AGTIBBAKOLKA aya kadagiti dadduma a sao no pigsaam ti agbasa? Wenno no agpalawagka iti sanguanan ti tallaong, masansan aya nga agar-arikapka kadagiti maitutop a sasao? No wen, mabalin a parikutmo ti saan a naannayas a panagsao. Ti tao a naannayas ti panagsasao ken panagpampanunotna ket di marigatan nga agbasa ken agsao. Di kayat a sawen daytoy nga isu ket sao a sao, a nakaparpartak ti panagsaona, wenno agsao a dina pampanunoten ti ibagbagana. Nasayud ken makaay-ayo ti panagsasaona. Ti kinaannayas ket maikkan iti naipangruna nga atension iti Teokratiko nga Eskuelaan ti Panagministro.

Adda sumagmamano a makagapu iti di naannayas a panagpalawag. Masapul kadi nga ikkam iti naipangruna nga atension ti aniaman kadagiti sumaganad? (1) No adda agdengdengngeg iti panagbasam, mabalin a bumdengka gapu ta saan a pamiliar dagiti dadduma a sasao. (2) Ti apagbiit a panagsardesardeng iti adu a paset ket mabalin nga agbanag iti agtibbatibbakol a panagpalawag. (3) Saan a naannayas ti panagsaom no saanka a nakasagana. (4) No agpalawagka iti maysa a grupo, ti kadawyan a makagapu iti di naannayas a panagsao isu ti di lohikal a pannakaorganisar ti material. (5) Gapu iti limitado a bokabulario, mabalin a bumdeng ti maysa bayat nga agar-arikap kadagiti maitutop a sasao. (6) No adu unay a sasao ti maipaganetget, mabalin a maapektaran ti annayas ti palawag. (7) No dimo kabesado dagiti pagalagadan iti gramatika, mangnayon met dayta iti problema.

No saan a naannayas ti panagsaom, saan a literal a pumanaw dagiti agdengdengngeg idiay Kingdom Hall, ngem mabalin nga agtawataw ti panunotda. Pagbanaganna, adu kadagiti imbagam ti masayang.

Iti kasumbangirna, annadam koma di la ket ta agbalin a bombastiko ti napuersa ken naannayas a palawagmo, a nalabit pagalusiisenna pay ketdi dagiti dumdumngeg. No gapu iti panagduduma ti kultura ket matmatanda ti panagpalawagmo a darasudos wenno saan a napasnek, madadael ti panggepmo. Makapainteres a ni apostol Pablo, nupay nasanay a pumapalawag, inasitganna dagiti taga Corinto “a sikakapuy ken sibubuteng ken buyogen iti kasta unay a panagpigerger” tapno di maiturong kenkuana ti di kasapulan nga atension.​—1 Cor. 2:3.

Dagiti Ugali a Liklikan. Adu dagidiay nairuam a mangiballaet kadagiti ebkas a kas iti “ken-ah” no agsaoda. Masansan a dagiti dadduma irugida ti maysa a kapanunotan babaen ti “ita,” wenno pakuyoganda iti sasao, a kas iti “ammoyo” wenno “kua,” iti uray ania a sawenda. Nalabit saanmo a madmadlaw a mamin-adu nga usarem ti kakasta nga ebkas. Padasem ti agensayo nga adda agdengngeg kenka ket ulitenna dagitoy nga ebkas tunggal isaom dagita. Mabalin a masdaawka.

Adda dagidiay agbasa ken agsao a mamin-adu nga agsublisublida. Kayatna a sawen, rugianda nga isao ti maysa a sentensia sada agsardeng iti katengngaanna ket ulitenda ti paset a nalpasdan nga imbaga.

Dagiti dadduma umdas met ti kapartak ti panagsaoda, ngem irugida iti maysa a kapanunotan sa kalpasanna, iti katengngaan ti sentensia, umallatiwda iti sabali a kapanunotan. Uray no naannayas ti sasao, maapektaran ti kinasayud no bigla nga agbaliw ti kapanunotan.

No Kasano a Parang-ayen. No parikutmo ti masansan a panagarikap iti maitutop a sao, masapul nga ikagumaam a paaduen ti bokabulariom. Ipangrunam a siputan dagiti sasao a dimo kabesado iti Ti Pagwanawanan, Agriingkayo!, ken dadduma pay a publikasion a basbasaem. Birokem dagitoy iti diksionario, kitaem ti pannakaibalikas ken kaipapananda, ket inayonmo iti bokabulariom ti sumagmamano kadagitoy a sasao. No awan ti diksionariom, agdamagka iti daydiay nalaing iti dayta a lenguahe.

Makatulong iti panagrang-aymo no ruamem ti agbasa iti napigsa. Siputam dagiti narikut a sasao, ket mamin-adu a pigsaam a baliksen dagitoy.

Tapno naannayas ti panagbasam, nasken a maawatam no kasano nga agaallot dagiti sasao iti maysa a sentensia. Masansan a masapul a grupuen dagiti sasao a basaen tapno mayallatiw ti kapanunotan a binukel ti nagsurat. Siputam a nalaing ti pannakagrupo dagitoy a sasao. Markaam ida no makatulong dayta. Ti panggepmo ket saan a basta basaen a siuumiso ti sasao, no di ket tapno mayallatiw a silalawag dagiti kapanunotan. No naalamon ti kababagas ti maysa a sentensia, mapankan iti sumaruno agingga a maadalmo ti intero a parapo. Kabesaduem ti panagannayas ti kapanunotan. Kalpasanna, sanayem a basaen iti napigsa. Ulit-ulitem a basaen ti parapo agingga a dikan agbeddal ken dika agsardeng iti pasetna a di rumbeng a pagsarimadengan. Ket ituloymo kadagiti sumarsaruno a parapo.

Sumaganad, parang-ayem ti kapartakmo. No maawatamon no kasano nga agaallot dagiti sasao iti maysa a sentensia, saan a maysa laeng a sao ti makitam no di ket mapadaanam dagiti sumarsaruno a sasao. Dakkel ti maitulongna daytoy iti kinaepektibo ti panagbasam.

Nasayaat no iyugalim ti agbasa iti naulimek. Kas pagarigan, uray no saanka nga agsagana a nasakbay, basaem iti napigsa ti teksto iti dayta nga aldaw ken dagiti komentona; regular nga aramidem dayta. Iruammo ti matam a mangkita kadagiti sao a kas grupo a mangyebkas kadagiti kompleto a kapanunotan imbes a saggaysaem a kitaen ti tunggal sao.

No makisarsaritaka, agpanunotka sakbay nga agsaoka tapno naannayas ti panagsaom. Iyugalim dayta iti inaldaw nga aktibidadmo. Ikeddengmo no ania dagiti ideya a kayatmo nga iyallatiw ken ti panagsasagadsad a kayatmo a panangyebkas kadagita; kalpasanna, irugimon ti agsao. Saanka nga agap-apura. Ikagumaam nga iyebkas ti kompleto a kapanunotan a dika agsarsardeng wenno balbaliwan dagiti ideya iti katengngaanna. Mabalin a makatulong ti panangusarmo kadagiti ababa, simple a sentensia.

Automatiko a mayebkas dagiti sasao no ammom nga eksakto ti kayatmo nga ibaga. Kaaduanna, saan a nasken a piliem dagiti sasao nga usarem. Kinapudnona, kas panagsanay, nasaysayaat no siguraduem a nalawag ti ideya iti isipmo ken panunotem dagiti sasao bayat nga agsasaoka. No kasta ti aramidem ken no isentrom ti isipmo iti ideya imbes a kadagiti sasao nga ibagbagam, automatiko a rummuar dagiti sasao, ket naimpusuan a mayebkasmo dagiti kapanunotam. Ngem apaman a panunotem ti sasao imbes a dagiti ideya, mabalin nga agsarisarimadeng ti panagsaom. Buyogen ti panagsanay, mapaannayasmo ti panagsaom, a napateg a kualidad iti epektibo a panagsao ken panagbasa.

Idi nadutokan ni Moises nga agserbi a pannakabagi ni Jehova iti nasion ti Israel ken iti saklang ni Faraon ti Egipto, impagarupna a dina kabaelan. Apay? Saan a naannayas ti panagpalawagna; mabalin nga adda problemana iti panagsao. (Ex. 4:10; 6:12) Nagpambar ni Moises, ngem awan kadagita ti inawat ti Dios. Impakuyog ni Jehova ni Aaron kas pannakangiwatna, ngem tinulonganna met ni Moises nga agsao. Maulit-ulit ken epektibo a nagsao ni Moises, saan laeng a kadagiti indibidual ken babassit a grupo, no di ket iti intero a nasion. (Deut. 1:1-3; 5:1; 29:2; 31:1, 2, 30; 33:1) No sipapasnek nga aramidem ti pasetmo bayat nga agtalekka ken ni Jehova, mausarmo met ti panagsaom a mangidayaw iti Dios.

ITI panagpalawag, nasken dagiti panagsarimadeng a maitutop ti pannakailugarda. Pudno daytoy uray no agpalpalawagka wenno makisarsaritaka iti maysa nga indibidual. No awan ti kakasta a panagsarimadeng, agparang a kasla agtantanawtawka imbes a mangyeb-ebkaska iti nalawag a kapanunotan. Ti mayanatup a panagsarimadeng tumulong a mamagbalin a nalawag ti palawagmo. Mausar pay dayta tapno agpaut ti pannakaipasagepsep dagiti kangrunaan a puntom.

Kasanom nga ikeddeng no kaanoka nga agsarimadeng? Kasano koma ti kapaut ti panagsarimadeng?

Panagsarimadeng iti Puntuasion. Nagbalin a napateg a paset ti naisurat a lenguahe ti puntuasion. Mabalin nga ipasimudaagna ti pagpatinggaan ti maysa a sentensia wenno maysa a saludsod. Kadagiti dadduma a lenguahe, mausar dayta a mangilasin kadagiti naadaw a sasao. Ipasimudaag dagiti dadduma a puntuasion ti relasion ti maysa a paset ti sentensia kadagiti sabali a paset. Ti maysa a tao nga agbasbasa nga is-isuna, makitana dagiti marka ti puntuasion. Ngem no agbasan iti napigsa agpaay kadagiti sabali, masapul nga iparipirip ti timekna ti kayulogan ti aniaman a puntuasion nga agparang iti naisurat a material. (Para iti kanayonan a detalye, kitaenyo ti Adalen 1, “Umiso a Panagbasa.”) No maliwayam ti agsarimadeng idinto ta isut’ kalikaguman ti puntuasion, mabalin a marigatan dagiti dadduma a mangtarus iti ibasbasam wenno agresulta pay ketdi iti pannakabalbaliw ti kayulogan ti material.

Malaksid iti puntuasion, ti wagas a pannakayebkas dagiti kapanunotan iti sentensia ti mangikeddeng no kaano ti mayanatup a panagsarimadeng. Naminsan a kinuna ti maysa a nalatak a pianista: “Saanak a nalalaing a mangtokar kadagiti nota no idilig iti adu a pianista. Ngem ti panagsarimadeng iti baet dagiti nota, ket, dita ti pakakitaan ti kinalaing.” Umarngi dayta iti panagpalawag. Ti mayanatup a panagsarimadeng nayonanna ti imnas ken kababagas ti material nga insaganam a naimbag.

No agsagsaganaka nga agbasa iti publiko, makatulong no markaam ti nayimprenta a material a basaem. Mangyugedka iti bassit a nakatakder a linia iti paset nga apagbiit a pagsardengam, nalabit panagsarimadeng laeng. Mangyugedka iti dua nga agassideg a nakatakder a linia no napapaut ti panagsarimadeng. No maisagudka iti dadduma a nausar a sasao ket maulit-ulit nga agsarimadengka iti paset a di rumbeng a pagsarimadengan, markaam iti lapis tapno agsisilpo dagiti amin a sasao a mangbukel iti narigat a paset ti sentensia. Kalpasanna, basaem dayta a paset manipud iti rugi agingga iti ngudo. Kasta ti ar-aramiden dagiti nasanay a pumapalawag.

Kaaduanna, saan a problema ti panagsarimadeng iti inaldaw a pannakisarita yantangay ammom dagiti ideya a kayatmo nga iyallatiw. Nupay kasta, no nairuamka nga agsarimadeng uray no di maikanatad iti kapanunotan, kurangto ti puersa ken kinabatad ti palawagmo. Adda dagiti singasing a pangparang-ayan iti Adalen 4, “Naannayas a Panagpalawag.”

Panagsarimadeng No Agbaliw ti Kapanunotan. No umallatiwka iti sabali a kangrunaan a punto, ti panagsarimadeng ikkanna dagiti agdengdengngeg iti gundaway a mangutob, makibagay, mangilasin iti panagbaliw ti direksion, ken tapno nalawlawag ti pannakaawat iti sumaganad a kapanunotan a maidatag. No kasano nga agdespasioka no agkurbaka iti sabali a kalsada, kasta met ti kinapateg ti panagsarimadeng no umallatiwka iti sabali nga ideya.

Ti maysa a rason no apay nga agap-apura ti dadduma nga agpalpalawag nga umallatiw iti sabali nga ideya a di agsarimadeng ket gapu ta adu unay a material ti saklawenda. Para kadagiti dadduma, ipalnaad dayta nga ugali ti inaldaw a panagsasaoda. Mabalin a kasta ti panagsasao ti amin nga adda iti aglikmutda. Ngem saan nga agbanag dayta iti epektibo a panangisuro. No adda ibagam a maikari a denggen ken maikari a laglagipen, ngarud masapul nga adda umdas a tiempom tapno mapagminarmo a silalawag dayta nga ideya. Laglagipem a nasken dagiti panagsarimadeng iti palawag tapno mayallatiw a sibabatad dagiti ideya.

No balabala ti gubuayan ti ipalawagmo, organisado koma ti materialmo tapno nabatad iti pagsarimadengam iti nagbabaetan dagiti kangrunaan a punto. No manuskrito ti basbasaem, markaam kadagiti paset nga agbaliw ti kangrunaan a punto a mapan iti sumaganad.

Dagiti panagsarimadeng no agbaliw ti kapanunotan ket masansan a napapaut ngem dagiti panagsarimadeng iti puntuasion​—ngem saan koma a napaut unay ta pabannayatenna ti palawagmo. No napaut unay, pagarupendanto a saanka a nakasagana ket kasla dimo ammo no ania ti sumaruno nga ibagam.

Panagsarimadeng kas Panangipaganetget. Ti panagsarimadeng kas panangipaganetget ket masansan a naiduma ti epektona, kayatna a sawen, daydiay maaramid sakbay wenno kalpasan ti maysa a sentensia wenno saludsod a nayebkas a buyogen ti kinapasnek. Ti kasta a panagsarimadeng ti mangted iti gundaway kadagiti agdengdengngeg a mangutob iti adda a kaibagbaga unay, wenno mangparnuay iti panangsegga no ania ti sumaruno. Saan nga agpapada dagitoy. Ikeddengmo no ania a pamay-an ti mayanatup nga usarem. Ngem laglagipem a dagiti panagsarimadeng kas panangipaganetget ket agaplikar laeng kadagidiay napateg unay a sentensia. Ta no saan, mapukaw ti pateg dagita a sasao.

Idi sipipigsa a nagbasa ni Jesus manipud iti Kasuratan idiay sinagoga ti Nazaret, epektibo ti panangusarna iti panagsarimadeng. Imbasana nga umuna ti annongenna manipud iti lukot ni propeta Isaias. Ngem sakbay nga inyaplikarna dayta, linukotna ti pagbasaan, sana insubli iti agserserbi, ket nagtugaw. Kalpasanna, bayat a sikikita kenkuana dagiti amin nga adda iti sinagoga, kinunana: “Ita nga aldaw daytoy a kasuratan a kangkangngegyo natungpalen.”​—Luc. 4:16-21.

Panagsarimadeng No Kalikaguman ti Kasasaad. Sagpaminsan, masapul nga agsarimadengka nga agpalawag no adda dagiti mangsinga. Ti ungor dagiti aglabas a lugan wenno ti agsangsangit nga ubing mabalin a singaenna ti pannakisarita iti bumalay a nasarakam iti tay-ak ti ministerio. No madama ti asamblea ket saan unay a nakaro ti pakaisturbuan, mabalin nga ipigpigsam ti timekmo ket ituloymo ti agsao. Ngem no nakaro ken napaut ti pakaisturbuan, masapul nga agsarimadengka. Total, saanto met laeng a dumngeg kenka dagiti adda iti tallaong. Isu nga usarem a sieepektibo ti panagsarimadeng, tapno matulongam dagiti agdengdengngeg a magunggonaan a naan-anay kadagiti naimbag a banag a kayatmo nga iyallatiw kadakuada.

Panagsarimadeng Tapno Urayem ti Reaksionda. Nupay ti palawagmo ket dina kalikaguman ti aktual a panagsungbat dagiti adda iti tallaong, nasken a palubosam nga iyebkas dagiti agdengdengngeg ti reaksionda, a saanda nga ipangpangngeg, no di ket iti panunotda laeng. No mangpataudka kadagiti saludsod a pagpanunotan dagiti agdengdengngeg ngem dika met agsarimadeng, mapukaw ti kinapateg dagita a saludsod.

Siempre, nasken ti panagsarimadeng, saan laeng a no agpalpalawagka iti plataporma no di pay ket uray no mangaskasabaka. Adda dagidiay kasla di pulos agsarsarimadeng. No kasta ti parikutmo, sipipinget nga ikagumaam a patanoren daytoy a kualidad ti panagpalawag. Maparang-aymonto ti pannakisaritam kadagiti sabali agraman ti kinaepektibom iti tay-ak ti ministerio. Ti panagsarimadeng ket kanito ti panagulimek, ket umiso unay ti pannakaibagana a ti panagulimek ket panagsarimadeng, mangipaganetget, mangawis iti atension, ken mangpabang-ar iti panagdengngeg.

Ti inaldaw a pannakisarita ramanenna ti panagsisinnukat kadagiti kapanunotan. Ad-adda nga imdengandaka dagiti dadduma no agimdeng ken interesadoka iti ibagbagada. Kasapulan nga umdas ti panagsarimadengmo tapno adda gundawayda a mangyebkas iti rikriknada.

Iti tay-ak ti ministerio, masansan a mas epektibo ti panangasabatayo no aramidentay a kasla makisarsaritatayo. Kalpasan ti panagkikinnablaaw, nadlaw dagiti adu a Saksi a nasaysayaat no pagminarenda ti suhetoda sada mangpataud iti saludsod. Agsarimadengda tapno adda gundaway ti tao a kasarsaritada a sumungbat, ket intonaranda no ania ti sawen ti bumalay. Bayat ti panagsaritada, ikkanda iti sumagmamano a gundaway ti bumalay nga agkomento. Pagaammoda nga ad-adda a matulonganda dayta a tao no maammuanda ti panangmatmatna iti banag a pagsarsaritaanda.​—Prov. 20:5.

Siempre, saan nga amin ket nasayaat ti reaksionda kadagiti saludsod. Ngem, saan a dayta ti nangatipa ken Jesus nga agsardeng iti umdas a kabayag tapno uray dagiti bumusbusor ket adda gundawayda nga agsao. (Mar. 3:1-5) Maparegtatay nga agpanunot ti tao a kasarsaritatayo no palubosantay nga agsao, ket kas resultana, mabalin nga ipalgakna ti linaon ti pusona. Kinapudnona, maysa kadagiti panggep ti ministeriotayo isu ti pananggutugot iti puso dagiti tattao babaen ti panangidatag kadakuada kadagiti nasken nga isyu manipud iti Sao ti Dios a masapul a desisionanda.​—Heb. 4:12.

Pudno a maysa nga arte ti panagusar iti mayanatup a panagsarimadeng iti ministeriotayo. No epektibo nga ipakattay ti panagsarimadeng, nabatbatad ti pannakayallatiw dagiti ideya ken masansan a napapautda a matandaanan.

NO AGSAO wenno agbasaka iti napigsa, napateg a saanmo laeng nga iyebkas a siuumiso ti tunggal sao, no di pay ket ipaganetgetmo dagiti kangrunaan a sasao ken dagiti mamagpanunot nga ebkas tapno mayallatiwmo a sibabatad dagiti ideya.

Saan laeng a ti panangidagdagsen iti pannakaisao ti sumagmamano a sasao wenno uray ti adu a sasao ti kaipapanan ti maitutop a panangigunamgunam iti nasken a sasao. Masapul a maipaganetget ti umiso a sasao. No dagiti saan nga umiso a sao ti maigunamgunam, mabalin a di nalawag kadagiti agdengdengngeg kenka ti kayulogan ti ibagbagam ket, pagangayanna, maiturong ti panunotda iti sabali a bambanag. Uray pay napnuan iti impormasion ti material, saan nga epektibo a manggutugot kadagiti agdengdengngeg no nakapuy ti pannakaigunamgunam ti nasken a sasao.

Maipakat ti nasaysayaat a panangipaganetget babaen ti nadumaduma a wagas, ket masansan a mausar dagitoy nga agkokombinasion: babaen ti napigpigsa a timek, napaspasnek a rikna, nabambannayat ken naan-anat a panagsao, panagsarimadeng sakbay wenno kalpasan ti sentensia (wenno agpada), ken panagkompas ken ekspresion ti rupa. Kadagiti dadduma a lenguahe, maipakat met ti panangipaganetget babaen ti panangibabbaba iti tono wenno panangingato iti boses. Adalem ti material ken dagiti kasasaad tapno maammuam no ania ti maitutop unay.

Tapno maikeddengmo no ania dagiti maipaganetget, usigem dagiti sumaganad. (1) Iti aniaman a sentensia, ti sasao nga ad-adda a maigunamgunam ket maikeddeng a saan laeng a babaen iti dadduma a paset ti sentensia no di pay ket babaen iti konteksto. (2) Mabalin a mausar ti panangigunamgunam iti nasken a sasao tapno maipaganetgetmo ti rugi ti maysa a baro a kapanunotan, kangrunaan man a punto wenno panagbaliw laeng ti argumento. Mabalin nga iyawisna met ti atension iti konklusion dayta nga argumento. (3) Mabalin nga agaramat ti agpalpalawag iti panangigunamgunam iti nasken a sasao tapno maipakitana no kasano ti panagriknana iti maysa a banag. (4) Mausar met ti maitutop a panangigunamgunam iti nasken a sasao tapno maitampok dagiti kangrunaan a punto iti palawag.

Tapno mausar ti panangigunamgunam iti nasken a sasao kadagitoy a pamay-an, masapul a ti pumapalawag wenno agbasa iti publiko silalawag a matarusanna ti materialna ken sipapasnek nga ipasagepsepna dayta kadagiti agdengdengngeg. No maipapan iti instruksion a naited idi kaaldawan ni Esdras, kuna ti Nehemias 8:8: “Intuloyda ti nagbasa a sipipigsa manipud iti libro, manipud iti linteg ti pudno a Dios, a naibinsabinsa dayta, ken adda panangipaay iti kaipapananna; ket intuloyda ti nangipaay iti pannakaawat iti panangbasa.” Nabatad a dagidiay nangbasa ken nangilawlawag iti Linteg ti Dios iti dayta nga okasion ket nabigbigda ti kinapateg ti panangtulong kadagiti agdengdengngeg tapno matarusanda ti kaipapanan ti naibasa, matandaananda, ken tapno mayaplikarda dayta.

No Ania ti Mabalin a Pakaigapuan ti Problema. Maibatad ti kaaduan a tattao ti kayatda a sawen iti gagangay, inaldaw a panagsasarita. Ngem, no mangibasadan iti material nga insurat ti sabali, parikutda no ania a sasao wenno ebkas ti masapul nga igunamgunamda. Ti solusion ket agpannuray iti nalawag a pannakatarus iti material. Kasapulan dayta ti naannad a panangadal iti adda a naisurat. Isu a no madutokanka a mangibasa iti maysa a material iti gimong ti kongregasion, masapul a sayaatem ti agsagana.

Adda dagidiay mangusar iti makunkuna a “kadarato a panangigunamgunam” (periodic stress) imbes a panangigunamgunam iti nasken a sasao. Agipaganetgetda kada makaisaoda iti sumagmamano a sasao, adda man kaipapanan dayta wenno awan. Dagiti katulongan a sasao (function words) ti ipaganetget met dagiti dadduma, ket sobraanda pay ketdi nga igunamgunam dagiti sao a maipakuyog iti nombre (preposition) ken sasao a mamagsisilpo (conjunction). No ti maipaganetget ket saan a makatulong iti pannakailawlawag ti kapanunotan, nalaka nga agbalin dayta a makasinga a manerismo.

Iti panangigunamgunamda iti nasken a sasao, addada pumapalawag a papigsaenda ti timekda agingga nga ipapan dagiti agdengdengngeg a pagung-ungtanda ida. Siempre, manmano nga agbunga dayta iti nasayaat. No saan a natural ti panangigunamgunam iti nasken a sasao, kasla tagtagibassiten ti agpalpalawag dagiti agdengdengngeg. Anian a nasaysayaat ti makisarita kadakuada buyogen ti ayat ken tumulong a manganag a ti maipalpalawag ket agpada a Nainkasuratan ken rasonable!

No Kasano a Parang-ayen. Masansan a saan nga ammo ti maysa a tao nga isu ket addaan ti problema maipapan iti panangigunamgunam iti nasken a sasao. Masapul nga adda mangibaga kenkuana iti dayta. No kasapulan a parang-ayem daytoy a banag, tulongannaka ti manangaywan ti eskuelaanyo. Kasta met, dika bumdeng nga agpatulong iti asinoman a nalaing nga agpalawag. Kiddawem a denggenna a naimbag ti panagbasam ken panagpalawagmo, ket kalpasanna, mangted kadagiti singasing tapno rumang-ayka.

Kas pangrugian, mabalin nga isingasing ti mangbalakad kenka nga usarem a pagsanayan ti maysa nga artikulo iti Ti Pagwanawanan. Sigurado nga ibagana kenka nga anagem ti tunggal sentensia tapno maikeddengmo no aniada a sasao wenno grupo ti sasao ti masapul a maipaganetget tapno nalaka a matarusan ti kayuloganna. Mabalin nga ipalagipna kenka nga intonaram a nalaing ti sasao a nakairay ti pannakaisuratna. Laglagipem nga agaallot ti sasao nga adda iti maysa a sentensia. Masansan a maysa a grupo ti sasao ti masapul a maipaganetget, saan a ti naiputputong a sao laeng. Kadagiti dadduma a lenguahe, maparegta dagiti estudiante nga usigenda a siaannad ti ipasimudaag dagiti diakritiko agpaay iti maitutop a panangigunamgunam iti nasken a sasao.

Kas ti sumaganad nga addang iti panangadal no ania ti maipaganetget, mabalin nga idagadag ti mangbalakad kenka nga usigem ti konteksto iti aglawlaw ti mismo a sentensia. Ania a kangrunaan a punto ti parparuaren ti intero a parapo? Kasano nga impluensiaan dayta ti ipagpaganetgetmo iti kada sentensia? Kitaem ti paulo ti artikulo ken dagiti napatak ti pannakaisuratna a subtitulo a pagparangan ti materialmo. Ania ti koneksion dagitoy iti panagpilim kadagiti ebkas nga ipaganetgetmo? Masapul nga amirisem amin dagitoy a banag. Ngem, annadam di la ket ta adu unay a sasao ti maipaganetgetmo.

Ekstemporanio man ti panagpalawagmo wenno agbasaka, paregtaennaka met ti mangbalakad kenka a laglagipem a ti turong ti argumento impluensiaanna ti panangigunamgunammo iti nasken a sasao. Masapul a siputam no sadino ti pagnguduan ti argumento wenno no sadino a paset ti presentasionmo ti agbaliw manipud iti maysa a napateg a kapanunotan a mapan iti sabali. Apresiarento dagiti agdengdengngeg no ti palawagmo ket ipadlawna kadakuada dagitoy a paset. Mabalin a maaramid daytoy babaen ti panangitampokmo kadagiti sasao a kas iti umuna iti amin, sumaganad, kamaudiananna, no kasta, ken nainkalintegan ngarud.

Iturong pay ti mangbalakad kenka ti atensionmo kadagiti kapanunotan a kayatmo nga ikkan iti naisangsangayan a rikna. Tapno maaramidmo daytoy masapul nga ipaganetgetmo dagiti sasao a kas iti unay, sigurado, saan a pulos, uray kaanoman, nasken, ken kanayon. No aramidem ti kasta, impluensiaanna ti panagrikna dagiti agdengdengngeg iti ibagbagam. Ad-adu pay ti madakamat iti daytoy iti Adalen 11, “Kinabara ken Addaan Rikna.”

Tapno maparang-aymo ti panangigunamgunammo iti nasken a sasao, nalawag met koma iti isipmo dagiti kangrunaan a punto a kayatmo a tandaanan dagiti agdengdengngeg. Ad-addanto pay ti pannakausig daytoy mainaig iti panagbasa iti publiko iti Adalen 7, “Naipaganetget Dagiti Kangrunaan nga Ideya,” ken mainaig iti panagpalawag iti Adalen 37, “Panangitampok Kadagiti Kangrunaan a Punto.”

No ikagkagumaam a parang-ayen ti ministeriom iti tay-ak, intonaram a nalaing no kasano ti panagbasam iti kasuratan. Iyugalim a damagen iti bagim, ‘Apay a basbasaek daytoy a teksto?’ Para iti maysa a mannursuro, saan a kanayon nga umdas ti panangibalikas laeng a siuumiso kadagiti sao. Mabalin a di pay makaanay ti basta panangbasa iti teksto nga addaan rikna. No sungbatam ti saludsod ti maysa a tao wenno isursurom ti pamunganayan a kinapudno, nasayaat nga ipaganetgetmo dagiti sao wenno ebkas iti kasuratan a mangsuporta iti maisalsalaysay. Ta no saan, ti punto ket di maala ti tao nga ibasbasaam.

Yantangay ti panangigunamgunam iti nasken a sasao ramanenna ti nadagdagsen a panangyebkas kadagiti dadduma a sao ken grupo ti sasao, mabalin a ti di nasanay a pumapalawag masobraanna nga ipaganetget dagita a sao ken grupo ti sasao. Ti pagbanaganna ket umaspingto kadagiti nota a tokaren ti agsursuro pay laeng iti instrumento ti musika. Ngem babaen ti kanayonan a panagensayo, dagiti indibidual a “nota” agbalindanto a paset ti “musika” a nagimnas ti ayugna.

Kalpasan a naadalmon ti sumagmamano a pamunganayan a giya, ad-addanto a magunggonaanka iti panangpaliiwmo kadagiti nasanay a pumapalawag. Mabigbigmonto ti magapuanan no pagdudumaen ti dagsen ti panagipaganetget. Ken maapresiarmonto ti pateg ti panangipakat iti nadumaduma a wagas ti panagipaganetget tapno mapagminar ti kaipapanan ti ibagam. Ti maitutop a panangigunamgunam iti nasken a sasao pasayaatenna unay ti kinaepektibo ti mismo a panagbasam ken panagpalawagmo.

Saan laeng a sangkabassit ti sursuruem a panangigunamgunam iti nasken a sasao tapno laeng makuna nga agipagpaganetgetka. Tapno epektibo ti panagpalawagmo, itultuloymo ti agensayo agingga a masanayka a mangigunamgunam iti nasken a sasao, ket usarem dayta tapno agbalin a natural iti panagdengngeg dagiti sabali.

SAAN la a ti sinaggaysa a sentensia ti makita ti epektibo a para basa, no di ket iramanna dagiti sumagsaganad a parapo. No agbasa, silalagip kadagiti kangrunaan nga ideya iti intero a material nga idatdatagna. Daytoy ti mangikeddeng no ania ti ipaganetgetna.

No saan a maannurot daytoy, saan a maitampok dagiti kangrunaan a punto iti palawag. Awan ti banag nga agminar. No agngudon ti paset, mabalin a narigat a matandaanan ti aniaman a naisangsangayan a punto.

Adu ti maitulong ti maitutop a panangintonar iti panangipaganetget kadagiti kangrunaan nga ideya tapno mapasayaat ti pannakabasa ti salaysay manipud iti Biblia. Ti kasta a panangipaganetget nayonanna ti pateg ti pannakabasa dagiti parapo no mangyadalka iti Biblia wenno iti gimong ti kongregasion. Ken nangnangruna a napateg daytoy no manuskrito ti us-usarem nga agpalawag, kas maar-aramid no dadduma kadagiti kombensiontayo.

No Kasano nga Aramiden. Iti eskuelaan, mabalin a madutokanka a mangbasa iti maysa a paset ti Biblia. Ania koma ti maipaganetget? No adda sumagmamano a kangrunaan nga ideya wenno napateg a pasamak a nakaibasaran ti material a basbasaem, mayanatup a pagminarem dayta.

Uray no daniw wenno estoria, proverbio wenno salaysay ti paset a basaem, magunggonaan dagiti agdengdengngeg no saysayaatem a basaen dayta. (2 Tim. 3:16, 17) Tapno maaramidmo daytoy, masapul a silalagipka kadagiti benneg a basaem ken dagiti agdengdengngeg kenka.

No sika ti agbasa iti publikasion iti panangyadal iti Biblia wenno iti gimong ti kongregasion, ania dagiti kangrunaan nga ideya a masapul nga ipaganetgetmo? Panunotem a dagiti sungbat ti nayimprenta a salsaludsod ket isu dagiti kangrunaan nga ideya. Ipaganetgetmo met dagiti kapanunotan a nainaig iti napuskol ti pannakaisuratna a subtitulo a nangsaklaw iti material nga ibasbasam.

Saan a maikalikagum nga iyugalim ti agusar iti manuskrito no agpalawagka iti kongregasion. Ngem, adda dagiti okasion a manuskrito ti maited agpaay iti sumagmamano a diskurso ti kombension tapno agpapada a kapanunotan ti maipalawag kadagiti amin a kombension. Tapno maipaganetget dagiti kangrunaan nga ideya iti kasta a manuskrito, masapul a ti agpalawag siaannad nga anagenna nga umuna ti material. Ania dagiti kangrunaan a punto? Mailasinna koma dagitoy. Dagiti kangrunaan a punto ket saan a basta ideya a pagarupenna a makapainteres. Dagita dagiti kangrunaan a kapanunotan a mangbukel iti mismo a material. No dadduma, ti ababa a pannakaisao ti kangrunaan nga ideya iti manuskrito ti mangyam-ammo iti maysa a salaysay wenno turong ti argumento. Masansan nga adda nabileg a sentensia kalpasan ti pannakaidatag dagiti mangsuporta nga ebidensia. No nailasinen ti agpalawag dagitoy a kangrunaan a punto, masapul a markaanna dagita iti manuskritona. Masansan a sumagmamano laeng dagita, nalabit saan nga ad-adu ngem uppat wenno lima. Sumaganad, masapul a sanayenna a basaen iti wagas a nalakanto dagita a lasinen dagiti agdengdengngeg. Dagitoy ti tampok ti palawag. No maipalawag ti material a buyogen ti maitutop a panangipaganetget, nalaklakanto a matandaanan dagitoy a kangrunaan nga ideya. Dayta koma ti kalat ti agpalawag.

Adda nadumaduma a pamay-an a pangyallatiw ti agpalawag iti rumbeng a maipaganetget a tumulong kadagiti agdengdengngeg a mangilasin kadagiti kangrunaan a punto. Mabalin nga usarenna ti narayrayray nga entusiasmo, panagbaliw ti kapartak, nasged a rikna, wenno mayanatup a panagkompas, malaksid kadagiti dadduma pay.