Annak nga Agus-usar iti Internet​—No Ania ti Maaramidan Dagiti Nagannak

KAS nagannak, ania a kasasaad ti ad-adda a pagdanaganyo​—ti pannakaammo a mabalinen nga agmaneho ti anakyo wenno ti pannakaammo a mabalin nga usarenna ti Internet agingga iti kaykayatna? Agpadpada a napeggad dagitoy ken agkalikagum iti panagannad. Dagiti nagannak saanda a kanayon a malapdan dagiti annakda nga agmaneho, ngem mabalinda a siguraduen nga ammo dagiti annakda ti natalged a panagmaneho. Kasta met laeng ti ar-aramiden ti adu a nagannak maipapan iti panagusar iti Internet. Makatulong dagiti sumaganad a prinsipio ti Biblia.

“Tunggal maysa a nasaldet agtignayto a buyogen ti pannakaammo.” (Proverbio 13:16) Dagiti nagannak nga addaan iti annak nga agus-usar iti Internet masapul nga ammoda no kasano a mausar ti Internet ken no ania ti ar-aramiden dagiti annakda no agus-usarda iti Internet. “Diyo ibaga a baket wenno lakaykayon tapno agsursuro nga agusar iti Internet,” kuna ni Marshay, maysa nga ina nga addaan iti dua nga annak. “Masapul nga ammoyo ti makidanggay iti teknolohia.”

“Masapul a mangikabilka iti barandilias iti [patag] nga atepmo, tapno awan ti matnag sadiay.” (Deuteronomio 22:8, The Amplified Bible) Dagiti mangipapaay kadagiti serbisio ken programa iti Internet mabalin a mangitukonda kadagiti pamay-an nga agserbi kas “barandilias” tapno malapdan dagiti kellaat a panagparang dagiti dakes nga impormasion wenno pabuya iti kompiuter ken saan a maluktan ti anakyo dagiti makadangran a site. Makatulong pay ti dadduma a programa tapno malapdan dagiti annak a mangipalgak iti personal nga impormasion, kas iti nagan ken adresda. Ngem masapul a bigbigentayo a dagita a panangkontrol ti nagannak saanda a naan-anay a malapdan ti amin a makadangran nga impormasion. Kasta met, adu a natataenganen nga annak ti nalaing nga agkompiuter ket ammoda a liklikan dagiti panglapped a naikabil iti programa.

“Ti maysa a mangiputputong iti bagina sapulennanto ti kabukbukodanna nga iniimut a tarigagay; maibusor iti isuamin a praktikal a kinasirib isu umalsanto.” (Proverbio 18:1) Ipalgak ti maysa a panagadal idiay United Kingdom a dandani 1 iti 5 nga agtutubo nga agtawen iti nagbaetan iti 9 ken 19 ti agus-usar iti Internet iti kuartoda. Ti panangikabil iti kompiuter iti napanayag a lugar ket makatulong kadagiti nagannak tapno mabantayanda ti ar-aramiden dagiti annakda iti Internet ken mangtignay kadagiti annak a mangliklik kadagiti makadangran a site.

“Itultuloyyo ti agaluad a siiinget a ti pannagnayo saan a kas kadagiti nakuneng no di ket kas kadagiti masirib a tattao, a gatangenyo ti nainggundawayan a tiempo maipaay iti bagbagiyo, agsipud ta dagiti aldaw dakesda.” (Efeso 5:15, 16) Ikeddengyo no kaano a mabalin nga usaren dagiti annakyo ti Internet, kasano kabayag ti panagusarda, ken no ania laeng ti mabalinda a lukatan a site. Ilawlawagyo kadagiti annakyo dagiti pagalagadanyo, ket siguraduenyo a naawatanda.

Siempre, saanyo a kanayon a mabantayan dagiti annakyo no addada iti ruar ti pagtaengan. Ngarud, napateg a maipasagepsep kadakuada dagiti umiso a prinsipio tapno makaaramidda kadagiti nainsiriban a desision uray awanda iti sibayyo.a (Filipos 2:12) Ilawlawagyo no ania dagiti dusa ti pananglabsing kadagiti pagalagadanyo maipapan iti panangusar iti Internet. Masapul nga ipatungpalyo dagita a pagalagadan.

“[Ti naimbag nga ina] ay-aywananna ti ar-aramid ti sangakabbalayanna.” (Proverbio 31:27) Bantayanyo ti panagusar dagiti annakyo iti Internet, ket ibagayo nga ammoyo ti ar-aramidenda. Saan a pannakibiang dayta iti personal a biagda. Laglagipenyo a ti Internet ket mabasa ti asinoman a tao. Ti Federal Bureau of Investigation idiay Estados Unidos isingasingna kadagiti nagannak a masapul nga ammoda ti magasgastos dagiti annakda iti Internet ken masansan a sukimatenda dagiti e-mail ken Web site a luklukatanda.

“Ti met laeng pannakabael nga agpanunot aywanannakanto, ti met laeng panangilasin saluadannakanto, tapno ispalendaka manipud iti dakes a dalan, manipud iti tao nga agsasao iti balusingsing a bambanag.” (Proverbio 2:11, 12) Mabalin a limitado laeng ti maaramidanyo a mangbantay ken mangaywan iti panagusar dagiti annakyo iti Internet. Dakdakkel ti maitulong dagiti prinsipio nga isuroyo ken ti ulidan nga ipakitayo tapno masalakniban dagiti annakyo. Isu nga iwayaanyo nga ilawlawag iti annakyo dagiti peggad nga itden ti Internet. Ti silulukat a komunikasion kadagiti annakyo ti kasayaatan a salaknib kadagiti peggad iti Internet. Kuna ti maysa a Kristiano nga ama nga agnagan iti Tom: “Kinasaritami dagiti dua nga annakmi a lallaki maipapan kadagiti ‘dakes’ a tattao iti Internet. Inlawlawagmi met no ania ti pornograpia, no apay a masapul a liklikan, ken no apay a saanda koma a pulos a makisarita kadagiti estranghero.”

Masalaknibanyo Dagiti Annakyo

Masapul ti panangikagumaan tapno masalakniban dagiti annakyo kadagiti peggad iti Internet, ken kanayon nga agbaliwbaliw dagiti elektroniko nga alikamen. Mabalin nga adda naisangsangayan a pagimbagan dagiti baro a teknolohia ngem mangipaay dayta iti di pay napaspasamak a peggad kadagiti annak. Kasano a dagiti nagannak masalaknibanda ti annakda kadagiti peggad iti masanguanan? “Ti sirib agpaay a salaknib kas met laeng ti kuarta agpaay a salaknib,” kuna ti Biblia.​—Eclesiastes 7:12.

Tulonganyo dagiti annakyo nga agmasirib. Tulonganyo pay ida a mangliklik kadagiti peggad nga itden ti panangusar iti Internet ken mangusar iti dayta a nainsiriban. Iti kasta, mausar ti Internet kas makatulong nga alikamen a saan a mamagpeggad iti kinatalged ti annakyo.

[Footnote]

[Blurb iti panid 8]

Idiay United Kingdom, 57 a porsiento kadagiti agtutubo nga agtawen iti nagbaetan ti 9 ken 19 a linawas nga agus-usar iti Internet ti nakabuyan iti pornograpia; ngem 16 laeng a porsiento kadagiti nagannak ti mamati a nakabuyan ti anakda ti pornograpia iti Internet

[Blurb iti panid 9]

Mamati dagiti eksperto nga agingga iti 750,000 a mananggundaway ti inaldaw nga agus-usar iti Internet, nga agsapsapul iti biktima kadagiti chat room iti Internet

[Blurb iti panid 9]

Idiay Estados Unidos, 93 a porsiento kadagiti agtutubo nga agtawen iti nagbaetan ti 12 ken 17 ti agus-usar iti Internet

[Ladawan iti panid 8, 9]

Isuroyo ti anakyo nga agannad iti panagusarna iti Internet