DIBON
1. Maysa a siudad iti daya ti Natay a Baybay, inagaw daytoy ni Sihon nga Amoreo manipud kadagiti Moabita ngem idi agangay innala ti Israel manipud kenkuana idi tiempo ti iseserrek dagiti Israelita iti daga iti sidong ti panangidaulo ni Moises.—Nu 21:25-30.
Iti agdama, maikunkuna a ti kadaanan a Dibon isu ti Dhiban, 5 km (3 mi) iti amianan ti Arnon, 21 km (13 mi) iti daya ti Natay a Baybay. Adu nga arkeolohikal a panagsukimat ti naaramid iti dayta a lugar ket nagbalin a nalatak kas disso a nakatakuatan ti pagaammo a Bato a Moabita idi 1868. Sigun iti dadduma, ti sasao iti daytoy a batonlagip nga inlanad ni Mesa nga ari ti Moab ket tumukoy iti Dibon kas kabesera a siudad (agraman ti Qarhah) dayta nga ari ken kas “kangrunaan a siudad ti Moab” iti maysa a tiempo.
Di nagbayag kalpasan ti damo a panangparmek dagiti Israelita iti daytoy a lugar, nagnaed sadiay ti tribu ni Gad ket ‘binangonda [wenno, tinarimaanda] ti Dibon,’ a nalawag nga impanaganda iti dayta ti napaatiddog a nagan a Dibon-gad, lugar a nailanad kas maysa kadagiti disso a nagpakarsuan ti nasion. (Nu 32:34; 33:45, 46) Nupay kasta, naibilang ti Dibon kas paset ti tawid ni Ruben. (Nu 32:2, 3; Jos 13:8, 9, 15-17) Nalabit nagsagaba ti Dibon idi bimmileg manen dagiti Moabita bayat ti panagturay ni Ari Eglon, agingga a nagin-awaan kas resulta ti panagballigi ni Ukom Ehud. (Uk 3:12-30) Adu a siglo kalpasanna, ‘idi natayen ni Acab,’ ni Mesa nga ari ti Moab immalsa iti panangituray dagiti Israelita sigun iti salaysay ti Biblia iti 2 Ar-ari 3:4, 5. Saan nga ibaga ti Biblia ti eksakto a kapaut daytoy nga iyaalsa, ket posible a ti sumagmamano a siudad dagiti Israelita iti daydi a tiempo nabalinan ni Mesa nga intipon iti “Qarhah,” kas ipasindayagna iti Bato a Moabita. Nupay kasta, saan a kas iti kitikit ni Mesa a nabuyogan iti propaganda, ibatad ti rekord ti Kasuratan a nakaro ti pannakaabak ti Moab idi nakigubat ti buybuyotna maibusor iti nagtitipon a puersa ti Israel, Juda, ken Edom.—2Ar 3:4-27.
Nakurang a 200 a tawen kalpasanna, limmatak manen ti Dibon kas siudad dagiti Moabita, ket nangisawang ni Isaias (15:2) iti pammakdaar maipapan iti pannakadadael dayta. Ngarud, naimpadtuan a nadakamat a dagiti agnanaed iti rehion ‘sumangsang-atda iti Balay ken iti Dibon, kadagiti nangato a disso,’ a pagledleddaanganda ti pannakalangalang ti Moab.
Sigun iti pagarup ti sumagmamano nga eskolar, imparipirip ni Isaias nga adda ‘panagsangit iti nangangato a disso’ iti asideg ti Dibon gapu iti panangrubbuot ti Asiria; nupay kasta, awan ti rekord a rinebbek ti Asiria dayta a rehion. Nalawag a saan pay a natungpal ti immun-una a padto ni Isaias idi a ni Jeremias nga adipen ni Jehova, agarup sangagasut a tawen kalpasanna, impadtona a ti Dibon ‘dumsaag manipud iti dayag, ket agtugaw a siwawaw.’ (Jer 48:18) Gapuna, nabatad a mangidatdatag ni Jeremias iti umasping a mensahe, ket ngarud ad-adda pay patalgedanna ti kinasigurado ti padto ti lunod iti Moab. Maysa a tiempo kalpasan ti pannakarba ti Jerusalem idi 607 K.K.P., idi naan-anay a rinebbek ni Nabucodonosor ti daga ti Moab, mabalin nga imbatina dagiti umili ti Dibon, a saan laeng a ‘mawaw’ iti kinaluho a tinagiragsakna iti sigud a dayagna no di ket nabaybay-an met kas nanumo a kautibo a literal a mawaw iti danum ken iti dadduma pay a kadawyan a kasapulan.—Jer 25:9, 17-21.
Ti pannakatakuat idiay Dibon iti adu a naidulin a bukbukel a nagsayaat ti pannakapreserbada (naibilang nga addan dagita a bukbukel iti naud-udi a kagudua ti umuna a milenio K.K.P.) kasla patalgedanna ti kapanunotan ti sumagmamano a ti rehion ti Dibon, a nabunga iti agrikultura agingga ita, ket mabalin a sigud a maysa kadagiti pagtataudan ti taraon idiay Palestina.
Ti sumagmamano a komentarista ibilangda ti Dibon kas isu met laeng ti Dimon a nadakamat iti Isaias 15:9.—Kitaenyo ti DIMON.
2. Maysa a lugar iti Juda (Ne 11:25), pagarupen ti sumagmamano nga isu met laeng ti Dimona.—Jos 15:22; kitaenyo ti DIMONA.