ABBA
Ti sao nga ʼab·baʼʹ iti Aramaiko ket empatiko wenno piho a porma ti ʼav, literal a kaipapananna “ti ama,” wenno “O Ama.” Isu dayta ti nasinged nga awag nga inaramat ti annak maipaay iti ammada ken ramanenna ti sumagmamano nga anag ti napasig nga Iloko a sao a “papa” bayat a pagtalinaedenna ti dignidad ti sao nga “ama,” yantangay di-pormal ken kaskasdi a nadayaw. Ngarud, maysa dayta a kita ti nasinged nga awag imbes a maysa a titulo ken karaman idi iti umuna a sasao a masursuro a sawen ti maysa nga ubing.
Iti Kasuratan, mamitlo nga agparang daytoy nga Aramaiko a sao. Kanayon a naipatarus a letra-por-letra iti orihinal a Griego ken gagangay a maipatarus a kasta kadagiti Ingles a patarus. Iti Griego, ti tunggal panagparang ti termino sarunuen a dagus ti patarus a ho pa·terʹ, a literal a kaipapananna “ti ama” wenno, naaramat kas pangawag, “O Ama.” Iti tunggal panagparangna, mainaig dayta iti nailangitan nga Ama, ni Jehova.
Inlanad ni Marcos a ti termino inaramat ni Jesus idi agkarkararag ken Jehova a Dios idiay Getsemani sakbay unay ti ipapatayna, a kunkunana: “Abba, Ama, amin a bambanag mabalin kenka; ikkatem kaniak daytoy a kopa. Ngem saan a ti kayatko, no di ket ti kayatmo.” (Mr 14:36) Nasged a kiddaw daytoy ti maysa nga anak iti dungdungnguenna nga ama, a sinaruno a dagus ti pammasiguro nga agtalinaed a natulnog, aniaman ti mapasamak.
Ti dua a sabali pay a nagparanganna ket kadagiti surat ni Pablo, iti Roma 8:15 ken Galacia 4:6. Kadagitoy dua a teksto, naaramat ti sao mainaig kadagiti Kristiano a naayaban nga agbalin a nayanak-iti-espiritu nga annak ti Dios ken ipasimudaag dayta ti kinasinged ti relasionda iti Amada. Bayat nga ‘ad-adipen ida ti Dios’ ken ‘nagatangda iti maysa a gatad,’ kaskasdi nga annak met ida iti balay ti naayat nga Ama, ket babaen ken Apoda a Jesus positibo nga impabigbig kadakuada ti nasantuan nga espiritu daytoy a kasasaadda.—Ro 6:22; 1Co 7:23; Ro 8:15; Ga 4:6.
Imbes a patarus laeng manipud Aramaiko a naipaulog iti Griego, makita ti dadduma a ti aggiddan a pannakaaramat ti ʼAb·baʼʹ ken “Ama” ket mangipamatmat, umuna, iti panagtalek, kompiansa, ken kinamanagpasakup ti maysa nga ubing, ken sumaruno, iti nanakman a panangipategna iti relasionna iti ama ken kadagiti rebbengenna iti dayta. Kasla nabatad manipud kadagitoy a teksto a kadagidi tiempo dagiti apostol, inaramat dagiti Kristiano ti termino nga ʼAb·baʼʹ iti panagkararagda iti Dios.
Ti sao nga ʼAb·baʼʹ nayaplikar kas nadayaw a titulo kadagiti Judio a rabbi kadagidi nagkauna a siglo ti Kadawyan a Panawen ket masarakan a kasta iti Talmud ti Babilonia. (Berakhot 16b) Ti nagakem iti saad a bise-presidente iti Sanhedrin dagiti Judio ik-ikutanna idin ti titulo nga ʼAv, wenno Ama ti Sanhedrin. Kadagiti naud-udi a panawen nayaplikar met ti titulo kadagiti obispo iti ig-iglesia iti Egipto, Etiopia, ken Siria, ken nangnangruna pay, nagbalin a titulo ti Obispo ti Alejandria, a namagbalin kenkuana a “papa” iti dayta a paset ti simbaan iti Dumaya. Ti Ingles a sasao nga “abbot” ken “abbey” agpada a naadaw iti Aramaiko nga ʼab·baʼʹ. Ni Jerome, ti nangipatarus iti Latin a Vulgate, sinupiatna ti panangaramat iti titulo nga “abbot” a mayawag kadagiti Katoliko a monghe idi tiempona ket inaramidna ti kasta gapu ta maisupiat dayta kadagiti pammilin ni Jesus iti Mateo 23:9: “Mainayon pay, dikay naganen nga amayo ti asinoman ditoy daga, ta maymaysa ti Amayo, Daydiay nailangitan.”