UHỌNMHỌN-ỌTA KPATAKI NAN ZILO ỌLE
Baibo Da Sẹyẹ Tọ Sẹbhi Ẹghe Nọnsẹmhan Arẹmiẹn Ghe Ẹbho Eso Rẹ Ha Guanọ Nin Ele Khue Ọle Lo
EBE HA RẸ ZẸ BAIBO BHA TỌ SẸBHI ẸGHE NỌNSẸMHAN: Emhin nin Baibo bha re obọ i, ọle ene bunbun bhi ene gbẹloghe bi ene mun ọkalo bhi otue ha lu. Ranmhude ọnan, ele da ha guanọ nin ele khue iBaibo lo. Ele da yọle nin ọria soso hẹi yẹ zedu iBaibo la print ọle. Ji mhan fẹ ijiẹmhin eva ne sẹ inian ghe.
Egbẹghe 167 B.C.E.: Ojie natiọle Antiochus Epiphanes da ha guanọ nin ibhokhan Jew rebhe dọ deba ha ga ẹbọ nin ene iGreek ga. Ọle da yọle nan tuẹ Baibo rebhe a nin ibhokhan iJew ha noo. Okpea ọkpa natiọle Heinrich Graetz, nọn gbokha ọsi emhin ne sunu bhi ẹghe ẹdẹlẹ da yọle, “eji ọ ki rẹ ha khin nin ene wẹnna nin ọnojie da miẹn Ebenọnkhiale, ele ki vinọn ọlẹn an yẹ tuẹ ọle a. Ele da yẹ ha gbono ẹbho ne tie ọle a.”
Egbẹghe ikpe 800 ne gbera: Eso bhi ene mun ọkalo bhi otue iCatholic da ha khọẹkẹ ghe eyotuẹ nesele man ẹmhọanta nọn gene ribhi Baibo. Ene eyotuẹ nan bha yẹ ha rẹọ bhi iman-emhin ọsi otuẹ iCatholic. Ranmhude ọnan, ene mun ọkalo bhi otuẹ da yọle ghe ebe nọnsi Psalm nan re urolo iLatin gbẹn, ọle ọkpa ẹbho ha ki sabọ ha mhọnlẹn. Usun ọkpa ọsi ene mun ọkalo bhi otuẹ bhọ da je eria ne dọ zanzan uwa ọsi eyotuẹ eso fẹghe. Ele da gbe ọne uhi ghe, uwa nọn ki rẹ khin nan da miẹn iBaibo, a dẹ dunmhun ọne uwa a.
Sade ene eria nan sabọ khue iBaibo lo nọn, mhan irẹ miẹn ọlẹn ha tie ẹlẹnan.
Baibo nin William Tyndale zedu ọle da sẹyẹ sẹbhi ẹghe nọnsẹmhẹn, arẹmiẹn ghe a gbe uhi nan hẹi yẹ zedu iBaibo, arẹmiẹn ghe ẹbho ha tuẹ iBaibo a, bi arẹmiẹn ghe a gbe Tyndale tobọle a bhi ukpe 1536
EBI BAIBO RẸ TỌ SẸBHI ẸLẸNAN YẸ: Ibhokhan iJew ne ha nyẹnlẹn bhi otọ Izrẹl, ele Antiochus nin ojie manman denọ ẹlo da. Sokpan, beji ene guanọ otọ emhin fẹghe tale, ibhokhan iJew ne bunbun sibhi otọ Izrẹl re fo dọ ha nyẹnlẹn bhi agbaẹbho ebhebhe. Ene ibhokhan iJew nan da ha mhọn iBaibo. Ibhokhan iJew da yẹ ha ne iBaibo ya bhi uwa oga nọn ribhi idunmhun nọnsele kẹkẹ. Ene iBaibo nan ẹbho miẹn ha noo, rẹ sẹbhi Kristiẹn ne nyẹnlẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn.—Acts 15:21.
Bhi eghẹghe ikpe 800 ne gbera, nin ene mun ọkalo bhi otuẹ rẹ ha guanọ nin ele khue iBaibo lo, ẹbho ne hoẹmhọn Osẹnobulua da sẹyẹ rẹ izebhudu ha zedu iBaibo yẹ gbẹn ọlẹn dagbare. Asabọmiẹn ọkuẹsẹ ukpe 1450 nan rẹ lu machine ọkpa nan rẹ print ebe, Baibo ribhọ fo bhi urolo nọn bun sẹbhi 33. Rẹ na bhi ọne ẹghe nin ha de, a da wo manman ha zedu iBaibo yẹ print ọle dagbare.
EBE KI NABHỌRE: Arẹmiẹn ghe ene ribhi ahu bi eso bhi ene mun ọkalo bhi otuẹ rẹ ha guanọ nin ele khue iBaibo lo, Baibo sẹyẹ hi ebe nan zedu ọle nẹ bhi ọne agbọn nan. Ọle yẹ hi ebe nan sẹ gha nẹga nẹ bhi ọne otọ agbọn nan rebhe. Ẹmhọn nọn ribhi ẹkẹ ọle sẹ wo rẹso uwedẹ nan rẹ zẹ urolo eso bi uhi ọsi agbaẹbho eso. Iriọ ọ yẹ rẹ rẹso iẹnlẹn ọsi ẹbho ne bunbun bhi ọne agbọn nan.