Usẹn Ikpea—Bha Re Egbe Khọkhọ Mak Bi Timoti

1-2. Emhin nela ha rẹ sabọ re ọle nọghọ Mak bi Timoti rẹ zegbere dọ ga ibhio ele?

USẸN ikpea, bha be guanọ nin bha manman ha lu re alo bhi iwẹnna oga, yẹ ha rẹkpa ibhio bha bhi ẹkẹ agbotu? Edandan i ribhọ ghe uwẹ guanọ nin uwẹ lu iriọ. Ọ manman wo rẹ mhan ghọnghọn rẹ daghe usẹn ikpea ne bunbun ne wo muegbe nin ele rẹ ga ibhio ele! (Ps. 110:3) Ọkpakinọn, uwẹ dẹ sabọ kuẹlo da ọkakale. Uwẹ be siegbe re ikeke rẹ lu gbera eka nin uwẹ ka lu khẹ bhi iwẹnna oga ranmhude uwẹ bha lẹn ebi iẹnlẹn nọnsẹ ha diayẹ? Uwẹ be sẹ ka siegbe re ikeke khẹ rẹ lu iwẹnna nan mun nin uwẹ bhi ẹkẹ agbotu ranmhude uwẹ riale ghe uwẹ i da sabọ lu ọle? Ahamiẹn iriọ nọn, uwẹ i yi ọria ọhẹnhẹn nin ọnan sẹ ka sunu je.

² Mak bi Timoti yẹ wo kuẹlo da ọnọghọ nọn sẹriọ. Ọkpakinọn, ele bha ha siegbe re ikeke rẹ lu iwẹnna nan mun nin ele ranmhude ghe ele bha lẹn ebi iẹnlẹn nọnsele ha diayẹ, la ranmhude ghe ele bha guẹ ọne iwẹnna. Bhi ẹghe nin Pọl nin odibo bi Banabas rẹ tie Mak nin ọle dọ deba ele bhi okhian nin ọhẹnhẹn nin ele yo, asabọmiẹn Mak bi odede ọle ko ha nyẹnlẹn kugbe bhi uwa bhi ọne ẹghe nin. (Iwẹn. 12:​12, 13, 25) Mak da zẹ uwa nọnsele obọ, beji ọle ha da sabọ lu gbera eka nin ọle ka lu khẹ bhi iwẹnna oga. Bhi ọsi ọhẹnhẹn, ọle da diọbhi Antiọk. Akizẹbue, ọle da rẹkhan Pọl bi Banabas ha khian agbaẹbho ebhebhe ne manman ree. (Iwẹn. 13:​1-5) Asabọmiẹn Timoti yẹ wo ha deba ene biẹ ọle nyẹnlẹn bhi uwa beji Pọl tie ọle nin ọle dọ deba ọle bhi iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua. Arẹmiẹn obhokhan Timoti ha khin, sẹyẹ ọle i mhọn isẹlobhemhin, ọle bha ji ọnan re ọle ha siegbe re ikeke rẹ rẹkhan Pọl. (Yẹ fẹ 1 Kọrint 16:​10, 11 bi 1 Timoti 4:12.) Ọle da wo muegbe nin ọle rẹ rẹkhan Pọl. Ranmude ọne emhin nan nin ọle lu, ọle da wo miẹn erọnmhọn ne bunbun.—Iwẹn. 16:​3-5.

3. (a) Be mhan rẹ lẹn yẹ ghe ẹmhọn Mak bi Timoti wo ha ti Pọl bhọ? (2 Timoti 4:​6, 9, 11) (Yẹ fẹ ene ifoto ghe.) (b) Inọnta nela mhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

³ Mak bi Timoti da wo luẹ ebi a rẹ manman miẹn ẹsọn kẹkẹ yẹ bhi agbotu beji ele ribhi usẹn. Ebi ene usẹn ikpea nan lu wo manman ha ti Pọl bhọ rẹ sẹbhọ ghe akizẹbue, ọle da ha guanọ nin ele bu ọle re beji ọle ki lẹn ghe ọle dẹ kẹ yu. (Tie 2 Timoti 4:​6, 9, 11.) Ikpẹ nela Mak bi Timoti ha mhọnlẹn nọn manman ha ti Pọl bhọ? Be usẹn ikpea ha rẹ sabọ re egbe khọkhọ ele yẹ? Sẹyẹ, be usẹn ikpea ha rẹ sabọ miẹn elele yẹ bhi ibhude nọnsi Pọl?

RE EGBE KHỌKHỌ MAK—MUEGBE NIN UWẸ RẸ GA JEHOVA BI IBHIO Ẹ

4-5. Be Mak rẹ rẹman yẹ ghe ọle wo muegbe nin ọle rẹ ga ibhio ọle?

⁴ Beji ebe ọkpa rẹman, nan rẹ ga eria mundia nin, nan rẹ ha rẹkpa ele, aharẹmiẹn ọ bha lẹkhẹ nan rẹ lu iriọ. Mak wo re ijiẹmhin nọn gbale ọbhi otọ rẹji ọnan. Bhi ẹghe nin Pọl bha rẹ re Mak rẹkhan egbe bhi okhian nọnzi eva nin ọle yo, asabọmiẹn ọnan wo manman ba Mak bhi egbe. (Iwẹn. 15:​37, 38) Ọkpakinọn, ọnan bha re egbe lọ Mak rẹ ha ga ibhio ọle.

⁵ Mak da ka nin ọle rẹ rẹkhan obhio ọle nin Banabas dọ ga bhi eji ọbhebhe. Ikpe 11 ki gbera, Mak da deba ẹbho ne re iyobọ nin Pọl bhi ẹghe ọhẹnhẹn nan rẹ mun ọlẹn ọbhi ighan bhi Rom. (Filẹ. 23, 24) Bhi ọsi ẹmhọanta, ọne emhin nan nin Mak lu wo manman rẹso Pọl rẹ sẹbhọ ghe ọle da yọle Mak “wo manman ha re ikoudure nin mẹn.”—Kol. 4:​10, 11.

6. Be Mak rẹ miẹn elele yẹ nin ọle rẹ deba ibhio ọle ne deziẹn bhi oga ha gbẹghe? (Fẹ ebi a gbẹn ọbhi otọle ghe.)

⁶ Mak wo manman miẹn elele nin ọle rẹ ha deba ibhio ọle bhi oga gbẹghe. Mak ki sẹ deba Pọl gbẹghe bhi Rom, ọle da bu Pita nin odibo bhi Babilọn dọ deba ọle ha lu iwẹnna oga. Ele wo manman sikẹ egbe rẹ sẹbhọ ghe, Pita da tie ọle “Mak nin ọmọn nọnsẹmhẹn.” (1 Pita 5:13) Beji ele rẹ ko ha wẹnna kugbe, asabọmiẹn Pita wo gbe okha ọsi Jesu bi iwẹnna oga nin ọle lu man Mak, nin Mak ki dọ gbẹn ọbhi otọ bhi ebe nin ọle gbẹn.a

7. Be obhio mhan nin Seung-Woo rẹ re egbe khọkhọ Mak yẹ? (Yẹ fẹ ifoto ghe.)

⁷ Mak da wo ha lu re alo bhi iwẹnna oga nọnsi Jehova, yẹ wo ha sikẹ ibhio ọle ne deziẹn bhi oga. Be uwẹ ha rẹ sabọ re egbe khọkhọ Mak yẹ? Ahamiẹn ghe ihe nin uwẹ khu ọi bhi ẹkẹ agbotu bha sẹ sẹ uwẹ obọ, hẹi ji egbe lọ uwẹ, wo ha guanọ uwedẹ kẹkẹ nin uwẹ ha rẹ sabọ ha ga Jehova bi ibhio ẹ. Ọnan hi ebe sunu ji obhio mhan nin Seung-Woo, nọn ki yi ọwanlẹn bhi agbotu nian. Ẹghe nin ọle rẹ ha ribhi usẹn, ọle da ha re egbe khọkhọ ibhio ọle ne yẹ yi usẹn bii ọle bhi ẹkẹ agbotu. Eso bhi ene usẹn nan mhọn ẹsọn nan mun nin ele bhi ẹkẹ agbotu. Ọkpakinọn, Seung-Woo bha sẹ ha mhọnlẹn. Ọle ki da ha riale ghe a re ẹlo gbe ọle a. Bhiriọ, ọle da dọ taman ene ewanlẹn ebi emhin dia ọle yẹ bhi egbe. Ọkpa bhi ene ewanlẹn da taman ọlẹn nin ọle lu eka nin ọle ha sabọ lu rẹ ha ga ibhio ọle, aharẹmiẹn ẹbho i daghe emhin esili nin ọle lu ẹgheso. Ọne ibhude nan re nin Seung-Woo da re ọle zegbere ha rẹkpa ene ki dọmanlẹn bhi ẹkẹ agbotu, sẹyẹ, ọle da yẹ ha mun ibhio ọle eso yo ikolo oga. Beji ọle ki ha ria eria nyan ene emhin nan rebhe ne sunu ji ọle, ọle da yọle: “Mẹn wo dọ manman lẹn ebi a re ọle ta nan rẹ ha ga ibhio mhan. Mẹn da wo dọ manman miẹn eghọnghọn nọn nabhọre nin mẹn rẹ ha rẹkpa ẹbho.”

RE EGBE KHỌKHỌ TIMOTI—HOẸMHỌN IBHIO Ẹ

8. Bezẹle nin Pọl da zẹ Timoti nọn rẹkhan ọlẹn? (Filipai 2:​19-22)

⁸ Pọl da ha guanọ ọria nọn mhọn izebhudu nọn ha rẹkhan ọlẹn diọbhi agbaẹbho nin ọle ka yo nan da manman kpokpo ọle. Sailas da ha yi ọria nin ọhẹnhẹn nin ọle ka zẹ nọn rẹkhan ọlẹn. Okpea nọn mhọn isẹlobhemhin Sailas ha khin. (Iwẹn. 15:​22, 40) Akizẹbue, Pọl da yẹ zẹ Timoti nọn rẹkhan ọlẹn. Bezẹle nin Pọl da zẹ Timoti? Ranmhude, ẹbho wo ha tẹmhọnlẹn nọnsẹn bhi ẹkẹ agbotu. (Iwẹn. 16:​1, 2) Ọle yẹ wo ji ẹmhọn ẹbho da manman rẹtẹ ọle.—Tie Filipai 2:​19-22.

9. Be Timoti rẹ rẹman yẹ ghe ọle ji ẹmhọn ibhio ọle da gene rẹtẹ ọle?

⁹ Rẹ na bhi ẹghe ọhẹnhẹn nin Timoti rẹ deba Pọl ha lu iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua, ọle da wo rẹman ghe ọle manman ji ẹmhọn ẹbho da rẹtẹ ọle gbera egbọle. Ranmhude ọnan, Pọl da zẹ Timoti obọ bhi Bẹria, ranmhude ọle lẹnmhin ghe Timoti dẹ sabọ rẹkpa ibhio ọle ne la deba agbotu bhi enin. (Iwẹn. 17:​13, 14) Sailas yẹ ha ribhi Bẹria bhi ọne ẹghenin. Edandan i ribhọ ghe Timoti wo luẹ emhin bhi obọ ọle. Akizẹbue, Pọl da je Timoti ọkpa ha khian Tẹsẹlonaika nin ọle dọ rẹkpa ene Kristiẹn ne ribhi enin. (1 Tẹsẹ. 3:2) Rẹ na bhi ikpe 15, Timoti da luẹ ebi a re ọle ta nan rẹ “deba ene viẹ ha viẹ.” Ọle da wo ha re ẹkẹ-ẹjẹjẹ man ẹbho ne ha loya. (Rom 12:15; 2 Tim. 1:4) Be ibhio mhan nin usẹn ha rẹ sabọ re egbe khọkhọ Timoti yẹ?

10. Be obhio mhan nin Woo Jae rẹ luẹ rẹ ha ji ẹmhọn ẹbho da rẹtẹ ọle yẹ?

¹⁰ Obhio mhan nin okpea natiọle Woo Jae wo luẹ ebi ọle ha rẹ ji ẹmhọn ẹbho da rẹtẹ ọle yẹ. Ẹghe nin ọle rẹ ha ribhi usẹn, ọ da wo ha nọghọ ọle rẹ ha deba ibhio ọle ne ki wanre bhi ẹkẹ agbotu zilo. Utuẹmhin ọkpa ọle tuẹ ele gbera bhi Kindọn Họọ. Ọkpakinọn, ọwanlẹn ọkpa da taman Woo Jae nin ọle ha taman ele ebi ọle hoẹmhọnlẹn bhi egbele rẹ munhẹn ha ne ele talọ. Ọne ọwanlẹn da yẹ taman ọlẹn nin ọle ha ria eria nyan ebe ha sabọ ha ti ibhio ọle bhọ. Woo Jae da wo ha re obọ rẹkhan ọne ibhude nan re nanlẹn sade ọle ne ẹbho zilo. Woo Jae nọn yi ọwanlẹn ẹlẹnan nian da yọle: “Mẹn ki wo sabọ ne ọria nọn hi ki rẹ khin zilo nọnsẹn nian. Nin mẹn ki rẹ dọ sabọ ha lẹn ebi emhin dia ẹbho yẹ bhi egbe, ọ manman wo re mẹn ghọnghọn. Ọnan emhin nọn sẹ wo rẹkpa mẹn rẹ sabọ ha rẹkpa ibhio mhan nin mhan ko ga.”

11. Be ibhio mhan nin usẹn ikpea ha rẹ sabọ ha rẹkpa ibhio ele yẹ bhi ẹkẹ agbotu? (Yẹ fẹ ifoto ghe.)

¹¹ Ọ yẹ khẹke nin ene usẹn ha ji ẹmhọn ibhio ele da rẹtẹ ele. Ahamiẹn uwẹ ribhi ikolo oga, dọnmhegbe ha ne ọrebhe talọ. Nọọn ele ebi emhin dia ele yẹ bhi egbe, uwẹ ha yẹ ka ele ehọ beji ele rẹ ne uwẹ talọ. Beji bha rẹ ne egbe zilo, uwẹ sabọ rẹ dọ lẹn ebi uwẹ ha rẹ rẹkpa ele yẹ. Beji uwẹ rẹ lu iriọ, asabọmiẹn uwẹ ki dọ kere ghe okhuo bi ọdọ ọkpa ne dọmanlẹn guanọ urẹkpa rẹji ebi ele ha rẹ sabọ ha noo JW Library^® yẹ. La asabọmiẹn uwẹ dọ kere ghe, ele bha mhanmhanlẹn rẹ deba ọria soso wẹnna bhi inẹbho. Bhiriọ, uwẹ dẹ be sabọ rẹkpa ele rẹ lẹn ebi a rẹ noo JW Library^® yẹ bhi foni nọnsele? La uwẹ dẹ be sabọ mhanmhanlẹn rẹ deba ele wẹnna bhi inẹbho? Ahamiẹn uwẹ dọnmhegbe rẹ ha rẹkpa ibhio ẹ, ijiẹmhin esili uwẹ wo ha re ọbhi otọ bhi ẹkẹ agbotu.

EBI UWẸ HA SABỌ MIẸN LUẸ BHI IBHUDE NỌNSI PỌL

12. Be usẹn ikpea ha rẹ sabọ miẹn elele yẹ bhi ibhude nin Pọl re nin Timoti?

¹² Pọl da re ibhude nin Timoti nọn rẹkpa ọle rẹ ha mhọn iẹnlẹn esili, nọn yẹ rẹkpa ọle rẹ sabọ lu iwẹnna oga nọnsẹn. (1 Tim. 1:18; 2 Tim. 4:5) Ibha nin usẹn dẹ yẹ sabọ miẹn emhin luẹ bhi ibhude nin Pọl re nin Timoti. Be ọnan ha rẹ sabọ sunu yẹ? Tie ene ilẹta veva nin Pọl gbẹn ji Timoti bọsi ghe uwẹ a gbẹn ọlẹn je. Uwẹ ha yẹ fẹ ene uwẹ ha sabọ re obọ rẹkhan bhọ bhi iẹnlẹn. Bha ji mhan fẹ eso bhi ẹwẹ ele ghe.

13. Be mhan ha lu beji mhan ha da sabọ manman ha sun rẹkhan Jehova?

¹³ “Ha sasa bhi oga, ha khu ọbhọ nin uwẹ rẹ ha ga nọnsẹn.” (1 Tim. 4:7b) Ebi Pọl ha taman Timoti hi, nin ọle ha sun rẹkhan Jehova, yẹ ha lu ebe ti ọle bhọ. Ọkpakinọn, nin mhan rẹ sabọ ha sun rẹkhan Jehova, yẹ ha lu ebe ti ọle bhọ, ọ dẹ khẹke nin mhan manman wẹnna kaka. Bezẹle? Ọne ukpọta Grik nan zedu ọle diọbhi “ha sasa”, a kẹ wo noo ọle rẹ tẹmhọn ọria nọn runẹ nọn dọ ha lu isasa-egbe, beji ọle ha da sabọ runẹ nọnsẹn sade ẹghe nin ọle ha rẹ runẹ sẹle. Ọ wo khẹke nin ẹbho ne sẹ inian rẹban emhin nọn hi ki rẹ khin nọn ha sabọ de idobolo ji ele. Ọ yẹ khẹke nin mhan rẹban emhin nọn hi ki rẹ khin nọn ha sabọ de mhan idobolo, beji mhan ha da sabọ ha lu emhin ne ha rẹ mhan manman ha sikẹ Jehova.

14. Emhin nela khẹke nin mhan ha mhọn bhi ọkhọle sade mhan tie Baibo? Re ijiẹmhin ọbhọ.

¹⁴ Beji uwẹ rẹ dọnmhegbe rẹ ha luẹ Baibo, hẹi yelea ghe ranmhude uwẹ ho nin uwẹ sikẹ Jehova zẹle nin uwẹ da luẹ Baibo. Bhi ọsi ijiẹmhin, be uwẹ miẹn luẹ bhi okha nọnsi Jesu bi ọne usẹn okpea nọn fele nọn gbẹloghe? (Mak 10:​17-22) Ọne usẹn okpea wo rẹọbhọ ghe Jesu hi ọne Mezaya. Ọkpakinọn, ọne urẹọbhọ bha ziẹn sẹ nin ọle rẹ munhẹn ha rẹkhan Jesu. Ọrẹyiriọ, ‘ẹmhọn ọne okpea da yẹ wo ha yẹẹ’ Jesu. Uwedẹ nin Jesu rẹ re ẹkẹ-ẹjẹjẹ ne ọne okpea nan talọ bha be ti uwẹ bhọ? Ọ wo khia bhi ẹlo a ghe Jesu rẹ wo ha guanọ nin ọne okpea dọ ha ga Jehova yẹ ha ghọnghọn bhi iẹnlẹn. Uwedẹ nin Jesu rẹ wo hoẹmhọn ọne okpea nan rẹman ghe iriọ Jehova yẹ rẹ hoẹmhọn ọlẹn. (Jọni 14:9) Beji uwẹ ha rẹ ha ria ẹmhọn ọne okha nan, nọọn egbe ẹ, ‘Be mẹn ha lu rẹ manman sikẹ Jehova, yẹ ha ga ibhio mẹn nọnsẹn?’

15. Bezẹle nọn da khẹke nin usẹn okpea ha yi ijiẹmhin esili rẹji ọrebhe bhi agbotu? Re ijiẹmhin ọbhọ. (1 Timoti 4:​12, 13)

¹⁵ Ha yi “ijiẹmhin rẹji ene mhọn urẹọbhọ.” (Tie 1 Timoti 4:​12, 13.) Pọl da taman Timoti nin ọle guẹ rẹ ha tie ebe, yẹ ha man emhin nọnsẹn. Ọle da yẹ taman ọlẹn nin ọle ha mhọn oyẹẹ, urẹọbhọ bi nin ọle ha nyẹn iẹnlẹn nọn khiale. Bezẹle nin ọle da ta iriọ? Ebi ọria lu nin ẹbho daghe, ọle rẹso ẹbho nẹ gbera ebi ọne ọria ta. Nan man yọle ghe, a yọle nin uwẹ re ọta man bhi ikolo oga non ha rẹkpa ọrebhe rẹ ha lu re alo bhi iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua. Ahamiẹn uwẹ manman dagbare bhi inẹbho, ọ i da nọghọ uwẹ rẹ re ọne ọta nan man. Ranmhude ọrebhe bhi agbotu lẹn ghe uwẹ manman dagbare bhi inẹbho, ọ ki lẹkhẹ nin ele rẹ re obọ rẹkhan ebi uwẹ taman ele.—1 Tim. 3:13.

16. (a) Emhin isẹn nela ọkhẹke nin elasẹre lu beji ele ha da sabọ ha yi ijiẹmhin esili rẹji ọrebhe bhi agbotu? (b) Be usẹn okpea ha rẹ sabọ ha yi ijiẹmhin esili rẹji ọrebhe bhi uwedẹ nin ọle rẹ talọ?

¹⁶ Beji 1 Timoti 4:12 rẹman, Pọl da sunu bhi uwedẹ isẹn nin usẹn okpea ha rẹ sabọ ha yi ijiẹmhin esili rẹji ọrebhe bhi agbotu. Ọ dẹ ha yi emhin nọn mhẹn nin uwẹ rẹ dọ luẹ ene emhin isẹn nan bhi iluẹmhin Baibo nọnsẹ. Bhi ọsi ijiẹmhin, ahamiẹn uwẹ ho nin uwẹ guẹ rẹ ha re ọta man nọnsẹn, ọkhẹke nin uwẹ ria eria nyan ebi uwẹ ha ta nin uwẹ rẹ sabọ re ikoudure nin ibhio ẹ. Ahamiẹn uwẹ bi ene biẹ uwẹ ko nyẹnlẹn kugbe, dọnmhegbe guanọ uwedẹ kẹkẹ nin uwẹ ha rẹ sabọ ha yi ele obulu bhi emhin rebhe nin ele lu nin uwẹ. Ahamiẹn a do ikolo oga fo, uwẹ dẹ be sabọ taman ọria nọn re ọta man ebi uwẹ manman hoẹmhọnlẹn bhi ọta nin ọle rẹman? Ahamiẹn uwẹ re ewanniẹn ọbhi inọnta bhi ikolo oga, dọnmhegbe rẹ ha re ewanniẹn ọbhọ beji ọ rẹ ri uwẹ bhi ọkhọle, ọ i yi beji a rẹ gbẹn ọlẹn ọbhi ebe tee. Uwedẹ nin uwẹ rẹ dọnmhegbe rẹ ha talọ nọnsẹn bhi ẹkẹ agbotu dẹ rẹman ibhio ẹ ghe uwẹ lu re alo bhi uwedẹ oriọn.—1 Tim. 4:15.

17. Be ha sabọ rẹkpa usẹn okpea rẹ mun emhanmhan nin ọle khu ọi bhi oga sẹ? (2 Timoti 2:22)

¹⁷ “Re egbe nẹ bhi emhin ne yẹẹ usẹn . . . ha khu ọbhi ikhiale.” (Tie 2 Timoti 2:22.) Pọl da taman Timoti nin ọle rẹban emhin nọn hi ki rẹ khin nọn ha sabọ de idobolo ọbhi emhanmhan nọnsọle nin ọle khu ọi bhi oga, bi ikolu nin ọle bi Jehova ko mhọnlẹn. Asabọmiẹn emhin eso ribhọ nin uwẹ rẹ re egbe re ahoho ne bha dọbe. Ọkpakinọn, ene emhin nan bha yẹ ha re ẹghe nin uwẹ rẹ ha lu gbera eka nin uwẹ ka lu khẹ bhi oga nọnsi Jehova. Bhi ọsi ijiẹmhin, ria eria nyan eka ẹghe nin uwẹ noo rẹ gbe igemu bi ẹghe nin uwẹ gbe bhi itanẹti. Uwẹ dẹ be sabọ noo ọne ẹghe nin rẹ lu iwẹnna oga? Uwẹ sabọ rẹ deba dọ hẹnhẹn Kindọn Họọ, la dọ deba bhi iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua nan da re ebe wa. Ahamiẹn uwẹ wo ha lu ene emhin nan, uwẹ sabọ rẹ dọ ha mhọn imọẹ esili ne ha rẹkpa uwẹ rẹ ha mhọn emhanmhan nin uwẹ khu ọi bhi oga, yẹ mun ọlẹn sẹ.

ELELE MANMAN NABHỌRE SADE UWẸ GA IBHIO Ẹ

18. Bezẹle nin mhan ha da sabọ yọle ghe Mak bi Timoti wo nyẹn iẹnlẹn esili, yẹ wo ha ghọnghọn bhi iẹnlẹn?

¹⁸ Mak bi Timoti wo fikekegbe emhin eso beji ele ha da sabọ ga ibhio ele nọnsẹn. Sẹyẹ, ele wo nyẹn iẹnlẹn esili, yẹ wo ha ghọnghọn bhi iẹnlẹn. (Iwẹn. 20:35) Mak wo ha rẹnẹ diọbhi agbaẹbho kẹkẹ, beji ọle ha da sabọ rẹkpa ibhio ọle ne ribhi enin. Ọle yẹ wo gbẹn okha nọnsi Jesu bi iwẹnna oga nin Jesu lu. Timoti wo rẹkpa Pọl rẹ sabọ mun agbotu kẹkẹ gbọ, yẹ re ikoudure nin ibhio ọle nin ele ko ga. Bhi ọsi ẹmhọanta, ene emhin nan nin Mak bi Timoti lu wo manman ti Jehova bhọ.

19. Bezẹle nọn da khẹke nin usẹn ikpea re obọ rẹkhan ibhude nin Pọl re nin Timoti? Be ha nabhọre sade ele lu iriọ?

¹⁹ Ilẹta nin Pọl gbẹn ji Timoti rẹman ghe Pọl wo manman hoẹmhọn ọlẹn. Ọne ilẹta nan yẹ wo rẹman ghe Jehova wo manman hoẹmhọn ibha nin usẹn ikpea. Ọle ho nin bha wo ha sọnyẹnmhẹn bhi oga nin bha re ji ọle. Dọnmhegbe re obọ rẹkhan ibhude nọnsi Pọl, uwẹ ha yẹ muegbe nin uwẹ rẹ ga ibhio ẹ sotọ nọnsẹn. Uwẹ ha lu iriọ, uwẹ ki ha mhọn iẹnlẹn ọsaje nian, yẹ miẹn iẹnlẹn ighegheghe bhi ẹghe odalo.—1 Tim. 6:​18, 19.