Eji A Da Ne Emhin Nan Gbẹn Ọbhi Ebe ọsi Ikolo Unyẹnmhin bi Iwẹnna Oga Nọnsẹmhan

OCTOBER 1-7

EMHIN NE GHANLẸN NE RIBHI BAIBO | JOHN 9-10

“Jesu Gbẹloghe Ihuan Nesọle”

(John 10:1-3) “Bhi ọsi ẹmhọanta, mẹn taman bha, ọria nọn bha rẹkhan odẹ nabhi ogba ọsi ohuan, nọn da rẹkhan uwedẹ ọbhebhe nabhi odokhun nabhọ, oyi nọn. Ọria nọn ria emhin an yẹ nọn. ² Sokpan, ọria nọn rẹkhan odẹ nabhọ, ọle hi osun-ohuan ọsi ene ihuan. ³ Ọne ọria nan, ọle ọria nọn khẹ odẹ tuje odẹ a nan. Ene ihuan ki yẹ ka ọle ehọ. Elin ọsi ene ihuan ọle rẹ tie ele. Ọle ki ne ele dagbare.

(John 10:11) Imẹn hi ọsun-ohuan nọn mhẹn; ọne ọsun-ohuan nọn mhẹn re egbe nọnsọle zọese ranmhude ihuan nesọle.

(John 10:14) Imẹn hi ọsun-ohuan nọn mhẹn; Mẹn lẹn ihuan nesẹmhẹn, ihuan nesẹmhẹn da yẹ lẹn mẹn,

nwtsty foto

Uwa ọsi Ihuan

Ogba nan bọn nin ihuan, ọle a tie ọle uwa ọsi ihuan. Ọne ogba nan gbega ele bhi obọ ọsi oyi bi elanmhẹn ebhebhe ne ho ne gbe ele le. Asọn ha re, esun-ohuan ki ne ihuan nesele vae bhi ene ogba nan ne dọ nowẹ. Bhi ẹghe ẹdẹlẹ nan rẹ ha gbẹn iBaibo, ẹbho ikhan uwa ọsi ihuan. Udo ele rẹ bọn ọlẹn nẹga. Ele ki zẹ odẹ ọkpa bhọ. (Nu 32:16; 1Sa 24:3; Zep 2:6) Bhi ebe nọnsi John, a da tẹmhọn ọsun-ohuan nọn rẹkhan odẹ nabhi uwa ọsi ihuan. A da yẹ yọle ghe ọkhẹ-odẹ ribhọ nọn gbega odẹ nan rẹkhan nabhi uwa ọsi ihuan. (Joh 10:1, 3) Bhi ẹkẹ ogba eso, usun ihuan ne bunbun sabọ ko nowẹ. Ọne ọria nọn khẹ odẹ ki ha gbega ene ihuan rebhe. Ẹdẹ ha ki we, ene ọsun-ohuan ne nyan ene ihuan ki vae dọ ne ihuan nesele. Ele mhọn ebi ele rẹ sotie ihuan nesele yẹ, ene ihuan ki họn urulu nọnsele yẹ rẹkhan ele. (Joh 10:3-5) Jesu da re ọne emhin nan nin esun-ohuan lu rẹ khọkhọ uwedẹ nin ọle rẹ gbẹloghe edibo nesọle.—Joh 10:7-14.

w11 5/15 7-8 ¶5

Azagba-uwa—Bha Hẹi Ji Owe Re Bha

⁵ Uwedẹ nin ọsun-ohuan bi ihuan nesọle rẹ lu emhin da rẹman ghe ele wo manman lẹn egbe. Ọ da yẹ rẹman ghe ene ihuan wo manman gba ẹkẹ ọria nọn sun ele. Ele rẹọbhọ ghe ọ dẹ re ele khian nọnsẹn. Beji ọne ọsun-ohuan rẹ manman lẹn ihuan nesọle, iriọ ene ihuan yẹ rẹ lẹn ọlẹn yẹ gba ẹkẹ ọle. Ele lẹn urulu nọnsọle. Ele ha họn urulu nọnsọle, ele ki rẹkhan ọlẹn. Jesu da yọle: “Mẹn lẹn ihuan nesẹmhẹn, ihuan nesẹmhẹn da yẹ lẹn mẹn.” Ukpọta iGreek nan noo bhi enan rẹman ghe Jesu wo manman lẹn agbotu nọnsọle nọnsẹn. Bhi ọsi ẹmhọanta, ọle bhọ lẹn ọdeọde bhi ẹwẹ ihuan nesọle. Ọle lẹn emhin nin ele guanọ, eji ele da wẹghẹ bi eji ele da wo. A bha miẹn emhin nin ọle bha lẹn bhi egbe nọnsele. Ene ihuan yẹ wo lẹn iJesu nọnsẹn. Ele ye rẹọbhọ ghe ọle dẹ re ele khian nọnsẹn.

(John 10:4, 5) Ọle ha ki ne ihuan nesọle dagbare fo, ọle ki khianmọn bhi odalo nọnsele. Ene ihuan ki rẹkhan ọlẹn, ranmhude ele lẹn urulu nọnsọle. ⁵ A bha miẹn emhin nọn ha re ele rẹkhan ọriọbhe. Ele dẹ nẹ bhi eji ọriọbhe ye, ranmhude ele bha lẹn urulu ọsi ọriọbhe.”

cf 124-125 ¶17

Ọle Wo Ha Noo Ijiẹmhin

¹⁷ Bhi ẹkẹ ebe natiọle The Historical Geography of the Holy Land, okpea ọkpa natiọle George A. Smith da gbe okha ọsi emhin nin ẹlo nọnsọle sẹ bhi isi omin eso ne ribhi otọ iJudea. Ọle da gbẹn yọle ghe: ‘Ẹghe eso, mẹn bi ibo mẹn ki vae bhi isi ọmin dọ hẹn-an. Esun-ohuan ea la enẹn ki yẹ re osukpa ne ihuan nesele re. Ene ihuan rebhe ki rughu kugbe. Mhan ki ha riale ebi ene ọsun-ohuan ha rẹ sabọ kie lẹn ihuan nesele yẹ. Ene ihuan ha ki wọn amẹn yẹ khiẹnlẹn fo, ene ọsun-ohuan ki diọ bhi obọ kẹkẹ. Ele ki rieso bhi uwedẹ kẹkẹ. Bhi ẹghe nin, usun ihuan ọsi ọdeọde ki bu ọle re.’ Ijiẹmhin nọn gba iJesu gene wo noo bhi enan. Ọle da re ọne ijiẹmhin rẹ rẹman mhan ghe, mhan ha hẹnmhọn nanlẹn, yẹ rẹkhan adia nọnsọle, ọle dẹ gbẹloghe mhan nọnsẹn.

(John 10:16) “Imẹn yẹ mhọn ihuan ebhebhe, ne iribhi ọne usun nan. Mẹn dẹ yẹ ne ele re. Ele dẹ ka mẹn ehọ. Ele rebhe ki dọ kiẹn usun ihuan ọkpa, ọsun-ohuan ọkpa.

nwtsty study note ọsi Joh 10:16

ne ele re: La “re ele khian.” Ukpọta iGreek nan noo bhi enan hi aʹgo. Ebi ọ mundia nan hi “ne ele re,” la “re ele khian.” Bhi ebe Baibo ọkpa nan gbẹn bhi egbẹghe 200 C.E., a da noo ukpọta iGreek nọn khọ aʹgo. Ukpọta nan noolo da ha yi sy·naʹgo. Ebi ọne ukpọta nan mundia nan hi “nanrẹ si emhin koko.” Jesu hi ọne Ọsun-ohuan Nọn Mhẹn. Ọle si ihuan ne ribhi ọne usun nan (usun nan yẹ tie ọle “usun ihuan ne bha bun” bhi Lu 12:32) bi ihuan nekẹle kugbe. Ọle yẹ dia ele, gbega ele, yẹ re ebale nin ele. Ene usun ihuan veva ki dọ kugbe kiẹn usun ihuan ọkpa bhi otọ ugbẹloghe ọsi ọsun-ohuan ọkpa. Ọne ọta nan nin Jesu tale da rẹman ghe okugbe dẹ wo ha ribhi ẹwẹ edibo nesọle.

Guanọ Emhin Oriọn ne Ghanlẹn

(John 9:38) Ọle da yọle: “Imẹn mhọn urẹọbhọ da ọle, Ebeanlẹn mẹn.” Ọle da debhẹre nanlẹn.

nwtsty study note ọsi Joh 9:38

da debhẹre nanlẹn: La “mun ekpẹn nanlẹn.” Ukpọta iGreek nan noo bhi enan hi pro·sky·neʹo. A ha re ọle talọ ji osẹ la ẹbọ, a ki zedu ọle diọ bhi “nanrẹ ga.” (Mt 4:10; Lu 4:8) Ọkpakinọn, ọiyi oga ọne okpea nan ha ga iJesu bhi ọne ulọnlẹn nan. Ọle bha ha re ẹlo Osẹnobulua rẹ ghe iJesu. Ranmhude ọle rẹọbhọ ghe Jesu hi Mezaya nin Osẹnobulua je re, ọle zẹle nin ọle da debhẹre nanlẹn. (Joh 9:35) Bhi obọ iBaibo nan rẹ urolo iHebrew gbẹn, a da tẹmhọn ẹbho eso ne yẹ debhẹre nin akhasẹ, ojie, la eria ebhebhe nin Osẹnobulua je bu ele. (1Sa 25:23, 24; 2Sa 14:4-7; 1Ki 1:16; 2Ki 4:36, 37) Uwedẹ nin ene ẹbho nan rẹ debhẹre nin ọria, ọle ọne okpea nan yẹ rẹ debhẹre nin Jesu. Bhi eje bunbun nan da yọle ghe ẹbho debhẹre nin Jesu, ene eria ha re ọtibhọ man. La, ele ha rẹman ghe ele rẹọbhọ ghe Jesu hi ọmọn nọnsi Osẹnobulua.​—⁠Fẹ study note ọsi Mt 2:2; 8:2; 14:33; 15:25 ghe.

(John 10:22) Bhi ọne ẹghe nin, a da lu Iluemhin ọsi Aremhin Guẹ bhi Jerusalem. Ẹghe ulinlin ha nọn,

nwtsty study note ọsi Joh 10:⁠22

Iluemhin ọsi Aremhin Guẹ: Bhi urolo iHebrew, ọne iluemhin nan hi Hanukkah (chanuk·kahʹ). Ebi ọ mundia nan hi “nanrẹ re emhin guẹ; la nanrẹ tuje ọle a.” Ikpẹdẹ elẹnlẹn, ọle ibhokhan iJew rẹ ha lu ọne iluemhin. Ukpẹdẹ nọnzi 25 bhi uki natiọle Chislev, ọle ele rẹ mun ọne iluemhin hẹn. Egbẹghe ulinlẹn ha nọn. (Fẹ study note nan gbẹn rẹ tẹmhọn ẹghe ulinlin ghe. Yẹ fẹ App. B15 ghe.) Ele da re ọne iluemhin nan ha lu ayere ọsi ẹghe nin ele rẹ kie re uwa oga guẹ nin Jehova bhi ukpe 165 B.C.E. Bezẹle nin ele da kie re uwa oga guẹ nin Jehova? Ranmhude, ojie ọkpa ọsi Syria, nan ha tie ọle Antiochus IV Epiphanes da lu awaa bhi ọne uwa oga. Ẹmhọn Osẹnobulua nin Jehova izẹwẹ yẹẹ ọne ojie nan. Ọle da bọn ukhuo izọese nyan ukhuo izọese nin ibhokhan Izrẹl da ze ji Jehova ukpẹdẹ-ukpẹdẹ. Bhi ukpẹdẹ Chislev 25, 168 B.C.E., ọne ojie nan da lu ba emhin oya nin ọle ka lu. Ọle da re une ze bhi okhun ọne ukhuo izọese. Ọle da yẹ khakha amẹn nin ọle rẹ nyẹn ọne une nẹga uwa oga nọnsi Jehova. Ọle da tuẹ igeti ọsi ọne uwa oga a, yẹ dunmhun ugha ọsi ene ohẹn sibhọre. Ọle da mun ukhuo izọese nan re igolu lu, tebu nan da re ibrẹdi man, bi orukpa nan re igolu lu kpanọ. Ọle ki lu enan rebhe fo, ọle da re ọne uwa oga guẹ nin ẹbọ natiọle Zeus ọsi Olympus. Ikpe eva ki gbera, okpea ọkpa natiọle Judas Maccabaeus da sabọ kie hinmhin ọne agbaẹbho bi uwa oga bhi obọ ọsi ọne ojie nan. A ki kpe ọne uwa oga khia fo, a da kie re ọle guẹ ji Jehova bhi ukpẹdẹ Chislev 25, ọsi ukpe 165 B.C.E. Ọne ukpẹdẹ nan re ọle gba bhi ikpe ea nin Antiochus re une ze bhi okhun ukhuo izọese nin ọle bọn nin ẹbọ natiọle Zeus. Ibhokhan Izrẹl da kie sabọ ha ze ji Jehova bhi ọne uwa oga nan. Baibo bha taman mhan ghe iJehova rẹkpa Judas Maccabaeus rẹ sabọ khọn miotọ. Ọ bha yẹ taman mhan ghe Jehova taman ọlẹn nọn kie hẹnhẹn ọne uwa oga. Ọkpakinọn, mhan lẹnmhin ghe Jehova ka noo eria bii Cyrus nin obhi Persia rẹ mun iho nọnsọle sẹ. (Isa 45:1) Bhiriọ, mhan dẹ sabọ yọle ghe, asabọ miẹn Jehova re ọne okpea nan nin obhi Izrel rẹ mun ihọ nọnsọle sẹ. Ọta akhasẹ ne ribhi Baibo rẹji Mezaya rẹman ghe uwa oga nọnsi Jehova dẹ ha ribhọ ẹghe nin Jesu ha rẹ vae. Deba ọnin, ọkhẹke nan sẹyẹ wo ha re elanmhẹn zọese bhi ọne uwa oga, rẹsẹbhi ẹghe nin Jesu ha rẹ re iẹnlẹn nọnsọle zoẹse nin eria. (Da 9:27; Joh 2:17; Heb 9:11-14) Jesu bha taman edibo nesọle ne ha lu ọne iluemhin nan ọsi Aremhin Guẹ. (Col 2:16, 17) Ọrẹyiriọ, mhan bha miẹn eje soso nin Jesu la edibo nesọle da yọle ghe ọbha khẹke nin ẹbho ha lu ọle.

Baibo Nan Ha Tie

(John 9:1-17) Ẹghe nin ọle ki rẹ ha gbera, ọle da daghe okpea nọn ruẹlo nabhi ẹghe nan rẹ biẹ ọle. ² Edibo nesọle da nọọn ọlẹn yọle: “Ọman-emhin, họ bhọ lukhọ nọn zẹ nan da biẹ ọne okpea nan ọruẹlo, ọne okpea, la ene biẹ ọle?” ³ Jesu da wanniẹn ele yọle: “Ọiyi ọne ọkpea nan, la ene biẹ ọle lukhọ. Nin iwẹnna nesi Osẹnobulua sabọ zegbere bhi ẹmhọn ọsi ọne ikpea nan, ọle zẹle nin emhin da dia inian. ⁴ Mhan dẹ lu iwẹnna ọsi ọria nọn je mẹn beji ukpẹdẹ sẹyẹ gbanọan; asọn vade nin ọria soso ida sabọ wẹnna. ⁵ Beji mẹn ribhi ọne agbọn nan, mẹn hi ẹfua ọsi ọne agbọn nan.” ⁶ Ọle ki ta ene ọta nan fo, ọle da tuẹsẹn bhi otọ. Ọle da rẹ ọne ẹsẹn rẹ fuẹn ekẹn. Ọle da re ọle gbo ẹlo ọsi ọne okpea. ⁷ Ọle da taman ọlẹn yọle: “Ha khian dọ kpe ẹlo a bhi ọmin nọn ribhi Si·loʹam” (ebi a re ọle ta hi “Je ha khian”). Ọle da gene ha khian dọ kpe ẹlo a. Ọle da ha daghe. ⁸ Ẹghenin, idiake nesọle bi ẹbho ne ka lẹn ọlẹn khẹ ghe ọria nọn bhii emhin nọn, da ha yọle: “Ọnan ibe yi ọne okpea nin, nọn dotua bhii emhin? ⁹ Eso da ha yọle: “Ọle nọn.” Ebhebhe da ha yọle: “Eye, ọkpakinọn, ọ wo khọ ọle.” Ọne okpea da ha yọle: “Imẹn nọn.” ¹⁰ Bhiriọ, ele da nọọn ọlẹn yọle: “Be bhọ ẹlo nọnsẹ ki rẹ taanlan yẹ?” ¹¹ Ọle da wanniẹn ele yọle: “Ọne okpea natiọle iJesu, ọle fuẹn ekẹn rẹ gbo mẹn bhi ẹlo. Ọle da yẹ taman mẹn, ‘Ha khian Si·loʹam dọ kpe ẹlo a.’ Mẹn da ha khian. Mẹn da kpe elọ a yẹ ha daghe.” ¹² Ele da ki taman ọlẹn yọle: “Ọne okpea kibho? Ọle da yọle: “Mẹn bha lẹn.” ¹³ Ele da re ọne okpea nọn rẹ ruẹlo ha bu ene iPharisee. ¹⁴ Ukpẹdẹ iSabbath ọle iJesu fuẹn ekẹn yẹ taan ọne okpea ẹlo a. ¹⁵ Bhi ọne ẹghe nan nian, ene iPharisee da yẹ ha nọọn ọne okpea ebi a rẹ taan ọle ẹlo a yẹ. Ọle da taman ele yọle: “Ọle da fuẹn ekẹn rẹ gbo mẹn bhi ẹlo, mẹn da dọ kpe ẹlo a. Mẹn da ha daghe.” ¹⁶ Eso bhi ẹwẹ ene iPharisee da munhẹn ha yọle: “Ọiyi Osẹnobulua je ọne okpea nan re, ranmhude ọle ire obọ rẹkhan uhi nọnsi Sabbath.” Eria ebhebhe da yọle: “Be ọria olukhọ ha rẹ sabọ lu emhin ọhan-ilo nọn sẹnian yẹ?” Bhiriọ, iwa-egbea da ha ribhi ẹwẹ ele. ¹⁷ Ele da gbo kie taman ọne okpea nọn ruẹlo yọle: “Be uwẹ ha ta rẹji ọne okpea nan, beji a miẹn ghe ẹlo nọnsẹ ọle tuje a?” Ọne okpea da yọle: “Akhasẹ ọle khin.”

OCTOBER 8-14

EMHIN NE GHANLẸN NE RIBHI BAIBO | JOHN 11-12

“Re Egbe Khọkho IJesu—Ha Mhọn Ẹkẹ-Ẹjẹjẹ”

(John 11:23-26) Jesu da taman ọlẹn yọle: “Obhio uwẹ dẹ riọkpanọ.” ²⁴ Martha da taman ọlẹn yọle: “Mẹn lẹnmhin ghe ọle dẹ riọkpanọ bhi ariọkpanọ bhi uu bhi ukpẹdẹ nọn kike.” ²⁵ Jesu da taman ọlẹn yole: “Imẹn hi ariọkpanọ bi iẹnlẹn. Ọnọn mhọn urẹọbho da mẹn, ọle ha rẹ yu, ọle dẹ kie nyẹnlẹn; ²⁶ sẹyẹ, ọrebhe ne nyẹnlẹn ne mhọn urẹọbhọ da mẹn ida yu ghee? Uwẹ rẹọbhọ ọnan?”

nwtsty study note ọsi Joh 11:24, 25

Mẹn lẹnmhin ghe ọle dẹ riọkpanọ: Martha da rẹ ha riale ghe ariọkpanọ nọn ha sunu bhi ẹghe odalo, ọle iJesu ha tẹmhọn ọlẹn. (Fẹ study note ọsi Joh 6:39 ghe.) Urẹọbhọ nin Martha ha mhọnlẹn bhi ẹmhọn ariọkpanọ bhi uu da rẹman ghe okhuo nọn manman ziẹn bhi oga ọle ha khin. Ene ha mun kalo bhi oga bhi ẹghe nọnsi Martha bha ha mhọn urẹọbhọ nọn sẹnian. Ekhẹn Sadducee da yọle ghe a imiẹn ariọkpanọ bhi uu. Ele bha rẹọ bhi ẹmhọn nin Ebenọnkhiale tale. (Da 12:13; Mr 12:18) Bhi obọ nọnkẹle, ene iPharisee da rẹọbhọ ghe ọria ha rẹ yu, oriọn la elinmhin nọnsọle igbo yu. Martha bha diabe ele. Ọle lẹnmhin ghe Jesu tale ghe ariọkpanọ bhi uu dẹ ha ribhọ. Ọle yẹ lẹn sẹbhọ ghe Jesu sẹ riọ ẹbho kpanọ bhi uu, arẹmiẹn ghe ene ẹbho bha gbe eka ikpẹdẹ nin Lazarus gbe bhi idin.

Imẹn hi ariọkpanọ bi iẹnlẹn: Uu bi ariọkpanọ ọsi Jesu, ọle tuje uwedẹ nin ene yu rẹ sabọ kie dọ nyẹnlẹn. Ẹghe nin Jesu ki rẹ riọkpanọ fo, Jehova da re ahu nanlẹn nin ọle rẹ riọ ẹbho ne yu kpanọ. Ọle da yẹ rẹ ahu nanlẹn rẹ re aribhọ ọsi ighegheghe nin ẹbho. (Fẹ study note ọsi Joh 5:26 ghe.) Bhi Re 1:18, Jesu da tie egbe ọle ‘ọnọn nyẹnlẹn, nọn re isanhan ọsi uu bi idin mhọnlẹn.’ Ọnan rẹman ghe obọ nọnsi Jesu ọkpa ene nyẹnlẹn bi ene yu ha da sabọ miẹn aribhọ ọsi ighegheghe. Jesu vele ghe ọle dẹ riọ ẹbho ne ribhi idin kpanọ. Ọle dẹ riọ eso kpanọ nin ele dọ deba ọle ha gbẹloghe bhi okhun. Ọle ki riọ enekẹle kpanọ nin ele dọ nyẹnlẹn bhi otọ ọsọgbọn bhi odotọ ugbẹloghe nọnsọle.—Joh 5:28, 29; 2Pe 3:13.

(John 11:33-35) Ẹghe nin Jesu rẹ daghe ọle viẹ, yẹ daghe ene iJew ne rẹkhan ọlẹn vae yẹ viẹ, Ọ da manman ba ọle bhi egbe sẹbhi uguẹ, egbe bha ji ọle ziẹn. ³⁴ Ọle da yọle: “Ejela bha da re ọle tọ?” Ele da taman ọlẹn yọle: “Ebeanlẹn mhan, vae dọ ghe ọle.” ³⁵ Jesu da gbe evie a.

nwtsty study note ọsi Joh 11:33-35

viẹ: Ukpọta iGreek nan rẹ tẹmhọn eviẹ, mundia nin eviẹ nan viẹ dagbare. Ọne ukpọta nan a yẹ noo bhi eji Baibo da yọle ghe Jesu viẹ, ẹghe nọn rẹ ha tẹmhọn ugbekhuelo nọn bu Jerisalem vade.—Lu 19:41.

Ọ da manman ba ọle bhi egbe . . . , egbe bha ji ọle ziẹn: Bhi urolo iGreek, ene ọta eva nan ta kugbe bhi enan rẹman ghe uyumhin nọnsi Lazarus wo manman ba iJesu bhi egbe. Ene ikpọta hi em·bri·maʹo·mai bi ta·rasʹso. Ọne ọhẹnhẹn da rẹman ghe emhin ba iJesu bhi egbe sẹ, ọle da kiẹ egbe a.  Ukpọta nọnzeva a rẹ tẹmhọn ọria nin egbe bha ji ọle re ọbhi otọ. Beji ọria ọkpa nọn guanọ otọ ẹmhọn iBaibo fẹghe tale, ebi a re ọle ta hi “nin emhin nọn sunu ji ọria rẹ re ẹkẹ nọnsọle rughu a, la, nin ọria rẹ manman ha lu akhie.” Ọne ukpọta nan a yẹ noo bhi Joh 13:21 rẹ tẹmhọn ebi emhin dia iJesu bhi egbe yẹ ẹghe nin ọle rẹ ha tẹmhọn ọria nọn ha mun ọlẹn khiẹn.​—⁠Fẹ study note ọsi Joh 11:35 ghe.

sẹbhi uguẹ: Ebi ọne ọta nan mundia nan tee hi “bhi ẹkẹ oriọn.” Ukpọta iGreek nan rẹ tale hi pneuʹma. Emhin nọn re ọria ta ẹmhọn nin ọle ta, la lu emhin bhi uwedẹ nin ọle rẹ lu emhin, ọle ọne ukpọta mundia nan. Asabọ miẹn ọne uwedẹ nan a rẹ noo ọle bhi ọne ulọnlẹn nan.​—⁠Fẹ Glossary ghe, “Spirit.”

Jesu da gbe evie a: Ukpọta iGreek nan noo bhi enan hi da·kryʹo. Uwedẹ ọkpa nọn nan rẹ tẹmhọn evie. Ukpọta nọn khọ ọle, ọle a noo bhi Lu 7:38; Ac 20:​19, 31; Heb 5:7; Re 7:17; 21:⁠4. Bhi ene iBaibo nin, a da re ọne ukpọta tẹmhọn “amẹn-eviẹ.” Ọdiabe amẹn-eviẹ nọn sibhi ẹlo re, ọle enan manman tẹmhọn ọlẹn. Ọiyi ebi ọria rẹ viẹ dagbare yẹ. Ọne ulọnlẹn nan ọkpa a da noo ọne ukpọta iGreek nan (da·kryʹo) bhi obọ iBaibo nan re urolo iGreek gbẹn. Ọne ukpọta nan dikẹ bhi ukpọta nọn ribhi Joh 11:​33, nan rẹ tẹmhọn eviẹ nin Mary bi ene ibhokhan iJew ne rẹkhan ọlẹn ha viẹ. (Fe ọne study note ghe.) Jesu lẹnmhin ghe ọle dẹ riọ Lazarus kpanọ. Ọkpakinọn, ọ da wo manman ba ọle bhi egbe rẹ daghe akhiẹ nin imọẹ ọle ha ye. Ranmhude oyẹẹ bi ẹkẹ-ẹjẹjẹ nin ọle mhọnlẹn, ọle da sira ọrebhe gbe eviẹ a. Ọne okha nan da rẹkpa mhan rẹ lẹn ghe ohan ẹbho nin eria nesẹle yu gene to iJesu.

(John 11:​43, 44) Ẹghe nin ọle ki rẹ ta ene emhin nan fo, ọle da rieso yọle: “Lazʹa·rus, dagbare!” ⁴⁴ Ọne okpea nọn rẹ yu da dagbare. Ọle bi emhin nan rẹ gbanọ ọle obọ bi oẹ. A da yẹ re ukpọn gbanọ ọle ẹlo. Jesu da taman ele yọle: “Bha taan ọlẹn an nọn ha khian.”

Guanọ Emhin Oriọn ne Ghanlẹn

(John 11:49) Sokpan, ọkpa bhi ẹwẹ ele, Caʹia·phas, nọn ha yi ojohẹn bhi ọne ukpe nin, da taman ele yọle: “Ibha bha lẹn emhin soso hiehie,

nwtsty study note ọsi Joh 11:49

ojohẹn: Ẹghe nin agbaẹbho ọsi Izrẹl rẹ ha re egbe ele khian, ojohẹn nọn ribhi ihe ha yu, ọle ọkpa a da zẹ ojohẹn ọbhebhe. (Nu 35:25) Ọkpakinọn, ẹghe nin ibhokhan Izrẹl ki rẹ ha ribhi otọ ugbẹloghe ọsi Rome, ojie nin Rome re ọbhi ihe, ọle ki tobọle zẹ ojohẹn nọn ghọn ọlẹn. Ọle yẹ re ojohẹn sibhi ihe re. (Fẹ Glossary ghe, “High priest.”) Ene iRome re Caiaphas ọbhi ihe ọsi ojohẹn. Caiaphas wo guẹ ebi a rẹ re ẹwanlẹn miẹn emhin nin ọria guanọ yẹ. Ranmhude ọnan, ọle da sabọ bue bhi ọne ihe nan gbera ẹbho ne ka ha ribho. Ọ sẹbhi ikpe 18 nin ọle gbe bhi ọne ihe nan. Rẹ nabhi ukpe 18 C.E. rẹsẹbhi egbẹghe ukpe 36 C.E. Ọle ha yi ojohẹn bhi ukpe 33 C.E., ukpe nan gbe iJesu a. Asabọ miẹn ọnan hi ẹmhọn nin John ho nin mhan lẹn, nọn zẹle nin ọle da yọle ghe Caiaphas ha yi ojohẹn bhi ọne ukpe nin.—Fẹ App. B12 nin uwẹ rẹ lẹn eji a riale ghe uwa ọsi Caiaphas ha ye.

(John 12:42) Ọrẹyiriọ, ene bunbun bhi ẹwẹ ene gbẹloghe da mhọn urẹọbhọ da ọle, sokpan ele igbudu tale dagbare ranmhude ene iPharisee, nan hẹi sun ele fia bhi synagogue;

nwtsty study note ọsi Joh 12:⁠42

ene gbẹloghe: Ukpọta iGreek nan noo bhi enan sabọ ha talọ ji ẹbho ne ribhi ikotu ọsi ene iJew, natiọle Sanhedrin. Ọne ukpọta nan a yẹ noo bhi Joh 3:1 ẹghe nan rẹ ha tẹmhọn Nicodemus. Ọkpa bhi ẹbho ne ribhi ọne ikotu Nicodemus ha khin.—Fẹ study note ọsi Joh 3:1 ghe.

sun ele fia bhi synagogue: La “a iyẹ ji ele da sẹ bhi synagogue.” Ukpọta iGreek nan noo bhi enan hi a·po·sy·naʹgo·gos. Ọne ulọnlẹn nan, Joh 12:42 bi 16:2, ọle ọkpa a da noo ọne ukpọta. A ha sun ọria fia bhi synagogue, ibhokhan iJew nekẹle ida yẹ ha nanlẹn talọ. Ele iyẹ da ha deba ọle muobọ. Emhin nọn sẹnian dẹ re ọle nọghọ okpea nan sun fia rẹ gbẹloghe azagba-uwa nọnsọle. Eji a da man emhin synagogue ha khin, ọkpakinọn, a yẹ ha do ikotu bhi enin. Bhi enin ikotu nan, asabọ bhohiẹn. A sabọ yọle nan re asan gbe ọria, la nan sun ọlẹn fia.—Fẹ study note ọsi Mt 10:17 ghe.

Baibo Nan Ha Tie

(John 12:35-50) Bhiriọ, Jesu da taman ele yọle: “Ọne ẹfua dẹ sẹyẹ ha ribhi ẹwẹ ibha bhi obhi ẹghe khere. Bha ha khian nian beji ibha sẹyẹ mhọn ẹfua, nin ebiuki hẹi dọ mhọn ahu nẹ bha; ọria-ọria nọn khian bhi ẹkẹ ebiuki bha lẹn eji ọle khian. ³⁶ Beji ibha sẹyẹ mhọn ẹfua, bha ha mhọn urẹọbhọ da ọne ẹfua, nin bha sabọ kiẹn imọn ọsi ẹfua.” Jesu ki ta ene emhin nan fo, ọle da kpanọ dọ nẹko sibhi eji ele ye re. ³⁷ Ọle rẹ wo lu emhin ọhan-ilo ne bunbun bhi isira ele, ele bha mhọn urẹọbhọ da ọle, ³⁸ nin ọta akhasẹ nin Isaiah tale da sabọ munsẹ, nọn yọle: “Jehova, họla rẹọ bhi emhin nin ọle họn bhi unun mhan? Rẹji obọ nọnsi Jehova, họla a sẹ re ọle man?” ³⁹ Emhin nọn zẹle nin ele bha da sabọ rẹọbhọ, ọle hi ghe Isaiah yẹ yọle: ⁴⁰ “Ọle da ru ele ẹlo, yẹ re udu nọnsẹle re zeze a, nin ele hẹi sabọ re ẹlo nọnsele daghe, yẹ re ọkhọle nọnsele lẹn otọ ọle, nin ele fidenọ nin mẹn hinmhin ele.” ⁴¹ Isaiah da ta ene emhin nan ranmhude ọle daghe uyi nọnsọle, ọle da tẹmhọn ọlẹn. ⁴² Ọrẹyiriọ, ene bunbun bhi ẹwẹ ene gbẹloghe da mhọn urẹọbhọ da ọle, sokpan ele igbudu tale dagbare ranmhude ene iPharisee, nan hẹi sun ele fia bhi synagogue; ⁴³ ranmhude ele hoẹmhọn uyi ọsi eria gbera uyi nọnsi Osẹnobulua. ⁴⁴ Ọrẹyiriọ, Jesu da so dagbare yọle: “Ọria-ọria nọn rẹọ bhi mẹn, ọiyi mẹn ọkpa ọle rẹọ. Ọle yẹ rẹọ bhi ọria nọn je mẹn. ⁴⁵ Ọria-ọria nọn daghe mẹn yẹ daghe Ọria nọn je mẹn. ⁴⁶ Mẹn vae bhi ọne agbọn nan bọsi ukpa, beji a da miẹn ghe ọrebhe ne mhọn urẹọbhọ da mẹn ida yẹ ha ribhi ebiuki. ⁴⁷ Sokpan, ahamiẹn ọria họn ọta nesẹmhẹn nọn bha da lu rẹkhan ọlẹn, mẹn ida bhu ohiẹn gbe ọle; ranmhude mẹn bha vae dọ bhohiẹn ọne agbọn nan, mẹn vae dọ hinmhin ọne agbọn nan. ⁴⁸ Ọria-ọria nọn re ẹlo gbe mẹn an, nọn bha yẹ miẹn ọta nin mẹn ta bhi egbe, ọria ribhọ nọn ha bhohiẹn ọlẹn. Ọta nin mẹn tale da bhohiẹn gbe ọle bhi ukpẹdẹ ọkike. ⁴⁹ Ranmhude, ọiyi ọsi obọ mẹn mẹn rẹ talọ, sokpan, ọne Aba nọn je mẹn, ọle gbe uhi mẹn rẹji ebi mẹn ha ta, bi ebi mẹn ha tẹmhọnlẹn. ⁵⁰ Mẹn lẹnmhin ghe aribhọ ọsi ighegheghe uhi nọnsọle mundia nan. Bhiriọ, emhin nọn ki rẹ khin nin mẹn ta, beji ọne Aba rẹ taman mẹn mẹn rẹ tale.”

OCTOBER 15-21

EMHIN NE GHANLẸN NE RIBHI BAIBO | JOHN 13-14

“Mẹn Re Ijiẹmhin Man Bha”

(John 13:5) Ọle ki lu iriọ fo, ọle da sa amẹn bhi etasa yẹ munhẹn ha kpe oẹ ọsi edibo nesọle. Ọle ki yẹ re ọne ukpọn nin ọle gba bhi ẹkun rẹ ka amẹn sibhi ọne oẹ re.

nwtsty study note ọsi Joh 13:5

kpe oẹ ọsi edibo nesọle: Ibata nin ẹbho ha yọ bhi ẹghe ẹdẹle bhi otọ Izrẹl isabọ gue ele oẹ nọnsẹn. Ukpiri a rẹ gba ọne ibata mun oẹ. Ranmhude ọnan, ẹbho ha yo okhian, oẹ nọnsẹle ki gbe itọn an, nin ele rẹ khian nabhi ẹbubu la ekhuọrọ. Ọnan zẹle nan da miẹn ghe, erunmhunyẹn ha sẹbhi uwa ọsi ọria, ọle ki ne ibata sibhi oẹ re ọle kuẹ nabhi uwa. Ọria nin ọle dọ tuẹ ki yẹ guanọ amẹn rẹ kpe ọle oẹ a. Eje kẹkẹ nin ẹbho da lu emhin nọn sẹnian ribhi Baibo.(Ge 18:4, 5; 24:32; 1Sa 25:41; Lu 7:37, 38, 44) Jesu da kpe oẹ ọsi edibo nesọle nin ọle rẹ man ele emhin. Ọle da rẹman ghe ọkhẹke nin ele ha mhọn idegbere bi ọkhọle nan rẹ lu emhin nin ẹbho.

(John 13:12-14) Ọle ki kpe oẹ nọnsele fo, yẹ kie yọ ukpọn nin ọle yọ kẹ okhun, ọle da kie deba ele dotua nẹga itebu, yẹ yọle: “Ibha lẹn otọ emhin nin mẹn lu bha le? ¹³ Imẹn bha tie ọle ‘Ọman-emhin’ bi ‘Ebeanlẹn.’ Ibha tale nọnsẹn, ranmhude ọle mẹn khin. ¹⁴ Bhiriọ, ahamiẹn imẹn nin Ọman-emhin bi Ebeanlẹn kpe oẹ nọnsẹbha, ọ yẹ khẹke nin bha kpe oẹ ọsi ibo bha.

nwtsty study note ọsi Joh 13:12-14

khẹke: La “emhin nin bha ha lu nọn.” Ukpọta iGreek nan rẹ tẹmhọn ọria nọn mhọn ọria ọbhebhe osa, ọle a noo bhi enan. (Mt 18:28, 30, 34; Lu 16:5, 7) Bhi ọne ulọnlẹn nan bi eje ebhebhe, a da re ọle tẹmhọn emhin nọn khẹke nin ọria lu.—1Jo 3:16; 4:11; 3Jo 8.

(John 13:15) Ranmhude, mẹn re ijiẹmhin man bha, beji a da miẹn ghe, ebi mẹn lu, ọle bha ha yẹ lu.

w99 3/⁠1 31 ¶1

Okpọria Nọn Re Idegbere Ga Ẹbho Ebhebhe

Jesu da kpe oẹ ọsi edibo nesọle. Bezẹle? Ranmhude ọle guanọ nin ọle rẹman edibo nesọle ebi ọ gene khin nin ọria rẹ ha mhọn idegbere. Ọ bha khẹke nin ẹbho ne ga Osẹnobulua ha riale ghe ele mhẹn nẹ ibo ele. Ọ bha khẹke nin ele dotua ha khẹ nin ẹbho ebhebhe ha ga ele. Ọ bha yẹ khẹke nin ele ha guanọ ihe nọn khua nin egbe nọnsele. Ọkhẹke nin ele rẹkhan ijiẹmhin nin Jesu re ọbhi otọ. Jesu bha vae nin ẹbho dọ ga ọle, ọkpakinọn, ọle vae “nin ọle dọ ga, bi nọn yẹ re iẹnlẹn nọnsọle rẹ zọẹse rẹ dẹ ene bunbun kiere.” (Matthew 20:28) Bhi ọsi ẹmhọanta, ọkhẹke nin edibo nesi Jesu ha miẹn ikuẹkuẹ ẹsọn nan re idegbere miẹn, nin ele rẹ rẹkpa ibo ele.

Guanọ Emhin Oriọn ne Ghanlẹn

(John 14:6) Jesu da taman ọlẹn yọle: “Mẹn hi ọne uwedẹ, ọne ẹmhọanta bi ọne iẹnlẹn. Ọria soso ida sabọ bu ọne Aba re sade ọle bha nabhi obọ mẹn.

nwtsty study note ọsi Joh 14:6

Mẹn hi ọne uwedẹ, ọne ẹmhọanta bi ọne iẹnlẹn: Be iJesu rẹ yi ọne uwedẹ yẹ? Obọ nọnsọle ọkpa erọnmhọn nọnsẹmhan ha na sẹbhi eji Osẹnobulua ye. Ọle yẹ zẹ nin mhan ha da sabọ kiẹn ọmọẹ Osẹnobulua. (Joh 16:23; Ro 5:8) Be ọle rẹ yi ẹmhọanta yẹ? Jesu wo ha ta ẹmhọanta yẹ nyẹnlẹn rẹkhan ẹmhọanta nin ọle ha man. Ọle da yẹ mun ọta akhasẹ ne bunbun sẹ. Ene ọta akhasẹ da rẹman ghe Jesu mhọn iwẹnna kpataki nin ọle ha lu, nin iho nọnsi Osẹnobulua rẹ munsẹ. (Joh 1:14; Re 19:10) A bha miẹn ọkpa bhi ene ọta akhasẹ ne bha munsẹ bhi egbe iJesu. (2Co 1:20) Be ọle rẹ yi iẹnlẹn yẹ? Ranmhude uyumhin nin Jesu yu, mhan dẹ sabọ miẹn aribhọ ọsi ighegheghe. (1Ti 6:12, 19; Eph 1:7; 1Jo 1:7) Jesu dẹ yẹ re iẹnlẹn nin ẹbho ne bunbun ne rẹ yu. Ranmhude, ọle dẹ riọ ele kpanọ nin ele dọ nyẹn bhi ighegheghe bhi otọ ọfubhegbe.—Joh 5:28, 29.

(John 14:12) Bhi ọsi ẹmhọanta, mẹn taman bha, ọria-ọria nọn mhọn urẹọbhọ da mẹn dẹ yẹ lu iwẹnna nin mẹn lu; ọle dẹ yẹ lu iwẹnna ne kpọnọ nẹ enan, ranmhude, mẹn bu ọne Aba khian.

nwtsty study note ọsi Joh 14:12

iwẹnna ne kpọnọ nẹ enan: Jesu bha yọle ghe edibọ nesọle dẹ lu emhin ọhan-ilo gbera emhin ọhan-ilo nin ọle lu. Ebi ọle re ọne ẹmhọn nan ta, ọle hi ghe, edibo nesọle dẹ lu iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua gbera eka nin ọle lu. Edibo nesọle dẹ tẹmhọn Osẹnobulua man ẹbho bhi agbaẹbho ne manman bunbun gbera eji Jesu da tẹmhọn Osẹnobulua. Obhi ẹghe khere iJesu rẹ tẹmhọn Osẹnobulua, ọkpakinọn, edibo nesọle re ẹghe nọn tan bhi otọ rẹ tẹmhọn Oṣenobulua. Ọne ọta nan nin Jesu ta da rẹman ghe ọle guanọ nin edibo nesọle sẹyẹ ha lu re alo bhi iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua, aharẹmiẹn ọle kpanọ ha khian okhun fo.

Baibo Nan Ha Tie

(John 13:1-17) Ọkuẹsẹ ukpẹdẹ iluemhin ọsi Anagbera, Jesu ki lẹn fo ghe ọne ẹghe sẹle nin ọle ha rẹ sibhi ọne agbọn re ha bu ọne Aba. Ranmhude ọnan, Jesu, nọn hoẹmhọn enesọle ne ribhi ọne agbọn nan da họemhọn ele sẹbhi ọkpẹnlẹn. ² Ele da ha le ebale emuan. Ejayenan, Esu ki re ọle ọbhi ọkhọle ọsi Judas Is·carʹi·ot fo nọn rẹ mun ọlẹn khiẹn. ³ Jesu lẹnmhin ghe ọne Aba ki mun emhin rebhe bhi obọ nọnsọle. Sẹyẹ, Osẹnobulua je ọle re, Osẹnobulua ọle yẹ bu khian. ⁴ Bhiriọ, ọle da kpanọ bhi isi ebale emuan nin ele ha le re. Ọle da ne ukpọn nin ọle yọ kẹ okhun bhi obọ ọkpa. Ọle da re ukpọn nan rẹ ka egbe. Ọle da re ọle gbanọ ẹkun. ⁵ Ọle ki lu iriọ fo, ọle da sa amẹn bhi etasa yẹ munhẹn ha kpe oẹ ọsi edibo nesọle. Ọle ki yẹ re ọne ukpọn nin ọle gba bhi ẹkun rẹ ka amẹn sibhi ọne oẹ re. ⁶ Ọle ki sẹbhi eji Simon Peter ye, ọnin da taman ọlẹn yọle: Ebeanlẹn, uwẹ ho nin uwẹ kpe mẹn oẹ a?” ⁷ Jesu da wanniẹn ọlẹn yọle: “Uwẹ isẹ da lẹn otọ emhin nin mẹn lu nian, sokpan, uwẹ dẹ lẹn otọ ọle sade ene emhin nan ki sunu fo.” ⁸ Peter da taman ọlẹn yọle: “Ẹghe iribhọ nin mẹn ha rẹ ji uwẹ kpe oẹ nọnsẹmhẹn.” Jesu da wanniẹn ọlẹn yọle: “Uwẹ bha da ji mẹn da kpe oẹ nọnsẹ, uwẹ bha deba mẹn.” ⁹ Simon Peter da taman ọlẹn yọle: “Ebeanlẹn, ọiyi oẹ nọnsẹmhẹn ọkpa uwẹ ha kpe. Sẹyẹ kpe obọ nesẹmhẹn bi uhọnmhọn nọnsẹmhẹn.” ¹⁰ Jesu da taman ọlẹn yọle: “Ọria ha khọ a, oẹ nọnsọle ọkpa ọkhẹke nan kpe, ranmhude ọne ọria khia. Ibha khia, sokpan, ọiyi ibha rebhe.” ¹¹ Ranmhude, ọle lẹn ọria nọn ha khiẹn ọlẹn. Ọnan zẹle nin ọle da yọle: “Ọiyi ibha rebhe khia.” ¹² Ọle ki kpe oẹ nọnsele fo, yẹ kie yọ ukpọn nin ọle yọ kẹ okhun, ọle da kie deba ele dotua nẹga itebu, yẹ yọle: “Ibha lẹn otọ emhin nin mẹn lu bha le? ¹³ Imẹn bha tie ọle ‘Ọman-emhin’ bi ‘Ebeanlẹn.’ Ibha tale nọnsẹn, ranmhude ọle mẹn khin. ¹⁴ Bhiriọ, ahamiẹn imẹn nin Ọman-emhin bi Ebeanlẹn kpe oẹ nọnsẹbha, ọ yẹ khẹke nin bha kpe oẹ ọsi ibo bha. ¹⁵ Ranmhude, mẹn re ijiẹmhin man bha, beji a da miẹn ghe, ebi mẹn lu, ọle bha ha yẹ lu. ¹⁶ Bhi ọsi ẹmhọanta, mẹn taman bha, igbọn bha kpọnọ nẹ Ebeanlẹn nọnsọle. Ọria nan je bha kpọnọ nẹ ọria nọn je ọle. ¹⁷ Bha ha lẹn ene emhin nan, eghọnghọn ọsi bha sade bha re obọ rẹkhan ele.

OCTOBER 22-28

EMHIN NE GHANLẸN NE RIBHI BAIBO | JOHN 15-17

“Ibha Iribhi Ibo ọsi Ọne Agbọn Nan”

(John 15:19) Sade ibo ọsi ọne agbọn nan bha ye nọn, ọne agbọn nan ha rẹ ha ghọnghọn bhi emhin nin ọle nyanlẹn. Ranmhude ibha iribhi ibo ọsi ọne agbọn nan, ọkpakinọn, mẹn zẹ bha sibhi ẹwẹ ọne agbọn nan re, ọle zẹle nin ọne agbọn nan da he bha.

nwtsty study note ọsi Joh 15:19

ọne agbọn nan: Ukpọta iGreek nan noo bhi enan hi koʹsmos. Bhi ọne ulọnlẹn nan, ọ mundia nin ẹbho rebhe ne iga Jehova. Jesu da yọle ghe ene rẹkhan ọlẹn bha deba ibo ọsi ọne agbọn nan la ele iyi ọsi ọne agbọn nan. Bhi ẹwẹ ene ebe enẹn ne tẹmhọn iẹnlẹn nọnsi Jesu, ebe nọnsi John ọkpa uwẹ ha da miẹn ọne ọta nan nin Jesu ta. Jesu da sẹyẹ ta ọne ẹmhọn igba eva bhi erọnmhọn ọkike nin ọle dẹba edibo nesọle nan.—Joh 17:14, 16.

(John 15:21) Sokpan, ele dẹ ranmhude elin nọnsẹmhẹn lu bha ene emhin nan rebhe, ranmhude ele bha lẹn Ọria nọn je mẹn.

nwtsty study note ọsi Joh 15:21

ranmhude elin nọnsẹmhẹn: A ha tẹmhọn “elin” bhi Baibo ẹghe eso, ọria nọn nyan ọne elin, unan ọria nin ọne ọria khin, bi ebi ọne ọria mundia nan, ọle a tẹmhọn ọlẹn. (Fẹ study note ọsi Mt 6:9 ghe.) Elin nọnsi Jesu yẹ mundia nin ihe nin Osẹnobulua re ọle ọi, bi ahu nin Ọle rẹ nanlẹn. (Mt 28:18; Php 2:9, 10; Heb 1:3, 4) Jesu da yọle ghe ranmhude ẹbho bha lẹn Ọria nọn je ọle re, ọle zẹle nin ele ha da ha kpokpo edibo nesọle. Ene ẹbho nan ha lẹn Osẹnobulua, ele ki sabọ lẹn ebi elin nọnsi Jesu mundia nan. (Ac 4:12) Ele ki sabọ lẹn ghe Jesu hi ọria nin Osẹnobulua zẹle nọn ha gbẹloghe. Ele ki yẹ lẹn ghe ọle hi Ojie nọn nẹ ojie, nọn khẹke nin ẹbho rebhe de uhọnmhọn re nan, nin ele da sabọ miẹn aribhọ.—Joh 17:3; Re 19:11-16; yẹ fẹ Ps 2:7-12 ghe.

(John 16:33) Mẹn ta ene emhin nan rebhe man bha, nin bha sabọ nabhi obọ mẹn ha mhọn ọfure. Bhi ẹkẹ ọne agbọn nan, ibha mhọn idobolo. Ọkpakinọn, bha ha mhọn izebhudu! Imẹn khọn ọne agbọn nan miotọ.”

it-1 516

Izebhudu

Oghian Osẹnobulua, ọle ọne agbọn nan khin. Ahamiẹn mhan imhọn izebhudu, ọne agbọn nan dẹ sabọ ria mhan an. Mhan ki dọ ha lu emhin bhi uwedẹ nin ele rẹ emhin, la ria eria bhi uwedẹ nin ele rẹ ria eria. Izebhudu rẹkpa mhan rẹ mun oga mhọn nọnsẹn aharẹmiẹn ghe ọne agbọn nan he mhan. Jesu da taman edibo nesọle yọle: “Bhi ẹkẹ ọne agbọn nan, ibha mhọn idobolo. Ọkpakinọn, bha ha mhọn izebhudu! Imẹn khọn ọne agbọn nan miotọ.” (Joh 16:33) Jesu bha ji ọne agbọn nan ria ọle a. Iriọ ọle rẹ khọn ọlẹn miotọ. Ijiẹmhin nọnsi Jesu bi emhin esili nọn nabhọre dẹ sabọ re izebhudu nin mhan yẹ rẹ siegbe kie bhi itọn ọsi ọne agbọn nan.—Joh 17:16.

Guanọ Emhin Oriọn ne Ghanlẹn

(John 17:21-23) Nin ele rebhe da ha yi ọkpa, beji uwẹ nin Aba rẹ kugbe deba mẹn, nin mẹn da yẹ kugbe deba uwẹ, nin ele sẹyẹ kugbe deba mhan. Nin ọne agbọn da sabọ rẹọbhọ ghe uwẹ je mẹn. ²² Imẹn re uyi nin uwẹ re nin mẹn nin ele, nin ele da sabọ ha yi ọkpa beji mhan rẹ yi ọkpa. ²³ Imẹn ki kugbe deba ele, uwẹ ki kugbe deba mẹn, nin ele da sabọ kiẹn ọkpa bhi uwedẹ nọn gba. Nin ọne agbọn da sabọ lẹn ghe uwẹ je mẹn re. Ele ki yẹ lẹn ghe uwẹ hoẹmhọn ele beji uwẹ rẹ hoẹmhọn mẹn.

nwtsty study note ọsi Joh 17:21-23

ọkpa: La “nin ele kugbe.” Jesu bi Aba ọle wẹnna kugbe yẹ ria eria bhi uwedẹ ọkpa. Jesu da nan erọnmhọn ghe nin edibo nesọle kiẹn “ọkpa,” la ne ha wẹnna kugbe, beji ọle bi Aba ọle rẹ yi ọkpa. (Joh 17:22) Bhi ebe nọnsi 1Co 3:6-9, Paul ni odibo da tẹmhọn okugbe nọn sẹnian nin ene ga Osẹnobulua mhọn, beji ele rẹ wẹnna kugbe deba Osẹnobulua.—Fẹ 1Co 3:8 bi study notes ọsi Joh 10:30; 17:11 ghe.

kiẹn ọkpa bhi uwedẹ nọn gba: La “kugbe nọnsẹn.” Ẹghe nin Jesu rẹ ta ọne ẹmhọn nan, ọle da yẹ tale ghe Aba ọle hoẹmhọn ọlẹn bi edibo nesọle. Ọne ọta nan da wo diẹn mun ọta nọn ribhi Col 3:14, nọn yọle: “Ahoẹmhọn-egbe, . . . emhin nọn gba nan rẹ ku emhin gbe nọn.” Okugbe nin ene ga Osẹnobulua mhọnlẹn wo gba. Ọrẹyiriọ, ọnan bha rẹman ghe ele imhọn ikikẹ bhi uwedẹ nin ọdeọde bhi ẹwẹ ele rẹ lu emhin. Ọkpakinọn, ọ rẹman ghe ele rebhe kugbe ha lu iwẹnna ọkpa, rẹọbhi emhin ọkpa, yẹ man emhin ọkpa.—Ro 15:5, 6; 1Co 1:10; Eph 4:3; Php 1:27.

(John 17:24) Aba, mẹn guanọ nin eria nin uwẹ ne mẹn ha ne mẹn bhi eji mẹn ye, nin mẹn da sabọ daghe uyi nọnsẹmhẹn nin uwẹ re nin mẹn. Ranmhude, uwẹ hoẹmhọn mẹn ọkuẹsẹ ọne agbọn nan munhẹn.

nwtsty study note ọsi Joh 17:24

ọne agbọn nan munhẹn: Ukpọta iGreek nan noo bhi enan, ọle a yẹ noo bhi Heb 11:11. Bhi enin, a da zedu ọle diọ bhi “nanrẹ hanmhan ọmọn.” Ọdiabe ẹghe nin Adam bi Eve rẹ munhẹn ha biẹ imọn, ọle Jesu tie ọle ẹghe nin agbọn rẹ munhẹn. Bhi eje ebhebhe nin Jesu da noo ọne ọta nan, ọle da yẹ tẹmhọn Abel. Asabọ miẹn ghe ranmhude Abel hi ọria ọhẹnhẹn nọn ga Osẹnobulua nọnsẹn, ọle zẹle nin Jesu da sounun elin ọlẹn. Asabọ yẹ miẹn ghe Abel hi ọria ọhẹnhẹn nan gbẹn elin nọnsọle ọbhi ‘ebe nan khili ọsi iẹnlẹn.’ (Lu 11:50, 51; Re 17:8) Ene ọta nin Jesu ta bhi ọne ulọnlẹn nan da rẹman ghe Osẹnobulua wo hoẹmhọn Ọmọn nọnsọle, ọ bhọ kuẹ sẹ Adam bi Eve munhẹn ha biẹ imọn.

Baibo Nan Ha Tie

(John 17:1-14) Jesu ki ta ene emhin nan fo, ọle da tọn ẹlo okhun yọle: “Aba, ọne ẹghe sẹ. Re uyi nin ọmọn nọnsẹ, nin ọmọn nọnsẹ da yẹ re uyi nin uwẹ. ² Beji uwẹ rẹ re ahu nanlẹn bhi ukegbe efun rebhe, nin ọle da sabọ re aribhọ ọsi ighegheghe nin ẹbho rebhe nin uwẹ ne nanlẹn. ³ Ọnan hi aribhọ ọsi ighegheghe, sade ele dọ ha lẹn uwẹ nin Osẹnobulua ọkpa sẹsẹ ọsi ẹmhọanta, bi ọne uwẹ jele, Jesu Kristi. ⁴ Imẹn re uyi ji uwẹ bhi ọne otọ nan, ranmhude imẹn lu iwẹnna nin uwẹ mun nin mẹn fo. ⁵ Ejayenan, Aba, re uyi nin mẹn bhi efẹn-efẹn uwẹ, bọsi uyi nin mẹn ka deba uwẹ ha mhọn ọkuẹsẹ a man ọne agbọn nan. ⁶ “Imẹn re elin nọnsẹ man ene ikpea nin uwẹ ne nin mẹn bhi ẹkẹ ọne agbọn nan. Uwẹ rẹ nyan ele, uwẹ da ne ele nin mẹn. Ele da re obọ rẹkhan ọta nọnsẹ. ⁷ Ejayenan, ele ki dọ lẹn ghe emhin rebhe nin uwẹ ne nin mẹn obọ nọnsẹ ele na vae; ⁸ ranmhude imẹn taman ele ọta nin uwẹ taman mẹn. Ele da rẹọbhọ, yẹ gene dọ lẹn ghe imẹn vae dọ mundia nin uwẹ. Ele da yẹ rẹọbhọ ghe uwẹ je mẹn re. ⁹ Imẹn bhii nin ele; imẹn bha bhii nin ọne agbọn nan, ene uwẹ ne nin mẹn, ele mẹn bhii nan, ranmhude uwẹ nyan ele. ¹⁰ Sẹyẹ, uwẹ nyan emhin rebhe nin mẹn mhọn. Imẹn yẹ nyan emhin rebhe nin uwẹ mhọnlẹn. A da yẹ re uyi nọnsẹmhẹn man bhi ẹwẹ ele. ¹¹ “Imẹn iyẹ ribhi ọne agbọn nan. Ọkpakinọn, ele sẹyẹ ribhi ọne agbọn nan. Imẹn bu uwẹ vade. Aba nọn Khiale, gbega ele ranmhude elin nọnsẹ, nin uwẹ re nin mẹn, nin ele da sabọ kiẹn ọkpa beji mẹn bi uwẹ rẹ yi ọkpa. ¹² Ẹghe nin mẹn rẹ ha ribhi ẹwẹ ele, mẹn wo ha re ẹlo ele bhi egbe ranmhude elin nọnsẹ nin uwẹ re nin mẹn. Mẹn da gbega ele. Ọkpa bhi ẹwẹ ele bha fuẹn an, gbera ọmọn ọsi ufuẹn an, nin ebenọnkhiale sabọ munsẹ. ¹³ Ejayenan nian, mẹn bu uwẹ vade. Nin ele da sabọ ha mhọn eghọnghọn nọn gba nọnsẹmhẹn, ọle zẹle nin mẹn da ta ene ọta nan bhi ọne agbọn nan. ¹⁴ Imẹn re ọta nọnsẹ nin ele, ọkpakinọn, ọne agbọn da he ele, ranmhude, ele iribhi ibo ọsi ọne agbọn nan, beji imẹn iyẹ rẹ ribhi ibo ọsi ọne agbọn nan.

OCTOBER 29–NOVEMBER 4

EMHIN NE GHANLẸN NE RIBHI BAIBO | JOHN 18-19

“Jesu Da Sọsali Ọbhi Ẹmhọanta”

(John 18:36) Jesu da wanniẹn ọlẹn yọle: “Agbejele nọnsẹmhẹn bha deba ọsi ọne agbọn nan. Sade ọne Ejele deba ọne agbọn nan, eguọmhandia nesẹmhẹn ha rẹ khọn nin mẹn, nin ibhokhan iJew hẹi mun mẹn. Ọkpakinọn, ọiyi ọne otọ nan Ejele nọnsẹmhẹn na vae.”

(John 18:37) Pilate ki da nọọn ọlẹn yọle: “Bhiriọ, ojie uwẹ khin?” Jesu da wanniẹn ọlẹn yọle: “Uwẹ tobuwẹ bhọ tale fo ghe ojie mẹn khin. Ebezẹle nan da biẹ mẹn, nin mẹn da vae bhi ọne agbọn nan hi, nin mẹn dọ sosali ọbhi ẹmhọanta. Ọrebhe nin emhọanta yẹẹ, ele ka mẹn ehọ.”

nwtsty study note ọsi Joh 18:37

sosali ọbhi: Bhi urolo iGreek, “nanrẹ sọsali ọbhi” emhin hi mar·ty·reʹo, ọsali da yi mar·ty·riʹa, la marʹtys. Ene ọta nan wo mundia nin emhin ne bunbun bhi obọ iBaibo nan rẹ urolo iGreek gbẹn. Asabọ re ele tẹmhọn “nanrẹ wewe ẹmhọn,” “nanrẹ yọle ghe ẹmhọanta ọria tale,” bi “nanrẹ tẹmhọn ọria nọnsẹn.” Ọrẹyiriọ, uwedẹ nan rẹ noo ene ọta rẹman ghe emhin kpataki ne mundia nan hi “nin ọria rẹ sọsali ọbhi ẹmhọn nin ọle lẹn.” Jesu wo sọsali ọbhi ẹmhọanta nin ọle lẹnlẹn. Ọle da yẹ ha wewe ọle man ẹbho. Gbera ọnin, uwedẹ nin ọle rẹ ha nyẹnlẹn da rẹman ghe ẹmhọanta ribhi ọta akhasẹ bi ive rebhe nesi Aba ọle. (2Co 1:20) Ọta akhasẹ ne bunbun wo ha ribhi otọ rẹji Agbejele nọnsi Osẹnobulua bi Ojie nọn ha gbẹloghe bhi ọne Ejele. Deba ọnin, emhin ne bunbun ne ha ribhi uhi nin Osẹnobulua nabhi obọ iMoses gbe da yẹ rẹman emhin nin Mezaya da lu. Ẹghe nin Jesu rẹ vae bhi otọ, uwedẹ nin ọle rẹ nyẹnlẹn, bi uyumhin nin ọle yu da mun ene ọta akhasẹ rebhe sẹ. (Col 2:16, 17; Heb 10:1) Jesu da gene re ọta nin ole ta bi emhin nin ọle lu rẹ “sọsali ọbhi ẹmhọanta.”

ẹmhọanta: Ẹmhọanta nela iJesu ha tẹmhọn ọlẹn bhi enan? Ẹmhọanta rẹji iho nọnsi Jehova. Iho nọnsi Osẹnobulua nọn ghe Jesu, nin ọmọn nọnsi David, dẹ ha yi Ojie bi Ojohẹn bhi Agbejele nọnsọle. (Mt 1:1) Jesu da tale ghe, ọkpa bhi uhọnmhọn-emhin nọn zẹle nin ọle da vae bhi ọne agbọn nan, ọle hi, nin ọle dọ wewe ẹmhọanta rẹji ọne Agbejele nin. Uhọnmhunje nọn sẹnian, ọle ẹhi yẹ wewe man inẹn Jesu ọkuẹsẹ a biẹ ọle. Bhi ọne asọn nan biẹ iJesu bhi Bethlehem bhi Judea, ẹhi da yẹ wewe uhọnmhunje nọn sẹnian.—Lu 1:32, 33; 2:10-14.

(John 18:38a) Pilate da nọọn ọlẹn yọle: “Be hi ẹmhọanta?”

nwtsty study note ọsi Joh 18:38a

Be hi ẹmhọanta?: Pilate wo gheghe ha nọọn “be hi ẹmhọanta?” Ọiyi ọne ẹmhọanta nin Jesu tẹmhọn ọlẹn, ọle ha mhọn bhi ọkhọlẹ. (Joh 18:37) Sade iPilate gene ho nin ọle lẹn ẹmhọanta nọn, Jesu ha rẹ wanniẹn ọlẹn. Asabọ miẹn ghe ranmhude iPilate bha rẹọbhi ẹmhọn nin Jesu tale, ọle zẹ nin ọle da nọọn ọne inọnta nan. Ebi ọle rẹ ọne inọnta ha ta hi “Ẹmhọanta? Be a kuẹ tie ọle ẹmhọanta? A imiẹn ẹmhọanta!” Pilate bhọ bha mundia nin Jesu wanniẹn ọlẹn. Ọle wo nọọn ọne inọnta nan fo, ọle da dagbare ha bu ene iJew bhi ole.

Guanọ Emhin Oriọn ne Ghanlẹn

(John 19:30) Ẹghe nin ọle rẹ re unun so ọne ayọn nọn khekhe a, Jesu da yọle: “A lu ọle fo!” Ọle ki gbe uhọnmhọn ke otọ, ọle da gbẹtin sotọ.

nwtsty study note ọsi Joh 19:30

ọle da gbẹtin sotọ: La “ọle da yu; ọle bha yẹ ha hiẹnhiẹn.” Ukpọta iGreek nan noo bhi enan hi pneuʹma. Ebi ọ mundia nan hi “ẹlinmhin” (spirit). Ọkpakinọn, bhi ọne ulọnlẹn nan, emhin nọn mundia nan hi “uhiẹnhiẹnmhin.” Bhi eji Mark bi Luke da gbe ọne okha nan (Mr 15:37 bi Lu 23:46), ukpọta iGreek natiọle ek·pneʹo ele noo. Ebi a re ek·pneʹo ta hi “nanrẹ hiẹnhiẹn sotọ.” Ọnan zẹle, bhi Mr 15:37 bi Lu 23:46, a da yọle ghe Jesu da “yu.” Beji study note nan gbẹn rẹkhan Mr 15:37 bi Lu 23:46 tale, asabọ yẹ yọle ghe iJesu da “hiẹnhiẹn sotọ.” Ẹbho eso yọle ghe ikpọta iGreek nan noo bhi ọne ulọnlẹn nan, rẹman ghe, nin Jesu rẹ ha sun, ọle da gbẹtin sotọ. Ranmhude, ọle lu emhin rebhe ne khẹke ọle fo, ọle da ze egbe obọ, nin uu re ọle. Jesu gene wo re ọkhọle rebhe rẹ yu nin mhan.—Isa 53:12; Joh 10:11.

(John 19:31) Beji a miẹn ghe ukpẹdẹ Imuegbe nọn, ọ bha khẹke nin ene olinmhin ha ribhi okhun eran bhi ẹdẹ iSabbath (ranmhude ọne ukpẹdẹ iSabbath da ha yi ukpẹdẹ iSabbath nọn khua). Ene iJew da taman iPilate nan guọghọ ele oẹ a, yẹ mun ene olinmhin kpanọ.

nwtsty study note ọsi Joh 19:31

ọne ukpẹdẹ iSabbath da ha yi ukpẹdẹ iSabbath nọn khua: Rẹ na bhi ọsemuan bhi ẹdẹ Friday rẹ sẹbhi ọsemuan bhi ẹdẹ Saturday, ọle hi ukpẹdẹ Sabbath ọsi ene iJew. Deba ọnin, a ha lu iluemhin ọsi Anagbera fo bhi ukpẹdẹ Nisan 14, ukpẹdẹ nọn rẹkhan ọlẹn (Nisan 15) ki ha yi ukpẹdẹ isabbath. Ukpẹdẹ nọn ki rẹ khin nin Nisan 15 dẹ fiọ, ọne ukpẹdẹ ki ha yi ukpẹdẹ isabbath. (Le 23:5-7) Ukpẹdẹ Nisan 15 ha dẹ fiọ bhi ukpẹdẹ isabbath bhi ọne uzana nin, ọ ki tiẹ ọle ukpẹdẹ iSabbath nọn khua. Ukpẹdẹ iFriday Nisan 14, ọle iJesu yu. Bhiriọ, ukpẹdẹ nọn rẹkhan ọlẹn da ha yi ukpẹdẹ iSabbath nọn khua. Rẹ na bhi ukpe 29 C.E. rẹ sẹbhi 35 C.E., ukpe 33 C.E. ọkpa Nisan 14 de fiọ bhi ẹdẹ iFriday. Ọnan da gene rẹ mhan lẹn ghe ukpẹdẹ iNisan 14, 33 C.E., ọle iJesu yu.

Baibo Nan Ha Tie

(John 18:1-14) Ọle ki ta ene emhin nan fo, Jesu bi edibo nesọle da khian gbera Iyala ọsi Kidʹron ha khian eji ogba ha ye. Ọle bi edibo nesọle da nabhi ẹkẹ ọle. ² Ejayenan, Judas nọn ha mun ọlẹn khiẹn da yẹ lẹn eji ele ye, ranmhude Jesu ka wo deba edibo nesọle ko bhi enin khẹ. ³ Bhiriọ Judas da ne eyokhọnlẹn, egbanegbe ọsi ene ọhẹn bi ene iPharisee a khian enin. Ele da ne orukpa bi emhin okhọnlẹn rẹkhan egbe. ⁴ Jesu ki lẹn fo emhin rebhe ne da sunu ji ọle. Ọle da dagbare bhi odalo yẹ nọọn ele yọle: “Họbhọ ibha guanọ?” ⁵ Ele da wanniẹn ọlẹn yọle: “Jesu nin Naz·a·reneʹ.” Ọle da taman ele yọle: “Imẹn hi ọle.” Bhi ọne ẹghe nan, Judas nọn mun ọlẹn khiẹn da yẹ deba ele mundia. ⁶ Ẹghe nin Jesu rẹ yọle, “Imẹn hi ọle,” ele da si egbe diọ bhi ikeke yẹ de ọbhi otọ. ⁷ Bhiriọ, Jesu da gbo kie nọọn ele: “Họbhọ ibha guanọ?” Ele da yọle: “Jesu nin Naz·a·reneʹ.” ⁸ Jesu da wanniẹn ele yọle: “Imẹn taman bha ghe imẹn hi ọle. Bhiriọ, ahamiẹn imẹn bha guanọ, bha ji ene ikpea nan ha khian.” ⁹ Ọnan da mun ẹmhọn nin ọle tale sẹ, nọn yọle: “Bhi ẹwẹ ẹbho rebhe nin uwẹ ne nin mẹn, imẹn bha yu ọkpa bhọ a.” ¹⁰ Ẹghenin, Simọn Peter, nọn ha mhọn agbada, da yo ọle dagbare rẹ. Ọle da re ọne agbada rẹ hian ehọ nọn ribhi obera ọsi igbọn ọsi ọne ojohẹn sibhọ re. Malchus hi elin ọsi ọne igbọn. ¹¹ Ọkpakinọn, Jesu da taman iPeter yọle: “Re ọne agbada bhi ẹkpa nọnsole. Imẹn ida be yẹ wọn ukpu nin ọne Aba mun nin mẹn?” ¹² Ẹghenin, ene eyokhọnlẹn, ọne ọkakulo bi ene egbanegbe ọsi ene iJew da mun iJesu, yẹ gba ọle. ¹³ Ele da ka mun ọlẹn ha khian eji Anʹnas ye, ranmhude, ọle hi aba okhuo iCaʹia·phas, nọn ha yi ojohẹn bhi ọne ukpe nin. ¹⁴ Bhi ọsi ẹmhọanta, Caʹia·phas taman ene iJew ghe emhin nọn ha mhẹn ele bhi egbe nọn sade okpea ọkpa yu nin ene ẹbho.