TAWID
Ti aniaman a sanikua a maited iti daydiay agtawid wenno kadagidiay makinkarbengan a mangikut iti dayta no matayen ti makinkukua; aniaman a banag a naawat manipud kadagiti inapo wenno kadagidiay nasunuan. Ti kangrunaan a Hebreo a berbo a nausar ket na·chalʹ (nombre, na·chalahʹ). Nairaman iti dayta ti panangala wenno panangted iti tawid wenno iti pagtatawidan a sanikua, gagangay a kas resulta ti panangsuno. (Nu 26:55; Eze 46:18) No dadduma, ti berbo a ya·rashʹ ket nausar a kaipapananna ti “sumuno kas agtawid,” ngem ad-adda a masansan a kaipapananna ti “tagikuaen” nga awan pakainaiganna iti panangsuno. (Ge 15:3; Le 20:24) Kaipapananna met ti “pagtalawen,” a nainaig ti pannakigubat. (De 2:12; 31:3) Ti Griego a sasao nga adda pakainaiganda iti tawid ket nainaig iti kleʹros, nga orihinal a kaipapananna ti “panagbibinnunot” ngem idi agangay kaipapanannan ti “paset” ken kamaudiananna “tawid.”—Mt 27:35; Ara 1:17; 26:18.
Iti Israel, ti tawid ket kangrunaanna a tumukoy kadagiti sanikua a daga, nupay nausar met mainaig iti mayakar a sanikua. Dakamaten met ti Biblia ti panagtawid kadagiti naespirituan a banag. Dagiti Kristiano a napulotan iti espiritu naawaganda iti “agtawid ti Dios, ngem makipagtawid ken Kristo.” No agtalinaedda a matalek, mainanamada nga awatenda ti “agnanayon a tawid.”—Ro 8:17; Heb 9:15.
Idi Panawen Dagiti Patriarka. Dagiti matalek a Hebreo a patriarka a da Abraham, Isaac, ken Jacob awananda iti sanikua a dagdaga, malaksid iti talon nga addaan iti rukib a naaramat kas lugar a pagitabonan ken iti talon a ginatang ni Jacob iti asideg ti Siquem. (Ge 23:19, 20; 33:19) Maipapan iti panagnaed ni Abraham idiay Canaan, kinuna ti Kristiano a martir a ni Esteban: “Ngem kaskasdi a saanna nga inikkan iti aniaman a sanikua a matawid iti dayta, saan, uray maysa a kaakaba ti dapan; ngem inkarina nga itedna dayta kenkuana kas sanikua, ken iti bin-ina kalpasan kenkuana, bayat nga isu awan pay anakna.” (Ara 7:5) Ti namaterialan a tawid nga impatawid dagitoy a lallaki ket ti bakbakada ken ti mayakar-akar a sansanikuada. Doble a bingay (dua a kapaset) ti sanikua a tawiden ti inauna nga anak a lalaki no maidilig iti tawid a maited iti dadduma pay nga annak. Iti kaso ti patriarka a ni Job, immawat iti tawid ti annakna a babbai a kas met iti kakabsatda a lallaki. Saan a naibaga no karaman ditoy ti tawid a daga.—Job 42:15.
Ti ama mabalinna nga iyakar ti kalintegan ti kina-inauna no adda naimbag a rason, a mabalinna nga ited iti ub-ubing nga anak a lalaki ti tawid ti inauna. Kadagitoy a pagarigan a nadakamat iti Biblia, inkeddeng ti ama nga iyakarna ti agtawid iti kina-inauna saan a gapu ta pagayatanna laeng dayta wenno gapu iti paboritismo, imbes ketdi adda natibker a nakaibatayanna. Iti uneg ti agarup 14 a tawen, ni Ismael, kas kalakayan nga anak ni Abraham, ti mainanama nga agtawid. (Ge 16:16; 17:18-21; 21:5) Ngem gapu iti panagkiddaw ni Sara nga inanamongan met ni Jehova, ni Abraham pinagtalawna ni Ismael, nga agarup 19 idin ti tawenna. Gapuna, naited ken Isaac ti kalintegan ti inauna ket idi agangay naited kenkuana ti isuamin nga adda ken Abraham, malaksid iti sagsagut nga inted ni Abraham iti annakna ken Ketura idi agangay. (Ge 21:8-13; 25:5, 6) Napukaw ni Ruben (inauna nga anak ni Jacob) ti tawidna kas inauna gapu iti pannakiabigna iti kamalala ni amana. (Ge 49:3, 4; 1Cr 5:1, 2) Inted met ni Jacob ti dakdakkel a pamendision ken Efraim, ti ub-ubing nga anak ni Jose, imbes nga iti laklakay a ni Manases.—Ge 48:13-19.
Legal idi ti maaddaan iti kamalala. Iti kinapudnona, no dadduma tukoyen ti Biblia ti kamalala a babai kas “asawa” ti lalaki a pakikabkabbalayanna. Ti ama ti babai ket naawagan kas katugangan ti lalaki a kakabkabbalayna, ket ti lalaki naawagan met kas manugang ti ama ti babai. (Ge 16:3; Uk 19:3-5) Lehitimo ti annak dagiti kamalala isu nga addaanda iti tawid a kapada ti tawid ti annak ti mabigbigbig nga asawa a babai.
Sakbay a naaddaan ni Abraham iti annak, tinukoyna ti adipenna a ni Eliezer kas mainanama nga agtawid kadagiti sanikuana ngem kinuna ni Jehova a maaddaanto ni Abraham iti maysa nga anak kas agtawid.—Ge 15:1-4.
Idi Panawen ti Linteg. Iti sidong ti Linteg, naiparit iti ama a pagbalinenna nga inauna ti anakna iti ad-adda nga ay-ayatenna nga asawa a pagdaksan ti pudno nga inauna nga anakna iti saanna unay nga ay-ayaten nga asawa. Kasapulan nga itedna iti inauna ti doble a bingay iti isuamin a sanikuana. (De 21:15-17) No awan annak a lallaki, maited ti tawid iti annak a babbai. (Nu 27:6-8; Jos 17:3-6) Nupay kasta, ti annak a babbai a nagtawid iti daga ket kasapulan a makiasawa laeng iti uneg ti pamilia ti tribu ni amada, tapno saan nga agrikus ti tawidda iti trinibuntribu. (Nu 36:6-9) No awan annak, dagitoy ti agsasaruno a pakaitedan ti tawid: (1) kakabsat ti pimmusay, (2) kakabsat ti amana, (3) kaasitgan a kadaraanna. (Nu 27:9-11) Awan tawid nga awaten ti asawa a babai manipud iti asawana. No awan annak, ti asawa a babai ti naibilang a makinkukua iti daga agingga a bawyen dayta daydiay addaan iti kalintegan a mangsaka. Iti kasta a kaso, masaka ti asawa a babai agraman ti sanikua. (Ru 4:1-12) Iti sidong ti linteg a pannakiasawa iti kayong, ti umuna nga anak nga ipasngay ti babai ken putot ti manangsaka ket isu ti agbalin nga agtawid iti pimmusay nga asawa a lalaki ken alaennanto ti nagan dayta.—De 25:5, 6.
Tawid a dagdaga. Ni Jehova ti nangted iti tawid iti annak ti Israel, nga imbinsabinsana a mismo ken Moises dagiti beddeng ti daga. (Nu 34:1-12; Jos 1:4) Impaay ni Moises ti teritoria a bingay ti annak ni Gad, ti annak ni Ruben, ken ti kagudua ti tribu ni Manases. (Nu 32:33; Jos 14:3) Babaen iti bilin da Josue ken Eleazar, inawat ti dadduma pay a tribu ti tawidda babaen ti panagbibinnunot. (Jos 14:1, 2) Maitunos iti padto ni Jacob iti Genesis 49:5, 7, saan a naipaayan ti Simeon ken Levi iti naisina a benneg ti teritoria kas tawid. Ti teritoria ti Simeon ket daga (agraman dagiti naipasngat a siudad) iti uneg ti teritoria ti Juda (Jos 19:1-9), idinto ta naipaayan ti Levi iti 48 a siudad iti intero a teritoria ti Israel. Yantangay dagiti Levita ti nadutokan iti naisangsangayan a panagserbi iti santuario, naikuna a ni Jehova ti tawidda. Immawatda iti apagkapullo kas bingay wenno tawid bilang subad ti panagserbida. (Nu 18:20, 21; 35:6, 7) Naikkan dagiti pamilia iti nadumaduma nga annongen iti uneg ti teritoria ti tribuda. Bayat nga immadu ti pamilia ken naipatawid ti daga iti annakda, in-inut a nabingbingay ti daga iti babbabassit pay a benneg.
Yantangay maymaysa a pamilia ti makinkukua iti daga uray aglabas ti adu a kaputotan, saan a mabalin a mailako dayta iti agnanayon. No mailako ti daga, arigna naipaabang laeng dayta kas sukat ti gatad dagiti maapit iti dayta. Ti gatad a panggatang iti daga ket maibatay iti bilang ti nabati a tawtawen sakbay ti sumaruno a Jubileo, nga iti dayta a tiempo maisubli ti amin a daga iti sigud a makinkukua kadagita no saanda pay a nasaka sakbay ti Jubileo. (Le 25:13, 15, 23, 24) Karaman iti daytoy nga alagaden ket ti balbalay nga awan paderna nga adda kadagiti siudad, a naibilang kas paset ti nawayang a tay-ak. No maipapan iti adda paderna a balay iti maysa a siudad, ti kalintegan a mangsaka ket agingga laeng iti uneg ti maysa a tawen manipud iti tiempo a pannakailakona, kalpasan dayta agbalinen a kukua ti gimmatang. No maipapan iti balbalay nga adda kadagiti siudad dagiti Levita, ti kalintegan a mangsaka ket agtultuloy agingga iti tiempo a di nakedngan agsipud ta awan ti daga a tawid dagiti Levita.—Le 25:29-34.
Ipakita ti kaso ti kaubasan ni Nabot a di rumbeng a dadaelen ti urnos maipapan iti pagtatawidan a sanikua. Nagkedked ni Nabot a mangilako iti dayta iti ari wenno uray mangisukat iti dayta maipaay iti sabali a kaubasan; ti monarka ket awanan kalintegan a mangala iti aniaman a daga. (1Ar 21:2-6) Nupay kasta, ti maysa a tao mabalinna nga ipaay ken Jehova ti maysa a paset ti tawidna tapno mausar iti santuario. No kasta, saan a mabalin a sakaen dayta, no di ket agtalinaed a sanikua ti santuario ken ti papadi nga agserbi iti dayta. No ti maysa a tao tarigagayanna a santipikaren ti maysa a paset ti sanikuana tapno temporario a mausar iti santuario, nawaya a mangaramid iti dayta; ket no tarigagayanna a sakaen dayta inton agangay, mabalin latta ngem nayonanna ti duapulo a porsiento ti pateg dayta. Awan duadua a daytoy ti nangsalaknib iti paggamengan ti santuario manipud pukaw ken kasta met nga inyukuokna ti dakdakkel a panagraem iti santuario ken iti bambanag a naidaton iti panagdaydayaw ken Jehova. No ti nasantipikar a talon ket mailako iti sabali a tao, ngarud iti Jubileo maibilang dayta kas talon a naipaay ket saan a maisubli iti sigud a makinkukua no di ket agtalinaed a sanikua ti santuario ken ti papadi nga agserserbi iti dayta.—Le 27:15-21, 28; kitaenyo ti PANANGSANTIPIKAR, PANNAKASANTIPIKAR (Panangsantipikar iti Daga).
Sigun iti nadakamaten, makita nga awan dagiti testamento iti bokabulario wenno kaugalian dagiti Hebreo, ta saan a kasapulan ti kasta a dokumento gapu kadagiti linteg ti panagtawid. Uray dagiti mayakar-akar a sanikua ket mabalin nga ibingay ti makinkukua bayat a sibibiag pay wenno ipatawid dagita ti linteg ti panagtawid no natayen. Iti pangngarig ni Jesus maipapan iti bayanggudaw nga anak, inawat ti ub-ubing nga anak ti sanikua a bingayna sakbay pay ti ipapatay ti amana gapu ta kiniddawna dayta.—Lu 15:12.
Dagiti pagimbagan ti linlinteg maipapan iti panagtawid. Ti linlinteg a mangiwanwanwan kadagiti natawid a sanikua ken ti pannakabingbingay dagita iti babbabassit a paset bayat nga umad-adu ti populasion ket nakatulong tapno ad-adda nga agkaykaysa ti pamilia. Iti maysa a daga a kas iti Israel, nga adu ti katurturodan, kas idiay Judea, makagunggona daytoy agsipud ta napilitan nga usaren dagiti Israelita ti daga iti kasayaatan a pamay-an. Nagaramidda pay iti natukantukad a pagmulaan kadagiti bakras ti turod, isu a naarpawan ti daga iti kinapintas ken berde a mulmula, olibo, kayo a higos, palma, ken ubas, a nangipaay iti pagtaraon ti dakkel a populasion. Yantangay adda bukod a daga ti tunggal tao, ad-adda nga inayatda ti daga a pagnanaedanna, naitandudo ti kinagaget, ken babaen ti Jubileo, naisubli ti nasion iti orihinal a nateokratikuan a kasasaadna iti tunggal maika-50 a tawen. Nakatulong daytoy tapno agtalinaed ti natimbeng nga ekonomia. Nupay kasta, idi agangay in-inut a naabusar daytoy kas iti dadduma pay a paset ti Linteg.
Kas iti imbaga ni Jehova iti Israel, isu ti pudpudno a Makinkukua iti daga. Manipud panangmatmatna, isuda ket ganggannaet laeng nga agnanaed ken makipaggigian. Gapuna, nabalinanna a pagtalawen ida iti dayta a daga iti aniaman a tiempo a nakitana a rumbeng nga aramidenna dayta. (Le 25:23) Gapu iti adu a panangsalungasingda iti linteg ti Dios, naidestieroda iti 70 a tawen babaen ti bileg ti Babilonia ket nagtalinaedda iti sidong ti panangituray dagiti Gentil uray pay kalpasan ti pannakaisublida idi 537 K.K.P. Kamaudiananna, idi 70 K.P., naan-anay nga inikkat ida dagiti Romano manipud iti daga, a rinibu kadakuada ti nailako iti pannakaadipen. Napukaw wenno nadadael uray dagiti rekord ti kapuonanda.
Tawid Dagiti Kristiano. Kas anak ni David, tinawid ni Jesu-Kristo ti trono ni David. (Isa 9:7; Lu 1:32) Kas Anak ti Dios, tinawidna met ti nailangitan a kinaari babaen ti tulag nga inaramid kenkuana ni Jehova. (Sal 110:4; Lu 22:28-30) No kasta, tinawid ni Kristo ti nasnasion tapno burakburakenna dagiti amin a bumusbusor ken tapno agturay iti agnanayon.—Sal 2:6-9.
Dagiti napulotan a kameng ti kongregasion Kristiano ket nadakamat kas addaan iti nailangitan a tawid, a makiramanda iti tawid ni Jesus kas ‘kakabsatna.’ (Efe 1:14; Col 1:12; 1Pe 1:4, 5) Daytoy a tawid ket ramanenna ti daga.—Mt 5:5.
Agsipud ta ti Dios sinubbotna ti Israel manipud Egipto, nagbalinda a sanikuana wenno ‘tawidna.’ (De 32:9; Sal 33:12; 74:2; Mik 7:14) Nagpaayda kas anniniwan ti “nasion” ti naespirituan nga Israel, nga imbilang ti Dios kas ‘tawidna’ agsipud ta Isu ti makinkukua kadakuada, a ginatangna ida babaen iti dara ti bugbugtong nga Anakna, ni Jesu-Kristo.—1Pe 2:9; 5:2, 3; Ara 20:28.
Impatuldo ni Jesu-Kristo a ti tattao a nangpanaw iti napapateg a bambanag maigapu iti naganna ken maigapu iti naimbag a damag “tawidennanto ti agnanayon a biag.”—Mt 19:29; Mr 10:29, 30; kitaenyo ti AGKAYONG A PANNAKIASAWA; INAUNA; KALINTEGAN ITI PANNAKAYANAK.