Dagiti Giraffe​—Natayag, Dangkawas, ken Naimnas

BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY KENYA

NABASÁ ken nalamiis ti dapuen a gangal a graniso iti daydi a parbangon. Nagpuestokami iti nagbaetan dagitoy a dadakkel a bato a nakaiggem iti sangatasa a napudot a tsa ket binuyami ti karuotan ti Africa iti baba.a Nagunggonaan ti panagan-anusmi. Iti di pay makasisirap a lawag ti agsapa, maysa a pangen dagiti giraffe​—natayag, dangkawas, ken naimnas​—ti nagin-inayad a nagna a bimmallasiw iti tanap. Gapu ta nakain-inayadda a nagna, nagpintas ti pannagna dagiti kas man la kadangkadang a sakada, agpalpallayog ti nagkurba nga atiddog a tengngedda a kas kadagiti palo dagiti aglaylayag a barko. Nagamangakami. Nakapimpintasda!

Tangay saanda a maamak iti kaaddami, naggigiddanda a nagturong kadagiti naintar a nalasbang nga akasia ket ginaw-atda dagiti nasiit a sangsanga. Siaannad a rinuros dagiti naamo a higante dagiti berde a babassit a bulong babaen dagiti atiddog a dilada. Sadiay, iti ngatuen ti daga, intungrarawda ti uloda iti tengnga ti adu nga umok ti tumatayab a weaver ket nagarabda a di pulos nangikankano. Nagkiak a binugaw dagiti tumatayab ti atiddog ti tengngedda a rimmaut. Gapu ta nakigtotda iti naariwawa a kiak, sitatalna ken sidadayaw nga immakar ti pangen iti dadduma pay a kaykayo.

Nasiglat ken Naimnas

Siasinoman a nakakitan kadagitoy a parsua a mangitungraraw kadagiti tengngedda iti bakud ti zoo ket mabalin a dida makita ti pudno a kinapintas ken imnasda no agtarayda a bulos iti napnuan palungpong a tanap ti Africa. Naimnas ken agtultuloy ti panaggaraw dagiti giraffe. Bayat nga agtarayda kadagiti karuotan, ti napintas, kasla nalami a langada ipasimudaagna a kasla nalakada a matumba no adda bassit laeng a pakaitibkolanda. Ngem ti dakkel a kalakian a giraffe a 1,300 a kilo ti timbangna ket sigurado ti baddekna ken nasiglat a tumaray ta dandani 60 a kilometro iti kada oras ti kapartakna.

Masarakan laeng daytoy makaay-ayo a parsua idiay Africa. Ti kinaamo ken kinaanusna ti mamagbalin iti dayta a makaay-ayo a buyaen. Makuna a naisalsalumina ken napintas pay ti rupa ti giraffe, nga addaan iti atiddog, akikid a lapayag ken dua a babassit a sara a nagtubuan ti nasileng a nangisit a buok. Dadakkel ken nangisit dagiti matana, a salsalakniban dagiti atiddog a pimmarintumeng a kurimatmat. No kumita ti giraffe iti adayo manipud iti nangato a lugarna, kas man la nausisa nga inosente ti langa ti rupana.

Idi unana a panawen, maapresiar ken maipatpateg ti giraffe gapu iti makaay-ayo a langa, kinaamo, kinaulimek, ken kinaanusna. Naisagut dagiti urbon a giraffe kadagiti agtuturay ken ar-ari a mangisimbolo iti kappia ken panagtitinnulong dagiti nasion. Itatta, makita pay laeng dagiti nagkupasen a lamina ti adu a giraffe kadagiti bato iti nagkauna nga Africa.

Nakataytayag

Ti giraffe ti katayagan kadagiti amin nga animal. Manipud iti kuko agingga iti sarada, nasurok a 5.5 a metro ti katayag dagiti nataengan a kalakian. Iti kadaanan a hieroglyphs ti Egipto wenno nailadawan a sistema ti panagsurat, insimbolo ti giraffe ti berbo a “mangipadto” wenno “mangipakauna,” a mangipamatmat iti nakaskasdaaw a katayag ken abilidadna a kumita iti adayo.

No agtakder a mailaok iti grupo dagiti zebra, abestrus, impala, ken dadduma nga animal iti tanap ti Africa, agserbi ti giraffe a para bantay iti torre. Makakita iti adayo ken mapakadaanna ti aniaman a dumteng a peggad ta natayag ken natadem ti panagkitana. Iti kasta, awan duadua a gapu iti tayagna, ti kaaddana mangipaay iti kinatalged iti sabsabali nga animal.

Nakaskasdaaw ti Diseniona

Nagpintas ti pannakadisenio ti giraffe para iti panagarab kadagiti kangatuan a sanga ti natayag a kaykayo, a di pulos magaw-at ti amin a dadduma pay nga animal malaksid iti elepante. Ti naisalsalumina a disenio ti makapetpet a makinngato a bibigna ken ti nalap-it a dilana ti makagapu tapno siiinayad a rurosenna dagiti bulong ti sangsanga nga aduan iti natirad a siit.

Mabalin nga ibusen ti giraffe ti 34 a kilo a mulmula iti kada aldaw. Nupay makanda ti adu a kita ti mula, kaykayatda ti nasiit nga akasia a naintar kadagiti tanap ti Africa. Ti kalakian a giraffe mayunnatna ti dilana iti 17 a pulgada no agsapul iti taraon. Karkarna ti kinalap-it ti tengnged ti giraffe. Gapu itoy, maipusipos ken maitingig ti giraffe ti atiddog nga ulona iti adu ken nakaskasdaaw a posision bayat a gaw-atenna dagiti makinngato a sanga ti kayo.

Laklakaen ti giraffe ti aggaw-at, ngem marigatan nga uminum. No dumteng iti abut ti danum, masapul a siiinayad nga agkayang dagiti kamauna a sakana ken pilkuenna ti dua a tumengna tapno maabutna ti danum. Iti kastoy a naalas a posisionna, unnaten a naimbag ti giraffe ti atiddog a tengngedna sakbay a makainum. Naimbag laengen ta di masapul nga uminum a kanayon ti giraffe, ta masansan nga umdasen ti agneb a maalana iti nadanum a bulbulong a kanenna.

Naarkosan ti tengnged ken bakrang ti giraffe kadagiti urit nga akikid a puraw a linia a kas man la nalagalaga a bulbulong. Agduduma ti kolorda manipud bimmalitok a kayumanggi agingga iti nakakaykayumanggi ken nangisit pay. Bayat nga agmatmataengan dagiti giraffe, tumaytayengteng ti kolorda.

Biag ti Pamilia

Mannakipulapol a parsua dagiti giraffe. Umakarda a pinangen manipud iti 2 agingga iti 50 nga animal. Awiten ti masikog a kabaian ti sikogna iti 420 agingga iti 468 nga aldaw sakbay nga aganak iti dua-metro-ti-katayagna nga urbon. No mayanak, literal a matnag ti urbon iti nasurok a dua a metro iti daga, nga umuna ti ulona! Ngem iti las-ud ti 15 a minuto, tumakderen ti di naan-ano nga urbon ket sisasaganan a sumuso. Kalpasan ti dua wenno tallo a lawas, nainkasigudan a mangrugin nga agarab kadagiti nalukneng a murdong ti sanga ti akasia ket di agbayag, napigsanton a makiaddang iti atitiddog nga askaw ti inana.

Kaing-ingas la unay ti urbon a giraffe dagiti nagannak kenkuana. Bassit no idilig iti katayag ti giraffe, ngem daytat’ nataytayag ngem ti kaaduan a lallaki. Makaay-ayo a buyaen ti urbon no nakatakder a kasla nausisa ken di mabutbuteng a sipsiputan ti natayag nga inana.

Bayat ti tiempo ti pannakayanakda, maikabil dagiti urbon a giraffe kadagiti pagtaraknan, a sadiay busbosenda ti aldaw nga aginana, agay-ayam, ken agpaliiw iti mapaspasamak iti aglawlawda. Nakaparpartak a dumakkel ti kayyanak nga urbon. Iti innem a bulan, dumakkel iti maysa a metro, ket madoblena ti katayagna iti las-ud ti makatawen. Iti maysa laeng a lawas, mabalin a tumayag ti urbon iti siam a pulgada! Nalabes ti panangyalikaka ti ina a giraffe, ket nupay palubosanna ti urbonna nga agpasiar nga umadayo, gapu iti nagsayaat a panagkitana, kanayon a masiputanna ti urbonna.

Gapu iti naisangsangayan a katayag, kinasiglat, ken kinapartakna agraman ti natadem a panagkitana, manmano ti kabusor ti giraffe malaksid kadagiti leon. Ngem adu kadagitoy a napintas a parsua ti inanup ken pinatayen ti tao. Gapu ta awan sarday ti panagtarigagayda iti napintas a lalat, naimas a karne, ken atiddog a nangisit a buok ti ipusna​—a patien ti dadduma nga addaan iti galinggaling​—agpeggaden ti masanguanan daytoy naamo nga animal. Aduda idi iti adu a paset ti Africa ngem itatta natalged laengen ti giraffe iti uneg dagiti parke a pagtaraknan ken pagitalimengan a sadiay ti pakasalsalaknibanda.

Iti kaaldawantayo, maragsakan pay laeng dagiti agpasiar iti safari wenno pagpasiaran idiay Africa a makakita kadagiti atiddog-tengngedda a giraffe a bulos nga agtartaray iti nalawa a tanap a karuotan. Makita ida sadiay nga agar-arab kadagiti natayag a nasiit nga akasia wenno nakamulengleng iti adayo a gagangay a kababalin ti giraffe. Daytoy makaay-ayo unay a parsua, a karkarna ti kinapintas ti bagina ken kinaamona, ket pudno a nakaskasdaaw ti diseniona​—ket maysa manen nga ebidensia ti kinalaing nga agparsua ken naisangsangayan a personalidad ti mannakabalin-amin a Dios, ni Jehova.​—Salmo 104:24.

[Footnote]

[Kahon/Ladawan iti panid 18]

NAKASKASDAAW NGA ATIDDOG A TENGNGED

Nalabit pagarupen ti maysa a tao a makaipaay kadagiti problema ti karkarna a sukog ti bagi ti giraffe ken ti kadakkelna. Gapu iti katayag ken kaatiddog ti tengnged ti giraffe, kasla imposible a makontrol ti panagrikus ti dara iti amin a paset ti bagina. No agdumog ti giraffe agingga iti daga, kas pagarigan, mabalin a gapu iti grabidad, agayus koma a dagus ti dara iti ulona, a manglapunos iti utek. No tumangwa ti giraffe, agayus koma a dagus ti darana nga agsubli iti puso, a pakaigapuan ti pannakapukaw ti puotna. Nupay kasta, saan a mapasamak daytoy. Apay?

Talaga a nakaskasdaaw ti disenio ti circulatory system ti giraffe, ket nagsayaat ti pannakaibagayna iti naisangsangayan a sukog ken kadakkel ti bagi ti animal. Naisangsangayan ti kadakkel ti pusona ken napigsa ti panagbombana tapno mangipaay iti dara iti utek, a tallo ket kagudua a metro ti kaadayona iti ngatuenna. No agbitik iti 170 a daras iti kada minuto, ti tallo-pulgada a kapuskol ti lasag ti puso pataudenna ti systolic a presion a dandani mamitlo a daras ngem iti systolic ti tao. Tapno sitatalged a magebgeban ti kasta a puersa, masapul a dakkel ti carotid artery, a mangipan ti dara iti utek, ken ti jugular vein, a mangisubli ti dara iti puso. Kinapudnona, nasurok a maysa a pulgada ti diametro dagitoy nga urat ket mapapigsada babaen ti nakulbet a mabembennat a tisyu, isu a nalap-it ken napigsa dagitoy.

No agdumog ti giraffe, adda dagiti naisangsangayan a balbula a mangtimbeng iti dagus a panagtaray ti dara iti utek. Iti lansad ti utek, adda dakkel a carotid artery a kasilpo ti sabali a nagsayaat ti pannakadiseniona a banag a naawagan iti naisangsangayan nga iket. Ditoy bumassit ti agayus a dara ta maiturong iti naisangsangayan nga agkakawing a babassit nga urat a mangtimbeng iti presion ti dara ken lapdanna ti bigla a panagayus ti dara iti utek. Bumsog ti naisangsangayan nga iket no agdumog ken kumbet no tumangwa ti giraffe. Iti kasta, matimbeng ti epekto ti grabidad, a mabalin a pakaigapuan ti bigla a panagbaba ti presion ti dara, a mabalin nga agbanag iti pannakapukaw ti puot.

Nakaskasdaaw met ti disenio ti tengnged ti giraffe. Nasdaaw dagiti sientista a nakatakuat a ti nakaskasdaaw ti kaatiddogna a tengnged ti giraffe ket addaan iti isu met la a kaadu ti tulang ti duri a kas iti utot wenno kaaduan a dadduma pay a mamalia! Ngem naiduma ti giraffe iti kaaduan a mamalia. Immatiddog ti tulang ti durina a nadisenio iti naisangsangayan a porma ti ball-and-socket, isu a nakaskasdaaw ti kinalap-itna. Isu a mapilko ken mapusipos ti giraffe ti tengngedna a mangdalus iti amin a paset ti bagina wenno siaannad a manggaw-at kadagiti nangato a sanga ti kayo tapno mangan.