REYNA TI LANGLANGIT
Ti titulo ti maysa a diosa a nagdaydayawan dagiti apostata nga Israelita idi kaaldawan ni Jeremias.—Jer 44:17-19.
Nupay ti babbai ti kangrunaan a nagdaydayaw iti “reyna ti langlangit,” nalawag a nakipaset met ti intero a pamilia. Dagiti babbai ti nagluto iti tinapay a sakripisio, dagiti annak ti nagurnong iti pagsungrod, ket dagiti amma ti nangpasged iti apuy. (Jer 7:18) Makita a napigsa ti impluensia ti panagdaydayaw iti daytoy a diosa kadagiti Judio agsipud ta impagarup dagidiay nagtalaw nga agturong iti Egipto (kalpasan ti pannakapapatay ni Gobernador Gedalias) a nadidigrada gapu ta liniwayanda ti mangpataud iti asuk a sakripisio ken datdaton nga inumen iti “reyna ti langlangit.” Nupay kasta, sibibileg nga imbaga ni mammadto Jeremias a di umiso ti panangmatmatda.—Jer 44:15-30.
Saan nga espesipiko a dakamaten ti Kasuratan no siasino ti “reyna ti langlangit.” Naikuna a daytoy a diosa ket isu ti Sumeriano a diosa ti kinabunga a ni Inanna, ni Ishtar ti Babilonia. Ti nagan nga Inanna ket literal a kaipapananna ti “Reyna ti Langit.” Ti katupagna a diosa a ni Ishtar iti Babilonia ket nailadawan kadagiti Akkadiano a teksto babaen iti sasao a “reyna ti langlangit” ken “reyna ti langlangit ken ti bitbituen.”
Agparang a nagsaknap iti dadduma pay a pagilian ti panagdaydayaw ken Ishtar. Iti maysa kadagiti Amarna a Taptapi, ni Tushratta dinakamatna ni “Ishtar, apo-a-babai ti langit” idi nagsurat ken Amenophis III. Idiay Egipto, ti maysa a kitikit ni Ari Horemheb, a naikuna a nagturay idi maika-14 a siglo K.K.P., dinakamatna ni “Astarte [Ishtar] nga ina a reyna ti langit.” Iti maysa a kapaset ti batonlagip a nasarakan idiay Memfis manipud iti panagturay ni Merneptah (ti Egipcio nga ari a naikuna a nagturay idi maika-13 a siglo K.K.P.), nairepresentar ni Astarte babaen iti kitikit nga: “Astarte, ina a reyna ti langit.” Bayat ti panawen dagiti Persiano, naawagan ni Astarte kas “reyna ti langlangit” idiay Siene (moderno nga Aswan).
Maan-annuroten ti panagdaydayaw iti “reyna ti langlangit” sipud pay idi maikapat a siglo K.P. Idi agarup 375 K.P., iti salaysayna a Panarion (79, 1, 7), kunaen ni Epiphanius: “Iti maysa nga aldaw ti piesta iti tawen, arkosan ti sumagmamano a babbai ti maysa a kita ti karuahe wenno ti maysa nga uppat-sulina a bangko, ket kalpasan a maaplaganda dayta iti tela a lienso, mangikabilda iti sangona iti maysa a tinapay a bay-anda iti sumagmamano nga aldaw ken idatonda iti nagan ni Maria. Kalpasanna mangan ti amin a babbai iti daytoy a tinapay.” Dagitoy nga aramid ket innaig ni Epiphanius (79, 8, 1, 2) iti panagdaydayaw iti “reyna ti langlangit” a nailanad iti Jeremias sana kotaren ti Jeremias 7:18 ken Jer 44:25.—Epiphanius, inurnos ni Karl Holl, Leipzig, 1933, Tomo 3, p. 476, 482, 483.