LUZ
[Kayo nga Almendro].
1. Ti immun-una a nagan ti ili ti Bethel, nabatad a daytoy ti impanagan dagiti agnanaed a Canaanita. Pinanaganan ni Jacob iti Bethel (kaipapananna ti “Balay ti Dios”) ti disso a nakaawatanna iti maysa a tagtagainep a naglaon iti palgaak ti Dios; maysa a lugar a nagpakarsuan idi ni Abraham. (Ge 28:16-19; 35:6) Naikuna a ti Luz ket isu dagiti rebrebba iti sibay ti purok ti Beitin, agarup 17 km (11 mi) iti amianan ti Jerusalem. Idi agangay, agparang a ti nagan a Bethel ti naar-aramaten imbes a Luz, a ti kaudian ket idi pinarmek dagiti Israelita ti Canaan. (Uk 1:22) Gapu iti pannakaipatarus ti Josue 16:2 iti King James Version ken iti Revised Standard Version a mangdesdeskribir a ti beddeng ti Efraim ket “manipud Beth-el agingga iti Luz,” kuna ti dadduma a dagitoy a lugar ket nagdumada ta nagsinada nga il-ili. Nupay kasta, ti mabasa iti dadduma a moderno a patarus ket “Beth-el-luz” (JP), “Bethel-luz” (JB), “Bethel (kayatna a sawen, Luz)” (AT), wenno “Bethel a kukua ti Luz” (NW). Kalpasan ti kapitulo 1 ti libro ti Uk-ukom, saanen a nausar ti nagan a Luz.—Kitaenyo ti BETHEL Num. 1.
Ti Hebreo a sao (luz) a katupag ti nagan ti ili ket nausar met iti Genesis 30:37 maipapan kadagiti rawis wenno sarukod ti kayo nga almendro nga inaramat ni Jacob.
2. Ti nagan ti maysa a siudad a naibangon iti “daga dagiti Heteo,” a ti nangibangon ket maysa a lalaki ti Bethel (Luz) a nakitinnulong kadagiti mannakigubat nga Israelita manipud sangakabbalayan ni Jose tapno rebbaenda ti Bethel. Kas ken Rahab ken ti pamiliana, daytoy a lalaki ken ti pamiliana ket napalubosan a pumanaw a di naan-ano. Ngem saan nga inkagumaan ti lalaki ti nakitimpuyog iti Israel, a mangipakita a saan a kas ken Rahab ken nalabit saan a naibatay iti pudpudno a panagbuteng ken panangipateg ken Jehova a Dios ti Israel ti inaramidna a panagserbi, ta kinaykayatna ti mapan iti pagilian dagiti Heteo ken mangbangon sadiay iti siudadna, a pinanagananna iti Luz, awan duadua kas pakalaglagipan ti ilina. Saan a pinadayawan ti Biblia ta saan a natukoy ti naganna kas iti pannakatukoy ken Rahab. (Uk 1:23-26) Adda dagiti mangibaga a ti nagan ti siudad ket mabalin nga ipasimudaag dagiti rebba ti el-Louaize, agarup 20 km (12 mi) iti daya nga abagatan-a-daya ti Sidon.