Imbaon ni Jesus da Pedro ken Juan ket nakasangpetdan idiay Jerusalem tapno agsaganada para iti Paskua. Simmaruno idi agangay ni Jesus ken ti 10 pay nga apostol. Malem idin, ket lumlumneken ti init idi sumalog ni Jesus ken dagiti kakaduana manipud Bantay Dagiti Olibo. Daytoyen ti maudi nga aldaw a matannawagan ni Jesus ti aglawlaw manipud iti bantay agingga iti panagungarna.

Di nagbayag, nakadanondan iti siudad ket mapandan iti balay a pangselebraranda iti Paskua. Immulida a napan iti dakkel a makinngato a kuarto. Nakitada a nakasaganan ti amin para iti pannanganda. Sinegseggaan ni Jesus daytoy nga okasion, ta kinunana: “Inur-urayko a dumteng daytoy a Paskua tapno makipanganak kadakayo sakbay nga agsagabaak.”​—Lucas 22:15.

Adu a tawen sakbayna, nagbalin a kaugalian ti panangipasa iti adu a kopa nga adda arakna kadagiti mangselebrar iti Paskua. Ngem ita, idi inawat ni Jesus ti maysa kadagiti kopa, nagyaman ket kinunana: “Alaenyo daytoy ken ipasayo iti tunggal maysa, ta ibagak kadakayo a diakto uminumen iti arak agingga nga umay ti Pagarian ti Dios.” (Lucas 22:​17, 18) Maawatanda koma a dandanin ti ipapatayna.

Bayat ti pannangan iti Paskua, adda naidumduma a napasamak. Timmakder ni Jesus, inuksobna ti makinruar a badona, ken nangala iti tualia. Kalpasanna, binukbokanna iti danum ti palanggana nga adda iti asidegna. Gagangay a ti mangsangaili ti mangbuggo iti saka dagiti bisita, a mabalin a babaen ti maysa nga adipen. (Lucas 7:44) Ngem awan ti mangsangaili iti daytoy a gundaway, isu a ni Jesus ti nangbuggo kadagiti saka dagiti apostol. Mabalin nga inaramid koma dayta ti maysa kadagiti apostol, ngem awan ti nangaramid iti dayta. Gapu kadi ta adda pay laeng panagsasalisalda? Aniaman ti makagapu, nabainanda idi binugguan ni Jesus dagiti sakada.

Idi bugguan ni Jesus ti saka ni Pedro, nagkedked ket kinunana: “Diak ipalubos a bugguam dagiti sakak.” Kinuna ni Jesus: “No saanko a bugguan, saanmo a mabalin ti makikadua kaniak.” Imbaga ni Pedro a nagpakaasi pay: “Apo, saan laeng ngarud a dagiti sakak ti bugguam no di ket dagiti pay imak ken ti ulok.” Mabalin a nasdaaw iti sungbat ni Jesus: “Ti nagdigus ket nadalusen. Dagiti laeng sakana ti masapul a bugguan. Nadaluskayon, ngem saan a dakayo amin.”​—Juan 13:​8-10.

Binugguan ni Jesus ti saka ti 12 nga adalan, agraman ti saka ni Judas Iscariote. Idi insuot manen ni Jesus ti makinruar a badona ken simmango iti lamisaan, insaludsodna: “Ammoyo kadi no apay nga inaramidko daytoy kadakayo? Awagandak iti ‘Mannursuro’ ken ‘Apo,’ ket umisokayo ta kastaak. Gapuna, no siak nga Apo ken Mannursuro ket binugguak dagiti sakayo, masapul a bugguanyo met dagiti saka ti maysa ken maysa. Inikkankayo iti pagtuladan tapno aramidenyo met ti inaramidko. Kinapudnona, saan a natantan-ok ti adipen ngem ti apona, saan met a natantan-ok ti naibaon ngem ti nangibaon kenkuana. Ita ta ammoyon dagitoy, naragsakkayo no aramidenyo.”​—Juan 13:​12-17.

Nagsayaat dayta a leksion ti kinapakumbaba! Saan koma a tarigagayan dagiti pasurot ni Jesus ti umuna a saad, a panunotenda nga importanteda ken masapul a pagserbian. Imbes ketdi, masapul a surotenda ti ulidan ni Jesus, saan a babaen ti kanayon a panangbuggo iti saka, no di ket babaen ti situtulok ken sipapakumbaba a panagserbi iti sabsabali nga awan ti idumdumana.

Iti nasapa a paset daytoy a rabii, insuro ni Jesus kadagiti apostolna ti leksion maipapan iti kinapakumbaba idi binugguanna dagiti sakada. Mabalin a nalpasen ti pannanganda iti Paskua idi inadawna dagiti sasao ni David. Kinunana: “Ti pagtaltalkak a nadekket a gayyemko a makipangpangan kaniak ket nagbalin a kabusorko.” Kalpasanna, inlawlawagna: “Maysa kadakayo ti mangtraidorto kaniak.”​—Salmo 41:9; Juan 13:​18, 21.

Nagkikinnita dagiti apostol, ket dinamagda: “Siak kadi dayta, Apo?” Uray ni Judas nagsaludsod met. Imbaga ni Pedro a damagen ni Juan, a kaabay idi ni Jesus iti lamisaan, tapno ammuenna no asino ti tuktukoyenna. Gapuna, insaludsod ni Juan ken Jesus: “Apo, asino ti tuktukoyem?”​—Mateo 26:22; Juan 13:25.

Kinuna ni Jesus: “Daydiay pangtedak iti tinapay nga isawsawko.” Idi naisawsawnan ti tinapay, intedna dayta ken Judas, a kinunana: “Pumanawto ti Anak ti tao, a kas iti naisurat maipapan kenkuana, ngem asi pay ti mangtraidor iti Anak ti tao! Nasaysayaat no saan koman a nayanak.” (Juan 13:26; Mateo 26:24) Simrek ni Satanas ken Judas. Nagbalin a dakes daytoy a lalaki, timmuloken a mangaramid iti pagayatan ti Diablo ken nagbalin nga “anak ti pannakadadael.”​—Juan 6:​64, 70; 12:4; 17:12.

Kinuna ni Jesus ken Judas: “Ti ar-aramidem, aramidemon a dagus.” Mabalin a pampanunoten ti dadduma nga apostol nga ibagbagana ken Judas, a mangig-iggem idi iti kahon ti kuarta: “‘Inka gumatang iti kasapulantayo para iti piesta,’ wenno mangted iti tulong kadagiti napanglaw.” (Juan 13:​27-30) Ngem pimmanaw ni Judas tapno traidorenna ni Jesus.

Iti daytoy a rabii ti Paskua, inrugi ni Jesus ti baro a pangrabii. Nangala iti tinapay, nagyaman babaen ti kararag, pinispisina, ket intedna kadagiti apostol tapno kanenda. Kinunana: “Daytoy ti mangisimbolo iti bagik a maidaton agpaay kadakayo. Itultuloyyo nga aramiden daytoy kas panglaglagip kaniak.” (Lucas 22:19) Naipasa ti tinapay, ket nangan dagiti apostol.

Kalpasanna, nangala ni Jesus iti maysa a kopa ti arak, nagyaman babaen ti kararag, ken impasana kadakuada. Imminum iti kopa ti tunggal maysa, kalpasanna, kinuna ni Jesus: “Daytoy a kopa ti mangisimbolo iti baro a tulag a patalgedan ti darak a maibukbok maipaay kadakayo.”​—Lucas 22:20.

Iti kasta, inyurnos ni Jesus ti pananglaglagip iti ipapatayna a masapul a tinawen a selebraran dagiti pasurotna iti Nisan 14. Ipalagip daytoy ti inaramid ni Jesus ken ni Amana tapno mawayawayaan dagiti addaan iti pammati manipud iti panangadipen ti basol ken ipapatay. Nasaysayaat pay dayta ngem ti Paskua dagiti Judio ta ipaayna ti pudno a pannakawayawaya dagiti mamati.

Imbaga ni Jesus a ti darana ket “maibukbok para iti adu tapno mapakawan dagiti basol.” Karaman iti adu a mapakawan ket dagiti matalek nga apostolna ken dadduma pay a kas kadakuada. Dagitoy ti kaduananto iti Pagarian ni Amana.​—Mateo 26:​28, 29.

Iti maudi a rabii a kadua ni Jesus dagiti apostolna, insurona ti nagsayaat a leksion maipapan iti napakumbaba a panagserbi idi binugguanna dagiti sakada. Apay? Gapu iti pagkapuyan nga impakitada. Impaaydan ti biagda iti Dios, ngem pampanunotenda pay laeng no asino kadakuada ti katan-okan. (Marcos 9:​33, 34; 10:​35-37) Timmaud manen dayta a pagkapuyan iti daytoy a rabii.

“Nagriririan . . . dagiti adalan no asino kadakuada ti maibilang a katan-okan.” (Lucas 22:24) Sigurado a nagliday ni Jesus idi nakitana nga agsusupiatda manen! Ania ti inaramidna?

Imbes nga ungtanna dagiti apostol gapu iti kababalinda, naanus a nakisao kadakuada: “Dagiti ar-ari dagiti nasion dominaranda dagiti iturayanda ken dagiti adda autoridadna ti maibilbilang a Managparabur. Ngem saankayo koma a kasta. . . . Ta siasino ti natantan-ok, daydiay nakasango iti panganan wenno daydiay agserserbi?” Kalpasanna, impalagipna ti ulidan a kanayon nga impakitana kadakuada. Kinuna ni Jesus: “Ngem addaak iti tengngayo a kas daydiay agserserbi.”​—Lucas 22:​25-27.

Nupay adu ti pagkapuyanda, nagtalinaed dagiti apostol a kadua ni Jesus iti adu a narigat a kasasaad. Gapuna, kinunana: “Makitulagak kadakayo a kas iti pannakitulag kaniak ni Amak para iti maysa a Pagarian.” (Lucas 22:29) Dagitoy dagiti nagmatalek a pasurot ni Jesus. Impasiguradona kadakuada a babaen iti maysa a tulag​—iti nagbaetan ni Jesus ken dagiti apostolna​—makikaduada ken makipagturaydanto kenkuana iti Pagarian.

Nupay nagsayaat daytoy a namnama dagiti apostol, imperpekto a tattaoda pay laeng. Kinuna ni Jesus: “Kayat ni Satanas a maalanakayo amin tapno mayakayaknakayo a kas iti trigo.” (Lucas 22:31) Namakdaar pay: “Iti daytoy a rabii, panawandakto amin, ta naisurat: ‘Papatayekto ti pastor, ket mawarawaranto dagiti karnero.’ ”​—Mateo 26:31; Zacarias 13:7.

Agtalek ni Pedro iti bagina, ket kinunana: “Apo, uray pumanawda amin, saankanto a panawan!” (Mateo 26:33) Imbaga ni Jesus a sakbay pay ti maikadua a panagtaraok ti kawitan iti dayta a rabii, nailibakton ni Pedro. Nupay kasta, innayon ni Jesus: “Immararawakon a saan koma a kumapuy ti pammatim; ket apaman a makasublikan, pabilgem ti pammati dagiti kakabsatmo.” (Lucas 22:32) Ngem impasigurado ni Pedro: “Uray pay pakatayak, pulos a dikanto ilibak.” (Mateo 26:35) Kasta met ti imbaga ti dadduma nga apostol.

Imbaga ni Jesus kadagiti adalan: “Bassit laengen a tiempo a kaduakayo. Sapulendakto; ket kas iti kinunak kadagiti Judio, ibagak met kadakayo ita, ‘Saanyo a mabalin ti umay iti papanak.’ Mangtedak iti baro a bilin, nga ayatenyo ti maysa ken maysa; no kasano ti panangayatko kadakayo, kasta met ti panagiinnayatyo. Maammuanto ti amin a dakayo dagiti adalak​—no agiinnayatkayo.”​—Juan 13:​33-35.

Idi nangngegda ti imbaga ni Jesus a bassit laengen a tiempo a kaduana ida, dinamag ni Pedro: “Apo, sadino ti papanam?” Insungbat ni Jesus: “Saanmo a mabalin ti sumurot ita iti papanak, ngem sumurotkanto met laeng.” Saan a naawatan ni Pedro, ket kinunana: “Apo, apay a saanko a mabalin ti sumurot kenka ita? Nakasaganaak a mangisakripisio iti biagko para kenka.”​—Juan 13:​36, 37.

Impalagip ni Jesus daydi panangibaonna kadagiti apostol a mangasaba idiay Galilea nga awan ti intugotda a pagikabilan iti kuarta wenno taraon. (Mateo 10:​5, 9, 10) Insaludsodna: “Adda aya nagkurang a kasapulanyo?” Insungbatda: “Awan!” Ngem ania ti aramidenda kadagiti sumaganad nga aldaw? Kinuna ni Jesus kadakuada: “Mangitugotkayon iti pagikabilan iti kuarta ken supot ti taraon, ket daydiay awan espadana ilakona koma ti makinruar a badona tapno adda igatangna iti espada. Ta ibagak kadakayo a masapul a matungpal kaniak daytoy a naisurat, ‘Isu ket naibilang a maysa kadagiti managdakdakes.’ Ket mapaspasamaken dayta kaniak.”​—Lucas 22:​35-37.

Ibagbaga ni Jesus ti tiempo a mailansanto iti poste iti nagtengngaan dagiti managdakdakes. Kalpasan dayta, nakaronto ti pannakaidadanes dagiti pasurotna. Mariknada a nakasaganadan ket kinunada: “Apo, daytoy ti dua nga espada.” Kinunana kadakuada: “Umdas daytan.” (Lucas 22:38) Gapu ta addaan dagiti adalan iti dua nga espada, adda manen gundaway ni Jesus a mangisuro iti sabali pay a napateg a leksion.

Adda pay laeng ni Jesus ken dagiti apostolna iti makinngato a kuarto kalpasan ti panglaglagip a pangrabii. Imparegtana: “Saankayo a mariribukan. Ipakitayo ti pammatiyo iti Dios; ipakitayo met ti pammatiyo kaniak.”—Juan 13:36; 14:1.

Imbaga ni Jesus kadagiti matalek nga apostolna no apay a saanda a madanagan iti ipapanawna: “Adu ti pagyanan idiay balay ni Amak. . . . No mapanak mangisagana iti pagyananyo, agsubliakto tapno ikuyogkayo iti ayanko, tapno no sadino ti ayanko addakayo met sadiay.” Ngem saan a naawatan dagiti apostol a ti ibagbagana ket maipapan iti ipapanna idiay langit. Dinamag ni Tomas: “Apo, saanmi nga ammo ti papanam. Kasano ngarud nga ammomi ti dalan?”—Juan 14:2-5.

Imbaga ni Jesus: “Siak ti dalan ken ti kinapudno ken ti biag.” Makapan laeng ti maysa iti balay ni Amana idiay langit no awatenna ni Jesus, patienna ti pannursurona ken tuladenna ti panagbiagna. Kinuna ni Jesus: “Awan ti makapan iti Ama no saan a magna kaniak.”—Juan 14:6.

Dumdumngeg a naimbag ni Felipe, ket kiniddawna: “Apo, ipakitam kadakami ti Ama, ket mapnekkamin.” Agparang a kayat ni Felipe a makita ti Dios, kas iti nasirmata da Moises, Elias, ken Isaias. Ngem adda nasaysayaat ngem iti sirmata a makitkita dagiti apostol. Impaganetget ni Jesus dayta iti sungbatna: “Nabayagen nga agkakaduatayo, Felipe, ngem saannak pay kadi nga am-ammo? Ti nakakita kaniak nakitana metten ti Ama.” Naan-anay nga impakita ni Jesus ti kababalin ken personalidad ti Ama. Gapuna, kasla nakitadan ti Ama gapu iti pannakikadua ken pannakakitada ken Jesus. Siempre, natantan-ok ti Ama ngem ti Anak, kas iti kinuna ni Jesus: “Saan a ti bukodko a kapanunotan ti ibagbagak kadakayo.” (Juan 14:8-10) Maawatan dagiti apostol a bigbigbigen ni Jesus a ni Amana ti naggapuan ti amin nga isursurona.

Nakita idin dagiti apostol a nagaramid ni Jesus kadagiti nakaskasdaaw a banag ken nangngegdan a nangipakaammo iti naimbag a damag maipapan iti Pagarian ti Dios. Kinunana kadakuada: “Ti mangipakita iti pammati kaniak, aramidennanto met ti ar-aramidek; ket dakdakkelto pay ngem dagitoy ti aramidenna.” (Juan 14:12) Saan nga ibagbaga ni Jesus nga agaramidda iti ad-adu a nakaskasdaaw a milagro ngem iti inaramidna. Imbes ketdi, napapaut, nalawlawa, ken ad-adu a tao ti madanonda iti ministerioda.

Saanda a mabaybay-an uray pumanaw ni Jesus ta inkarina: “No adda kiddawenyo iti naganko, aramidekto.” Kinunana pay: “Kiddawek iti Ama nga ikkannakayo iti sabali pay a katulongan nga agtalinaed kadakayo iti agnanayon, ti espiritu ti kinapudno.” (Juan 14:14, 16, 17) Impanamnamana nga awatenda ti nasantuan nga espiritu, ti inkarina a katulongan. Napasamak dayta idi aldaw ti Pentecostes.

“Din agbayag,” kinuna ni Jesus, “saannakton a makita ti lubong, ngem makitadakto, ta sibibiagak ket agbiagkayto.” (Juan 14:19) Saan laeng nga agparang ni Jesus kadakuada kalpasan ti panagungarna no di ket pagungarennanto ida tapno kaduana ida idiay langit kas espiritu a parsua.

Kalpasanna, imbaga ni Jesus daytoy a kinapudno: “Ti umawat ken agtungpal kadagiti bilinko, ay-ayatennak. Ti mangay-ayat kaniak ayatento ti Amak, ken ayatekto met ken iyam-ammokto a naimbag ti bagik kenkuana.” Gapu iti dayta, insaludsod ti apostol a ni Judas, a maawagan met Tadeo: “Apo, dakami laeng kadi ti kayatmo a pangyam-ammuan iti bagim, ket saanen a kadagiti tattao iti lubong?” Insungbat ni Jesus: “Ti mangayat kaniak tungpalenna ti saok, ket ayatento ti Amak. . . . Ti saan a mangayat kaniak saanna a tungpalen dagiti saok.” (Juan 14:21-24) Saan a kas kadagiti pasurotna, saan a bigbigen ti lubong a ni Jesus ti dalan, ti kinapudno, ken ti biag.

Pumanaw ni Jesus, kasano ngarud a malagip dagiti adalanna ti amin nga insurona kadakuada? Inlawlawagna: “Ti katulongan, ti nasantuan nga espiritu, nga ibaonto ti Ama iti naganko, isuronanto kadakayo ti amin a banag ken ipalagipna ti amin nga imbagak kadakayo.” Nakitan dagiti apostol no kasano kabileg ti nasantuan nga espiritu isu a makapabileg daytoy a pammatalged. Innayon ni Jesus: “Ibatik kadakayo ti talna nga itedko . . . Dikay mariribukan wenno agbuteng.” (Juan 14:26, 27) Gapuna, saan koma ngarud nga agdanag dagiti adalan ta iwanwan ken salakniban ida ti Ama ni Jesus.

Dandanin makita ti pannalaknib ti Dios. Kinuna ni Jesus: “Um-umayen ti agturay iti lubong, ngem saannak a maiturayan.” (Juan 14:30) Naimpluensiaanen ti Diablo ni Judas. Ngem awan ti pagkapuyan ni Jesus a mabalin nga usaren ni Satanas tapno tumallikud iti Dios. Saan met a kabaelan ti Diablo a lapdan ti panagungar ni Jesus. Apay a saan? Kinuna ni Jesus: “Tungtungpalek ti imbilin kaniak ti Ama.” Masiguradona nga isu ket pagungaren ni Amana.—Juan 14:31.

Naimpusuan a pinaregta ni Jesus dagiti matalek nga apostolna. Naladawen iti rabii, mabalin a parbangon idin. Adda imbaga ni Jesus a makatignay nga ilustrasion:

Kinunana: “Siak ti pudno a puon ti ubas, ket ti Amak ti agay-aywan.” (Juan 15:1) Ti ilustrasionna ket kapada ti naibaga ginasut a tawen ti napalabasen maipapan iti nasion ti Israel, a naawagan idi iti ubas ni Jehova. (Jeremias 2:21; Oseas 10:1, 2) Nupay kasta, binaybay-an ni Jehova dayta a nasion. (Mateo 23:37, 38) Gapuna, mangibagbaga ni Jesus iti baro a banag. Isu ti puon ti ubas nga ay-aywanan ni Amana manipud pay idi pinulotanna ni Jesus iti nasantuan nga espiritu idi 29 C.E. Ngem impakita ni Jesus a ti ubas ket saan laeng a mangisimbolo kenkuana. Kinunana:

“[Ni Amak] putdenna dagiti sanga a saan nga agbunga, ket dalusanna dagiti sanga nga agbungbunga, tapno ad-adu pay ti ibungada. . . . No kasano a saan a makapagbunga ti sanga a bukbukodna malaksid no agtalinaed a naisilpo iti puon ti ubas, saankayo met a makapagbunga malaksid no agtalinaedkayo a naikaykaysa kaniak. Siak ti puon ti ubas; dakayo dagiti sanga.”—Juan 15:2-5.

Inkari ni Jesus kadagiti matalek nga adalanna a kalpasan ti ipapanawna, mangibaon iti katulongan, ti nasantuan nga espiritu. Kalpasan ti 51 nga aldaw, idi inawat dagiti apostol ken ti dadduma dayta nga espiritu, nagbalinda a sanga ti ubas. Ket amin dagiti “sanga” masapul nga agtalinaedda a maikaykaysa ken Jesus. Tapno maaramid ti ania?

Inlawlawagna: “Agbunga iti adu daydiay agtalinaed a naikaykaysa kaniak ken naikaykaysaak kenkuana, ta awan ti maaramidanyo no naisinakayo kaniak.” Dagitoy a “sanga”—dagiti matalek a pasurotna—agbungada iti adu, tuladenda dagiti galad ni Jesus, aktiboda a mangipakaammo iti sabsabali ti maipapan iti Pagarian ti Dios, ken agaramidda iti ad-adu pay nga adalan. No ngay saan nga agtalinaed ti maysa a naikaykaysa ken Jesus ken saan nga agbunga? Kinuna ni Jesus: ‘Ti saan nga agtalinaed a naikaykaysa kaniak ket maibelleng.’ Iti sabali a bangir, kinuna ni Jesus: “No agtalinaedkayo a naikaykaysa kaniak ken agtalinaed ti sasaok iti pusoyo, kiddawenyo ti aniaman a kayatyo ket mapatganto.”—Juan 15:5-7.

Imbaga manen ni Jesus ti naminduan nga imbagana—ti panangtungpal kadagiti bilinna. (Juan 14:15, 21) Imbagana ti maysa a kangrunaan a pamay-an a mangipakita a tungtungpalenda dayta. Kinunana: “No tungpalenyo dagiti bilinko, makapagtalinaedkayo iti ayatko, no kasano a tinungpalko dagiti bilin ti Ama ket nagtalinaedak iti ayatna.” Ngem saan la a dayta ti ramanen ti panangayat ken Jehova a Dios ken ti Anakna. Kinuna ni Jesus: “Ibilinko nga agiinnayatkayo kas iti panagayatko kadakayo. Awan ti ayat nga umartap iti daytoy, nga isakripisio ti maysa ti biagna maipaay kadagiti gagayyemna. Dakayo ti gagayyemko no tungpalenyo dagiti bilinko.”—Juan 15:10-14.

Sumagmamano nga oras laengen, ipakitanto ni Jesus ti ayatna babaen ti panangipaayna iti biagna para iti amin nga agtignay gapu iti pammatida kenkuana. Ti ulidanna ti mangtignay koma kadagiti pasurotna a mangipakita iti kasta a managsakripisio a panagayat iti maysa ken maysa. Daytoy nga ayat ti pakabigbiganda, kas immun-una nga imbaga ni Jesus: “Maammuanto ti amin a dakayo dagiti adalak—no agiinnayatkayo.”—Juan 13:35.

Masapul a maawatan koma dagiti apostol no apay nga inawagan ida ni Jesus a “gagayyemko.” Imbagana no apay: “Awagankayo iti gagayyem, ta impakaammok kadakayo ti amin a nangngegko iti Amak.” Talaga a nakapatpateg ti relasionda—ti agbalin a nasinged a gayyem ni Jesus ken ti mangammo iti imbaga ti Amana kenkuana! Ngem tapno matagiragsakda ti panaggagayyemda, masapul nga ‘agtultuloyda nga agbunga.’ No aramidenda dayta, kinuna ni Jesus, “patgan ti Ama ti aniaman a kiddawenyo iti naganko.”—Juan 15:15, 16.

Ti panagiinnayat dagiti adalanna, dagiti “sanga,” ti makatulong kadakuada nga agibtur. Imbagana kadakuada a guraen ida ti lubong, ngem pinabilegna ida. Kinunana: “No guraennakayo ti lubong, laglagipenyo a siak ti immun-una a ginurana sakbay a ginuranakayo. No pasetnakayo ti lubong, maayatan koma kadakayo ti lubong. Saankayo a paset ti lubong, . . . isu a guraennakayo ti lubong.”—Juan 15:18, 19.

Inlawlawag ni Jesus no apay a guraen ida ti lubong. Kinunana: “Aramidendanto amin dagitoy kadakayo maigapu iti naganko, ta saanda nga am-ammo Daydiay nangibaon kaniak.” Imbaga ni Jesus a dagiti inaramidna a milagro ti mangpaneknek a nakabasol dagiti nanggura kenkuana: “No saanda koma a nakita dagiti milagro nga inaramidko a saan a maaramidan ti sabali, awan koma ti basolda; ngem ita, nakitadak ken ginuradak kasta met ti Amak.” Kinapudnona, natungpal ti padto gapu iti pananggurada ken Jesus.—Juan 15:21, 24, 25; Salmo 35:19; 69:4.

Inkari manen ni Jesus a mangibaon iti tumulong kadakuada, ti nasantuan nga espiritu. Dayta a nabileg a puersa ket magun-odan ti amin a pasurotna ken makatulong kadakuada nga agbunga, ken ‘mangsaksi.’—Juan 15:27.

Nakasaganan ni Jesus ken dagiti apostol a pumanaw iti makinngato a kuarto a nangselebraranda iti Paskua. Adun ti naibalakadna kadakuada, ket innayonna: “Imbagak dagitoy kadakayo tapno saankayo nga agduadua.” Apay a maitutop dayta a pakdaar? Kinunana kadakuada: “Ilaksiddakayto dagiti tattao iti sinagoga. Kinapudnona, umayto ti tiempo nga ipagarup dagiti mangpapatay kadakayo a mangipapaayda iti Dios iti sagrado a panagserbi no aramidenda daytoy.”—Juan 16:1, 2.

Mabalin a makapadanag dayta kadagiti apostol. Nupay imbaga idi ni Jesus a guraen ida ti lubong, saanna a direkta nga imbaga a papatayenda ida. Apay? Kinunana: “Saanko nga imbaga a nasapsapa ta addaak pay kadakayo.” (Juan 16:4) Ngem iti dayta a tiempo, pakpakdaaranna ida sakbay a pumanaw. Makatulong daytoy kadakuada tapno saanda a maitibkol.

Intuloy ni Jesus: “Agsubliakon iti Daydiay nangibaon kaniak; ngem awan kadakayo ti nangisaludsod, ‘Sadino ti papanam?’” Iti nasapa a paset dayta a rabii, dinamagda no sadino ti papananna. (Juan 13:36; 14:5; 16:5) Ngem gapu ta mabutengda iti imbagana a pannakaidadanes, naglidayda unay. Gapuna, nalipatanda a dinamag ti maipapan iti dayag nga awatento ni Jesus wenno ti pagimbagan dayta kadagiti pudno nga agdaydayaw. Kinuna ni Jesus: “Gapu ta imbagak dagitoy, napno iti ladingit dagiti pusoyo.”—Juan 16:6.

Kalpasanna, inlawlawag ni Jesus: “Pagimbaganyo ti ipapanawko. Ta no saanak a pumanaw, saan nga umay kadakayo ti katulongan; ngem no pumanawak, ibaonkonto kadakayo.” (Juan 16:7) Maawat laeng dagiti adalanna ti nasantuan nga espiritu, nga ibaonna kas katulongan dagiti adipenna iti sadinoman a lugar ditoy daga, no mapapatay ni Jesus ken mapan idiay langit.

Ti nasantuan nga espiritu “ipakitana ti nalawag a pammaneknek iti basol ti lubong. Ipakitananto a nalinteg ti aramidek ken no siasino dagiti ukomen ti Dios.” (Juan 16:8) Wen, maipakitanto ti kinaawan pammati ti lubong iti Anak ti Dios. Idi immuli ni Jesus idiay langit, awan duadua a napaneknekan ti kinalintegna ken ipakitana no apay a maikari a madadael ni Satanas, “ti agturay iti daytoy a lubong.”—Juan 16:11.

“Adu pay ti ibagak kadakayo,” kinuna ni Jesus, “ngem saanyo a matarusan dagita iti agdama.” Inton ibukbokna ti nasantuan nga espiritu, maawatandanto ti amin a “kinapudno,” ket agbiagdanto maitunos iti dayta a kinapudno.—Juan 16:12, 13.

Saan a naawatan dagiti apostol ti dadduma pay nga imbaga ni Jesus: “Iti din agbayag, saandakton a makita, ngem iti di met laeng agbayag, makitadakto.” Nagdidinnamagda no ania ti kayatna a sawen. Nabigbig ni Jesus a kayatda ti agsaludsod, isu nga inlawlawagna: “Kinapudnona, agsangit ken agdung-awkayto, ngem agrag-onto ti lubong; agladingitkayto, ngem masuktanto dayta iti rag-o.” (Juan 16:16, 20) Idi napapatay ni Jesus iti simmaruno a malem, nagragsak dagiti lider ti relihion, ngem nagladingit dagiti adalan. Ngem nagrag-oda idi nagungar ni Jesus! Ket nagtultuloy ti rag-oda idi imbukbokna kadakuada ti nasantuan nga espiritu ti Dios.

Inyarig ni Jesus ti kasasaad dagiti apostol iti babai nga agpasngay. Kinunana: “No agpasikalen ti maysa a babai, makarikna iti ut-ot ta dimtengen ti oras a panaganakna; ngem no nakaanaken, masukatanen iti rag-o ti panagrigatna ta nakitanan ti anakna.” Pinaregta ni Jesus dagiti apostolna. Kinunana: “Kasta met kadakayo, agladingitkayo ita ngem makitakayto manen ket agrag-okayto, ken awanto ti makaikkat iti rag-oyo.”—Juan 16:21, 22.

Saan pay idi a nagkiddaw dagiti apostol iti nagan ni Jesus, isu a kinunana: “Iti dayta nga aldaw, agkiddawkayto iti Ama iti naganko.” Apay nga aramidenda dayta? Saan a gapu ta saan a kayat ti Ama ti sumungbat. Kinapudnona, kinuna ni Jesus: “Ay-ayatennakayo ti Ama, gapu ta ay-ayatendak . . . kas pannakabagi ti Dios.”—Juan 16:26, 27.

Ti makaparegta a sasao ni Jesus kadagiti apostol ti mabalin a nangpabileg kadakuada a mangibaga: “Isu a mamatikami a naggapuka iti Dios.” Asidegen a masubok dayta a pammatida. Kinapudnona, imbaga ni Jesus ti mapasamak: “Um-umayen ti oras, ken nakaas-asideg daytan. Agkamangto ti tunggal maysa kadakayo iti balayna ket baybay-andak nga agmaymaysa. Ngem saanak nga agmaymaysa, ta kaduak ti Ama. Imbagak dagitoy tapno maaddaankayo iti talna babaen kaniak. Agrigatkayto ditoy lubong, ngem patibkerenyo ti pakinakemyo! Naparmekko ti lubong.” (Juan 16:30-33) Saan ida a baybay-an ni Jesus. Masiguradona a kabaelanda met a parmeken ti lubong, a kas iti inaramidna, babaen ti simamatalek a panangitungpalda iti pagayatan ti Dios uray ikagumaan ni Satanas ken ti lubongna a dadaelen ti kinamatalekda.

Gapu iti kasta unay a panagayat ni Jesus kadagiti apostolna, insaganana ida para iti dandanin ipapanawna. Timmangad ket nagkararag iti Amana: “Padayagem ti anakmo, tapno maipadayagnaka met ti anakmo. Intalekmo kenkuana ti amin a tattao, tapno maipaayanna amin ida iti biag nga agnanayon.”—Juan 17:1, 2.

Nalawag a binigbig ni Jesus a nakapatpateg ti panangidayaw iti Dios. Ket talaga a makaliwliwa ti namnama nga imbaga ni Jesus—ti biag nga agnanayon! Gapu ta ‘naitalek ken Jesus ti amin a tattao,’ maipaayna dagiti gunggona ti subbot a sakripisiona iti amin a tattao. Nupay kasta, saan nga amin ti mabendisionan. Apay? Gapu ta ipaay laeng ni Jesus dagiti gunggona ti subbotna kadagiti mangawat iti sumaruno nga ibaga ni Jesus. Kinunana: “Maaddaanto iti biag nga agnanayon dagidiay mangam-ammo kenka, ti maymaysa a pudno a Dios, ken ti imbaonmo, ni Jesu-Kristo.”—Juan 17:3.

Masapul nga agpada nga am-ammuen a naimbag ti maysa ti Ama ken ti Anak, ken agbalin a nasinged kadakuada. Masapul a maitunos ti pampanunotna iti pampanunotda. Kasta met, no maipapan iti pannakilangenna iti sabsabali, masapul nga ikagumaanna a tuladen dagiti awan kaaspingna a kualidad ti Ama ken ti Anak. Masapul met a bigbigenna a napatpateg ti panangidayaw iti Dios ngem ti pananggun-odna iti biag nga agnanayon. Imbaga manen ni Jesus ti maipapan iti panangidayaw iti Dios:

“Pinadayagka ditoy daga, ta inleppasko ti trabaho nga intedmo. Ita, Ama, padayagennak iti sibaymo kas iti pannakaipadayagko idi iti sibaymo sakbay a naparsua ti lubong.” (Juan 17:4, 5) Wen, kiniddaw ni Jesus a maisubli ti dayagna idi idiay langit babaen ti panagungar.

Nupay kasta, saan a nalipatan ni Jesus ti naaramidanna iti ministeriona. Inkararagna: “Impakaammok ti naganmo kadagiti tattao ditoy lubong nga intedmo kaniak. Kukuam ida, ngem intedmo kaniak, ket tinungpalda ti saom.” (Juan 17:6) Iti ministeriona, saan laeng nga impakaammo ni Jesus a Jehova ti nagan ti Dios. Tinulonganna pay dagiti apostolna tapno maammuanda ti irepresentar ti naganna—dagiti kualidad ti Dios ken ti pamay-an ti pannakilangenna kadagiti tattao.

Naam-ammo dagiti apostol ni Jehova. Naammuanda met ti akem ti Anakna ken dagiti insuro ni Jesus. Sipapakumbaba a kinuna ni Jesus: “Imbagak kadakuada dagiti imbagam kaniak, inawatda dagita ken naammuanda nga immayak kas pannakabagim, ken namatida nga imbaonnak.”—Juan 17:8.

Kalpasanna, binigbig ni Jesus ti nakaidumaan dagiti pasurotna ken dagiti kaaduan a tattao: “Saanak nga agkiddaw maipapan iti lubong, no di ket maipapan kadagidiay intedmo kaniak, ta kukuam ida. . . . Nasantuan nga Ama, pangngaasim ta aywanam ida maigapu iti naganmo nga intedmo kaniak, tapno agkaykaysada koma a kas iti panagkaykaysata. . . . Sinalaknibak ida, ket awan kadakuada ti napukaw no di laeng ti anak ti pannakadadael tapno matungpal ti kasuratan.” Isu ni Judas Iscariote, a dandanin mangtraidor ken Jesus.—Juan 17:9-12.

Intuloy ni Jesus ti nagkararag: “Ginura ida ti lubong . . . Saanko a kiddawen nga ikkatem ida ditoy lubong, no di ket salaknibam ida iti daydiay managdakdakes. Saanda a paset ti lubong, a kas kaniak a saan a paset ti lubong.” (Juan 17:14-16) Adda dagiti apostol ken ti dadduma nga adalan iti lubong, ti kagimongan ti tao nga iturturayan ni Satanas, ngem masapul nga agtalinaedda a naisina iti lubong ken dagiti kinadakes a mapaspasamak iti dayta. Kasano?

Masapul nga agtalinaedda a nasantuan, a nailasin tapno agserbi iti Dios, babaen ti panangyaplikarda kadagiti kinapudno a masarakan iti Hebreo a Kasuratan ken kadagiti kinapudno nga insuro ni Jesus. Inkararag ni Jesus: “Pagbalinem ida a nasantuan babaen ti kinapudno; ti saom ket kinapudno.” (Juan 17:17) Idi agangay, dadduma nga apostol ti nangisurat kadagiti naipaltiing a libro a nagbalin a paset “ti kinapudno” a makatulong a mamagbalin a nasantuan iti maysa a tao.

Ngem addanto dadduma nga umawat iti “kinapudno.” Inkararagan ngarud ni Jesus ‘saan laeng a dagiti adda sadiay, no di ket maipaay met kadagiti mamati kenkuana babaen ti saoda.’ Ania ti kiniddaw ni Jesus para kadakuada amin? “Tapno agkaykaysada amin, a kas kenka, Ama, a naikaykaysa kaniak ken naikaykaysaak met kenka, tapno maikaykaysada met kadata.” (Juan 17:20, 21) Saan a literal a maymaysa a persona ni Jesus ken ni Amana. Maymaysada ta agtunosda iti amin a banag. Inkararag ni Jesus nga agkaykaysa met koma dagiti pasurotna.

Sakbay la unay daytoy, imbaga ni Jesus ken Pedro ken iti dadduma a pumanaw tapno mangisagana iti maysa a lugar idiay langit para kadakuada. (Juan 14:2, 3) Imbaga ni Jesus dayta iti kararagna: “Ama, kayatko a kaduak dagiti intedmo kaniak iti sadinoman nga ayanko, tapno makitada ti dayag nga intedmo kaniak, ta inayatnak sakbay pay a naparsua ti lubong.” (Juan 17:24) Pinatalgedanna ngarud nga uray idi—sakbay pay a naaddaan da Adan ken Eva iti annak—ay-ayatenen ti Dios ti bugbugtong nga Anakna, daydiay nagbalin a Jesu-Kristo.

Idi inngudo ni Jesus ti kararagna, impaganetgetna manen ti nagan ni Amana ken ti panagayat ti Dios kadagiti apostol ken iti dadduma a mangawat iti “kinapudno.” Kinunana: “Impakaammok kadakuada ti naganmo ken itultuloyko nga ipakaammo, tapno ipakitada ti ayat a kas iti panagayatmo kaniak ken tapno maikaykaysaak kadakuada.”—Juan 17:26.

Nakapagkararagen ni Jesus ken dagiti matalek nga apostolna. “Kalpasan a nagkantada iti panangidaydayaw, napanda idiay Bantay Dagiti Olibo.” (Marcos 14:26) Nagpadayada a napan iti hardin a maawagan Getsemani, a masansan idi a papanan ni Jesus.

Idi simmangpetda iti dayta a napintas a lugar iti nagbabaetan dagiti kayo nga olibo, pinanawan ni Jesus dagiti walo nga apostol. Nalabit nabatida iti asideg iti pagserkan ti hardin, ta imbagana kadakuada: “Agtugawkayo ditoy ta mapanak agkararag.” Naglaylayon ni Jesus iti hardin. Inkuyogna ti tallo nga apostol a da Pedro, Santiago, ken Juan. Nariribukan ket imbagana kadagiti tallo: “Maladingitanak unay, ta dandanin ti ipapatayko. Ditoykayo laeng, ket dikay matmaturog.”—Mateo 26:36-38.

Idi immadayo bassit kadakuada, “nagparintumeng [ni Jesus] ken nagdumog agingga iti daga ket nagkararag.” Ania ti inkararagna iti Dios iti daytoy makapadanag a tiempo? Inkararagna: “Ama, amin a banag ket posible kenka; ikkatem [koma] kaniak daytoy a kopa. Ngem saan a ti kayatko ti matungpal, no di ket ti kayatmo.” (Marcos 14:35, 36) Ania ti kayatna a sawen? Agkedked kadin a mangitungpal iti akemna kas Mannubbot? Saan!

Nakita ni Jesus idiay langit ti nakaro a panagsagaba ti dadduma a pinapatay dagiti Romano. Ngem idi nagbalin ni Jesus a tao nga addaan iti rikna, saan a nagagaran iti mapasamak kenkuana. Ngem nakarkaro pay ti saem a nariknana ta ti ipapatayna a kas iti awan pategna a kriminal ket mabalin a pakaibabainan ti nagan ni Amana. Iti sumagmamano laengen nga oras, mailansanton iti poste a kas tao nga agsasao maibusor iti Dios.

Kalpasan ti napaut a panagkararag ni Jesus, nagsubli ket nakitana a matmaturog ti tallo nga apostol. Kinunana ken Pedro: “Saanyo kadi a kabaelan ti makipagpuyat kaniak uray maysa laeng nga oras? Itultuloyyo ti agbantay ken agkararag, tapno saankayo a masulisog.” Ammo ni Jesus a madanagan met dagiti apostol, ken rabii unay idin. Kinunana pay: “Nagagar ti espiritu, ngem nakapuy ti lasag.”—Mateo 26:40, 41.

Pimmanaw manen ni Jesus ket kiniddawna iti Dios a maikkat koma kenkuana “daytoy a kopa.” Idi nagsubli, nakitana manen a matmaturog ti tallo nga apostol, imbes nga agkarkararagda koma tapno saanda a masulisog. Idi nakisao ni Jesus kadakuada, “dida ammo no ania ti ibagada kenkuana.” (Marcos 14:40) Iti maikatlo a daras, pimmanaw manen ni Jesus ket nagparintumeng tapno agkararag.

Nakaro ti panangpampanunot ni Jesus iti pannakaibabain ti nagan ni Amana gapu iti ipapatayna a maibilang a kriminal. Ngem dengdenggen ni Jehova ti kararag ti Anakna, ket nangibaon iti anghel a mangpabileg kenkuana. Nupay kasta, saan a simmardeng ni Jesus a nagpakaasi iti Amana, ket “ad-adda pay nga impasnekna ti nagkararag.” Nakaro ti danagna. Nakadagdagsen ti ibakbaklay ni Jesus! Nakataya ti agnanayon a biagna ken ti biag dagiti manamati. Kinapudnona, ti “ling-etna nagbalin a kas iti dara a nagtedted iti daga.”—Lucas 22:44.

Idi nagsubli iti ayan dagiti apostolna iti maikatlo a daras, nakitana manen a matmaturogda. Kinunana: “Saan nga ita ti tiempo a maturog ken aginanakayo! Asidegen ti oras a matraidor ti Anak ti tao ken mayawat kadagiti managbasol. Tumakderkayo, intayon. Adda ditoyen ti mangtraidor kaniak!”—Mateo 26:45, 46.

Pumarbangon idin. Nagnunumuan dagiti papadi a bayadanda ni Judas iti 30 a sinsilio a pirak tapno traidorenna ni Jesus. Gapuna, indauluan ni Judas ti adu a panguluen a papadi ken Fariseo tapno sapulenda ni Jesus. Kinuyog ida ti adu a soldado a Romano ken ti komanderda.

Idi pinapanaw ni Jesus ni Judas kalpasan ti pangrabii iti Paskua, nagturong a dagus kadagiti panguluen a papadi. (Juan 13:27) Inummong dagitoy dagiti opisialda agraman ti maysa a grupo dagiti soldado. Mabalin nga immuna nga inturong ida ni Judas iti kuarto a nangselebraran da Jesus ken dagiti apostolna iti Paskua. Ngem ita, bimmallasiwen dagiti tattao iti Tanap ti Kidron ket mapandan iti hardin. Nagawitda kadagiti armas ken silaw, ta talaga a kayatda a biroken ni Jesus.

Bayat nga indauluan ni Judas dagiti tattao a sumang-at iti Bantay Dagiti Olibo, ammona no sadino ti pakasarakanna ken Jesus. Iti napalabas a lawas, bayat ti panagdaliasat ni Jesus ken dagiti apostol a nagsublisubli idiay Betania ken Jerusalem, masansan nga agsardengda iti hardin ti Getsemani. Ngem rabii ita, ket mabalin a malingdan ni Jesus iti anniniwan dagiti kayo ti olibo iti hardin. Saan pay a nakitkita dagiti soldado ni Jesus. Kasano ngarud a mailasinda? Nangted ni Judas iti pagilasinan. Kunana: “Asinoman nga agepak, isu daydiay; tiliwenyo, alaenyo. Guardiaanyo a naimbag.”—Marcos 14:44.

Idi inturong ni Judas dagiti tattao iti hardin, nakitana ni Jesus ken dagiti apostol ket dagus nga immasideg ken Jesus. Kinuna ni Judas: “Naimbag a rabii, Mannursuro!” Kalpasanna, inagepanna. Ngem kinuna ni Jesus: “Apay nga addaka ditoy?” (Mateo 26:49, 50) Sinungbatan met laeng ni Jesus ti saludsodna. Kinunana: “Judas, traidorem kadi ti Anak ti tao babaen iti maysa nga agep?” (Lucas 22:48) Ngem saanen a maseknan ni Jesus iti mangtraidor kenkuana!

Nalawaganen ni Jesus kadagiti pagsilawan ket insaludsodna: “Asino ti sapsapulenyo?” Simmungbat dagiti tattao: “Ni Jesus a Nazareno.” Situtured nga imbaga ni Jesus: “Siak dayta.” (Juan 18:4, 5) Gapu ta saanda nga ammo ti aramidenna, nagsanudda ket natumbada.

Imbes nga aglemmeng ni Jesus iti kasipngetan, dinamag manen ni Jesus no siasino ti sapsapulenda. Idi imbagada, “Ni Jesus a Nazareno,” siaalumamay a kinunana: “Imbagak a siak dayta. No siak ti sapsapulenyo, bay-anyo a pumanaw dagitoy a lallaki.” Uray iti daytoy napeggad a kanito, nalagip ni Jesus ti imbagana idi, nga awan ti uray maysa a mapukawna. (Juan 6:39; 17:12) Inaywanan ni Jesus dagiti matalek nga apostolna ket awan ti uray maysa a napukaw malaksid iti “anak ti pannakadadael”—ni Judas. (Juan 18:7-9) Kiniddawna ngarud a palubosanda dagiti matalek a pasurotna.

Idi immasideg dagiti soldado ken Jesus, ammon dagiti apostol ti mapaspasamak. Kinunada: “Apo, usarenmi kadi dagiti espada?” (Lucas 22:49) Sakbay pay a makasungbat ni Jesus, inasut ni Pedro ti maysa nga espada nga intugot dagiti apostol. Piningasanna ti makinkannawan a lapayag ni Malco, ti adipen ti nangato a padi.

Sinagid ni Jesus ti lapayag ni Malco, ket naimbagan ti sugatna. Kalpasanna, nangisuro iti napateg a leksion ket imbilinna ken Pedro: “Isublim ta espadam iti kalubanna, ta ti mangusar iti espada matayto iti espada.” Situtulok ni Jesus a matiliw ta inlawlawagna: “Kasano a matungpal ti kuna ti Kasuratan a masapul a mapasamak?” (Mateo 26:52, 54) Kinunana pay: “Saan aya a masapul nga uminumak iti kopa nga inted kaniak ti Ama?” (Juan 18:11) Aramiden ni Jesus ti pagayatan ti Dios nga aramidenna, uray agingga iti ipapatay.

Dinamag ni Jesus kadagiti tattao: “Umaydak kadi tiliwen a kas iti mannanakaw ta nangitugotkayo pay kadagiti espada ken pang-or? Ammoyo nga inaldaw a nakatugawak idiay templo a mangisursuro, ngem apay a didak tiniliw? Ngem maaramid amin dagitoy tapno matungpal ti insurat dagiti propeta.”—Mateo 26:55, 56.

Dagiti soldado, komander ti militar, ken opisial dagiti Judio tiniliwda ni Jesus ken pinungngoda. Idi nakita daytoy dagiti apostol, pimmanawda. Nupay kasta, “adda agtutubo a lalaki”—nalabit ti adalan a ni Marcos—a nagtalinaed a kadua dagiti tattao a simmurot ken Jesus. (Marcos 14:51) Nailasin dagiti tattao daytoy nga agtutubo ket pinadasda a tiliwen, isu a pimmanaw nga uray la nabatina ti lienso a badona.

Idi natiliwen ni Jesus a kas maysa a gagangay a kriminal, naipan ken Anas—ti nangato a padi idi pinagsiddaaw ni Jesus dagiti mannursuro idiay templo. (Lucas 2:42, 47) Dadduma nga annak a lallaki ni Anas ti nagserbi idi kas nangato a padi, ket ni Caifas a manugangna ti agserserbi itan kas nangato a padi.

Idi adda ni Jesus iti pagtaengan ni Anas, inummong ni Caifas dagiti miembro ti Sanhedrin. Addaan dayta a korte iti 71 a miembro, karaman ti agdama ken ti dadduma pay a nagserbi idi a nangato a padi.

Nagsaludsod ni Anas ken Jesus maipapan kadagiti “adalanna ken iti isursurona.” Simple laeng ti sungbat ni Jesus: “Nangaskasabaak iti sanguanan dagiti tattao. Kanayon a nangisursuroak kadagiti sinagoga ken idiay templo, a paguummongan ti amin a Judio, ket awan ti inlimedko. Apay a pagsaludsodannak? Dagiti nakangngeg kadagiti pannursurok ti pagsaludsodam.”—Juan 18:19-21.

Maysa nga opisial a nakatakder sadiay ti nangtungpa ken Jesus ket kinunana: “Apay a kasta ti panagsungsungbatmo iti panguluen a padi?” Ngem gapu ta ammo ni Jesus nga awan ti dakes nga inaramidna, kinunana: “No adda dakes nga imbagak, paneknekam dayta; ngem no pudno ti imbagak, apay a tungpaennak?” (Juan 18:22, 23) Gapuna, impaipan ni Anas ni Jesus iti manugangna a ni Caifas.

Idi kuan, naguummong dagiti miembro ti Sanhedrin—ti agdama a nangato a padi, ti papanglakayen dagiti umili, ken dagiti eskriba. Naguummongda iti balay ni Caifas. Saan a legal ti mangbista iti rabii ti Paskua. Ngem saan a lapped dayta tapno maaramidda ti dakes a panggepda.

Talaga a saan a patas daytoy a grupo. Kalpasan a pinagungar ni Jesus ni Lazaro, inkeddeng ti Sanhedrin a masapul a mapapatay ni Jesus. (Juan 11:47-53) Ken sumagmamano la nga aldaw ti napalabas, nagnunumuan dagiti lider ti relihion a tiliwen ken papatayenda ni Jesus. (Mateo 26:3, 4) Wen, uray pay sakbay a mangrugi ti pannakabistana, naikeddengen a mapapatay ni Jesus!

Malaksid pay iti saan a legal a panaguummongda, dagiti panguluen a papadi ken dadduma a miembro ti Sanhedrin ikagkagumaandan ti mangbirok kadagiti testigo a mangted kadagiti ulbod nga ebidensia tapno adda pangidarumanda ken Jesus. Adu ti nasarakanda, ngem saan nga agtutunos ti testimoniada. Kamaudiananna, adda dua a nangibaga: “Nangngegmi nga ibagbagana, ‘Rebbaekto daytoy a templo nga inaramid dagiti ima, ket iti tallo nga aldaw, mangbangonakto iti sabali a saan nga inaramid dagiti ima.’” (Marcos 14:58) Ngem uray dagitoy a dua ket saan a naan-anay nga agtunos.

Dinamag ni Caifas ken Jesus: “Awan kadi ti maisungbatmo? Ania ti makunam kadagiti ipabpabasolda kenka?” (Marcos 14:60) Nagulimek ni Jesus uray saan nga agpayso dagiti pammabasol kenkuana dagiti testigo a saan nga agtunos ti ibagbagada. Gapuna, binaliwan ti nangato a padi a ni Caifas ti taktikana.

Ammo ni Caifas a kagura dagiti Judio ti asinoman a mangibagbaga nga isu ti Anak ti Dios. Sakbay dayta, idi imbaga ni Jesus a ti Dios ti Amana, kayat idin a papatayen dagiti Judio gapu ta kunada a “pagbalbalinenna ti bagina a kapada ti Dios.” (Juan 5:17, 18; 10:31-39) Gapu ta ammo ni Caifas dayta a riknada, kinunana ken Jesus: “Agsapataka iti sanguanan ti sibibiag a Dios ket ibagam kadakami no sika ti Kristo nga Anak ti Dios!” (Mateo 26:63) Siempre, binigbig ni Jesus nga isu ti Anak ti Dios. (Juan 3:18; 5:25; 11:4) No saanna a bigbigen ita, kaipapananna nga iliblibakna nga isu ti Anak ti Dios ken ti Kristo. Isu a kinuna ni Jesus: “Wen, siak. Ket makitayonto ti Anak ti tao a nakatugaw iti makannawan ti Mannakabalin-amin ken um-umay kadagiti ulep.”—Marcos 14:62.

Gapuna, pinigis ni Caifas ti makinruar a badona, ket kinunana: “Agsasao maibusor iti Dios! Kasapulantay pay kadi dagiti testigo? Nangngegyo a mismo ti imbagana! Ania ti makunayo?” Inkeddeng ti Sanhedrin ti di umiso a desisionda: “Maikari a mapapatay.”—Mateo 26:65, 66.

Kalpasanna, inuy-uyaw ken dinanogda ni Jesus. Tinungpa ken tinupraan ti dadduma. Idi inabbonganda ti rupana ken tinungpada, nagaangawanda: “Agipadtoka! Asino ti nangkabil kenka?” (Lucas 22:64) Saan a nasayaat ti pannakatrato ti Anak ti Dios ken saan a legal ti pannakabistana iti rabii!

Idi naaresto ni Jesus idiay hardin ti Getsemani, pinanawan dagiti apostol gapu ta nagbutengda. Nupay kasta, dua kadakuada ti saan a pimmanaw. Ni Pedro “ken ti sabali pay nga adalan,” a mabalin a ni apostol Juan. (Juan 18:15; 19:35; 21:24) Mabalin a nakitada ni Jesus bayat a naipan iti balay ni Anas. Idi imbaga ni Anas a maipan ni Jesus iti nangato a padi a ni Caifas, simmurot da Pedro ken Juan ngem medio adayoda. Mabutengda ngamin a mairaman ngem madanaganda met iti mapasamak iti Apoda.

Am-ammo ti nangato a padi ni Juan isu a nakastrekda iti paraangan ti balay ni Caifas. Nabati iti ruar ni Pedro agingga a nagsubli ni Juan ta nakisarita iti adipen a babai nga agay-aywan iti ruangan. Kalpasanna, napalubosan a sumrek ni Pedro.

Nalamiis daydi a rabii, isu a nangpasged iti apuy dagiti adda iti paraangan. Nakikatugaw ni Pedro kadakuada tapno aginudo bayat nga agur-uray “tapno maammuanna ti mapasamak” iti pannakabista ni Jesus. (Mateo 26:58) Gapu iti lawag ti apuy, ni Pedro ket nailasin ti agay-aywan iti ruangan a nangpastrek kenkuana. “Saan kadi a maysaka met kadagiti adalan daytoy a tao?” kinunana. (Juan 18:17) Saan laeng a ti agay-aywan ti nakailasin ken Pedro ken nangibaga a nakikadkadua idi ken Jesus.—Mateo 26:69, 71-73; Marcos 14:70.

Nadismaya unay ni Pedro. Ikagkagumaanna ti saan nga agpadlaw, nga uray la immadayo pay agingga iti ruangan. Inlibak ni Pedro a nakikadkadua ken Jesus. Kinunana: “Diak am-ammo ken diak maawatan ti ibagbagam.” (Marcos 14:67, 68) Insapatana pay ketdi a pudno dagiti imbagana ken uray madusa no saan nga agpayso ti imbagana.—Mateo 26:74.

Kabayatanna, agtultuloy ti pannakabista ni Jesus, mabalin nga iti paset ti balay ni Caifas a ngatuen ti paraangan. Agur-uray ni Pedro ken ti dadduma iti baba, ket mabalin a makitkitada a rummuar-sumrek ti nagduduma a testigo.

Madlaw a taga-Galilea ni Pedro gapu iti bengngatna. Dayta ti mangipakita a saan a pudno ti imbagana. Kasta met, adda sadiay ti maysa kadagiti kabagian ni Malco, a piningas ni Pedro ti lapayagna. Isu a kinunada ken Pedro: “Saan aya a sika daydiay nakitak a kaduana idiay hardin?” Idi naglibak ni Pedro iti maikatlo a gundaway, nagtaraok ti kawitan kas naipadto.—Juan 13:38; 18:26, 27.

Mabalin nga adda idin ni Jesus iti beranda isu a matannawaganna ti paraangan. Tinaliaw ken kinita ti Apo ni Pedro. Mabalin a dayta ti nangpaladingit unay ken Pedro. Nalagipna ti imbaga ni Jesus sumagmamano la nga oras ti napalabas iti makinngato a kuarto. Panunotem laengen ti narikna ni Pedro idi nabigbigna ti inaramidna! Rimmuar ni Pedro ket nagsangit iti kasta unay.—Lucas 22:61, 62.

Apay a napasamak daytoy? Apay a nabaelan ni Pedro nga ilibak ti Apona idinto ta bigbigenna a nakapigpigsa ti pammatina ken kinamatalekna? Naballikug ti kinapudno, ket naibilang ni Jesus a dakes a kriminal. Imbes koma nga inkalintegan ni Pedro ti awan basolna a lalaki, tinallikudanna Daydiay addaan kadagiti “sasao a makaited iti biag nga agnanayon.”—Juan 6:68.

Ti nakalkaldaang a kapadasan ni Pedro ti mangipakita a mabalin a kumapuy ti pammati ken madadael ti kinamatalek ti maysa a tao no saan a nakasagana a naimbag kadagiti dumteng a suot wenno sulisog. Agserbi koma a pakdaar ti napasaran ni Pedro iti amin nga agserserbi iti Dios!