Uwẹ Dẹ Sabọ Ha Mhọn Ọne Izebhudu Ghe Jehova Dẹ Rẹkpa Uwẹ Bhi Ẹghe Ọkakale

1-2. (a) Be idia nọnsẹmhan bi ọsi ibhokhan Ju ne fikiere bhi Jerusalẹm rẹ khọ egbe yẹ? (b) Sounun bhi ọkakale eso nin ibhokhan Ju kuẹlo da. (Fẹ ọne ẹkpẹti ghe nọn yọle, “Ẹghe Ọsi Hegai, Zẹkaraya Bi Ẹzra.”)

UWẸ be kpokpo egbe ba ẹmhọn ẹghe odalo ẹgheso? Asabọmiẹn uwẹ iyẹ mhọn iwẹnna, bhiriọ, uwẹ ki da ha kpokpo egbe ba ebi uwẹ ha rẹ ha gbẹloghe azagba-uwa nọnsẹ yẹ. Sẹyẹ uwẹ sabọ rẹ ha kpokpo egbe ba ẹmhọn ebe ha sunu ji azagba-uwa nọnsẹ ranmhude uwedẹ nin ene gbẹloghe rẹ si ozughu, la uwedẹ nan rẹ ha kpokpo mhan ranmhude iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua nin mhan lu. Uwẹ be kuẹlo da ọkpa bhi ene ọkakale nan? Ọ ha yi riọ, uwẹ dẹ wo manman miẹn elele sade uwẹ luẹ ẹmhọn ebi Jehova rẹ rẹkpa ibhokhan Izrẹl yẹ bhi ẹghe nin ele rẹ kuẹlo da ọkakale ne sẹnian.

² Ọ da khẹke nin ibhokhan Ju ne mọn da nyẹnlẹn bhi Babilọn ha mhọn urẹọbhọ nọn ziẹn da Osẹnobulua, nin ele rẹ sabọ fikeke gbe emhin nin ele mhọn, bi emhin ne ribhi otọ Babilọn nin ele rẹ sọnyẹnmhẹn, yẹ kpanọ ha khian agbaẹbho nin ene bunbun bhi ẹwẹ ele bha manman lẹn. Ọ bha bue nin ele sẹ uwa beji ọ munhẹn ha nọghọ ele rẹ miẹn ebi ele ha rẹ ha gbẹloghe azagba-uwa nọnsele. Ene ha gbẹloghe da ha si ozughu. Rẹ deba ọnin, agbaẹbho ne nẹga ele da ha kpokpo ele. Bhiriọ, ọ da ha nọghọ eso bhi ẹwẹ ele rẹ denọ ẹlo ọbhi uwa oga nọnsi Jehova nin ele kie ha bọn. Ranmhude ọnan, bhi egbegbe ukpe 520 B.C.E., Jehova da je akhasẹ nesọle nin Hegai bi Zẹkaraya, nin ele dọ rẹkpa ene ẹbho rẹ kie ha mhọn ọyaya. (Hag. 1:1; Zech. 1:1) Beji mhan da luẹ, izebhudu nin ene akhasẹ rẹ nin ele wo gene wẹnna. Ọkpakinọn, ọ da gbo khẹke nan re izebhude nin ene ibhokhan Ju, beji ebe sẹbhi ikpe 50 ki gbera. Ẹzra nọn manman fuẹlo ebi a rẹ gbẹn ebe uhi yẹ, da na bhi Babilọn vae bhi Jerusalẹm dọ re izebhudu nin ene ẹbho. Ọle da taman ele nin ele mun oga ẹmhọanta kalo bhi iẹnlẹn.—Ezra 7:​1, 6.

3. Inọnta nela mhan da zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan? (Proverbs 22:19)

³ Beji ọta akhasẹ ọsi Hegai bi ọsi Zẹkaraya rẹ rẹkpa ẹbho nesi Osẹnobulua rẹ sabọ mun udu nyan Jehova bhi ẹghe ọkakale, ele dẹ yẹ rẹkpa mhan ẹlẹnan rẹ mun udu nyan Jehova bhi ọkakale nọn hi ki rẹ khin nin mhan kuẹlo da. (Tie Proverbs 22:19.) Beji mhan ha rẹ ha zilo nyan uhọnmhunje nọnsi Osẹnobulua nin Hegai bi Zẹkaraya wewe bi ijiẹmhin ọsi Ẹzra, mhan dẹ re ewanniẹn ọbhi ene inọnta nan: Be ene ọkakale nin ibhokhan Ju kuẹlo da rẹ rẹso ele yẹ? Bezẹle nọn da khẹke nin mhan mun iho nọnsi Jehova kalo bhi iẹnlẹn nọnsẹmhan sade mhan kuẹlo da ọkakale? Be imhan ha rẹ sabọ manman ha mhọn izebhudu da Jehova yẹ bhi ẹghe ọkakale?

EBI ỌKAKALE RẸ RẸSO IBHOKHAN JU NE NA BHI BABILỌN VAE YẸ

4-5. Be re ibhokhan Ju miẹn ghe, ele bha yẹ ha mhọnlẹn ọyaya bhi iwẹnna nin ele rẹ ha bọn uwa oga?

⁴ Ẹghe nin ibhokhan Ju rẹ fikie vae bhi Jerusalẹm, ele wo ha mhọn ẹsọn ne bunbun bhi obọ. Ele da wo jẹje kie bọn ukhuo izọese nọnsi Jehova, yẹ gba ayotọ ọsi ọne uwa oga. (Ezra 3:​1-3, 10) Ọkpakinọn, ọne ọyaya nan nin ele ha mhọn bha miẹn eji ọ sẹ. Bezẹle? Rẹ deba ọne uwa oga nin ele ha bọn, ọ da khẹke nin ele bọn uwa nọnsele, mun ugbo, yẹ ha gbẹloghe azagba-uwa nọnsele. (Ezra 2:​68, 70) Rẹ deba ọnan, eghian ele da ha kpokpo ele. Ele da mhanmhanlẹn nin ele rẹ mun idobolo ọbhi ọne uwa oga nin ele kie ha bọn.—Ezra 4:​1-5.

⁵ Ọ da yẹ wo ha nọghọ ene ibhokhan Ju rẹ miẹn ebe ele ha rẹ ha gbẹloghe egbe, sẹyẹ, ene gbẹloghe da ha si ozughu. Bhi ọne ẹghe nan ibhokhan Pẹsia ki ha gbẹloghe otọ nọnsele. Beji Sairọs nọn ha gbẹloghe bhi otọ Pẹsia ki yu fo bhi ukpe 530 B.C.E., Cambyses nọn ki ha gbẹloghe da ha ho nin ọle khọn ibhokhan Ijipt miotọ. Beji ọle mun ọkhọnlẹn bu ibhokhan Ijipt, asabọmiẹn eyokhọnlẹn nesọle da yọle nin ibhokhan Izrẹl muno ebale bi amẹn nin ele, yẹ re uwa nin ele dia. Ọnan da re emhin kie manman ha nyọn ibhokhan Izrẹl bhi egbe. Ẹghe nin Derayọs I nin ugbẹloghe ki sẹ ọle bhi egbe rẹ munhẹn ha gbẹloghe, ẹbho da wo ha sọtẹ da ọne ugbẹloghe. Sẹyẹ, ozughu da wo vuọn ene agbaẹbho nin ọle ha gbẹloghe. Edandan iribhọ ghe, ene emhin nan dẹ re ene bunbun bhi ibhokhan Ju ha kpokpo egbe ba ẹmhọn ebi ele ha rẹ ha gbẹloghe azagba-uwa nọnsele yẹ. Ranmhude ene ọkakale nan nin ele bha rẹ re ẹlo ọi, eso bhi ẹwẹ ele da ha riale ghe, ọne ẹghe bha sẹ sẹ nin ele rẹ kie bọn uwa oga nọnsi Jehova.—Hag. 1:2.

6. Beji Zechariah 4:​6, 7 rẹman, ọkakale ebhebhe nela ibhokhan Ju kuẹlo da? Izebhudu nela Zẹkaraya re nin ele?

⁶ Tie Zechariah 4:​6, 7. Rẹ deba ọkakale nin ene gbẹloghe ha si, bi uwedẹ nin nin iẹnlẹn rẹ ha nọghọ ele, ele da yẹ ha kuẹlo da ekpokpo. Bhi ukpe 522 B.C.E., eghian ele da sabọ mun idobolo ọbhi ọne uwa oga nin ele ha bọn. Ọkpakinọn, Zẹkaraya da ji ele lẹn ghe, Jehova dẹ noo ẹlinmhin nọn khiale nọnsọle rẹ re idobolo nọn hi ki rẹ khin kie nin ele. Bhi ukpe 520 B.C.E., Derayọs nin Ojie da ji ele da kie dọ ha bọn ọne uwa oga, yẹ re igho re iyobọ nin ele. Ọle da yẹ yọle ghe, nin ene gọvanọ ne gbẹloghe bhi enin re iyobọ nin ele.—Ezra 6:​1, 6-10.

7. Elele nela ibhokhan Ju miẹn beji ele mun ẹmhọn iho nọnsi Jehova kalo bhi iẹnlẹn nọnsele?

⁷ Rẹ na bhi obọ Hegai bi Zẹkaraya, Jehova da ve nin ẹbho nesọle ghe, ọle dẹ rẹkpa ele sade ele mun ẹmhọn uwa oga nọnsọle kalo bhi iẹnlẹn nọnsele. (Hag. 1:​8, 13, 14; Zech. 1:​3, 16) Izebhudu nin ene akhasẹ re nin ele da rẹkpa ele rẹ kie munhẹn ha bọn ọne uwa oga bhi ukpe 520 B.C.E. Ọ bha sẹ ikpe isẹn nin ele rẹ bọn ọlẹn fo. Ranmhude ibhokhan Ju mun ẹmhọn iho nọnsi Jehova kalo bhi iẹnlẹn arẹmiẹn ele kuẹlo da ọkakale, Jehova da rẹkpa ele rẹ miẹn ebi ele ha rẹ ha gbẹloghe egbe, yẹ rẹkpa ele rẹ sabọ manman sikẹ ọle. Ranmhude ọnan, ele da sabọ re eghọnghọn ha ga Jehova.—Ezra 6:​14-16, 22.

MUN IHO NỌNSI OSẸNOBULUA KALO

8. Be ẹmhọn nọn ribhi Haggai 2:4 ha rẹ rẹkpa mhan rẹ mun iho nọnsi Jehova kalo bhi iẹnlẹn yẹ? (Yẹ fẹ ebi a gbẹn ọbhi otọle ghe.)

⁸ Beji ekpokpo nọn khua rẹ ha sire, ọ manman wo khẹke nin mhan ye uhọnmhunje nin Jesu je mhan le re, nin mhan rẹ ha tẹmhọn Osẹnobulua man ẹbho. (Mark 13:10) Ọkpakinọn, ọ sabọ rẹ ha nọghọ mhan rẹ denọ ẹlo ọbhi iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua sade ọ nọghọ mhan rẹ miẹn ebi mhan ha rẹ ha gbẹloghe egbe, la sade a kpokpo mhan. Be ha rẹkpa mhan rẹ sabọ mun ẹmhọn Agbejele kalo bhi iẹnlẹn nọnsẹmhan? Ọle hi, nin mhan rẹ ha mhọn ọne izebhude ghe “Jehova nọn nyan ene eyokulo”b ri mhan bhi ikeke. Ọle dẹ rẹkpa mhan sade mhan mun ẹmhọn Agbejele kalo gbera ẹmhọn egbe mhan. Bhiriọ, emhin soso iribhọ nọn ha re mhan ha mun ofẹn.—Tie Haggai 2:4.

9-10. Be ẹmhọn nin Jesu tale bhi Matthew 6:33 rẹ munsẹ yẹ bhi egbe okhuo bi ọdọ ọkpa?

⁹ Bha ji mhan fẹ ijiẹmhin ọsi okhuo bi ọdọ ọkpa ghe ne lu iwẹnna ọsi ọkanẹfan. Oleg bi Irina c a tie ele. Beji ele kpanọ fo dọ ha rẹkpa bhi agbotu nan da guanọ urẹkpa, ẹki nọn re igho nin ele bha yẹ ha do, ranmhude uwedẹ nin emhin rẹ ha khọ bhọ bhi agbaẹbho nọnsele. Arẹmiẹn bhi ebe sẹbhi ukpe ọkpa ele bha ha mhọn iwẹnna kpataki nin ele ha lu, Jehova da wo ha rẹkpa ele. Sẹyẹ, ibhio ele da ha rẹkpa ele ẹgheso. Be rẹkpa ele rẹ sabọ ziẹngbe ene ọkakale nan? Oleg nin egbe ka rẹ manman lọ da yọle: “Iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua nin mhan wo re ẹghe nọnsẹmhan ha lu da rẹkpa mhan rẹ denọ ẹlo ọbhi ebe lu uhọnmhọn emhin nẹ bhi iẹnlẹn.” Beji ọle bi okhuo rẹ ha guanọ iwẹnna, ele da sẹyẹ ha noo ẹghe nọnsele bhi iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua.

¹⁰ Beji ele na bhi iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua vae ẹdọkpa, ele da kere ghe a muno ẹkpa eva nin ebale vuọn khẹ ele. Idiake nọnsele da taman ele ghe ọmọẹ ele nọn manman sikẹ ele muno ọlẹn ji ele. Rẹ na bhi eji ọne ọmọẹ ele ye rẹ sẹbhi eji ele ye dẹ sẹbhi ikpọwala 160. Oleg da yọle: “Bhi ọne ukpẹdẹ nin, mhan da gbo kie daghe ebi Jehova rẹ manman gbẹloghe mhan yẹ, bi ebi ibhio mhan bhi agbotu rẹ ji ẹmhọn mhan da rẹtẹ ele. Ebi idia ọsi eguọmhandia nesi Jehova hi ki rẹ khọ sẹ yẹ, mhan mhọn ọne izebhudu ghe, Jehova ida fikeke gbe ele ghẹdẹ.”—Matt. 6:33.

11. Be imhan ha sabọ re ẹlo ọ i, sade mhan mun iho nọnsi Jehova kalo?

¹¹ Jehova guanọ nin mhan wo denọ ẹlo ọbhi iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua ranmhude ọnan da miẹn iẹnlẹn ọsi eria fan. Beji mhan ka tẹmhọnlẹn bhi uduọle nọnzi 7, Hegai da taman ene ẹbho nin ele munhẹn ha wẹnna bhi uwa oga nọnsi Jehova. Jehova da ji ele lẹn ghe, ele ha lu iriọ, ọle dẹ nan erọnmhọn nin ele. (Hag. 2:​18, 19) Mhan dẹ yẹ sabọ ha mhọn ọne izebhudu ghe, Jehova dẹ nan erọnmhọn nin mhan sade mhan mun ọne iwẹnna nin ọle mun nin mhan kalo bhi iẹnlẹn.

EBI MHAN HA RẸ SABỌ MANMAN HA MUN UDU NYAN JEHOVA YẸ

12. Bezẹle nọn da khẹke nin Ẹzra bi ibhokhan Ju ne rẹkhan ọlẹn ha mhọn urẹọbhọ nọn ziẹn?

¹² Bhi ukpe 468 B.C.E., Ẹzra bi usun nọnzeva ọsi ibhokhan Ju da na bhi Babilọn ha vade Jerusalẹm. Ọ dẹ khẹke nin ele ha mhọn urẹọbhọ nọn ziẹn beji ele ha da sabọ khian ọne okhian nan. Uwedẹ nọn imhẹn hiehie ele da na. Sẹyẹ, ele dẹ muno siliva bi golu nin ọne ojie muno nin ele rẹkhan egbe, nan ha noo bhi ọne uwa oga. Ọnan dẹ sabọ re oyi mundia khẹ ele bhi uwedẹ. (Ezra 7:​12-16; 8:31) Rẹ deba ọnin, ele da dọ lẹn kere ghe, okhẹnan bhọ ribhi Jerusalẹm tobọle. Ikpeata ẹbho ki ha nyẹnlẹn bhi ọne agbaẹbho, sẹyẹ ogbe bi geti ne ribhi ọne agbaẹbho iyẹ mhẹn. Be imhan ha sabọ miẹn luẹ bhi obọ Ẹzra rẹji nan rẹ manman ha mun udu nyan Jehova?

13. Be Ẹzra rẹ sabọ ha mhọn izebhudu da Jehova yẹ? (Yẹ fẹ ebi a gbẹn ọbhi otọle ghe.)

¹³ Ẹzra daghe ebi Jehova rẹ rẹkpa ẹbho nesọle yẹ bhi ẹghe edọnmhẹn. Asabọmiẹn Babilọn Ẹzra ha ye bhi ukpe 484 B.C.E., ẹghe nin Ahazuirọs nin Ojie rẹ yọle nan gbono ibhokhan Ju rebhe a ne ribhi odotọ ugbẹloghe ọsi Pẹsia. (Esther 3:​7, 13-15) Iẹnlẹn ọsi Ẹzra bi ọsi ibhokhan Ju rebhe da ha ribhi okhẹnan. Ẹghe nin ele rẹ họn ẹmhọn ebi ọne ojie tale, ele da wo manman ha kpokpo egbe, rẹ sẹbhọ ghe ele bha yẹ le ebale. Sẹyẹ, ele da ha viẹ beji ele rẹ ha bhii Jehova nin ọle rẹkpa ele. (Esther 4:3) Ria ẹmhọn ebi egbe dia Ẹzra bi ibhokhan Ju nekẹle yẹ, bhi ẹghe nin ele ki rẹ lẹn ghe, ẹbho ne rẹ mhanmhanlẹn nan gbono ele a, ele a ki gbono a. (Esther 9:​1, 2) Asabọmiẹn uwedẹ nin Jehova rẹ rẹkpa ele bhi ọne ẹghe ọkakale nan mun Ẹzra egbe ọbhi otọ khẹ emhin ne da sunu bhi ẹghe odalo, yẹ manman re ọle ha mhọn ọne izebhudu ghe Jehova dẹ gbega ẹbho nesọle.d

14. Emhin nela obhio mhan nin okhuo luẹ nin ọle rẹ miẹn urẹkpa nọnsi Jehova bhi ẹghe ọkakale?

¹⁴ Mhan ha daghe ebi Jehova rẹ rẹkpa mhan yẹ bhi ẹghe ọkakale, ọ ki rẹkpa mhan rẹ ha mhọn ọne izebhudu ghe, ọle dẹ yẹ rẹkpa mhan bhi ẹghe odalo. Bha ji mhan fẹ ijiẹmhin ọsi obhio mhan nin okhuo natiọle Anastasia ghe nọn nyẹnlẹn bhi obọ ọsi East bhi Europe. Ọle da zobọ bhi iwẹnna nin ọle ha lu ẹghe nin ẹbho nin ele ko wẹnna rẹ ha sua ọle ọbhọ nin ọle deba ibo ọkpa bhi ahinmhin-ibo. Ọle da yọle: “Ọne ẹghe nan hi ẹghe ọhẹnhẹn bhi iẹnlẹn nọnsẹmhẹn nin mẹn bha rẹ ha mhọn igho soso bhi obọ.” Ọle da yẹ yọle: “Mẹn da nan erọnmhọn ji Jehova. Bhi ọsi ẹmhọanta, ọle da wo gbẹloghe mẹn. Ahamiẹn ọ kie sunu ghe imẹn iyẹ mhọn iwẹnna, ofẹn ida ha mun mẹn. Ahamiẹn Aba mẹn nọn ribhi okhun gbẹloghe mẹn ẹlẹnan, ọle dẹ yẹ gbẹloghe mẹn ewiẹ.”

15. Be rẹkpa Ẹzra rẹ manman ha mun udu nyan Jehova? (Ezra 7:​27, 28)

¹⁵ Ẹzra wo miẹn urẹkpa nọnsi Jehova bhi iẹnlẹn nọnsọle. Edandan iribhọ ghe, ene ẹghe nin Jehova rẹ rẹkpa Ẹzra nin ọle ria eria nyan rẹkpa ọle rẹ manman ha mun udu nyan ọlẹn. Mhan fẹ ọta nin Ẹzra tale ghe. Ọle da yọle: “Obọ nọnsi Jehova nin Osẹnobulua nọnsẹmhẹn ri mẹn bhi egbe.” (Tie Ezra 7:​27, 28.) Igba ehan Ẹzra noo ẹmhọn ne sẹ inian bhi ebe Baibo nan tie mun elin nọnsọle.—Ezra 7:​6, 9; 8:​18, 22, 31.

16. Idia eso nela mhan ha da sabọ manman daghe obọ nọnsi Jehova bhi iẹnlẹn nọnsẹmhan? (Yẹ fẹ ifoto ghe.)

¹⁶ Jehova dẹ sabọ rẹkpa mhan sade mhan ribhi idia nọn bha lẹkhẹ. Bhi ọsi ijiẹmhin, ahamiẹn mhan bhii ọwanlẹn nọnsẹmhan bhi isi iwẹnna nin ọle re ẹghe nin mhan rẹ sabọ yo usikoko nọn nẹ nọnsẹmhan, la taman ọlẹn ẹghe kẹkẹ nin mhan ha rẹ ha wẹnna beji mhan ha da sabọ ha yo ikolo oga nesẹmhan, isẹhoa khọnan nin mhan rẹ sabọ daghe obọ nọnsi Jehova bhi iẹnlẹn nọnsẹmhan. Uwedẹ nin Jehova ha rẹ re emhin khian sabọ rẹ han mhan ilo. Ọnan ki rẹkpa mhan rẹ manman ha mun udu nyan olẹn.

17. Be Ẹzra rẹ re idegbere man yẹ bhi ẹghe ọkakale? (Fẹ adudu nọn ribhi odalo ọle ghe.)

¹⁷ Ẹzra da bu Jehova bhi erọnmhọn nin Ọle rẹkpa ọle. Ẹghe nọn hi ki rẹ khin nin Ẹzra rẹ ha kpokpo egbe ba ẹmhọn ẹsọn nan mun nanlẹn, ọle ki degbere bu Jehova bhi erọnmhọn. (Ezra 8:​21-23; 9:​3-5) Ranmhude uwedẹ nin Ẹzra rẹ mun udu nyan Jehova, ene ẹbho da muegbe nin ele rẹ re iyobọ nanlẹn, yẹ re egbe khọkhọ ọle bhi uwedẹ nin ọle rẹ re urẹọbhọ man. (Ezra 10:​1-4) Ahamiẹn mhan kpokpo egbe ba ẹmhọn ebi mhan ha rẹ ha gbẹloghe egbe, la ebi mhan ha rẹ sabọ gbega azagba-uwa nọnsẹmhan yẹ, ọkhẹke nin mhan bu Jehova bhi erọnmhọn, yẹ ha mhọn ọne izebhudu ghe ọle dẹ ka mhan ehọ.

18. Be ha sabọ rẹkpa mhan rẹ manman ha mun udu nyan Jehova?

¹⁸ Ahamiẹn mhan degbere dọ guanọ urẹkpa bhi obọ Jehova, yẹ miẹn urẹkpa ọsi ibhio mhan ọbhi egbe, ọ ki rẹkpa mhan rẹ manman ha mun udu nyan Osẹnobulua. Obhio mhan nin okhuo natiọle Erika, nọn yẹ mhọn imọn ea wo ha mhọn ọne izebhudu ghe, Jehova dẹ gbẹloghe ọle aharẹmiẹn ọle ribhi ọkakale. Ọmọn nin ọle ha hanmhan da yu, sẹyẹ, ọ bha bue gbe, ọdọ ọle da yẹ yu. Ọle da ta ọnan rẹji emhin ne sunu ji ọle. Ọle da yọle: “Uwẹ ida sabọ lẹn ebi Jehova ha rẹ rẹkpa uwẹ yẹ tee. Urẹkpa dẹ sabọ vae bhi uwedẹ nin uwẹ bha rẹ re ẹlo ọi. Jehova sẹ wo noo emhin kẹkẹ nin imọẹ mẹn lu, bi ọta nin ele ta rẹ wanniẹn ene bunbun bhi erọnmhọn nọnsẹmhẹn. Mẹn ha tan ọkhọle a man imọẹ mẹn, ọ ki wo lẹkhẹ nin ele rẹ rẹkpa mẹn.”

MUN UDU NYAN JEHOVA RẸ SẸBHI ỌKPẸNLẸN

19-20. Be imhan miẹn luẹ bhi obọ ibhokhan Ju ne bha sabọ fikie vae bhi Jerusalẹm?

¹⁹ Mhan dẹ yẹ wo miẹn emhin kpataki luẹ bhi obọ ene ibhokhan Ju ne bha sabọ fikie vae bhi Jerusalẹm. Asabọmiẹn ghe idọmanlẹn, emianmhẹn, la ẹsọn ọsi azagba-uwa zẹle nin eso bha da sabọ fikie vae bhi Jerusalẹm. Ọrẹyiriọ, ele da wo ne emhin ne bunbun nan ha noo rẹ bọn ọne uwa oga nin ibhio ele ne vade Jerusalẹm. (Ezra 1:​5, 6) Ọ diabe ghe, ebe sẹbhi ikpe 19 rẹ gbera nin usun ọhẹnhẹn ọsi ibhokhan Ju fikie vae bhi Jerusalẹm, ene kẹre bhi Babilọn da sẹyẹ wo ha ne emhin ji ibhio ele bhi Jerusalẹm.—Zech. 6:10.

²⁰ Aharẹmiẹn mhan iyẹ sabọ lu eka nin mhan ka lu khẹ bhi oga nọnsi Osẹnobulua, mhan dẹ sabọ ha mhọn ọne izebhudu ghe, uwedẹ nin mhan rẹ dọnmhegbe rẹ sẹyẹ ha ga ọle ti ọle bhọ. Be imhan rẹ lẹn ọnan yẹ? Bhi ẹghe ọsi Zẹkaraya nin akhasẹ, Jehova da taman ọlẹn ghe, nin ọle re eso bhi golu bi siliva nin ibhokhan Ju ne ribhi imun ne re rẹ lu ukparu ọsi ojie. (Zech. 6:11) Ọne ukparu dẹ ha ye ele re ebi ele rẹ re ọkhọle rebhe rẹ zẹ emhin bhi obọ yẹ. (Zech. 6:14.) Mhan dẹ sabọ ha mhọn ọne izebhudu ghe, Jehova ida yelea ebi mhan rẹ dọnmhegbe rẹ ga ọle yẹ bhi ẹghe ọkakale.—Heb. 6:10.

21. Be ha rẹkpa mhan rẹ sabọ re izebhudu kuẹlo da ebe da sunu bhi ẹghe odalo?

²¹ Edandan iribhọ ghe bhi ọne ẹghe ọkike nan, mhan dẹ wo ha kuẹlo da ọkakale nin mhan bha rẹ re ẹlo ọi. Sẹyẹ, emhin bhọ sabọ rẹ khọ nẹ beji ọ ye nian. (2 Tim. 3:​1, 13) Ọrẹyiriọ, ọ bha khẹke nin mhan dọ ha kpokpo egbe gbe. Ye ọta nin Jehova taman ẹbho nesọle re bhi ẹghe ọsi Hegai. Ọle da yọle: “Mẹn ne ibha dia . . . Bha hẹi ji ofẹn mun bha.” (Hag. 2:​4, 5) Mhan dẹ yẹ sabọ ha mhọn ọne izebhudu ghe, Jehova dẹ wo ha rẹkpa mhan sade mhan bha zobọ bhọ rẹ ha lu iho nọnsọle. Mhan da ha re obọ rẹkhan ebi mhan luẹ bhi ọta akhasẹ ọsi Hegai bi Zẹkaraya, bi emhin nin mhan luẹ bhi obọ Ẹzra, mhan ki sabọ ha mhọn ọne izebhudu ghe, Jehova dẹ rẹkpa mhan bhi ọkakale nọn hi ki rẹ khin nin mhan ha kuẹlo da bhi ẹghe odalo.