BET-SEMES
[Balay ti Init].
Ti nagan ti uppat a siudad iti salaysay ti Biblia.
1. Siudad a masarakan iti makin-amianan a beddeng ti Juda, nailista iti nagbaetan ti Kesalon ken Timna. (Jos 15:10) Nabatad a naawagan iti Ir-semes (kaipapananna ti “Siudad ti Init”) iti Josue 19:41, a sadiay agparang kas maysa nga ili iti beddeng ti tribu ni Dan, ti kaarruba ti Juda iti amianan. Idi agangay, ti Juda inyawatna ti Bet-semes kadagiti Levita kas siudad ti papadi.—Jos 21:13, 16; 1Cr 6:59.
Ti Bet-semes ket maikunkuna nga isu ti Tell er-Rumeileh (Tel Bet Shemesh) a lauden laeng dagiti rebba ti maysa a siudad ti Byzantium iti asideg ti agdama nga ʽAin Shems, ti lugar a nangtaginayon iti maysa a paset ti kadaanan a nagan. Masarakan ngarud ti Bet-semes iti agarup 26 km (16 mi) iti laud ti siudad ti Jerusalem ken adda iti kangrunaan a dalan manipud iti dayta a siudad nga agturong kadagiti siudad ti Asdod ken Ascalon ti Filistia. Nabatad a maysa idi dayta nga estratehiko a disso mainaig iti militaria ta bambantayanna ti makinngato a paset ti naapres a ginget ti Sorec ken maysa kadagiti kangrunaan a pagserkan manipud tantanap iti igid ti baybay nga agturong iti rehion ti Sefela ken iti bambantay ti Juda. Dagiti panagkabakab iti disso ipalgakda ti maysa a kadaanan a pakasaritaan ti siudad, nga adda dakkel nga ebidensia ti impluensia dagiti Filisteo.
Idi a dagiti Filisteo, a nasaplit iti sakit, pinagsublida ti lakasa ni Jehova idiay Israel, dagiti baka a mangguyguyod iti kareson nga is-isuda laeng nagturongda idiay Bet-semes a siudad dagiti Levita. Nupay kasta, gapu iti di umiso a tignay ti sumagmamano nga agnanaed iti Bet-semes iti panangkitada iti lakasa ti tulag, natay ti 70 kadakuada. (1Sm 6:9-20) Ti sasao a “limapulo a ribu a lallaki” a nagparang iti 1 Samuel 6:19 iti Hebreo ket awan aniaman a nakainaiganna iti “pitopulo a lallaki,” ket ibilang ti sumagmamano a nainayon laeng daytoy. Iti panangisalaysay ni Josephus (Jewish Antiquities, VI, 16 [i, 4]) iti daytoy a salaysay ti Biblia, 70 laeng a lallaki ti dakamatenna a napapatay, nga awan tinukoyna a 50,000.—Kitaenyo ti 1Sm 6:19, Rbi8 ftn.
Maysa ti Bet-semes kadagiti siudad a nainaig iti administratibo nga urnos ni Ari Solomon a panangipaay iti taraon iti naarian a sangakabbalayan. (1Ar 4:7, 9) Nasarakan sadiay ti atiddog ken akikid a silsiled a naipagarup a nausar a pagidulinan iti bukbukel, kasta met ti maysa a nagdakkelan a nauneg a pagipempenan a nadidingan iti batbato, agarup 7 m (23 pie) ti diametrona ken gistay 6 m (20 pie) ti kaunegna. Dagiti nakali a nakaad-adu a pagpespesan iti ubas ken pagpespesan iti olibo ipasimudaagda a naruay ti lana ken arak iti daytoy a lugar.
Ni Ari Amazias (858-830 K.K.P.) di nainsiriban a kinaritna ni Jehoas ti Israel ket naabak ken nakautibo idiay Bet-semes. (2Ar 14:9-13; 2Cr 25:18-23) Ti kinadakes ken di kinasungdo ti nasion bayat ti panagturay ni Acaz (761-746 K.K.P.) ti makagapu no apay a ti Bet-semes ket naagaw dagiti Filisteo. (2Cr 28:18, 19) Ti maysa a pagiggaman ti burnay a nakitikitan iti sasao a “kukua ni Eliakim, mayordomo ni Jaukin [napaababa a porma ti nagan a Jehoiaquin]” ket nakabakab idiay Bet-semes. Naisingasing a nainaig dayta iti ari a kasta ti naganna, nalabit mangipasimudaag a ti pagarian ti Juda naiturayanna manen idi agangay daytoy a siudad manipud iti im-ima dagiti Filisteo.
2. Maysa a nasarikedkedan a siudad iti teritoria ti Neftali. (Jos 19:35-39) Nupay saanda a napagtalaw, dagiti Canaanita nga agnanaed iti daytoy a siudad ket napagbalin a trabahador iti pinuersa a panagtrabaho maipaay kadagiti Neftalita. (Uk 1:33) Saan pay nga ammo ti ayan ti kadaanan a disso agingga ita.
3. Maysa nga ili ti Isacar iti asideg ti Jordan. (Jos 19:22, 23) Nupay nagduduma ti ibagbagada a disso nga ayanna, ti sumagmamano nga eskolar paboranda ti el-ʽAbeidiyeh nga adda iti igid ti Jordan nga agarup 3 km (2 mi) iti abagatan ti Baybay ti Galilea ken agarup 16 km (10 mi) iti daya ti Bantay Tabor. Ti kadaanan a nagan ket mabalin a nataginayon iti kabangibang a Khirbet Shamsawi.
4. Maysa a siudad idiay Egipto a nairaman iti padto ni Jeremias maipapan iti dumteng a pannakapagwalangwalang dayta a nasion. (Jer 43:13) Maikunkuna nga isu met laeng ti Heliopolis (kaipapananna ti “Siudad ti Init”), a masarakan iti makin-amianan a daya nga ungto ti agdama a Cairo. Natukoy dayta iti dadduma pay a paset ti salaysay ti Kasuratan babaen iti Egipcio a naganna nga On.—Kitaenyo ti ON Num. 2.