SAGRADO A TEDDEK

Ti Hebreo a sao nga ʽashe·rahʹ (pangadu a porma, ʽashe·rimʹ) naipagarup a tumukoy iti (1) sagrado a teddek a mangisimbolo ken Asera, Canaanita a diosa ti kinabunga (Uk 6:25, 26), ken (2) ti diosa a ni Asera a mismo. (2Ar 13:6, Rbi8 ftn) Nupay kasta, saan a kanayon a posible nga ammuen no ti maysa nga espesipiko a kasuratan ket tarusan kas tumukoy iti idolatroso a banag wenno iti diosa. Nupay kasta, adu a moderno a patarus ti Biblia impatarusda ti sao iti orihinal a pagsasao kas “sagrado a (ted)teddek [wenno adigi]” ngem letra-por-letra nga impatarusda dayta no nalawag a ti diosa ti matuktukoy. (AT, JB) Ti dadduma saanda nga inkagumaan ti mangaramid iti pagdumaan no di ket letra-por-letra nga impatarusda laeng ti Hebreo a sao (RS) wenno impatarusda dayta kas “sagrado a teddek” (NW) iti amin a pagparanganna. Kadagiti dadaan a patarus ti Biblia, ti Hebreo a sao gagangay a naipatarus kas “(ba)bassit a kayo.” (KJ, Le) Ngem kadagiti teksto a kas iti Uk-ukom 3:7 ken 2 Ar-ari 23:6 (KJ), di mayanatup daytoy a patarus, ta sawenna ti maipapan iti panagserbi kadagiti “babassit a kayo” ken panangiruar iti “bassit a kayo” manipud iti templo idiay Jerusalem.

Dagiti Sagrado a Teddek. Mabalbalin a naipatakder a sililinteg dagiti sagrado a teddek ken naaramid iti kayo, wenno nalabit naglaonda iti kayo, yantangay naibilin kadagiti Israelita a pukanen ken puoranda dagita. (Ex 34:13; De 12:3) Mabalin a teddek laeng dagitoy nga awanan kitikit, nalabit kaykayo pay ketdi iti dadduma a kasasaad, ta naibilin iti ili ti Dios: “Dika agmula maipaay kenka iti aniaman a kita ti kayo kas maysa a sagrado a teddek.”​—De 16:21.

Agpadpada a ti Israel ken Juda saanda nga inkankano ti nabatad a bilin ti Dios a saanda a mangipasdek kadagiti sagrado a munmon ken sagrado a teddek; inkabilda ida iti rabaw ti “tunggal nangato a turod ken iti sirok ti tunggal nabaludbod a kayo” iti abay dagiti altar a naaramat iti panagidaton. Naikuna a dagiti teddek insimboloda ti sinanmabagbagi ti babai, idinto ta dagiti munmon insimboloda ti sinanmabagbagi ti lalaki. Dagitoy a ramit ti idolatria, a nalabit simbolo a mabagbagi ti lalaki, ket nainaigda kadagiti nakaro nga imoral a panagragragsak iti sekso, kas ipasimudaag ti pannakatukoy ti lallaki a balangkantis nga adda iti daga idi pay panagturay ni Rehoboam. (1Ar 14:22-24; 2Ar 17:10) Manmano laeng dagiti ar-ari a kas ken ni Ezekias (ken ni Josias), a “nangikkat kadagiti nangato a disso ken nangtukkotukkol kadagiti sagrado a munmon ken nangpukan iti sagrado a teddek.”​—2Ar 18:4; 2Cr 34:7.

Asera. Dagiti teksto ti Ras Shamra ipatuldoda daytoy a diosa kas ti asawa ti dios a ni El, ti “Namarsua Kadagiti Parsua,” ket tukoyenda kas “Senyora Asera ti Baybay” ken “Nagtaudan ti Didios,” a daytoy met ti mamagbalin kenkuana kas ina ni Baal. Nupay kasta, nalawag nga adu dagiti pagpapadaan ti akem dagiti tallo a natatan-ok a didiosa ti Baalismo (da Anat, Asera, ken Astoret), kas mapaliiw kadagiti kanayonan a gubuayan a di nainaig iti Biblia kasta met iti rekord ti Kasuratan. Nupay agparang a nailadawan ni Astoret kas asawa ni Baal, mabalin a namatmatan met a kasta ni Asera.

Bayat ti periodo ti Uk-ukom, napaliiw a dagiti apostata nga Israelita “nagserserbida kadagiti Baal ken kadagiti sagrado a teddek [ti Asherim].” (Uk 3:7, Rbi8 ftn; idiligyo ti Uk 2:13.) Ti pannakadakamat dagitoy a didiosen iti pangadu a porma mabalin nga ipasimudaagna a ti tunggal lugar addaan iti bukodna a Baal ken Asera. (Uk 6:25) Ni Jezebel, ti Sidonio nga asawa ni Acab nga ari ti Israel, sinangailina iti lamisaanna ti 450 a mammadto ni Baal ken ti 400 a mammadto ti sagrado a teddek, wenno Asera.​—1Ar 18:19.

Maar-aramid idi iti mismo a templo ni Jehova ti nakadakdakes a panagdaydayaw ken Asera. Nangikabil pay sadiay ni Ari Manases iti kinitikitan a ladawan ti sagrado a teddek, nabatad a maysa a ladawan ti diosa a ni Asera. (2Ar 21:7) Nadisiplina ni Manases babaen ti pannakakautibona idiay Babilonia ket, apaman a nakasubli idiay Jerusalem, impakitana a nagunggonaan iti dayta a disiplina ket dinalusanna ti balay ni Jehova kadagiti idolatroso a ramit. Nupay kasta, ti anakna a ni Amon intuloyna manen ti nakadakdakes a panagdaydayaw kada Baal ken Asera, buyogen ti kakuykuyogna a seremonial a panagbalangkantis. (2Cr 33:11-13, 15, 21-23) Gapu iti daytoy, ni nalinteg nga Ari Josias, a simmukat ken Amon iti trono, rinugpona ti “balbalay dagiti lallaki a balangkantis iti templo nga adda iti balay ni Jehova, a pagab-abelan idi dagiti babbai iti sinantemplo a toltolda maipaay iti sagrado a teddek.”​—2Ar 23:4-7.