KORONA

Maysa nga aruat ti ulo, simple wenno nadekorasionan, nga ar-aramaten idi dagiti mabigbigbig a tattao, kas iti ari, reyna, dadduma pay nga agtuturay, papadi, ken dagiti indibidual a mapadayawan ken maikkan iti gunggona iti naisangsangayan a pamay-an. Kalpasan ti Layus, naaramat dagiti korona kas simbolo ti autoridad, dignidad, pannakabalin, dayaw, ken gunggona.

Ti nagkauna a porma ti korona ket nabatad a maysa a balangat (Heb., neʹzer), simple a bedbed a nalabit naaramat idi damo kas pangtengngel iti atiddog a buok daydiay mangus-usar iti dayta. Nupay kasta, napagbalin dayta kas naarian nga aruat iti ulo uray kadagiti tattao nga ababa ti buokda. Nailadawan ti kakasta a bedbed ti ulo kadagiti eskultura ti Egipto, Nineve, ken Persepolis. Idi agangay, naisalumina ti pakabigbigan dagiti natan-ok a tattao babaen ti panagusarda kadagiti balangat nga addaan nadumaduma a maris ken pannakalaga wenno disenio. Agarup 5 cm (2 pul.) ti kaakaba ti sumagmamano kadagitoy a bedbed, ket naaramidda iti lienso, seda, ken uray pay pirak ken balitok. No dadduma, ti balangat ket naiparabaw iti maysa a gora. Adda met dagiti rayarayaan a balangat (nga adda dagiti kasla raya a dimmawadaw manipud iti amin a sikiganna), ken adda dagiti balangat a naikkan iti napapateg a batbato.

Ti Hebreo a sao a neʹzer, malaksid iti kaipapananna a “balangat” (2Cr 23:11), mabalin met a tumukoy iti maysa a banag a napili, naisina, wenno naidedikar, kas iti kaso ti panguluen a padi nga addaan iti “pagilasinan ti dedikasion, ti pangpulot a lana ti Diosna.” (Le 21:10-12; idiligyo ti De 33:16, Rbi8 ftn.) Gapu iti daytoy a pamunganayan a kaipapanan, adda dagiti gundaway a ti Baro a Lubong a Patarus siuumiso nga ipatarusna ti neʹzer kas “pagilasinan ti dedikasion,” a tumukoy iti plata a balitok nga inaramat ti nangato a padi ti Israel iti rabaw ti turbantena. Iti rabaw daytoy a balitok a plata naikitikit ti sasao a “Ti kinasanto kukua ni Jehova.”​—Ex 29:6; 39:30, Rbi8 ftn; Le 8:9.

Ti Hebreo nga ar-ari, kas ken Saul, nagaramatda kadagiti balangat kas simbolo ti kinatan-ok. (2Sm 1:10) Nupay kasta, ti kangrunaan a Hebreo a sao a tumukoy iti gagangay a kaipapanan ti korona ken kadawyan a naipatarus a “korona” ket ʽata·rahʹ, manipud ʽa·tarʹ, kaipapananna ti “palikmutan.” (Idiligyo ti Sal 5:12.) Saan a kanayon a tumukoy dayta iti maysa a balangat. Ti korona (ʽata·rahʹ) nga innala ni David kas gunggona iti pannakigubatna kadagiti Ammonita idiay Rabba ket sigud a naiparabaw iti ulo ti idolo a ni Malcam. Saan a naibaga ti porma daytoy a korona, ngem “maysa a talento a balitok ti dagsenna [a. 34 kg; 92 lb t], ket iti dayta adda napapateg a batbato.” “Naikabil dayta iti ulo ni David,” a daytoy nadagsen a korona mabalin nga apagbiit laeng nga inkabilna iti ulona, nalabit tapno ipamatmatna ti panagballigina maibusor iti dayta nga ulbod a didiosen.​—1Cr 20:2; kitaenyo ti MOLEC.

Ti sumagmamano a korona ket naaramid iti napasudi a balitok (Sal 21:3); ti dadduma nabunubonan pay iti napapateg a batbato. (2Sm 12:30) No dadduma, napagsusukot ti sumagmamano a bedbed, wenno balangat, ket agparang a gagangay a kastoy idi ti “maysa a nadaeg a korona.” (Job 31:36) Ti sasao a “naindaklan a korona” iti Zacarias 6:14 ket literal a “korkorona” iti Hebreo, nupay naaramat ti pangmaymaysa ti pormana a berbo. Gapuna, agparang a naaramat ti pangadu a porma ti kinatan-ok wenno kinadaeg.

Maipapan ken di matalek a Zedekias, ti kaudian nga ari ti Juda, imbilin ni Jehova: “Ikkatem ti turbante, ket uksotem ti korona.” Mabalin a tumukoy daytoy iti naarian a turbante a naparabawan iti nabalitokan a korona. (Idiligyo ti Sal 21:3; Isa 62:3.) Agpada a naikkat idi dagitoy a simbolo ti aktibo a naarian a pannakabalin, ket ipamatmat ti bilin ti Dios a ti aktibo a kinaturay iti “trono ni Jehova” (1Cr 29:23) temporario a mapasardeng agingga iti iyaay ti Mesianiko nga Ari a pinili ti Dios.​—Eze 21:25-27; Ge 49:10.

Iti Ester 1:11; 2:17; 6:6-10, nadakamat ti “naarian a dalungdong” wenno “naarian a balangat” ti Imperio ti Persia. Ti Hebreo a sao maipaay iti “dalungdong” iti daytoy a salaysay (keʹther) ket nagtaud iti ka·tharʹ (lakuben). (Idiligyo ti Uk 20:43.) Saan a deskribiren ti Biblia ti “naarian a dalungdong” ti Persia, nupay ti mismo a Persiano a monarka kadawyan a nagusar iti nasikkil a gora, nalabit naaramid iti lupot wenno pieltro, a napalikmutan iti asul-ken-puraw a bedbed, a ti bedbed isu ti mismo a balangat.

Idi nagkaykaysa ti Makinngato ken Makimbaba nga Egipto iti panangituray ti maysa a monarka, ti naarian a dalungdong ti Egipto ket nagtipon a korona. Ti korona ti Makimbaba nga Egipto (daplat a nalabaga a gora nga adda nangato a tirad iti likudanna ken addaan iti dimmawadaw ken nagdalimpako nga ungto nga immirig iti sango) ket naisukot iti korona ti Makinngato nga Egipto (nagbukel, nangato, ken puraw a gora nga umakikid agingga iti nagtimbukel nga ungtona). Gagangay nga adda uraeus (ti sagrado nga aspid dagiti Egipcio) iti parupa ti korona. Ti naarian a dalungdong ti Asirio nga ari, a nadeskribir kas immarantiddog nga uklop, masansan a naarkosan iti ladladawan a kas iti sabsabong, ken naurnos kadagiti bedbed a seda wenno lienso. Dayta ket maysa a kita ti bimmalisungsong a gora nga umasping iti moderno a fez (awan bilidna a bimmalisungsong a kallugong a daplat ti tuktokna), nupay nataytayag. Nasimsimple dagiti korona ti Grecia ken Roma; no dadduma dagita ket rayarayaan a balangat wenno ulay laeng ti bulbulong wenno sabsabong.

Dinakamat ni Jehova nga adda lallaki a mangikabkabil kadagiti pulseras iti im-ima da Ohola ken Oholiba ken iti “napipintas a korona” iti ul-uloda. (Eze 23:36, 42) Kadagiti naglabas a siglo, dagiti mabigbigbig ken nababaknang nga Arabo a babbai nagusarda (iti aglikmut dagiti gora a kasla simburio) iti korona a nagsirkulo a balitok ken addaan kadagiti saniata. Mabalin nga umasping iti dayta a dalungdong ti inaramat ti sumagmamano a babbai idi ugma.

Ti Griego a sao nga steʹpha·nos ket naipatarus a “korona.” Dagiti Romano a soldado, kas panangrabrabakda iti naarian a kasasaad ni Kristo ken nalabit tapno degdeganda ti tuokna, nanglagada iti korona a sisiitan ket inkabilda iti ulo ni Jesus. (Mt 27:29; Mr 15:17; Jn 19:2) Adda nagduduma a singasing maipapan iti mula nga inaramatda. Nupay kasta, dagiti mannurat iti Ebanghelio saanda nga inaganan ti mula.

Dagiti korona a balangat wenno arkos a balangat a sabsabong ket naaramat mainaig kadagiti atletiko a paay-ayam. (2Ti 2:5) Dagiti nangabak kadagiti Griego a paay-ayam ket naikkan kadagiti korona wenno balangat a gagangay a naaramid iti bulbulong ti kaykayo. Kas pagarigan, iti Pythiano a Paay-ayam, dagiti nagballigi immawatda iti korona a naaramid iti laurel; dagiti nangabak iti Olimpiano a Paay-ayam nakagun-odda kadagiti korona a naaramid iti bulbulong ti atap nga olibo; ket dagiti nagballigi iti Isthmiano a Paay-ayam (naangay iti asideg ti Corinto) nagunggonaanda kadagiti korona a naaramid iti saleng wenno nagango a laurel.

Piguratibo nga Usar. Ti makabael nga asawa a babai ket naibilang a “korona iti makinkukua kenkuana,” agsipud ta ti nasayaat a kababalinna mangipaay iti dayaw iti asawana, iti kasta maitan-okna ti asawa a lalaki ken raemen ti sabsabali. (Pr 12:4) Ti simboliko a babai a Sion ket agbalin a “korona ti kinapintas” iti ima ni Jehova, mabalin a mangipamatmat a ti babai ket gapuanan ni Jehova nga arigna intag-ayna dayta, iti kasta matmatan dayta ti dadduma buyogen ti panagraem.​—Isa 62:1-3.

Kas bunga ti ministerio ni Pablo ken ti ministerio dagiti kaduana nga agdaldaliasat, nabukel ti maysa a kongregasion Kristiano idiay Tesalonica, a nagragsakan ni Pablo kas ‘korona ti panagrag-o,’ a maysa dayta kadagiti kangrunaan unay a makagapu a nagrag-o.​—1Te 2:19, 20; idiligyo ti Fil 4:1.

Ti kinaubanan ket kasla iti nadayag a “korona ti kinapintas no masarakan dayta iti dalan ti kinalinteg,” a ti biag a nabusbos buyogen ti panagbuteng ken Jehova napintas iti panangmatmatna ken maikari a raemen ti amin a tattao kas nasayaat a pagulidanan. (Pr 16:31; kitaenyo ti Le 19:32.) Ti sirib, kas iti korona, ket mangibunga iti pannakaitan-ok ken pannakaraem ti agik-ikut iti dayta. (Pr 4:7-9) Ni Jesu-Kristo, a napagbalin a “nababbaba bassit ngem kadagiti anghel,” ket “nakoronaan iti dayag ken dayaw [kas maysa a nailangitan nga espiritu a parsua a naitan-ok nga adayo a nangatngato ngem kadagiti anghel] gapu iti panagsagabana iti ipapatay.” (Heb 2:5-9; Fil 2:5-11) Idiay langit, dagiti napulotan a pasurot ni Jesus awatenda “ti di agkupas a korona ti kinadayag,” “maysa a di agrupsa,” kas gunggona iti kinamatalekda. (1Pe 5:4; 1Co 9:24-27; 2Ti 4:7, 8; Apo 2:10) Ngem ti di kinamatalek a pakaigapuan a mapukaw ti maysa a tao dagiti gunggona nga iyeg ti Pagarian ditoy daga ket kaipapananna met ti pannakaipukawna iti nailangitan a korona. Gapuna imbalakad ti naipadayag a ni Jesu-Kristo: “Itultuloymo a salimetmetan a sititibker ti adda kenka, tapno awan ti mangala iti koronam.”​—Apo 3:11.

Iti Kristiano a Griego a Kasuratan, dagiti moderno a bersion ipatarusda ti Griego a sao a di·aʹde·ma kas “balangat.” Kanayon a nausar kas simbolo ti naarian a kinatan-ok, pudpudno man wenno maikunkuna laeng. Ti “dakkel a dragon a maris-apuy” (ni Satanas a Diablo) ket adda balangat ti tunggal maysa kadagiti pito nga ulona. (Apo 12:3, 9) Maysa a balangat ti nagpaay kas arkos ti tunggal maysa kadagiti sangapulo a sara ti simboliko nga “atap nga animal” a pito ti ulona a sumangsang-at manipud iti “baybay.” (Apo 13:1) “Adu a balangat” ti adda iti ulo daydiay naawagan Matalek ken Napudno, awan sabali, ni Jesu-Kristo, yantangay isu naggapu ken Jehova, ti maikanatad a Gubuayan ti autoridad ken pannakabalin. (Apo 19:11-13; 12:5, 10) Kasta met, nailadawan ni Jesu-Kristo kas addaan iti korona (steʹpha·nos) iti Apocalipsis 6:2 ken 14:14.