Ebi Baibo Rẹ Tọ Sẹbhi Ẹghe Nọnsẹmhan Yẹ

Arẹmiẹn ghe ebe ẹdẹlẹ nan rẹ gbẹn Baibo ọsi ọhẹnhẹn bha tọ sẹbhi ẹghe nọnsẹmhan, Ọta nọnsi Jehova bha yulua. Be rẹ mhan rẹọbhọ ghe ẹmhọn ne ribhi Baibo nin ọhẹnhẹn, ọle yẹ ribhi Baibo nin mhan tie ẹlẹnan?

ẸBHO DA KIE HA GBẸN ỌLẸN ỌBHI EBE ỌBHEBHE

Bhi Uhi nin Osẹnobulua na bhi obọ Mozis gbe nin ibhokhan Izrẹl, ọle da yọle nin ene ijie re obọ nọnsele rẹ kie gbẹn ẹmhọn ne ribhi ebe Uhi.a Ọnan deba ebe zẹ nin obọ Baibo nan re urolo Hibru gbẹn da tọ sẹbhi ẹghe nọnsẹmhan. (Deuteronomy 17:18) Osẹnobulua da yẹ yọle nin ibhokhan Livai gbega ọne ebe Uhi, ele ha yẹ ha re ọle man ẹbho emhin. (Deuteronomy 31:26; Nehemiah 8:7) Ẹghe nin ibhokhan Izrẹl ki rẹ na bhi imun kiere, usun ẹbho ne gbẹn ebe da zegbere. A da ha tiele Sofẹrim. Ebi Sofẹrim mundia nan hi, ọgbẹn-ebe la akọwe. (Ezra 7:6, fẹ ebi a gbẹn ọbhi otọle) Ene eria nan da wo gbẹn ẹmhọn ne ribhi ebe ọsi Genesis rẹ sẹbhi Malachi ọbhi ebe ne bunbun.

Ebe 27 ne ribhi obọ Baibo nan re urolo Grik gbẹn kii? Eso bhi etuegbe nesi Jesu Kristi bi edibo eso nesi Jesu bhi ore nin ohẹnhẹn, ele Osẹnobulua noo rẹ gbẹn ele. Beji akọwe ne ha gbẹn ebe bhi otọ Izrẹl lu, edibo nesi Jesu bhi ẹghe ẹdẹlẹ da wo yẹ ha gbẹn ẹmhọn ne ribhi ene ebe nan ọbhi ebe ebhebhe. (Kolose 4:16) Arẹmiẹn ghe Daioklishian nin ojie ọsi Rom, bi eria ebhebhe rẹ wo dọnmhegbe nin ele rẹ tuẹ ebe rebhe nin Kristiẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn ha noo a, ene bunbun bhi ebe Baibo nin ele gbẹnẹn sẹyẹ ribhọ rẹ sẹbhi ẹlẹnan.

A yẹ zedu ebe Baibo nin edibo nesi Jesu gbẹn diọbhi urolo ebhebhe. Eso bhi urolo ẹdẹlẹ nan zedu ele diọ hi: Amenia, Kọptik, Ẹtiopik, Jọjian, Latin, bi Siriak.

EBE BAIBO ẸDẸLẸ NAN NOO RẸ ZEDU BAIBO DIỌBHI UROLO EBHEBHE

Ebe Baibo ẹdẹlẹ ne bunbun ribhọ ẹlẹnan. Ọkpakinọn, ene ebe nan mhọn ijeso nin ẹmhọn ne ribhọ da dikẹ. Bhiriọ, be imhan ha rẹ lẹn yẹ ebe gene ha ribhi Baibo nin ọhẹnhẹn?

Bhi ọsi ijiẹmhin, ji a man yọle, ọman-emhin taman ibhokhan isiku 100 nin ele gbẹn emhin nọn ribhi ebe nọnsọle diọbhi ebe nọnsele. Aharẹmiẹn ebe ọsi ọne ọman-emhin yulua, ọle dẹ sabọ re ebe ọsi ene ibhokhan rẹ lẹn ebe ha ribhi ebe nọnsọle. Aharẹmiẹn ene ibhokhan dobọ bhi ijeso kẹkẹ bhi ebe nin ele gbẹn, ele rebhe ida wo dobọ bhi ijanlẹn ọkpa. Iriọ yẹ nọn, ẹbho ne fẹ otọ Baibo ghe dẹ sabọ fẹ ebe Baibo ẹdẹlẹ ne bunbun ghe. Ọnan ki rẹkpa ele rẹ daghe eji ẹbho ne gbẹn ele dagbare da dobọ. Ele ki yẹ sabọ lẹn ebe khẹke nọn ha ribhọ.

Mhan dẹ wo sabọ rẹọbhọ ghe ẹmhọn ne ha ribhi Baibo nin ọhẹnhẹn, ele yẹ ribhi Baibo nin mhan tie ẹlẹnan. Bhi ebe nin okpea ọkpa nọn gua otọ Baibo, natiọle F. F. Bruce gbẹn, ọle da yọle: “Emhin ne bunbun ribhọ ne rẹman ghe ẹmhọn ne ribhi ebe ọsi Matiu rẹ sẹbhi Arẹman gba. Ebe ne bunbun ribhọ nan gbẹn bhi ẹghe ẹdẹlẹ nin ẹbho imuan ẹmhọn ne ribhi ẹkẹ ọle, arẹmiẹn emhin imanman ribhọ ne rẹman ghe ẹmhọn ne ribhi ẹkẹ ọle gba. Sade ọkpa bhi ene ebe nan, ọle ebe ọsi Matiu rẹ sẹbhi Arẹman khin, ọria soso ida muan ẹmhọn ne ribhi ẹkẹ ọle.”

Ebe Baibo Ẹdẹlẹ Nan Re Urolo Grik Gbẹn: Bhi egbẹghe ukpe 1853 rẹ sẹbhi 1881, ikpea eva ne gua otọ Baibo da koko ebe Baibo ẹdẹlẹ ne bunbun kugbe. Ele da fẹ ele ghe yẹ re ele lẹn ebe ha ribhi ebe nọnsi Matiu rẹ sẹbhi Arẹman beji a rẹ ka gbẹn ele tee. Elin ọsi ene ikpea hi B. F. Westcott bi F.J.A. Hort. Ebe Baibo ẹdẹlẹ nin ene ikpea nan koko kugbe, ọle Esali Jehova rẹ zedu Baibo nin ele zedu ọle bhi egbẹghe ukpe 1950. Ele da yẹ noo ebe Baibo ẹdẹlẹ ebhebhe nan gbẹn bhi egbẹghe ukpe 125 C.E. rẹ sẹbhi 300 C.E. Rẹ na bhi ẹghe nin ele rẹ zedu ọne Baibo nin, a kie miẹn ebe Baibo ẹdẹlẹ ne bunbun. Sẹyẹ, eria bii Nestle bi Aland, bi agbotu bọsi United Bible Societies yẹ koko ebe Baibo ẹdẹlẹ kugbe, nan ha sabọ rẹ zedu Baibo. Emhin ọgbọn nan kie dọ lẹn otọle ribhi ebe nin ele koko kugbe. Ene emhin nan rebhe a rẹ kie zedu ọne Baibo nan.

Ene ebe Baibo ẹdẹlẹ nan koko kugbe, ele rẹkpa mhan rẹ lẹn ghe ẹmhọn ne ribhi ulọnlẹn eso bhi Baibo bọsi King James Version, bha khẹkẹ ne ha ribhọ. Ene ẹmhọn bha deba ẹmhọn nin Osẹnobulua noo eria rẹ gbẹn, eria eso tobele ne ele ba ọle. Ene ẹmhọn nan iribhi Baibo eso. Ọkpakinọn, ranmhude a ki ka gha ẹmhọn ne ribhi Baibo ọbhi ulọnlẹn kẹkẹ fo bhi egbẹghe ukpe 1550, a bha yẹ ho nan zagha ọle a. Ọnan zẹle nan da zẹ ene ulọnlẹn nin emhin soso iye obọ. Ene ulọnlẹn khenan: Matiu 17:21; 18:11; 23:14; Mak 7:16; 9:44, 46; 11:26; 15:28; Luk 17:36; 23:17; Jọni 5:4; Iwẹnna 8:37; 15:34; 24:7; 28:29; bi Rom 16:24. Bhi ọne Baibo nan, a re iyaman (—) ọbhi ene ulọnlẹn nan, yẹ gbẹn emhin ọbhi otọle.

Emhin ne bunbun ribhọ ne rẹman ghe ẹmhọn nan gbẹn ba Mak 16:8, ẹmhọn ne ribhi Mak 16:9-20, bi ẹmhọn ne ribhi Jọni 7:53–8:11 bha deba ẹmhọn ne ha ribhi Baibo nin ọhẹnhẹn. Ranmhude ọnan, ene ẹmhọn nan iribhi ọne Baibo nan.

Ikpọta nin ene gua otọ Baibo yọle a noo bhi Baibo nin ọhẹnhẹn, ọle a noo bhi ọne Baibo nan. Bhi ọsi ijiẹmhin, bhi ebe Baibo ẹdẹlẹ ne bunbun, inian a rẹ gbẹn ẹmhọn ne ribhi Matiu 7:13: “Rẹkhan ọne igeti nọn dia kekeke, ranmhude, igeti nọn dia gbodo, nọn mhọn odẹ nọn bhiabhia, ugbekhuelo ọ khian.” Sokpan, ẹbho eso ne zedu Baibo da re “igeti nọn dia gbodo” sibhi ẹmhọn ne ribhi ọne ulọnlẹn nan re. Ọkpakinọn, a da dọ guanọ otọle kere ghe ene ẹmhọn nan gene ha ribhi Baibo nin ọhẹnhẹn. Ọnan zẹle nin ene ẹmhọn nan da ribhi ọne Baibo nan. Ije ebhebhe yẹ ribhọ nin emhin ne dia inian da sunu, ọkpakinọn, ikikẹ nọn ribhi enin bha manman lu uhọnmhọn-emhin, ranmhude ọ bha fi ebi a tẹmhọnlẹn denọ.