket di pagduaduaan a maitunos daytoy kadagiti plano a naited ken David babaen ti paltiing ti Dios. (1Ar 7:27-29; 1Cr 28:11-19) Ti “narugit” nga an-animal, a kas iti asno, ket inaramat dagiti Israelita kas pagsakayan; naipadto pay nga agsakay ti Mesias iti asno iti iseserrekna iti Jerusalem. (Zac 9:9; Mt 21:4, 5) Nupay nakasagsagrado ti annongen ni Juan a Manangbautisar a ‘mapan nga umun-una iti sanguanan ni Jehova tapno isaganana dagiti dalanna,’ isu nagkawes iti pagan-anay a naaramid iti dutdot ti maysa a “narugit” nga animal. (Lu 1:76; Mt 3:4; Le 11:4) Amin dagitoy a kasasaad kasla ipamatmatda a ti nagdumaan ti nadalus ken narugit ket mainaig laeng iti pannangan, nupay no dadduma mainaig met dayta iti panagisakripisio. Nupay kasta, saan a kayat a sawen daytoy a rumbeng a karurod dagiti Israelita ti amin a “narugit” nga animal. (Le 11:46, 47) Kasta met, pinarsua ti Dios agpadpada dagiti “narugit” ken “nadalus” nga animal, ket ngarud nasayaatda, saan a makarumen.​—Ge 1:21, 25.

No Kasano a Naaddaan iti Kasta Dagiti Israelita. No ti taʹchash iti Biblia tumukoy iti maysa a kita ti foka, tumaud ngarud ti saludsod no kasano a naaddaan dagiti Israelita kadagiti lalat ti foka. Nupay dagiti foka ket kadawyan nga adda pakainaiganda iti rehion ti Arctic ken Antarctic, ti sumagmamano a foka kaykayatda ti nabarbara a klima. Adda sumagmamano a monk seal nga agnanaed pay laeng ita iti paset ti Baybay Mediteraneo, kasta met iti dadduma pay a nabarbara ti temperaturana a dandanum. Iti panaglabas dagiti siglo, bimmassit unay ti bilang dagiti foka gapu iti tao, ket idi tiempo ti Biblia mabalin a naruay dagitoy nga animal iti Mediteraneo ken iti Nalabaga a Baybay. Uray idi 1832 kinuna ti maysa nga Ingles nga edision ti Dictionary of the Holy Bible (p. 139) ni Calmet: “Masarakan dagiti foka iti adu a babassit nga isla ti Nalabaga a baybay, iti aglawlaw ti peninsula ti Sinai.”​—Kitaenyo met ti The Tabernacle’s Typical Teaching, ni A. J. Pollock, London, p. 47.

Dagiti nagkauna nga Egipcio a nagkomersio iti Nalabaga a Baybay awan duadua a nangalada kadagiti tagilako manipud iti adu a rehion ti Mediteraneo. Ngarud posible a nakagun-od dagiti Egipcio kadagiti lalat ti foka. Ngarud, idi pinanawan dagiti Israelita ti Egipto, mabalin nga intugotda dagiti lalat ti foka nga addan iti ikutda, agraman ti dadduma pay a nagun-odda idi inikkan ida dagiti Egipcio iti naruay a napapateg a banag.​—Ex 12:35, 36.