NUMERO, BILANG

Iti kadaanan a Hebreo, dagiti numero ket naisurat a letra-por-letra. Maysa a tiempo kalpasan ti pannakaidestiero idiay Babilonia, inannurot dagiti Judio ti kaugalian a panangusar kadagiti letra ti alpabetoda kas simbolo dagiti numero. Nupay kasta, daytoy a panagusar iti letra ket saan nga agparang uray pay kadagiti manuskrito ti Hebreo a Biblia kalpasan ti pannakaidestiero. Ti maysa kadagiti adda pay laeng ita a kadadaanan a kopia ti Hebreo a panagsurat isu ti kitikit a naala iti usok ti danum iti Siloam (nalabit manipud tiempo ti panagturay ni Ezekias [745-717 K.K.P.]), nga iti dayta, naisurat ti kompleto nga ispeling dagiti rukod. Dagiti manuskrito ti Hebreo a Kasuratan, a namin-adun a nakopia, agbalinda nga ad-adda nga umiso ken mapagpannurayan no letra-por-letra a maisurat dagiti numero, ta kadawyanna a nalaklaka ti agkamali iti panagkopia iti numero ngem iti maysa a sao.

Iti Hebreo, dagiti numero a nangatngato ngem sangapulo ket kombinasion ti sasao, kas iti 12 (dua ken sangapulo) (Ge 14:4), malaksid iti 20, dayta ket pangadu a porma ti sangapulo; ti 30 ket pangadu ti pormana a sao a naadaw iti tallo; ti 40 ket pangadu ti pormana a sao a naadaw iti uppat, ken agpatpatuloy. Ti sangagasut ket makapagbukbukod a sao; 200 ti napamindua a pormana. Ti dadduma pay a “gasut” ket buklen ti dua a sasao, kas iti 300. Ti kangatuan a bilang a nayebkas babaen iti maymaysa a Hebreo a sao ket 20,000, ti napamindua a porma ti 10,000 (laksa). Ti daddadakkel a numero ket kombinasion dagiti sasao. Kas pagarigan, iti 1 Cronicas 5:18, ti numero nga 44,760 ket, iti literal, uppat a pulo ken uppat a ribu ken pito a gasut ken innem a pulo. Ti maysa a milion naisurat kas sangaribu a maminsangaribu. (2Cr 14:9) Ni Rebecca ket binendisionan ti pamiliana, a kinunada: “O sika, kabsatmi a babai, agbalinka koma a rinibu a maminsangapulo a ribu [iti literal, rinibu a linaklaksa].” (Dagiti annak ni Rebecca aktual nga adu a milion ti bilangda.) (Ge 24:55, 60) Iti sirmata ni Daniel, naipakita nga addaan ni Jehova iti “sangapulo a ribu a maminsangapulo a ribu [iti literal, maysa a laksa a linaklaksa]” nga agtaktakder iti sanguananna.​—Da 7:10.

Masansan a naaramat dagiti numero a mangipasimudaag iti aganay wenno gupgop a bilang, kas pagarigan, iti Salmo 90:10, a sadiay ti salmista dakamatenna ti pagpatinggaan nga edad ti tao, ken mabalbalin a kasta met iti 1 Ar-ari 19:18 (ti 7,000 a saan a nagruknoy ken Baal) ken iti 2 Cronicas 14:9 (ti maysa a milion nga Etiope a pinarmek ni Asa).

Iti Kristiano a Griego a Kasuratan, dagiti numero ket kadawyanna a nayebkas iti sasao. Ti numero ti “atap nga animal” nailanad kas sasao kadagiti Sinaitiko ken kadagiti Alexandrine a manuskrito.​—Apo 13:18.

Ti Pannakausar Dagiti Numero iti Biblia ket Saan a Panagadal iti Kayulogan Dagita. Yantangay ti Biblia ket libro ti pakasaritaan ken padto, mabalin a literal wenno simboliko dagiti numero a nailanad iti dayta. Kadawyanna, ti konteksto ti mangipalgak no ania nga anag ti nakausaran ti maysa a numero. Ti sumagmamano a numero masansan nga agparang iti Biblia iti mangiladawan, piguratibo, wenno simboliko nga anag, ket kadagiti kasta a kaso, ti pannakaawat iti kaipapananda napateg iti panangtarus iti teksto. Nupay kasta, daytoy a panangusar ti Biblia kadagiti numero saan koma a mapagkamalian kas panagadal iti kayulogan dagiti numero, nga iti dayta ti okultismo ket nainaig kadagiti numero, kadagiti pannakapagtitipon dagita, ken kadagiti bilang a pakadagupanda. Ti panagadal iti kayulogan dagiti numero mabalbalin a namunganay iti kadaanan a Babilonia. Agraman ti dadduma pay a porma ti panagpadles, dayta ket kondenaren ti Dios.​—De 18:10-12.

Ibinsabinsatayo ditoy ti sumagmamano a piguratibo nga usar dagiti espesipiko a numero a nalatak ti pannakaaramatda iti Biblia.

Maysa. Daytoy a numero, no mausar a piguratibo, ipaawatna ti kinamaymaysa, kinanaisalsalumina, kasta met ti panagkaykaysa ken panagtutunos iti panggep ken tignay. “Ni Jehova a Diostayo ket maymaysa a Jehova,” kinuna ni Moises. (De 6:4) Isu laeng ti Soberano. Isu naisalsalumina. Ti dayagna saanna nga ited iti sabali, kas iti kaso ti pagano a trinitariano a didios. (Ara 4:24; Apo 6:10; Isa 42:8) Ni Jehova ken ni Jesu-Kristo agmaymaysada iti panggep ken aramid (Jn 10:30) ket dagiti adalan ni Kristo rumbeng nga adda naan-anay a pannakikaykaysada iti Dios, iti Anakna, ken iti maysa ken maysa. (Jn 17:21; Ga 3:28) Ti kasta a panagmaymaysa makita iti urnos ti panagasawa.—Ge 2:24; Mt 19:6; Efe 5:28-32.

Dua. Ti numero a dua masansan nga agparang kadagiti kasasaad a nainaig iti linteg. Ti panagtunos dagiti salaysay ti dua a saksi nayonanna ti bileg ti pammaneknek. Ti dua a saksi, wenno uray pay tallo, kasapulan idi tapno maipasdek ti maysa a banag iti saklang ti uk-ukom. Daytoy a prinsipio nasurot met iti kongregasion Kristiano. (De 17:6; 19:15; Mt 18:16; 2Co 13:1; 1Ti 5:19; Heb 10:28) Daytoy a prinsipio ti inannurot ti Dios iti panangidatagna iti Anakna kadagiti tattao kas Manangisalakan iti sangatauan. Kinuna ni Jesus: “Iti bukodyo a Linteg adda a naisurat, ‘Ti pangsaksi ti dua a tao ket pudno.’ Siak ti maysa a mangsaksi iti maipapan ti bagik, ket ti Ama a nangibaon kaniak saksianna ti maipapan kaniak.”​—Jn 8:17, 18.

Ti panangaramid iti maysa a banag iti maikadua a daras​—kas pagarigan, pannakaulit ti sasao wenno sirmata, uray iti agkaasping laeng a pamay-an​—sititibker nga ipasdekna ti banag kas sigurado ken pudno (kas iti tagtagainep ni Faraon maipapan kadagiti baka ken dawdawa ti bukel; Ge 41:32). Ti Hebreo a daniw iti Biblia napnuan iti panagkakaasping dagiti kapanunotan, a babaen iti dayta dagiti kinapudno a naibaga ket maipasdek nga ad-adda a sititibker iti panunot. Kagiddan dayta, lawlawaganna ti bambanag babaen ti nadumaduma a sasao nga adda iti kasta a panagkakaasping.​—Kitaenyo ti Sal 2, 44, ken dadduma pay.

Iti padto ni Daniel, ti “dua a sara” nga adda iti maysa nga animal insimbolona ti nagkadua a panagturay ti Imperio ti Medo-Persia.​—Da 8:20, 21; idiligyo ti Apo 13:11.

Tallo. No kasano a ti panagtestigo ti dua a saksi iti isu met laeng a banag nangipasdek iti pammaneknek nga umdas maipaay iti legal a tignay, ti tallo pinagbalinna a nabilbileg pay ti testimonia. Ngarud, no dadduma naaramat ti numero a tallo tapno mangipasimudaag iti kinapalalo, kasta met a tapno mangpadegdeg, mangipaganetget, wenno mangnayon iti bileg. “Ti tinallo a tali saan a nadaras a mapugsat a magudua.” (Ec 4:12) Ti tallo a daras a panangsaludsod ni Jesus ken Pedro kalpasan ti tallo a panangilibak ni Pedro ken Jesus ket nagpaay kas panangipaganetget. (Mt 26:34, 75; Jn 21:15-17) Ti sirmata a mangibagbaga ken Pedro a kanenna ti amin a kita ti an-animal, agraman dagidiay narugit sigun iti Linteg, nadegdegan babaen ti tallo a daras a pannakaibilin dayta kenkuana. Di pagduaduaan a gapu iti daytoy, idi inawat ni Cornelio ken ti sangakabbalayanna ti naimbag a damag, nalaklaka a natarusan ni Pedro a ti Dios iturturongna itan ti atensionna kadagiti di nakugit a tattao ti nasnasion, nupay dagitoy ket imbilang dagiti Judio kas narugit.​—Ara 10:1-16, 28-35, 47, 48.

Ti kinapalalo ti kinasanto ken kinadalus ni Jehova naipaganetget babaen ti deklarasion dagiti nailangitan a parsua: “Santo, santo, santo ni Jehova.” (Isa 6:3; Apo 4:8) Sakbay ti panangikkatna iti maudi a naindagaan nga ari iti linia ni David manipud iti trono, kinuna ni Jehova: “Rebbek, rebbek, rebbek ti pangaramidakto iti dayta. No maipapan met iti daytoy, sigurado nga awanto ti agtagikua iti dayta agingga nga umay daydiay addaan iti legal a kalintegan, ket itedkonto dayta kenkuana.” Ditoy, impakitana buyogen ti kinabatad nga awanto ti Davidiko nga ar-ari nga agtugaw iti trono idiay Jerusalem iti naganna​—naan-anayto a bakante ti trono​—agingga iti tiempo a ti Dios ipasdekna ti Mesiasna iti turay ti Pagarian. (Eze 21:27) Ti kinapalalo dagiti ay-ay a dumteng kadagidiay agnanaed iti daga naipadto babaen ti namitlo a pannakaulit ti deklarasion nga “asi pay.”​—Apo 8:13.

Uppat. Ti uppat ket numero a no dadduma mangipasimudaag iti kinasapasap wenno kinakuadrado mainaig iti panagpapada iti rukod ken porma. Tallo a daras a masarakan dayta iti Apocalipsis 7:1. Ditoy, ti “uppat nga anghel” (amin dagidiay nakaiparebbengan “ti uppat nga angin,” a nakasagana maipaay iti naan-anay a panangdadael) agtaktakderda iti “uppat a suli” ti daga (mabalinanda nga ibulos dagiti angin a pariwis wenno pabaribar, ket awan suli ti daga a makaliklik). (Idiligyo ti Da 8:8; Isa 11:12; Jer 49:36; Zac 2:6; Mt 24:31.) “Kuadrado” ti Baro a Jerusalem, agpapada ti amin a rukodna, iti kinapudnona kubiko ti sukogna. (Apo 21:16) Ti dadduma pay a piguratibo a sasao a nakaaramatan ti numero nga uppat ket masarakan iti Zacarias 1:18-21; 6:1-3; Apocalipsis 9:14, 15.

Innem. No dadduma, daytoy a numero irepresentarna ti kinaimperpekto. Ti numero ti “atap nga animal” ket 666 ken maawagan “numero ti tao,” mangipasimudaag nga adda pakainaigan dayta iti imperpekto ken managbasol a tao, ket agparang nga isimbolona ti kinaimperpekto daydiay itaktakderan ti “atap nga animal.” Ti numero nga innem a naipaganetget agingga iti maikatlo a tukad (a ti innem agparang iti puesto ti bilang a saggaysa, pinullo, ken ginasut) itampokna ngarud ti kinaimperpekto ken kinakurang daydiay itaktakderan, wenno iladladawan, ti animal.​—Apo 13:18.

Pito. Iti Kasuratan, masansan a maaramat ti pito a mangipasimudaag iti kinanaan-anay. No dadduma, nainaig dayta iti panangileppas iti maysa a trabaho. Wenno mabalin a tumukoy iti kompleto a siklo ti bambanag kas impasdek wenno impalubos ti Dios. Babaen ti panangileppasna iti trabahona maipaay iti daga iti innem nga aldaw a panagparsua ken panaginanana iti maikapito nga aldaw, impasdek ni Jehova ti padron maipaay iti intero nga urnos ti Sabbath, manipud pito-aldaw a lawas agingga iti tawen ti Jubileo a simmaruno iti mamimpito-a-pito-tawen a siklo. (Ex 20:10; Le 25:2, 6, 8) Pito nga aldaw ti kapaut ti Piesta ti Di Nalebaduraan a Tinapay ken kasta met ti Piesta dagiti Abong-abong. (Ex 34:18; Le 23:34) Masansan nga agparang ti pito mainaig kadagiti pagannurotan a naited kadagiti Levita maipaay kadagiti daton (Le 4:6; 16:14, 19; Nu 28:11) ken maipaay kadagiti panagdalus.​—Le 14:7, 8, 16, 27, 51; 2Ar 5:10.

Ti “pito a kongregasion” iti Apocalipsis, buyogen dagiti pakabigbiganda, mangipaayda iti kompleto a ladawan ti amin a kongregasion ti Dios ditoy daga.​—Apo 1:20–3:22.

Ti “pito nga ulo” ti “atap nga animal” (Apo 13:1) ipakitana ti naipalubos a pagpatinggaan ti rumang-ayan dayta nga animal. Nupay ti “eskarlata ti marisna nga atap nga animal” maawagan “maikawalo” nga ari, agtaud dayta manipud kadagiti pito, ket awan dayta no awan daydiay atap nga animal a pito ti ulona (Apo 17:3, 9-11), kas met laeng iti kasasaad maipapan iti “ladawan” ti “atap nga animal.” (Apo 13:14) Umasping iti dayta, iti kinapudnona aggiddan ti kaadda ti dua ti sarana nga “atap nga animal” ken ti orihinal nga “atap nga animal” a ti “marka” dayta nga animal ket ikagkagumaanna nga ikabil iti amin a tattao.​—Apo 13:11, 16, 17.

Impakita ni Jehova ti mabayag a panagituredna iti Israel ngem pinakdaaranna ida a no Isu saanda nga ikankano iti laksid ti panangdisiplinana, dusaenna ida iti “mamimpito,” naan-anay, gapu kadagiti basolda.​—Le 26:18, 21, 28.

Kadagiti benneg ti Kasuratan a nainaig iti pakasaritaan, masansan nga agparang ti pito a mangipasimudaag iti kinanaan-anay, wenno naan-anay a panangaramid iti maysa a trabaho. Imparangarang dagiti Israelita ti naan-anay a pammati ken panagtulnog babaen ti panagmartsada iti pito nga aldaw iti likmut ti Jerico, a pito a daras a linikmutda dayta iti maikapito nga aldaw, ket kalpasanna narba ti pader ti siudad. (Jos 6:2-4, 15) Impakita ni Elias ti naan-anay a pammati iti kinabileg ti kararagna iti Dios babaen ti panangbilinna iti adipenna a sumang-at iti Bantay Carmelo tapno mapanna kitaen ti tangatang iti pito a daras sakbay a nagparang ti ulep ti tudo. (1Ar 18:42-44) Ni Naaman nga agkukutel kasapulan idi nga agdigus iti pito a daras iti Karayan Jordan. Kas maysa a mannakabalin a heneral ti Siria, kasapulan nga iparangarangna ti naisangsangayan a kinapakumbaba tapno maaramidna ti insingasing ni mammadto Eliseo, ngem gapu iti situtulnog a panangaramidna iti dayta, isu dinalusan ni Jehova. (2Ar 5:10, 12) Buyogen ti nadaniw a puersa ken kinanasged, ti kinasin-aw, kinanaan-anay, kinaperpekto, ken kinasayaat ti sasao ni Jehova nayarigda iti pirak a napasudi iti pagtunawan nga urno, napasin-aw iti mamimpito. (Sal 12:6) Naitan-ok ti asi ni Jehova babaen iti sasao a: “Daydiay nalinteg mabalin a matuang iti uray mamimpito a daras, ket sigurado a tumakderto.” (Pr 24:16) Ti pannakaikari ni Jehova iti isuamin a dayaw ket indeklara ti salmista: “Pito a daras iti maysa nga aldaw indaydayawka.”​—Sal 119:164.

Ti libro ti Apocalipsis aduan iti simboliko a pannakausar ti numero a pito mainaig iti bambanag ti Dios ken ti kongregasionna, ken kasta met iti bambanag ti Kabusor ti Dios, ni Satanas a Diablo, iti amin a kabaelanna a pannakidangadang maibusor iti Dios ken iti ilina.​—Apo 1:4, 12, 16; 5:1, 6; 8:2; 10:3; 12:3; 13:1; 15:1, 7; 17:3, 10; ken dadduma pay a teksto.

Ti napamin-adu a pito ket nausar a kaipapananna met laeng ti kinanaan-anay. Ti pitopulo (maminsangapulo a pito) naimpadtuan a naaramat iti “pitopulo a lawas” iti padto ni Daniel a nangibinsabinsa iti iyaay ti Mesias. (Da 9:24-27; kitaenyo ti PITOPULO A LAWAS.) Ti Jerusalem ken Juda aglangalang iti 70 a tawen, gapu iti kinasukir iti Dios, “agingga a ti daga [naan-anay a] nasulnitannan dagiti sabbathna.”​—2Cr 36:21; Jer 25:11; 29:10; Da 9:2; Zac 1:12; 7:5.

Ti pitopulo ket pito, pannakaulit ti pito iti maysa a numero, ket katupag ti panangikuna iti “di nakedngan” wenno “awan patinggana.” Balakadan ni Jesus dagiti Kristiano a pakawanenda ti kakabsatda agingga iti mamimpitopulo ket pito. (Mt 18:21, 22) Yantangay inkeddeng ti Dios a ti asinoman a mangpapatay ken Cain, ti mammapatay, masapul nga “agsagaba iti pammales a mamimpito,” kinuna ni Lamec, a mabalbalin a nakapapatay iti maysa a tao iti panangikaluyana iti bagina: “No mamimpito a maibalesan ni Cain, ngarud ni Lamec mamimpitopulo ken pito.”​—Ge 4:15, 23, 24.

Walo. Ti numero a walo nausar met tapno ad-adda a maipaganetget ti kinanaan-anay ti maysa a banag (maysa mainayon iti pito, ti numero a gagangay a nausar maipaay iti kinanaan-anay), ngarud no dadduma mangirepresentar iti kinawadwad. Impanamnama ni Jehova nga ispalenna ti ilina manipud pangta ti Asiria, ket kinunana nga adda maibangon maibusor iti Asiria a “pito a pastor, wen, [saan laeng a pito, no di ket] walo a duke kadagiti tattao.” (Mik 5:5) Kas maikanatad a tampok ti Piesta dagiti Abong-abong, ti maudi a piesta iti sagrado a tawen, ti maikawalo nga aldaw ket maysa idi a nasantuan a kombension, nadaeg nga asamblea, aldaw ti naan-anay a panaginana.​—Le 23:36, 39; Nu 29:35.

Sangapulo. Ti sangapulo ket numero a mangipasimudaag iti kinanaan-anay, intero a pakabuklan, pakadagupan, pakagupgopan ti isuamin nga adda iti maysa a banag. Mapaliiw met a no sadino nga agpadpada a nausar dagiti numero a pito ken sangapulo, ti pito irepresentarna daydiay nangatngato wenno natantan-ok, ket ti sangapulo irepresentarna ti maysa a banag a nababbaba ti kitana.

Babaen iti Sangapulo a Saplit a naipagteng iti Egipto, naan-anay a naipakat dagiti panangukom ti Dios maibusor iti Egipto​—ti kasapulan laeng tapno naan-anay a maibabain dagiti ulbod a didios ti Egipto ken tapno ti Egipto palusposanna ti Israel nga ili ti Dios. Ti “Sangapulo a Sasao” buklenda ti pamunganayan a linlinteg iti Linteg ti tulag, a ti nangpalawa ken nangibinsabinsa laeng kadagitoy, ken nangilawlawag iti pannakayaplikarda isu ti agarup 600 a sabsabali pay a linteg. (Ex 20:3-17; 34:28) Inusar ni Jesus ti numero a sangapulo iti sumagmamano kadagiti pangngarigna tapno ipasimudaagna ti intero a pakabuklan wenno ti naan-anay a bilang ti maysa a banag.​—Mt 25:1; Lu 15:8; 19:13, 16, 17.

Ti maysa kadagiti animal iti sirmata ni Daniel ken ti sumagmamano nga animal a nailadawan iti Apocalipsis addaanda iti sangapulo a sara. Nabatad nga inrepresentar dagitoy ti amin a pannakabalin, wenno “ar-ari,” ti daga a mangbukel iti inaanimal nga urnos. (Da 7:7, 20, 24; Apo 12:3; 13:1; 17:3, 7, 12) Ti kinanaan-anay ti pannubok wenno periodo ti pannubok nga ikeddeng ti Dios maipaay kadagiti adipenna wenno ipalubosna a mapasaranda ket nayebkas iti Apocalipsis 2:10: “Dika pagamkan ti bambanag a dandanimon sagabaen. Adtoy! Ti Diablo agtultuloyto a mangipisok iti sumagmamano kadakayo iti pagbaludan tapno naan-anay a masubokkayo, ken tapno maaddaankayo iti rigat iti sangapulo nga aldaw.”

Sangapulo ket Dua. Ni patriarka Jacob naaddaan iti 12 nga annak a lallaki, a nagbalin a pamuon ti 12 a tribu ti Israel. Iti sidong ti Linteg ti tulag, ti Dios inorganisarna dagiti putotda kas nasion ti Dios. Ngarud, ti sangapulo ket dua agparang nga irepresentarna ti maysa nga urnos a kompleto, natimbeng, ken intuding ti Dios. (Ge 35:22; 49:28) Nangpili ni Jehova iti 12 nga apostol, a dagitoy buklenda dagiti segundario a pamuon ti Baro a Jerusalem, naibangonda ken Jesu-Kristo. (Mt 10:2-4; Apo 21:14) Adda 12 a tribu iti “annak ti [naespirituan nga] Israel,” a ti tunggal tribu buklen ti 12,000 a kameng.​—Apo 7:4-8.

No dadduma, adda met kaipapanan dagiti napamin-adu 12. Nangipasdek ni David iti 24 a benneg ti papadi nga agsisinnublat nga agserbi iti templo a binangon ni Solomon idi agangay. (1Cr 24:1-18) Tumulong daytoy iti panangammo iti “duapulo ket uppat a panglakayen” a situtugaw iti aglikmut ti trono ti Dios, isuda a nakakawes iti puraw a makinruar a kawkawes ken addaan iti korkorona. (Apo 4:4) Kadagiti sumursurot iti addang ni Jesu-Kristo, ti naespirituan a kakabsatna, naikari ti kinaari ken kinapadi a kaduana idiay langit. Dagitoy a panglakayen ket saan a dagiti apostol laeng, a 12 laeng ti bilangda. Nabatad ngarud nga irepresentarda ti intero a pakabuklan ti “naarian a kinapadi,” ti 144,000 (kas nairepresentar iti 24 a benneg ti papadi a nagserbi idiay templo) kadagiti saadda idiay langit, kas nakoronaan nga ar-ari ken papadi.​—1Pe 2:9; Apo 7:4-8; 20:6.

Uppat a Pulo. Adda sumagmamano a kasasaad a dagiti periodo ti panangukom wenno panangdusa ket agparang a nainaigda iti numero nga 40. (Ge 7:4; Eze 29:11, 12) Naikkan ti Nineve iti 40 nga aldaw tapno agbabawi. (Jon 3:4) Ti sabali pay a pannakausar ti numero nga 40 ipatuldona ti panagkatupag ti biag ni Jesu-Kristo ken ti biag ni Moises, a nangisimbolo ken Kristo. Agpada dagitoy a lallaki a napasaranda ti 40-aldaw a periodo ti panagayunar.​—Ex 24:18; 34:28; De 9:9, 11; Mt 4:1, 2.