UHỌNMHỌN-ỌTA KPATAKI NAN ZILO ỌLE
Baibo Da Sẹyẹ Tọ Sẹbhi Ẹghe Nọnsẹmhan Arẹmiẹn Ghe Ebe Ne Itọ A Gbẹn Ọlẹn Fiọ I
EBE HA RẸ ZẸ BAIBO BHA TỌ SẸBHI ẸGHE NỌNSẸMHAN: Ebe natiọle papyrus bi parchment, ele a rẹ ha gbẹn emhin bhi ẹghe ẹdẹlẹ. Ọle eria ne gbẹn iBaibo noolo.a (2 Timothy 4:13) Beji a miẹn ene ebe nan imanman tọ, be Baibo ha rẹ tọ sẹbhi ẹghe nọnsẹmhan yẹ?
Ọne ebe natiọle papyrus kẹ dọmanlẹn. Bhiriọ, ọ ki sọnọ a. Ikpea eva ne manman lẹn ẹmhọn otọ Egypt, nan tie ele Richard Parkinson bi Stephen Quirke da yọle: “Ebe nan re papyrus rẹ lu sabọ dọmanlẹn sẹbhọ ghe, ọ ki ha vinọn kua la ọ ki wea.” Sẹyẹ, ọ dẹ sabọ fi ituntun, yẹ ha tue kua bhi eji da re ọle ya. Efẹn la emhin ne dia iriọ, bi ododo dẹ sabọ le ọle bhi eji a da gbe ọle wotọ.” Obọ nin ẹbho rẹ mun eso bhi ene ebe nan beji a miẹn ele, da yẹ wo re ele kẹ riia.
Ebe natiọle parchment, ọle tọ nẹ ebe natiọle papyrus. Ọkpakinọn, ọ yẹ sabọ kẹ riia sade a bha re obọ mun ọlẹn nọnsẹn. Bhi ọsi ijiẹmhin, ovuẹn bi amẹn imhẹn ọle bhi egbe.b Elanmhẹn bọsi ododo bi efẹn sabọ le ọle. Ene emhin nan zẹle nin ebe ne bunbun nan gbẹn bhi ẹghe ẹdẹlẹ bha da tọ sẹbhi ẹlẹnan. Bhiriọ, sade a re otọ nin ebe nan gbẹn Baibo ọi rẹ guọ kua nọn, mhan irẹ miẹn ẹmhọn ne ribhi Baibo ha tie ẹlẹnan.
EBI BAIBO RẸ TỌ SẸBHI ẸLẸNAN YẸ: Bhi uhi nin Jehova gbe nin ibhokhan Izrẹl, ọle da taman ele ghe, ọria nọn hi ki rẹ khin nọn le ojie, nọn tobọle gbẹn ẹmhọn ne ribhi ebe uhi ọbhi ebe ọbhebhe. Ọne ebe uhi nan hi ebe isẹn nin ọhẹnhẹn ne ribhi Baibo. (Deuteronomy 17:18) Eria ebhebhe yẹ wo ha ribhọ ne gbẹn ẹmhọn nọn ribhi Baibo diọbhi ebe ebhebhe. Baibo nin ele gbẹn da bun sẹbhọ ghe, bhi ore nin ọhẹnhẹn, Baibo da ha ribhi uwa oga rebhe bhi otọ Izrẹl rẹ sẹbhi Macedonia! (Luke 4:16, 17; Acts 17:11) Be ene iBaibo nan nin ele gbẹn bhi ẹghe ẹdẹlẹ rẹ tọ sẹbhi ẹghe nọnsẹmhan yẹ?
Ebe iBaibo nan miẹn bhi ẹkẹ akhe bhi egbegbe ẹdẹ natiọle “Dead Sea” da sabọ tọ sẹbhi ẹghe nọnsẹmhan arẹmiẹn ikpe ne bunbun ki nọn nan gbẹn ele.
Otuọnkpa natiọle Philip W. Comfort, nọn guanọ otọ emhin fẹghe da yọle ghe, ẹkẹ akhe, ọle ibhokhan iJew da ha ne ebe nan khili nan gbẹn iBaibo fiọ ya. Ọ diabe iriọ Kristiẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn yẹ ha lu. Ranmhude ọnan, a sẹ wo miẹn ebe iBaibo nan gbẹn bhi ẹghe ẹdẹlẹ bhi ẹkẹ akhe kẹkẹ, uhio ne ribhi ẹkẹ udo, bi ugbẹbubu.
EBE KI NABHỌRE: Ebe iBaibo nan gbẹn bhi ẹghe ẹdẹlẹ, sẹyẹ wo ribhọ rẹ sẹbhi ẹlẹnan. Eso ribhọ ne ki tọ gbera ikpe 2,000. Ebe ọbhebhe iribhọ nan gbẹn bhi ẹghe ẹdẹle nọn tọ sẹ bii Baibo.
a Ilunmhun natiọle papyrus nan miẹn bhi egbe ẹdẹ, ọle a rẹ lu ebe natiọle papyrus. Ohian elanmhẹn, ọle a rẹ lu ebe natiọle parchment.
b Bhi ọsi ijiẹmhin, ebe nin agbaẹbho ọsi United States rẹ tale bhi ukpe 1776 ghe ọsi-ele-obọ-ele ele ki ye, ebe natiọle parchment, ele gbẹn ọlẹn ọi. Ẹlẹnan nian, arẹmiẹn ghe ọ bha sẹ sẹbhi ikpe 250 nin ele gben ọlẹn, ọne ebe fafa sẹbhọ ghe, a iyẹ daghe ebe a gbẹn ọbhọ.