Uwẹ Be Rẹ Lẹn?

Be udo-ekẹn nan manọn nan miẹn bhi Babilọn bhi ẹghe ẹdẹlẹ, bi uwedẹ nan rẹ ha manọn ele rẹ rẹman yẹ ghe ẹmhọanta emhin ne ribhi Baibo khin?

ERIA ne gua otọ emhin fẹghe da miẹn udo-ekẹn ne bunbun nan manọn bhi Babilọn bhi ẹghe ẹdẹlẹ nan noo rẹ bọn ọne agbaẹbho. Beji okpea ọkpa nọn gua otọ emhin fẹghe natiọle Robert Koldewey tale, eranlẹn a ha noo rẹ manọn ene udo nan bhi “olele ọsi ọne agbaẹbho, bhi eji ele ha da miẹn ekẹn nọn mhẹn bi eran . . . ne bunbun rẹ ha kuẹ ọbhọ.”

Eria ne gua otọ emhin fẹghe yẹ miẹn emhin nọn rẹman ghe ekhẹn govamẹnt ọsi Babilọn yẹ noo ene eranlẹn rẹ lu emhin ọhanabẹ. Okpea ọkpa natiọle Paul-Alain Beaulieu nọn man emhin bhi yunivasity ọsi Toronto, nọn yẹ manman lẹn okha bi urolo ọsi ibhokhan Asiria da yọle: “Ebe ne bunbun ọsi ibhokhan Babilọn rẹman ghe, ojie nọnsele gbuhi ghe, ọria nọn hi ki rẹ khin nọn bha mun ekpẹn nanlẹn, la rẹ ẹlo nọn ghanlẹn ghe emhin ne khiale, a ki mun ọlẹn fi ọbhi ẹkẹ ọne eranlẹn nin ọle to a bhi enin.” Bhi ọsi ijiẹmhin, ebe ọkpa nan gbẹn bhi ẹghe nin Nẹbukadnẹza nin Ojie rẹ ha gbẹloghe da yọle: “Fuẹn ele a, tuẹ ele a, mun ele kpọn bhi eranlẹn, . . . nin ele ha to bhi enin . . . ji ele ha zẹ ighogho kua, bha muno ele ọbhi eranlẹn nin ele yu bhi enin.”

Ọnan ye man le re ebi a gbẹn ọbhi Daniel uhọnmhọnlẹn nọnzi 3. Beji ọne Baibo nan rẹman, Nẹbukadnẹza nin Ojie da man udede amanzẹ nan re golu lu mundia bhi eji a tiọle Dura bhi olele ọsi ọne agbaẹbho. Ẹghe nin Shẹdrak, Mẹshak, bi Abẹdnigo ne yi ibhokhan Hibru rẹ yọle ghe ele ida deuhọnmhọnre nin ọne amanzẹ, ẹkẹ da wo manman ha khọ Nẹbukadnẹza, rẹ sẹbhọ ghe, ọle da je “nan fie ọbhi ọne eranlẹn, beji ọ ha da re igba ihinlọn to gbera beji ọ ka to sẹ khẹ,” yẹ mun ene ikpea “fi ọbhi ọne uwa eranlẹn nọn manman wo ha to.” Ẹhi nọnsi Osẹnobulua da hinmhin ele bhi ọne eranlẹn.—Dan. 3:1-6, 19-28.

© The Trustees of the British Museum. Licensed under CC BY-NC-SA 4.0. Source

Ene udo-ekẹn nan miẹn bhi Babilọn yẹ rẹman ghe ẹmhọanta emhin ne ribhi Baibo khin. A gbẹn emhin ọbhi ene bunbun bhi ene udo-ekẹn rẹ ha gẹn ọnojie. Ọkpa bhi emhin nan gbẹn ọbhọ khọnan: “Nẹbukadnẹza nin Ojie ọsi Babilọn . . . Ẹguare nin mẹn nin Ojie nọn khua tobọle bọn . . . Ji ọria nọn na bhi ulin-uwa nọnsẹmhẹn vae gbẹloghe bhọ rẹ sẹbhi ighegheghe.” Ọne ẹmhọn nan nin ọle tale wo manman khọ ẹmhọn nan gbẹn ọbhi Daniel 4:30. Bhi enin Nẹbukadnẹza da ha dẹgbọ yọle: “Ọnan ibe yi Babilọn nọn khua nin mẹn tobọmhẹn bọn nin ẹgbẹ-uwa ọsi ọnojie, nin mẹn re ahu nọnsẹmhẹn bọn, rẹ re uyi ji ejele nọnsẹmhẹn?”