Ota Nin Eria Ne Tie Ebe Nesẹmhan Nọọn

Esali Jehova be re ikhunmhun la agbede nan re emhin nan ne bhi aranlẹn rẹ lu?

Ewanniẹn kpataki rẹji ọne inọnta nin hi, Esali Jehova imun aranlẹn. Aharẹmiẹn ghe uwedẹ kẹkẹ ẹbho rẹ ghe aranlẹn nan si ọbhi egbe, mhan rẹọbhọ ghe uhi nọnsi Osẹnobulua rẹji aranlẹn ida sabọ fidenọ. Ọreyiriọ, inọnta ne bunbun ki wo zegbere ranmhude a ki sabọ ne emhin bhi ẹkẹ aranlẹn rẹ lu ikhunmhun. Sẹyẹ, a ki sabọ ne emhin bhi ẹkẹ ene emhin nan ne bhi aranlẹn rẹ lu ikhunmhun bi agbede. Ahamiẹn ghe Kristiẹn zilo ọle si ọle dẹ re ọne ikhunmhun la agbede nọn dia iriọ, ọ iyi elele la ọkhẹnan nọn ribhọ ọkpa ọle ha ria ẹmhọn olẹn, ọ yẹ khẹke nin ọle ria ẹmhọn ebi Baibo tale rẹji ọne ẹmhọn bi ebi ọ ha rẹ rẹso ikolu nin ọle bi Osẹnobulua Nọn Kokhun Nẹ ko mhọnlẹn yẹ.

Ebi Baibo tale rẹji aranlẹn wo khia bhi ẹlo. Nin mhan rẹ sabọ lẹn otọle, ji mhan fẹ ebi Baibo, okha ẹdẹlẹ, bi ẹbho ne lẹn ẹlo ikhunmhun tale rẹji ọne ẹmhọn nan.

Osẹnobulua nin Jehova da taman Noah nin aba mhan nọn khua ghe, ẹlo nọn ghanlẹn ọkhẹke nan rẹ ha ghe aranlẹn. (Genesis 9:3, 4) Akizẹbue, Osẹnobulua da gbuhi nin ibhokhan Izrẹl nin ele rẹ lẹn ghe, ẹlo nọn ghanlẹn ọ yẹ khẹke nin ele rẹ ha ghe aranlẹn. Ọle da yọle: “Ahamiẹn okpea nọn hi ki rẹ khin nọn nabhi ulin uwa ọsi Izrẹl vae la ọriọbhe nọn hi ki rẹ khin . . . le aranlẹn soso, mẹn dẹ gene denọ ẹlo nọnsẹmhẹn da ọne ọria nọn le aranlẹn.” Obhokhan Izrẹl nọn bha re obọ rẹkhan ọne uhi nan dẹ sabọ re ọne olukhọ nin ọle lu nan sin ibhokhan Izrẹl nekẹle. Bhiriọ, Osẹnobulua da yọle: “Mẹn dẹ hian ọlẹn fia sibhi ẹwẹ ẹbho nesọle re.” (Leviticus 17:10) Akizẹbue, bhi ikolo nin etuegbe nesi Jesu bi ene ewanlẹn do bhi Jerusalẹm, ele da gbe ọne uhi yọle nin ọrebhe ‘rẹban aranlẹn.’ Beji ọ rẹ khẹke nin ọria rẹban igboghẹ bi iga-ẹbọ, iriọ ọ yẹ rẹ khẹke nin ọria rẹban aranlẹn.—Acts 15:28, 29.

Be a re ọle ta nan rẹ “rẹban” aranlẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn? Ebi a re ọle ta hi, Kristiẹn ida le aranlẹn soso, ọne a nyẹn la ọne a bha nyẹn; sẹyẹ, ele ida le elanmhẹn nin a bha da ọle aranlẹn. Yẹ deba ọnin, ele ida le ebale nin a re aranlẹn nyẹn, bi udu aranlẹn nan nyẹn. Ele ha le aranlẹn bhi ene uwedẹ nan nọn hi ki rẹ khin, ọ ki rẹman ghe ele gbobọrauhi nọnsi Osẹnobulua.—1 Samuel 14:32, 33.

Emhin nin okpea ọkpa natiọle Tertullian (ore nọnzi eva bi ọne ọzea bhi ẹghe nan rẹ biẹ Jesu fo) gbẹn rẹman ghe, ẹbho ne bunbun bhi ẹghe ẹdẹlẹ bha ha riale ghe emhin ọbe nọn nan rẹ ha le aranlẹn. Sokpan ẹbho eso da ha mun ohoghe gbe Kristiẹn bhi ọne ẹghe nin ghe, ele le aranlẹn. Tertullian ki gbẹn ebe rẹ rẹman ghe ohoghe ene ẹbho bhale, ọle da sounun ulin-uwa kẹkẹ ne wọn aranlẹn rẹ ve akovẹn. Ọle da yẹ yọle ghe, ẹbho eso ribhọ bhi ẹghe ẹdẹlẹ ne ire unun sibhi aranlẹn re. Ọ da yọle: “Ele ha ribhi eji a da lu arẹman, ele ki dọ ha da aranlẹn ọsi elu-emhin-ebe nan gbono an, . . . ranmhude ele rẹọbhọ ghe ọ dẹ gbe emianmhẹn ọwa nin ele khọnmhọn.”

Ene emhin nin (aharẹmiẹn ghe ibhokhan Romu eso yọle ghe ele noo ene aranlẹn rẹ hinmhin egbe) iyi emhin nọn khẹke nin Kristiẹn ha lu. Ibhokhan Romu da ha mun ebale nin aranlẹn ye nin Kristiẹn ọsaje rẹ dọnmhẹn ele. Tertul­lian da ki yọle beji a miẹn ghe, Kristiẹn ile aranlẹn ọsi elanmhẹn soso, be ki re ele rẹọbhọ ghe aranlẹn ọsi eria ele ha ki ha le?

Ẹbho ne bunbun ẹlẹnan bha riale ghe emhin ọbe nọn nan rẹ mun aranlẹn sade dọkitọ yọle nin ele mun aranlẹn. Arẹmiẹn ghe Esali Jehova iguanọ nin ele yu, ele wo dọnmhegbe rẹ ha re obọ rẹkhan uhi nin Jehova gbele rẹji aranlẹn. Bhiriọ, be imhan ha ki rẹ re obọ rẹkhan uhi nọnsi Osẹnobulua rẹji aranlẹn yẹ ẹlẹnan?

Ẹghe nan rẹ khọn okhọn ọsi Hitler fo, ekhẹn dọkitọ da manman ha si aranlẹn nin ẹbho. Sokpan Esali Jehova lẹnmhin ghe uhi nọnsi Osẹnobulua bha re obọ bhi emhin nọn sẹriọ. Mhan yẹ wo rẹọbhi ọne uhi nin rẹ sẹbhi ẹlẹnan. Sokpan, uwedẹ nan ki rẹ ha re ikhunmhun nin ẹbho ki wo fidenọ. Ẹlẹnan nian, ọ iyi aranlẹn ọkpa a ki re nin ẹbho. Ekhẹn dọkitọ sabọ sẹn aranlẹn diọbhi obọ enẹn, bhiriọ, ele ki sabọ re obọ ọkpa bhi ene emhin nin ele sẹn nin ọria. Ene obọ enẹn hi: (1) red cell (obọ nọn gian); (2) white cell (obọ nọn khọn emianmhẹn bhi egbe); (3) platelet (obọ nọn re aranlẹn khi); (4) plasma (amẹn nọn ribhi aranlẹn). Emianmhẹn nin ọria khọnmhọn dọkitọ ghe rẹ lẹn ọnela ele ha re nin ọria bhi ẹwẹ ene emhin enẹn nan. Ele ha ki sabọ sẹn obọ ọkpa bhi aranlẹn re nin ọtuọnkpa, ele ki sabọ re obọ nekẹle nin eria ebhebhe ne khọnmhọn. Esali Jehova lẹnmhin ghe, uhi nọnsi Osẹnobulua bha re obọ ọbhọ nan rẹ ha mun aranlẹn la nan rẹ re obọ ọkpa bhi ene emhin enẹn ne ribhi aranlẹn. Uhi nin Baibo gbele rẹji aranlẹn nin ele re obọ rẹkhan, sẹ wo manman gbega ele bhi emianmhẹn ne bunbun bii, hepatitis bi AIDS nan miẹn bhi aranlẹn.

Beji a miẹn ghe, a ki sabọ noo ene emhin nan ne bhi aranlẹn rẹ lu ikhunmhun, inọnta kẹkẹ ki wo zegbere rẹji ene ikhunmhun bi agbede nan. Be a rẹ noo ene ikpe emhin enẹn yẹ rẹ lu ikhunmhun? Be ha sabọ rẹkpa Kristiẹn lẹn si ọle dẹ re ene ikhunmhun nan la si ọle ida re?

Emhin ne bunbun, ele ribhi aranlẹn. Ọkpa bhi ene emhin enẹn natiọle plasma, a ha wa ọle yi ijan 10, amẹn ribhi obọ 9 bhi ẹkẹ ọle. Ọne plasma nan mhọn emhin kẹkẹ ne rẹkpa egbe nọnsẹmhan khọn emianmhẹn. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọle mhọn emhin nin ebo tiọle albumin. Ọne albumin nan, unan protein nọn, nọn rẹkpa aranlẹn khili. Ekhẹn dọkitọ sabọ sẹn ọne protein nan sibhi plasma re rẹ lu ikhunmhun nin ẹbho. Bhi ọsi ijiẹmhin, ele re ọle lu ikhunmhun nin ẹbho nin aranlẹn manman si ele bhi egbe re. Sẹyẹ, ẹgheso dọkitọ dẹ sabọ re unan protein ọbhebhe natiọle globulin bhi plasma bhi aranlẹn ọsi ẹbho nin egbe nọnsele mhọn ọne ahu rẹ khọn emianmhẹn, rẹ lu agbade nin ẹbho ne khọnmhọn ọne emianmhẹn. A yẹ sabọ noo unan protein nekẹle nan ne bhi plasma rẹ lu ikhunmhun kẹkẹ. Ọne ijiẹmhin nin mhan sounun ọlẹn nan rẹman ebi a rẹ sabọ noo ọkpa (plasma) bhi ene emhin enẹn ne ribhi aranlẹn rẹ lu ikhunmhun kẹkẹ yẹ.a

Beji a rẹ sabọ ne emhin bhi ẹkẹ plasma rẹ lu ikhunmhun bi agbede kẹkẹ, iriọ a yẹ rẹ sabọ ne emhin bhi ene obọ nekẹle ọsi aranlẹn (red cells, white cells, platelets) rẹ lu emhin kẹkẹ. Bhi ọsi ijiẹmhin, a dẹ sabọ ne emhin nin ebo tiọle interferons bi interleukins bhi ẹkẹ white blood cell rẹ khọn emianmhẹn eso nin ẹbho kẹ mun, bi emianmhẹn natiọle kansa. Yẹ deba enin, ikhunmhun eso yẹ ribhọ nin ekhẹn dọkitọ noo emhin bhi ẹkẹ aranlẹn rẹ lu nian. Ene ikhunmhun nan iyi ene emhin enẹn nin mhan tẹmhọnlẹn ne ribhi aranlẹn, sokpan, emhin eso nan ne bhi ene emhin a rẹ lu ele. Bhiriọ, ọ be khẹke nin Kristiẹn noo ene ikhunmhun nan ne emhin eso bhi ẹkẹ emhin nan ne bhi aranlẹn lu? Mhan ida taman ọria ebi ọle ha zẹ bhi ọne ẹmhọn nan. Baibo bha wo taman mhan unan ikhunmhun nọn khẹke nin ọria ha le. Sokpan ọdeọde ha tobọle re ọkhọle nọnsọle zẹ bhi ọne ẹmhọn nan, beji a ha da miẹn ghe ọle bha ria ikolu nin ọle bi Osẹnobulua ko mhọnlẹn a.

Ẹbho eso sabọ rẹ zẹ ghe ele ida re ikhunmhun soso nan ne emhin bhi ẹkẹ aranlẹn lu, ranmhude ele rẹọbhọ ghe, ọne uhi nin Osẹnobulua gbele nọn yọle ghe nin mhan rẹban aranlẹn rẹman ghe, ọ bha khẹke nin ele noo ikhunmhun nan re emhin bhi ẹkẹ aranlẹn lu hiehie. Ele yọle ghe, uhi nan gbe nin ibhokhan Izrẹl yọle ghe, nan ‘biri aranlẹn [nọn hi ki rẹ khin kua] bhi otọ.’ (Deuteronomy 12:22-24) Be ọne uhi nin ki rẹ rẹtẹ ikhunmhun nan noo emhin nan re bhi aranlẹn rẹ lu yẹ? Ọkuẹsẹ a sabọ lu ikhunmhun natiọle gamma globulin, nọn sabọ re aranlẹn khili, a ki si aranlẹn bhi egbe ọsi ọria, sẹn ọne aranlẹn, yẹ ne emhin bhi ẹkẹ ọle rẹ lu ọne ikhunmhun. Beji a miẹn ghe, aranlẹn ọsi ọria nọn rẹ khẹke nan biri kua a noolo rẹ lu ọne ikhunmhun, Kristiẹn eso sabọ rẹ yọle ghe ele ida noo ọle, beji ele ida ka mun aranlẹn la ọkpa bhi ene emhin enẹn ne ribhi ẹkẹ aranlẹn. Ọkhẹke nin mhan mun ekpẹn nin ẹbho ne zẹ ghe ele ida le ikhunmhun ne dia iriọ.

Krisitiẹn eso sabọ rẹ zẹ ghe ele dẹ le ọne ikhunmhun. Ele yẹ yọle ghe ele ida ka mun aranlẹn la red cell, white cell, platelet, bi plasma. Sokpan, ele dẹ ka nan re ikhunmhun nan re emhin nan ne bhi ẹkẹ ene emhin enẹn bhi aranlẹn lu. Ọrẹyiriọ, ikhunmhun eso ribhọ nan noo ene emhin enẹn lu nin ele ida ka re. Bhi ọsi ijiẹmhin, Kristiẹn ọkpa sabọ rẹ re agbede ọsi gamma globulin, sokpan ọle ida ka re agbede nan noo emhin nan re bhi ẹkẹ red la white cell lu. Bezẹle nin Kristiẹn eso da zẹ ghe, ele dẹ sabọ re ikhunmhun la agbede nan noo emhin nan re bhi ẹkẹ aranlẹn lu?

Uhọnmhọn-ọta nọn yọle, “Questions From Readers” bhi The Watchtower ọsi June 1, 1990 tẹmhọn ebi emhin natiọle protein bhi ẹkẹ plasma rẹ na aranlẹn ọsi okhuo nọn hanmhan nabhi ẹkẹ egbe ọsi ọmọn nin ọle hanmhan yẹ. Ọne uwedẹ nan, ọle emhin ne rẹkpa egbe khọn emianmhẹn rẹ na egbe okhuo nọn hanmhan nabhi aranlẹn ọsi ọmọn nọn ri ọle bhi ẹkẹ. Red cell, ele mun ahoho nan hiẹnhiẹn ọbhi ẹkẹ egbe na aranlẹn. Ene ribhi egbe ọsi okhuo nọn hanmhan dikẹ bhi ọsi ọmọn nọnsọle. Ele ha ki wẹnna fo bhi ẹkẹ egbe ọsi ọne ọmọn, ene cell ki yu. Ene cell ne yu ki na ukhuru-ọmọn nabhi egbe ọsi ọne okhuo, yẹ na egbe ọsi ọne okhuo dagbare. Ranmhude ọnan, Kristiẹn eso yọle ghe, beji a miẹn ghe, emhin ne ribhi ẹkẹ aranlẹn ọsi okhuo nọn hanmhan sabọ na egbe nọnsọle nabhi ẹkẹ aranlẹn ọsi ọmọn nọnsọle, ghe, ele dẹ sabọ yẹ le ikhunmhun nan noo emhin nan ne bhi ẹkẹ plasma la cell lu.

Ọnin be rẹman ghe, beji a miẹn ghe ọria ha tobọle zẹ si ọle dẹ re ikhunmhun nan noo emhin nan re bhi aranlẹn lu, ghe ọne ẹmhọn bha lu uhọnmhọn emhin? Eye, ọ wo lu uhọnmhọn emhin! Ọ wo khia bhi ẹlo ebi ọkhẹke nin Kristiẹn zẹ rẹ lu bhi ọne ẹmhọn nan. Ebi mhan sẹ ta rẹman ghe, Esali Jehova soso ida mun aranlẹn la ene emhin enẹn nan ne bhi aranlẹn. Baibo yọle nin Kristiẹn ‘rẹban emhin nan rẹ ze ji ẹbọ, bi aranlẹn, bi igboghẹ.’ (Acts 15:29) Sokpan, ahakimiẹn ghe ẹmhọn ikhunmhun la agbede nan noo emhin nan ne bhi ẹkẹ ene emhin enẹn nan ne bhi aranlẹn lu zegbere, ọkhẹke nin Kristiẹn zilo ọne ẹmhọn dinmhin nọnsẹn, yẹ nan erọnmhọn ji Jehova, ọle kuẹ zẹ ebi ọle ha lu.

Ikhunmhun nọn gbe emianmhẹn ẹjẹje, ọle ẹbho ne bunbun kẹ wo re, aharẹmiẹn ghe, ele dẹ sabọ miẹn ọkhẹnan bhọ. Iriọ ọ yẹ dia rẹji aranlẹn nan si ọbhi egbe. Ọrẹyiriọ, ọ iyi ene ọkhẹnan nan ha sabọ miẹn bhọ ọkpa Kristiẹn ghe, ọkuẹsẹ ọle zẹ ikhunmhun nin ọle ha re. Ọ yẹẹ Esali Jehova rẹ re ikhunmhun nọn mhẹn. Bhiriọ, ọkuẹsẹ ele zẹ ikhunmhun nin ele ha re, ele ki ka ria ẹmhọn elele la ọkhẹnan nin ele ha sabọ miẹn bhọ. Ọkpakinọn, ọkuẹsẹ ele zẹ si ele dẹ re ikhunmhun nan noo emhin nan re bhi aranlẹn lu la si ele ida re, ele ki ka guanọ otọ ebi Baibo tale rẹji ọne ẹmhọn, bi ebi ele zẹ ha rẹ rẹso ikolu nin ele bi Osẹnobulua, Nọn Re Iẹnlẹn Nin Ẹbho, ko mhọnlẹn yẹ.—Psalm 36:9.

Kristiẹn dẹ miẹn erọnmhọn bhọ sade ele rẹọbhi ebi ọkpa bhi ene gbẹn ebe nọnsi Psalms tale, nọn yọle: “Osẹnobulua nin Jehova hi ovuẹn bi ugue; Ọle re uyi nin ẹbho, yẹ rẹkpa ẹbho. Jehova ida je emhin nọn mhẹn soso da gbera ẹbho ne ga nọnsẹn. Eo Jehova . . . , eghọnghọn hi ọsi ọne ọria nọn mun udu nyan uwẹ”!—Psalm 84:11, 12.

[Ebi a gbẹn ọbhi otọle]

[Ẹkpẹti]

INỌNTA ESO NIN UWẸ HA SABỌ NỌỌN DỌKITỌ LE

Sade a khian lu ọpreshọn nin uwẹ la a yọle ghe a dẹ re ikhunmhun nin uwẹ nan noo emhin nan re bhi aranlẹn lu, nọọn yọle:

Ọrebhe ne ha deba wẹnna bhi egbe mẹn be lẹn ghe ọkpa bhi Esali Jehova mẹn khin, ghe ebi hi ki rẹ sunu, mẹn yọle ghe nan hẹi si aranlẹn (aranlẹn, red cell, white cell, platelets, la plasma) mẹn bhi egbe?

Ahamiẹn ghe ikhunmhun nan noo plasma, red la white cell, la platelet lu a guanọ nan re nin uwẹ, nọọn yọle:

Ọkpa bhi ene emhin enẹn ne ribhi ẹkẹ aranlẹn a be rẹ lu ọne ikhunmhun? Ọ ha yi iriọ, be a re bhi ẹkẹ ọle rẹ lu ọle?

Eka bhi ọne ikhunmhun nan a guanọ nan re mẹn? Be a ha rẹ re ọle nin mẹn yẹ?

Ahamiẹn ghe ọkhọle nọnsẹmhẹn kale nin mẹn re ọne ikhunmhun nan noo emhin bhi ẹkẹ aranlẹn lu, ọkhẹnan nela ọ ha sabọ si ji mẹn?

Ahakimiẹn ghe ọkhọle nọnsẹmhen bha ka nin mẹn re ọne ikhunmhun nan noo emhin bhi ẹkẹ aranlẹn lu, ikhunmhun ọbhebhe nela ribhọ nan ha sabọ re nin mẹn?

Mẹn ha ki zilo ọne ẹmhọn nan fo, ẹghela mẹn ha rẹ taman uwẹ ebi mẹn zẹle?