Elin Nọnsi Osẹnobulua Bhi Obọ Baibo Nan Re Urolo Grik Gbẹn

Ẹbho ne gua otọ Baibo rẹọbhọ ghe, khere kẹre nọn rẹ sẹbhi igba 7,000 nin elin nọnsi Osẹnobulua zegbere bhi Baibo ọhẹnhẹn nan re urolo Hibru gbẹn. Ikpebe Hibru enẹn a rẹ gbẹn ọne elin nan. Ele hi: (יהוה). Sokpan, ẹbho ne bunbun rẹọbhọ ghe ọne elin iribhi Baibo ọhẹnhẹn nan re urolo Grik gbẹn. Ọnan zẹle ghe, ẹlẹnan nian, elin nọnsi Jehova iribhi ebe nọnsi Matiu rẹ sẹbhi Arẹman bhi Baibo ne bunbun nan zedu ọle diọbhi urolo ebo. Ene zedu ene Baibo da gbẹn elin-ovan nọnsi Osẹnobulua, bọsi “Ebeanlẹn” ọbhi eji elin nọnsọle khẹke nọn ha ye, arẹmiẹn ẹmhọn nọn ribhi obọ Baibo nan re urolo Hibru gbẹn a tẹmhọnlẹn bhi enin, sẹyẹ elin nọnsi Jehova ribhi enin.

Ọkpakinọn, ene zedu ọne Baibo nan bha lu iriọ. Ọ sẹbhi igba 237 nin ele noo elin nọnsi Jehova bhi ebe nọnsi Matiu rẹ sẹbhi Arẹman. Emhin eva kpataki, ọle eria ne zedu ọne Baibo nan ha mhọn bhi ọkhọle nọn rẹkpa ele rẹ lu ọnan. Ene emhin hi: (1) Ebe Baibo nan re urolo Grik gbẹn ne ribhọ ẹlẹnan iyi ọne ọhẹnhẹn nan ka gbẹn. Ebe sẹ ikpe 200 gbera fo nan gbẹn ọne ọhẹnhẹn, ọkuẹsẹ a dọ gbẹn ene ribhọ ẹlẹnan. (2) Asabọmiẹn ẹghe nin ene ẹbho nan rẹ ha gbẹn ebe Baibo ne ribhọ ẹlẹnan, ọle ele rẹ ne elin nọnsi Jehova sibhọre, yẹ gbẹn “Ebeanlẹn” ọbhọ. La, asabọmiẹn ghe, a ka ne elin nọnsi Jehova sibhi ebe Baibo nin ele rẹ gbẹn ọsi ele re.

Eria ne zedu ọne Baibo nan wo rẹọbhọ ghe, elin nọnsi Jehova ribhi ebe Baibo ọhẹnhẹn nan re urolo Grik rẹ gbẹn. Fẹ ebezẹle nin ele da rẹọbhọ:

• Elin nọnsi Jehova ribhi obọ Baibo nan re urolo Hibru gbẹn nọn ha ribhọ bhi ẹghe ọsi Jesu bi etuegbe nesọle. Ẹbho eso bha ka rẹ rẹọbhọ ghe ẹmhọanta ọnan khin. Sokpan, ẹghe eso ki gbera, a da miẹn ọne Baibo nan, nan noo bhi ore nin ọhẹnhẹn. Egbegbe eji a tiọle Kumran a da miẹn ọlẹn. Ejayenan nian, edandan iyẹ ribhọ ghe, elin nọnsi Jehova ribhi obọ Baibo nan re urolo Hibru gbẹn nọn ha ribhọ bhi ẹghe ọsi Jesu bi etuegbe nesọle.

• Bhi ẹghe ọsi Jesu bi etuegbe nesọle, elin nọnsi Jehova sẹyẹ ha ribhi obọ Baibo nan re urolo Hibru gbẹn, nan zedu ọle diọbhi Grik. Bhi ikpe ne bunbun ne gbera, ẹbho ne gua otọ Baibo da rẹ ha riale ghe, elin nọnsi Jehova iribhi obọ Baibo nan re urolo Hibru gbẹn, nan zedu ọle diọbhi Grik. Ọkpakinọn, bhi egbẹghe ukpe 1950, a da miẹn unyọnmhẹn-ebe eso bhi obọ Baibo nan re urolo Hibru gbẹn, nan zedu ọle diọbhi Grik. Ọ ki bue nan gbẹn ene unyọnmhẹn-ebe nan. Ẹghe ọsi Jesu a rẹ noo ene ebe ọsi Baibo nan. Elin nọnsi Jehova ribhi ene unyọnmhẹn-ebe Baibo, sẹyẹ, ikpebe ọsi Hibru a rẹ gbẹn ọlẹn. Ọ wo khia bhi ẹlo ghe, bhi ẹghe ọsi Jesu, elin nọnsi Jehova ribhi Ebenọnkhiale nan zedu ọle diọbhi urolo Grik. Ọrẹyiriọ, ebe Baibo ẹdẹlẹ eso ne ha ribhọ bhi 301-400 C.E., nan rẹ zedu obọ Baibo nan re urolo Hibru gbẹn diọbhi urolo Grik, bha ha mhọn elin nọnsi Jehova bhọ. Ene ebe Baibo nan hi: Codex Vaticanus bi Codex Sinaiticus. Ọnan zẹle nọn bha da han mhan ilo ghe elin nọnsi Jehova iribhi ebe nọnsi Matiu rẹ sẹbhi Arẹman bhi ebe Baibo ẹdẹlẹ nan gbẹn bhi ọne ẹghe nin.

  Jesu da yọle: “Elin ọsi Aba imẹn mẹn rẹ vae.” Ọle da yọle ghe, ‘elin nọnsi Aba ọle,’ ọle rẹ ha lu iwẹnna nin ọle ha lu

• Ijeso bhi obọ Baibo nan re urolo Grik gbẹn, bhọ rẹman ebi Jesu rẹ ha noo elin nọnsi Jehova yẹ, bi ebi ọle rẹ ha rẹkpa ẹbho rẹ lẹn ọne elin. (Jọni 17:6, 11, 12, 26) Bhi ọsi ijiẹmhin, Jesu da yọle: “Elin ọsi Aba imẹn mẹn rẹ vae.” Ọle da yọle ghe, ‘elin nọnsi Aba ọle,’ ọle rẹ ha lu iwẹnna nin ọle ha lu.—Jọni 5:43; 10:25.

• Ọ dẹ ha yi emhin nọn bha gba nan rẹ miẹn ghe elin nọnsi Jehova iribhi obọ Baibo nan re urolo Grik gbẹn, beji a miẹn ghe ọne obọ Baibo nan deba Ebenọnkhiale rebhe nin Osẹnobulua re ẹlinmhin nọnsọle rẹ gbẹn. Bhi ẹgheghe ukpe 50 C.E., Jemis nin odibo da taman ene ewanlẹn ne ribhi Jerusalẹm yọle: “Simiọn taman mhan ebi Osẹnobulua rẹ ye ẹbho ne iyi ibhokhan Ju re, bi ebi Osẹnobulua rẹ zẹ ẹbho bhi ẹwẹ ele yẹ, nin ọle ha tie elin nọnsọle mun.” (Iwẹnna 15:14) Ọ ida ha yi emhin nin ẹwanlẹn ye nin Jemis rẹ tẹmhọn “elin” nọnsi Osẹnobulua, sade ọria soso iribhọ bhi ore nin ọhẹnhẹn nọn lẹn elin nọnsi Osẹnobulua.

• Ijeso ribhi obọ Baibo nan re urolo Grik gbẹn nan bha da tie elin nọnsi Osẹnobulua sotọ. Bhi ọsi ijiẹmhin, bhi Arẹman 19:1, 3, 4, 6, a da tie Osẹnobulua “Jah.” Jehova, ọle a da re “Jah.” Elin eso yẹ ribhi obọ Baibo nan re urolo Grik gbẹn, nan tie mun elin nọnsi Jehova. Bhi ọsi ijiẹmhin, ebi elin nọnsi Jesu mundia nan hi, “Jehova Hi Ọnọn Miẹn Mhan Fan.”

• Ebe eso nan gbẹn bhi ẹghe ẹdẹlẹ rẹman ghe, ibhokhan Ju ne dọ ha rẹkhan Jesu wo ha noo elin nọnsi Osẹnobulua bhi ebe nin ele gbẹn. Ebe ọkpa natiọle Tosẹfta nan gbẹn bhi egbẹghe ukpe 300 C.E. da yọle ghe, elin nọnsi Osẹnobulua ha ribhi ebe eso nan tuẹ a bhi ukpẹdẹ Sabati. Ene ebe nan ibhokhan Ju ne dọ kiẹn Kristiẹn ha noo. Ọne ebe da yẹ yọle ghe, obhokhan Galili ọkpa natiọle Rabbi Yosé da yọle ghe, ọkuẹsẹ ukpẹdẹ Sabati, ẹbho ki jiajia eji elin nọnsi Osẹnobulua ye sibhi ene ebe nan ho nan tuẹ a re, dọ ne ya.

• Ẹbho eso ne gua otọ Baibo yọle ghe, asabọmiẹn elin nọnsi Osẹnobulua ribhi ẹmhọn eso nan na bhi obọ Baibo nan re urolo Hibru gbẹn, dọ gbẹn ọbhi obọ Baibo nan re urolo Grik gbẹn. Dikshiọnari ọkpa natiọle The Anchor Bible Dictionary da yọle ghe emhin eso ribhọ ne rẹman ghe, bhi ẹghe nan ka rẹ gbẹn obọ Baibo nan re urolo Grik gbẹn, elin nọnsi Jehova nan re ikpebe enẹn ọsi Hibru gbẹn ribhi ijeso, la ijerebhe nan da noo ẹmhọn ne ribhi obọ Baibo nan re urolo Hibru gbẹn bhi obọ nan re urolo Grik gbẹn. Okpea ọkpa natiọle George Howard da yọle ghe, elin nọnsi Jehova nan re ikpebe enẹn ọsi Hibru rẹ gbẹn sẹyẹ ha ribhi Baibo nan zedu ọle diọbhi urolo Grik, nin Kristiẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn ha noo. Bhiriọ, edandan iribhọ ghe, eria ne gbẹn ebe ọsi Matiu rẹ sẹbhi Arẹman, gbẹn elin nọnsi Osẹnobulua bhi ebe Baibo nin ele gbẹn.

• Eria nan manman lẹn ne zedu Baibo nan re urolo Grik gbẹn wo noo elin nọnsi Jehova bhọ. Eso bhi ene eria nan wo noo elin nọnsi Jehova bhi Baibo nin ele zedu ọle, ọ bhọ kuẹ sẹ Esali Jehova gbẹn New World Translation. Ene eria nan bi elin ọsi Baibo nin ele zedu ọle hi: A Literal Translation of the New Testament . . . From the Text of the Vatican Manuscript, nin Herman Heinfetter gbẹn bhi ukpe 1863; The Emphatic Diaglott, nin Benjamin Wilson gbẹn bhi ukpe 1864; The Epistles of Paul in Modern English, nin George Barker Stevens gbẹn bhi ukpe 1898; St. Paul’s Epistle to the Romans, nin W. G. Rutherford gbẹn bhi ukpe 1900; The New Testament Letters, nin J.W.C. Wand, nọn yi Bishọb ọsi Lọndọn gbẹn bhi ukpe 1946. Rẹ deba ọnin, bhi Baibo nin Pablo Besson zedu ọle bhi urolo ọsi Spein, ọle da noo elin nọnsi “Jehová” bhi ebe ọsi Luk 2:15 bi Jud 14. Sẹyẹ, ọ gbera igba 100 nin ọle noo elin nọnsi Jehova bhi “ebi a gbẹn ọbhi otọle” bhi ọne Baibo nin ọle zedu ọle. Ọle da lu ọnan nin ọle rẹ rẹman ghe, elin nọnsi Osẹnobulua ọkhẹke nọn ha ribhi ene ulọnlẹn. Ọ bhọ kuẹ sẹ a zedu ene Baibo nan, obọ Baibo nan re urolo Grik gbẹn nan zedu ọle diọbhi urolo Hibru rẹ na bhi egbẹghe ukpe 1501 C.E. rẹ ha de, wo ha mhọn elin nọnsi Jehova bhi ulọnlẹn ne bunbun. Baibo kẹkẹ ne bun sẹbhi 11, nan zedu ọle diọbhi urolo Jaman wo noo elin nọnsi “Jehova” la “Yahweh” bhi Matiu rẹ sẹbhi Arẹman. (Uwedẹ ọbhebhe nan rẹ gbẹn elin nọnsi Osẹnobulua bhi urolo Hibru, ọle hi, “Yahweh.”) Bhi enẹn bhi ẹwẹ ele, ele da gbẹn “Ebeanlẹn,” yẹ gbẹn elin nọnsi Jehova ọbhi brakẹt sikẹ ọle. Ọ gbera Baibo 70 nan zedu ọle bhi urolo ọsi Jaman nan da noo elin nọnsi Jehova bhi ebi a gbẹn ọbhi otọle, la bhi ẹmhọn ọbhebhe nan gbẹn ba ọle.

  

• A wo noo elin nọnsi Jehova bhi ebe nọnsi Matiu rẹ sẹbhi Arẹman nin ẹbho zedu ọle diọbhi urolo kẹkẹ ne bun gbera iyisẹn. Urolo ne bunbun bhi otọ Afrika, Amẹrika, Esia, Yurop, bi urolo nan zẹ bhi agbaẹbho ne nẹga okpẹdẹ ọsi Pasifik wo manman noo elin nọnsi Osẹnobulua bhi Baibo nin ele zedu ọle. (Fẹ apapale nọnzi 482 bi 483.) Ene emhin kẹkẹ nin mhan zilo nyan, ọle zẹle nin eria ne zedu ọne Baibo nan da zẹ nin ele rẹ noo elin nọnsi Jehova bhi eji ọ khẹke nọn ha ye. Ọ bha ree gbe nin eso bhi ẹwẹ ene Baibo nan zegbere. Eso bhi ene Baibo nan hi, Baibo nan re urolo Rotuman gbẹn, nan gbẹn bhi ukpe 1999. Ọ sẹbhi igba 51 nin ele noo “Jihova” bhi ulọnlẹn nọn bun sẹbhi 48. Ọbhebhe hi, Baibo ọsi ibhokhan Batak, nan re urolo ọsi Toba rẹ gbẹn bhi ukpe 1989. Agbaẹbho ọsi Indonesia a da zẹ ọne urolo nan. Ọ sẹbhi igba 110 nin ele noo “Jahowa.”

  

Edandan iribhọ ghe, ọ wo gene khẹke nan rẹ gbẹn elin nọnsi Osẹnobulua nin Jehova ọbhi eji ọkhẹke nọn ha ye bhi obọ Baibo nan re urolo Grik rẹ gbẹn. Ọnan hi emhin nin eria ne zedu ọne Baibo nan wo lu tee. Ele wo mun ekpẹn nọn dinmhin nin Osẹnobulua nọn nyan ọne elin. Sẹyẹ, ele bha ho nin ele re emhin soso nọn khẹke nọn ha ribhi Ebenọnkhiale sibhọre.—Arẹman 22:18, 19.