Apay a Kabilen ti Lallaki Dagiti Babbai?
KUNA ti dadduma nga eksperto a no pagtitiponen, dagiti babbai ket ad-adda a ranggasan ti assawada ngem iti amin a dadduma pay a mangranggas. Adun ti naaramid a panagsukisok gapu iti panangikagumaan a mapasardeng ti panangabuso iti asawa. Ania a klase ti lalaki a mangkabil iti asawana? Ania ti kasasaad idi kinaubingna? Naranggas kadin idi agar-arem pay laeng? Kasano ti panangmatmat ti lalaki a mangkabil iti asawana iti panangagas kenkuana?
Ti maysa a naammuan dagiti eksperto ket agduduma dagiti mangkabil iti asawada. Manmano a mangranggas ti maysa a klase ti lalaki a mangkabil iti asawana. Awan armasna ken awan ti rekordna nga ab-abusuenna ti asawana. Saan a gagangay para iti daytoy a lalaki ti mangranggas ken kasla magutugot laeng gapu kadagiti kasasaad ti aglawlawna. Ti sabali a klase ket ti lalaki nga ugalinan ti mangkabil iti asawana. Agtultuloy ti panangabusona, ket bassit laeng no adda man, ti pakakitaan iti panagbabawina.
Nupay kasta, ti kinapudno nga agduduma ti klase dagiti mangkabil iti asawada dina kayat a sawen a saan a grabe ti dadduma a panangkabil. Kinapudnona, makadangran ti aniaman a kita ti pisikal a panangabuso—makapapatay pay ketdi. Gapuna, saan a gapu ta manmano wenno saan unay a nakaro ti kinaranggas ti maysa a lalaki ngem iti sabali ket nainkalinteganen dayta. Awan ti “maanamongan” a panangkabil. Ania ngarud dagiti makagapu iti pisikal a panangabuso ti lalaki iti babai a nangikarianna nga ipatpategna iti intero a panagbiagna?
Impluensia ti Pamilia
Di pakasdaawan nga adu nga abusado a lallaki ti napadakkel kadagiti abusado a pamilia. “Kaaduan a mangkabkabil iti asawada ti napadakkel kadagiti pagtaengan nga ‘arig paggugubatan,’” kuna ni Michael Groetsch, a nasurok a dua a tawen a nagsuksukisok maipapan iti panangabuso iti asawa. “Kas maladaga ken agtutubo, dimmakkelda iti nauyong nga aglawlaw a sadiay ‘normal’ ti emosional ken pisikal a kinaranggas.” Sigun iti maysa nga eksperto, ti lalaki a dimmakkel iti kasta nga aglawlaw “matuladna ti panangumsi ti amana kadagiti babbai bayat ti kinaubingna pay laeng. Masursuro ti barito a masapul a kanayon nga iturayan ti lalaki dagiti babbai ket ti panangbutbuteng, panangdangran, ken panangumsi kadakuada ti pamay-an tapno maiturayanna ida. Kasta met, masursurona a ti panangtuladna iti ugali ni amana ti sigurado a pamay-an tapno anamongan ni amana.”
Ibatad ti Biblia a dakkel ti pagimbagan wenno pagdaksan ti kababalin ti ama iti anak. (Proverbio 22:6; Colosas 3:21) Siempre, di mabalin a pagpambar ti kasasaad ti pamilia a pakaigapuan ti panangkabil ti lalaki, ngem makatulong daytoy a mangilawlawag iti nagtaudan ti naranggas a kababalin.
Impluensia ti Kultura
Iti dadduma a pagilian, maakseptar ken normal pay ketdi ti panangkabil iti babai. “Iti adu a kagimongan naigaeden ti pammati a kalintegan ti lalaki ti mangkabil wenno mangbutbuteng iti asawana,” kuna ti report ti United Nations.
Uray kadagiti pagilian a di maakseptar ti panangabuso, adu a tattao ti mangtulad iti naranggas a kababalin. Makapakigtot ti di nainkalintegan a panagpampanunot ti sumagmamano a lallaki maipapan iti daytoy. Natakuatan ti maysa a panagadal idiay Cape Peninsula, sigun iti Weekly Mail and Guardian iti South Africa, a kaaduan a lallaki a nagkuna a dida abusuen ti assawada ti mamati a maakseptar ti panangkabil iti babai ket saan a maibilang a kinaranggas ti kasta a kababalin.
Nabatad a ti kasta a tiritir a panangmatmat masansan a mangrugi iti kinaubing. Idiay Britania, kas pagarigan, impakita ti maysa a panagadal a patien ti 75 a porsiento kadagiti lallaki nga agedad iti 11 ken 12 a maakseptar ti panangkabil ti lalaki iti babai no isut’ magargari nga agpungtot.
Di Nainkalintegan ti Panangkabil
Makatulong dagiti immuna a naibagan a mangilawlawag iti panangabuso iti asawa, ngem saan a dagita ti mangikalintegan iti dayta. Iti simple a panagsao, nadagsen a basol iti imatang ti Dios ti panangkabil iti asawa. Kastoy ti mabasatayo iti Saona, ti Biblia: “Rebbeng a dagiti lallaki ayatenda dagiti assawada a kas kadagiti bukodda a bagi. Ti agayat iti asawana a babai ay-ayatenna ti bagina, ta awan pay a pulos ti tao a nanggura iti bukodna a lasag; no di ket taraonan ken ipatpategna dayta, a kas met ti panangipateg ti Kristo iti kongregasion.”—Efeso 5:28, 29.
Nabayagen nga impakpakauna ti Biblia a “kadagiti maudi nga aldaw” daytoy a sistema ti bambanag, adunto ti “abusado,” nga “awan nainkasigudan a panangipateg” ken “nauyong.” (2 Timoteo 3:1-3; The New English Bible) Ti kinasaknap ti panangabuso iti asawa ti sabali pay a mangipamatmat nga agbibiagtayon iti mismo a tiempo nga imbaga daytoy a padto. Ngem ania ti maaramidan a mangandingay kadagiti biktima ti pisikal a panangabuso? Adda aya aniaman a namnama a mabalbaliwan pay dagiti mangkabil iti asawada ti kababalinda?
[Blurb iti panid 5]
“Ti nangkabil iti asawana kapadana ti kriminal a dimmanog iti maysa a ganggannaet.”—No Kabilen ti Lallaki Dagiti Babbai
[Kahon iti panid 6]
Kinaranggas iti Pagtaengan—Sangalubongan a Parikut
Dagiti natangsit a lallaki a mangab-abuso kadagiti babbai ket parikut iti intero a lubong, kas ipakita dagiti sumaganad a report.
Egipto: Impakita ti tallo a bulan a panagadal idiay Alexandria a ti kinaranggas iti pagtaengan ti kangrunaan a pakadangran dagiti babbai. Dayta ti gapu a mapan ti 27.9 a porsiento a babbai kadagiti mangag-agas iti trauma.—Résumé 5 of the Fourth World Conference on Women.
Thailand: Iti kadakkelan a lugar a kabangibang ti siudad ti Bangkok, 50 a porsiento kadagiti naasawaan a babbai ti kanayon a makabkabil.—Pacific Institute for Women’s Health.
Hong Kong: “Itay napan a tawen, ngimmato iti nasurok nga 40 a porsiento ti bilang dagiti babbai a nagkuna a kabkabilen ida dagiti assawada.”—South China Morning Post, Hulio 21, 2000.
Japan: Ti bilang dagiti agkamkamang a babbai nga 4,843 idi 1995 ket ngimmato agingga iti 6,340 idi 1998. “Agarup kakatlo ti nagkuna nga agkamkamangda gapu iti kinaranggas ti assawada.”—The Japan Times, Setiembre 10, 2000.
Britania: “Mapaspasamak ti panangrames, panangkabil wenno panangbagsol iti maysa a pagtaengan iti intero a Britania iti kada innem a segundo.” Sigun iti report ti Scotland Yard a departamento dagiti sekreta idiay London, “1,300 dagiti biktima nga umawag iti polisia iti inaldaw gapu iti kinaranggas iti pagtaengan—nasurok a 570,000 iti makatawen. Walopulo ket maysa a porsiento ti babbai a biniktima dagiti lallaki.”—The Times, Oktubre 25, 2000.
Peru: Pitopulo a porsiento iti amin a krimen a naireport iti polisia ti pakairamanan ti babbai a kabkabilen ti assawada.—Pacific Institute for Women’s Health.
Russia: “Iti maysa a tawen 14,500 a Ruso a babbai ti pinatay ti assawada, ket nabaldado pay ti 56,400 wenno nakaro a nadangran gapu iti kinaranggas iti pagtaengan.”—The Guardian.
China: “Baro a parikut dayta. Napartak ti ikakarona, nangruna kadagiti siudad,” kuna ni Propesor Chen Yiyun, direktor iti Jinglun Family Center. “Uray ti kaadda dagiti kaarruba dinan malapdan ti kinaranggas iti pagtaengan.”—The Guardian.
Nicaragua: “Umad-adu ti kinaranggas a maibusor kadagiti babbai idiay Nicaragua. Sigun iti maysa a surbey, itay laeng napan a tawen, 52 a porsiento kadagiti babbai a taga Nicaragua ti rinanggasan ti assawada idiay pagtaenganda.”—BBC News.
[Kahon iti panid 7]
Dagiti Pagilasinan ti Peggad
Sigun iti panagadal nga indauluan ni Richard J. Gelles idiay University of Rhode Island, E.U.A., dagiti sumaganad ti pagilasinan nga agpeggad ti maysa a tao iti pisikal ken emosional a panangabuso iti pagtaengan:
1. Ti lalaki ket nairaman idin iti kinaranggas iti pagtaengan.
2. Awan trabahona.
3. Agdrogdroga iti uray maminsan laeng iti kada tawen.
4. Idi adda pay iti balayda, naimatanganna ti panangkabil ti amana iti inana.
5. Agkabkabballayda laeng, dida nagkasar.
6. No agtartrabaho ti lalaki, nababa ti sueldona.
7. Di nakagraduar iti haiskul.
8. Agtawen iti nagbaetan ti 18 ken 30.
9. Ranggasan ti maysa kadagiti nagannak wenno isuda a dua dagiti annakda.
10. Nababbaba ti sueldona ngem iti sueldo ti maibilang a napanlaw sigun iti pagrukodan ti gobierno.
11. Agduma ti kultura ti agassawa.
[Ladawan iti panid 7]
Ti kinaranggas iti pagtaengan dakkel ti epektona kadagiti annak