Iruduba​—Uhọnmhọn-emhin Be Gene Nọn?

Obhokhan ọkpa natiọle Daniel da ha khọnmhọn emianmhẹn natiọle cancer. Ikpe igbe ọne obhokhan nan ha khin. Ọ sẹbhi ukpe ọkpa nin ọle mọn da khọnmhọn. Dọkitọ ne ha hinmhin ọlẹn bi ẹbho ne sikẹ ọle bha yẹ rẹọbhọ ghe Daniel dẹ sabọ nin bhi ọne emianmhẹn. Ọrẹyiriọ, Daniel da sẹyẹ ha mhọn iruduba. Ọle da rẹọbhọ ghe ọle dẹ nin bhi ọne emianmhẹn yẹ wanre kiẹn ọria nọn ha guanọ ikhunmhun nan ha rẹ gbe emianmhẹn icancer khuelo. Ẹghe nin ọle rẹ họn ghe dọkitọ ọkpa nọn manman lẹn ẹlo cancer nin ọle khọnmhọn dẹ vae dọ fẹ ọle egbe ghe, ọle da wo ha ghọnghọn khẹ ọne dọkitọ. Ọkpakinọn, ẹghe nan ki rẹ miẹn ọne dọkitọ bha yẹ sabọ vae, ahu da fo ọle bhọ. Emhin soso bha yẹ ha re ọle ghọnghọn. Ikpẹdẹ eso ki gbera, Daniel da yu.

Ọria ọkpa nọn guanọ otọ ebi iruduba rẹ rẹkpa eria ne khọnmhọn yẹ, ọle gbe ọne okha nan ọsi Daniel. Asabọmiẹn ghe uwẹ sẹ họn okha ne sẹ inian khẹ. Bhi ọsi ijiẹmhin, asabọmiẹn ghe uwẹ họn ẹmhọn ọwanlẹn la odede nọn ki kẹ khere nọn rẹ yu, sokpan, ọne ọwanlẹn la odede da sẹyẹ wo ha sun, ranmhude ọle mhọn ọria la emhin kpataki nin ọle khẹ. Ọne ọria ki vae fo, la ọne emhin ki sunu fo, ọne ọwanlẹn la odede da wo yu. Be uwẹ riale ọ rẹkpa ọle rẹ sun sẹbhi ọne ẹghe nin. Emhin nin ọle re udu ba be nọn?

Ẹbho ne bunbun ne guanọ otọ emhin fẹghe da yọle ghe emhin nọn mhẹn bhi egbe nọn sade ọria mhọn iruduba ghe emhin dẹ ha mhẹn ọbhọ. Ọkpakinọn, ọ iyi ẹbho rebhe rẹọ bhi ọne ẹmhọn nan. Eso yọle ghe ẹmhọanta iribhi ene ẹmhọn nan. Ele bha rẹọbhọ ghe emhin nin ọria ria bhi ọkhọle mhọn uwedẹ nọn rẹ rẹtẹ emianmhẹn nin ọria khọnmhọn.

Ọ iyi ẹlẹnan ẹbho munhẹn ha tale ghe iruduba imhọn ebi ọ khin. Ikpe ne bunbun ne gbera, okpea ọkpa natiọle Aristotle da yọle ghe, ebhohiẹ iruduba gheghe khin. Ikpe eso ne yẹ gbera, okpea ọbhebhe natiọle Benjamin Franklin da yọle ghe iruduba bha miẹn ebi ọ gbe.

Iruduba be gene mhọn ebi ọ ha sabọ lu bhi iẹnlẹn nọnsẹmhan? La ẹghe mhan gheghe riia sade mhan mun ọkhọle ọbhi emhin? Emhin be ribhọ nọn zẹle nin mhan ha da sabọ rẹọbhọ ghe iruduba dẹ sabọ re eghọnghọn, egbe danmhin, bi elele ebhebhe nin mhan?

Bezẹle Nọn Da Khẹke Nin Mhan Ha Mhọn Iruduba?

BE HA rẹ sunu sade Daniel nin mhan ka tẹmhọn ọlẹn sẹyẹ ha mhọn iruduba? Ọne iruduba ha be rẹ hinmhin ọlẹn? Ọle ha be sẹyẹ ha ribhi agbọn ẹlẹnan? Ọria soso, rẹ sẹbhi eria ne manman rẹọbhọ ghe iruduba dẹ sabọ rẹkpa ọria nọn khọnmhọn ida sabọ ta emhin nọn sẹ iriọ. Bhi ọsi ẹmhọanta, iruduba iyi ikhunmhun nọn gbe emianmhẹn rebhe.

Ẹghe nan rẹ ha nọọn idọkitọ ọkpa natiọle Nathan Cherney ọta bhi TV, ọle da yọle ghe, ọkhẹke nin ọria fẹkẹle sade ọle taman ọria nọn manman khọnmhọn ghe iruduba dẹ sabọ rẹkpa ọle. Ọle da yẹ yọle: “Ikpea eso ribhọ ne ne ikhuo ele van ranmhude ele riale ghe ikhuo ele bha ha mhọn iruduba sẹ, ọle zẹle nin emianmhẹn nọnsele bha da ka fo. Ẹbho ne bunbun wo rẹọbhọ ghe, ọria nọn khọnmhọn, ọle ha tobọle ria eria esili nọn ha re egbe daan ọlẹn. Ọnan ki re ọne ọria nọn khọnmhọn ha riale ghe, ranmhude ọle bha sabọ ha ria eria esili da egbe ọle, ọle zẹle nin emianmhẹn nọnsọle da ha khọ ọbhọ. Ọ iyi emhin nọn gbale nin mhan rẹ re ẹbho ne khọnmhọn ha ria eria bhi uwedẹ nọn sẹ inian.”

Emianmhẹn gbe ọria ahu sotọ, manman nọn, emianmhẹn nọn bha ka fo. Bhiriọ, ọ ida ha yi emhin esili nin ẹbho ne sikẹ eria ne khọnmhọn rẹ gbo ha zẹ umhẹnlẹn ọbhi itẹ. Ọkpakinọn, ọ be khẹke nin mhan ha riale ghe, iruduba imhọn ebi ọ ha sabọ gbe?

Eye. Dọkitọ nọn rẹkpa ẹbho ne khọnmhọn rẹ sẹyẹ ha ghọnghọn, ọle Nathan Cherney khin. Aharẹmiẹn ghe emianmhẹn nin ọne ọria khọnmhọn imhọn ikhunmhun, la ọne ọria dẹ kẹ yu, ọle ki rẹkpa ọne ọria rẹ ha mhọn ọkhọle nọn lọre rẹ sẹbhi ẹghe nin ọne ọria ha rẹ yu. Dọkitọ ne sẹ iriọ rẹọbhọ ghe emhin esili nọn, nan rẹ rẹkpa ọria nọn khọnmhọn rẹ ha ghọnghọn. Emhin ne bunbun ribhọ ne rẹman ghe iruduba dẹ sabọ rẹkpa ọria nọn khọnmhọn.

Ebi Iruduba Ha Sabọ Lu Nin Mhan

Okpea ọkpa natiọle Dr. W. Gifford-Jones da yọle ghe “iruduba dẹ sabọ rẹkpa ọria rẹ ha mhọn egbe nọn daanlẹn.” Ọle da fẹ ebe kẹkẹ nin ẹbho ne guanọ otọ emhin fẹghe gbẹnlẹn rẹji ebi iruduba ha rẹ sabọ rẹkpa ẹbho ne khọnmhọn emianmhẹn nọn bha ka fo yẹ. Ẹbho ne bunbun rẹọbhọ ghe, ọkhẹke nin ẹbho ne gbẹloghe eria ne khọnmhọn ha rẹkpa ele ha mhọn iruduba bi eghọnghọn. Emhin ọkpa nin ene guanọ otọ emhin fẹghe luẹ kere bhi ukpe 1989, ọle hi ghe, eria ne khọnmhọn ne mhọn iruduba, ele sun nẹ eria ne khọnmhọn ne imhọn iruduba. Ọkpakinọn, emhin nan guanọ otọ ọle kere bhi ẹghe nọn bha ree gbe, bha sabọ rẹman si ẹbho ne mhọn iruduba gene tọ nẹ. Ọrẹyiriọ, a dọ kere ghe, ẹbho ne khọnmhọn ne mhọn iruduba, ele ghọnghọn nẹ. Sẹyẹ, egbe iba ele beji ọ re ba ene imhọn iruduba.

Ene guanọ otọ emhin fẹghe da yẹ fẹghe si ẹbho ne imhọn iruduba, ele kẹ khọnmhọn emianmhẹn udu gbera ẹbho ne mhọn iruduba. Ele da gbẹlokotọ bhi egbe ikpea ne bun sẹbhi 1,300, nin ele rẹ lẹn ene mhọn iruduba bi ene imhọn iruduba bhi ẹwẹ ele. Ikpe igbe ki gbera, ele da kere ghe ebe sẹbhi itue 160 bhi ene ikpea mhọn emianmhẹn udu. Bhi ẹwẹ ọne usun nan, ene bha ha mhọn iruduba da re igba-eva bun gbera ene ha mhọn iruduba. Ranmhude ọne emhin nan nan dọ guanọ otọ ọle kere, dọkitọ ọkpa natiọle Laura Kubzansky da yọle: “Ọnan hi ọsi ọhẹnhẹn nin ene guanọ otọ emhin fẹghe sẹ dọ guanọ otọle kere ghe, ahamiẹn ọria ria eria ne mhẹn, ọ dẹ sabọ rẹkpa ọle nọn hẹi khọnmhọn emianmhẹn udu.

Ene guanọ otọ emhin fẹghe da yẹ kere ghe, ẹbho ne riale ghe idia nin ele ye bha khọ gbe, ele egbe kẹ daan nẹ sade ele lu ọpreshọn. Ele bhọ yẹ kere ghe ẹbho ne mhọn iruduba, ele bhọ yẹ tọ nẹ bhi agbọn. Ele da fẹghe ebi ẹlo nin edọman rẹ ghe idọmanlẹn rẹ rẹso ele yẹ. Ẹghe nan rẹ taman edọman eso, ghe eria ne dọmanlẹn manman mhọn ẹwanlẹn, ene edọman da wo kie manman ha sasa. Egbe nọnsele da wo toto, bọsi ẹbho ne lu isasa-egbe bhi uzana 12!

Bezẹle nin ọkhọle nọn lọre, eghọnghọn, bi iruduba da sabọ rẹkpa ọria rẹ ha mhọn egbe nọn daanlẹn? Asabọmiẹn ghe ekhẹn dọkitọ bi ekhẹn azemhinre bha sẹ sabọ lẹn otọ ebi ọkhọle bi egbe nọnsẹmhan rẹ wẹnna yẹ. Ọrẹyiriọ, emhin nan sẹ guanọ otọle fẹghe rẹkpa ele rẹ lẹn emhin eso. Bhi ọsi ijiẹmhin, okpea ọkpa nọn manman lẹn ẹlo ebi ẹrẹrẹ ọsi ọria rẹ wẹnna yẹ da yọle: “Ahamiẹn ọria mhọn iruduba, nin ọle da yẹ ha ghọnghọn, egbe ki wo fu ọle re. Ọle ida ha kpokpo egbe. Emhin nọn ha sabọ re ọria ha mhọn egbe nọn daanlẹn nọn.”

Arẹmiẹn ghe emhin ọgbọn, ọle ọne ilẹnmhin nan khin rẹji ekhẹn dọkitọ bi ekhẹn azemhinre eso, ọ iyi emhin ọgbọn rẹji ẹbho ne luẹ iBaibo. Ebe sẹbhi ikpe 3,000 ne gbera, Solomon nin ojie da gbẹn ọne ẹmhọn nan ọbhi Baibo. Ọle da yọle: “Ikhunmhun esili, ọle ọkhọle nọn sọnyẹnmhẹn khin, Ọkpakinọn, ọkhọle nan denyẹnyẹn re ahu fo ọria bhọ.” (Proverbs 17:22) Enan bha yọle ghe ikhunmhun nọn ha sabọ gbe emianmhẹn rebhe, ọle ọkhọle nọn ghọnghọn khin. Ọkpakinọn, ọ yọle ghe ikhunmhun esili nọn ha sabọ rẹkpa ọria nọn.

Bhi ọsi ẹmhọanta, sade ikpikhunmhun ọsaje, ọle iruduba gene khin, dọkitọ ne bunbun ha rẹ ha ne ọle nin eria nin ele gbẹloghe. Sokpan, ọ iyi ẹbho ne khọnmhọn ọkpa iruduba ha sabọ rẹkpa.

Ebi Iruduba Rẹ Rẹkpa Mhan Yẹ bhi Iẹnlẹn

Ene guanọ otọ emhin fẹghe dọ kere ghe ẹbho ne mhọn iruduba, ele emhin kiọnlẹn nan nẹ bhi iẹnlẹn. Ele lu nọnsẹn nẹ bhi isiku, bhi iwẹnna, bi eji ọ ki rẹ ha khin nin ele ye. Bhi ọsi ijiẹmhin, ẹghe nin ene guanọ otọ emhin fẹghe rẹ gbẹlokotọ bhi egbe ikhuo eso ne runẹ, ele da kere ghe, ene rẹọbhọ ghe ele dẹ wo runẹ nọnsẹn, ele gene wo lu nọnsẹn nẹ. Ele bhọ da lu nọnsẹn gbera ebi eria ne man ele emhin riale ele dẹ sabọ lu sẹ. Bezẹle nin iruduba da sabọ re iriọ re ahu nin ọria?

Ene guanọ emhin fẹghe da sabọ luẹ emhin ne bunbun bhi egbe ẹbho ne imhọn iruduba. Ebe gbera ikpe 50 nian, ele da kere ghe eria bi elanmhẹn dẹ sabọ ha riale ghe, ele imhọn ebi ele ha sabọ lu nin ele rẹ rẹkpa egbe ele. Bhi ọsi ijiẹmhin, ele da ne eria eso ọbhi eji ele da ha họn usomhin nọn khọ bhi ehọ. Ele da taman ene eria ghe emhin eso ribhọ nin ele ha re obọ piẹn, nin ele hẹi yẹ họn ọne usomhin. Gene-gene, ene ẹbho bha yẹ ha họn ọne usomhin ẹghe nin ele rẹ re obọ piẹn ọne emhin.

Ele da yẹ taman usun ẹbho ebhebhe emhin nin ele taman usun nin ọhẹnhẹn. Sokpan, ene eria nan rẹ piẹn ebi a taman ele nin ele piẹn, ele da sẹyẹ ha họn ọne usomhin. Ranmhude ọnan, egbe da lọ ele. Ene bunbun bhi ẹwẹ ọne usun nan bha yẹ rẹọbhọ ghe ele dẹ sabọ lu emhin soso nin eje rebhe rẹ fure. A ki rẹ kie dọnmhẹn ele ẹdẹ ọbhebhe, ele bha yẹ muegbe nin ele rẹ lu emhin soso. Ele da taman egbe ele ghe ele bha miẹn ebi ele ha sabọ lu. Sokpan, eso bhi ẹwẹ ele bha ji egbe lọ ele. Ele da sẹyẹ wo ha dọnmhegbe.

Ọkpa bhi eria ne rẹkpa guanọ ene ẹmhọn nan da ha yi dọkitọ ọkpa natiọle Martin Seligman. Ranmhude emhin nin ọle miẹn, ọle da zẹ nin ọle rẹ manman luẹ ebi iruduba rẹ rẹkpa ẹbho yẹ. Ọle da ha guanọ nin ọle lẹn ebi ẹbho ne imhọn iruduba rẹ ria eria yẹ. Ọle da kere ghe, ahamiẹn ghe ẹbho ghe egbe bii ẹbho ne ida sabọ rẹkpa egbe ele, egbe iẹnlẹn ki wo lọ ele. Ele iyẹ da lu ọkpa lu eva. Ọle da yẹ yọle: “Ikpe 25 nin mẹn sẹ rẹ luẹ ọne ẹmhọn nan rẹ mẹn dọ lẹn ghe, ahamiẹn ẹbho riale ghe, ele tobele si emhin ọbe nọn sunu ji ele, la, emhin ọbe dẹ sẹyẹ wo ha sunu ji ele aharẹmiẹn ele dọnmhegbe, iriọ emhin ọbe ha rẹ wo ha sunu bhi iẹnlẹn nọnsele gbera ọria nọn bha riale iriọ.”

Ẹbho ne bunbun sabọ yẹ ha riale ghe ilẹnmhin ọgbọn khọnan. Sokpan, ọ iyi ilẹnmhin ọsọgbọn rẹji ẹbho ne luẹ iBaibo. Ghe ebi Baibo tale: “Uwẹ ha ji egbe lọ uwẹ bhi ẹghe nin uwẹ rẹ ribhi ọnọghọ, ahu nọnsẹ ki dia khere.” (Proverbs 24:10) Bhi ọsi ẹmhọanta, Baibo ji mhan lẹn ghe iria-eria ne imhẹn dẹ sabọ gbe mhan ahu sotọ. Be uwẹ ha lu nin uwẹ rẹ sabọ khọn iria-eria ne gbe ahu, yẹ ha mhọn iruduba?

[Adudu]

Iruduba dẹ sabọ rẹkpa mhan bhi uwedẹ ne bunbun

Uwẹ Dẹ Sabọ Khọn Iria-eria Ne Gbe Ahu

Be uwẹ lu yẹ sade emhin bha de ọbhọ nọnsẹn bhi iẹnlẹn nọnsẹ? Emhin nin uwẹ lu dẹ sabọ rẹman si ọria nọn mhọn iruduba uwẹ khin la ọria nọn imhọn iruduba. Bhi ọne agbọn nan, a bha miẹn ọria nọn imiẹn ọkakale ẹgheso. Ọkpakinọn, ẹbho eso ha miẹn ọkakale bhi egbe, ele ki rẹtẹ rẹ khọn ọlẹn, sẹyẹ ha dọnmhegbe. Bhi obọ nọnkẹle, ẹbho eso ki wo ji egbe lọ ele. Bezẹle nọn da dia iriọ?

Bhi ọsi ijiẹmhin, ji a man yọle ghe uwẹ guanọ iwẹnna. Uwẹ da yo ijanlẹn ọkpa nan da tie uwẹ, ọkpakinọn, a bha re ọne iwẹnna nin uwẹ. Be ọ ha dia uwẹ bhi egbe yẹ? Uwẹ sabọ ha riale ghe uwẹ bha mhẹn sẹ. La, uwẹ sabọ ha riale ghe iriọ emhin da wo ha ye. Uwẹ sabọ ha taman egbe uwẹ, ‘A bha miẹn ebi a rẹ mẹn lu. Mẹn ida miẹn iwẹnna ghẹdẹ.’ Uwẹ bhọ sabọ yẹ ha riale ghe ranmhude ọne iwẹnna nan bha sẹ uwẹ obọ, emhin esili ọbhebhe iribhọ nin uwẹ ha sabọ lu bhi agbọn. Iria-eria ne gbe ahu khenan.

Be Uwẹ Ha Rẹ Khọn Iria-eria Ne Gbe Ahu Yẹ?

Be uwẹ ha rẹ khọn iria-eria ne sẹ inian yẹ? Emhin ọhẹnhẹn: Lẹn ghe iria-eria ne gbe ahu, ọle iria-eria ne sẹ iriọ khin. Emhin nin ọzeva: Khọn ene iria-eria. Ria eria nyan emhin nọn gene zẹ nin uwẹ bha da miẹn ọne iwẹnna. Ẹmhọanta gene nọn ghe uwẹ ida ji a rẹ lu emhin soso? La, emhin ọbhebhe ribhọ nan guanọ bhi egbe ọria nan ho nan re ọne iwẹnna nan?

Uwẹ ha gene ria ọne ẹmhọn nọnsẹn, uwẹ ki kere ghe, ọhan uwẹ rẹ gheghe ha ria ọne ẹmhọn diọ. Ẹmhọanta be gene nọn ghe, ranmhude uwẹ bha miẹn ọne iwẹnna nan, emhin soso iribhọ nọn kiọnlẹn nin uwẹ bhi iẹnlẹn? Ria ẹmhọn idia ebhebhe bhi iẹnlẹn nọnsẹ nin emhin da de odẹ re nin uwẹ, idia bọsi ikolu nin uwẹ bi Osẹnobulua ko mhọnlẹn, ikolu nin uwẹ bi azagba-uwa nọnsẹ ko mhọnlẹn, bi ikolu nin uwẹ bi imọẹ nesẹ ko mhọnlẹn. Hẹi yẹ wo ha riale ghe a bha miẹn emhin nin uwẹ ha lu nọn ha kiọnlẹn. Bhi ọsi ijiẹmhin, họ bhọ taman uwẹ ghe uwẹ ida miẹn iwẹnna ghẹdẹ? Emhin ọbhebhe sẹyẹ ribhọ nin uwẹ ha sabọ lu nin uwẹ rẹ khọn iria-eria ne gbe ahu.

Ha Ria Ẹmhọn Emhanmhan Nin Uwẹ Ho Nin Uwẹ Munsẹ

Ene guanọ otọ emhin fẹghe yọle ghe ebi iruduba mundia nan hi, nin ọria rẹ rẹọbho ghe, ọle dẹ sabọ mun emhanmhan nesọle sẹ. Beji uhọnmhọn-ọta nọn rẹkhan ọne uhọnmhọn-ọta nan ha rẹman, ọ iyi ọnan ọkpa emhin nin iruduba mundia nan. Ọrẹyiriọ, emhin nin ele tale dẹ rẹkpa mhan rẹ ha re ẹlo esili ghe emhin nin mhan ha sabọ lu.

Nin mhan rẹ sabọ ha mhọn ọne ọkhọle ghe mhan dẹ sabọ mun emhanmhan nesẹmhan sẹ, ọkhẹke nin mhan ka guẹ ebi a rẹ khu ọbhi emhanmhan ne khere-khere yẹ. Ahamiẹn ghe uwẹ riale ghe uwẹ imhọn emhanmhan nin uwẹ sẹ sabọ munsẹ bhi iẹnlẹn, ka nọọn egbe ẹ, ‘Mẹn bhọ mhọn emhanmhan hiehie?’ Emhin ne bunbun nin mhan lu bhi obọ sabọ rẹ mhan miẹn ghe mhan bha re ẹghe ọbhi otọ rẹ ria ẹmhọn ebi mhan gene guanọ bhi iẹnlẹn. Ọnan zẹle nin Baibo da taman mhan yọle: ‘Bha manman tobọbha lẹn emhin ne kiẹn okpemhin nẹ.’​—Philippians 1:​10.

Mhan ha sabọ lẹn emhin ne lu uhọnmhọn-emhin nẹ bhi iẹnlẹn nọnsẹmhan, ọ ki lẹkhẹ nin mhan rẹ lẹn emhin nin mhan ha khu ọi bhi ẹkẹ oga, azagba-uwa nọnsẹmhan, bi isi iwẹnna. Ọ yẹ khẹke nin mhan lẹn eka emhin nin obọ mhan ha gba, ranmhude ahamiẹn mhan dọ ha khu ọbhi emhanmhan nọn nẹ mhan, ahu sabọ fo mhan bho. Sẹyẹ, ahamiẹn mhan mhọn okpemhin nin mhan ho nin mhan khu ọi, mhan sabọ mhanmhan ikuẹkuẹ emhin nin mhan ha lu, ne ha rẹkpa mhan rẹ sabọ mun ọlẹn sẹ.

Ahamiẹn ọria mhọn emhanmhan nin ọle khu ọi, ọle ki ha guanọ uwedẹ rebhe nin ọle ha rẹ mun ọlẹn se. Ọle ki re ahu rebhe ha khu ọbhọ. Mhan ha ria ẹmhọn elele nin mhan ha miẹn sade mhan sabọ mun ọne emhanmhan sẹ, ọ ki wo re ahu nin mhan rẹ ha khu ọbhọ. Ẹmhọanta nọn ghe emhin sabọ de idobolo ọbhi emhanmhan nọnsẹmhan. Ọkpakinọn, ọnan ha sunu, ọkhẹke nin mhan rẹtẹ. Ọ bha khẹke nin mhan wo zobọ bhọ.

Ọ yẹ khẹke nin mhan ria ẹmhọn uwedẹ kẹkẹ nin mhan ha rẹ sabọ mun emhanmhan nesẹmhan sẹ. Okpea ọkpa natiọle C. R. Snyder, nọn manman luẹ ẹmhọn iruduba da yọle ghe, ọkhẹke nin mhan ria ẹmhọn uwedẹ kẹkẹ nin mhan ha rẹ sabọ mun emhanmhan nesẹmhan sẹ, beji a da miẹn ghe, odẹ ọkpa ha khue, odẹ ọbhebhe ki tuje a.

Ọne okpea da yẹ yọle ghe ọkhẹke nin mhan lẹn ẹghe nọn khẹke nin mhan rẹ fi emhanmhan nọnsẹmhan denọ ahamiẹn ọne emhanmhan bha ka kiọnlẹn. Mhan ha gheghe ha kiẹ-egbe ọbhi ọne emhanmhan nọn bha kiọnlẹn, egbe ki lọ mhan. Bhiriọ, ọkhẹke nin mhan denọ ọkhọle ọbhi emhanmhan ọbhebhe nin mhan ha khu ọi.

Ijiẹmhin ọkpa ribhi Baibo nọn tẹmhọn emhin nọn dia inian. David nin ojie da wo ha guanọ nin ọle bọn uwa-oga nọnsi Jehova. Ọkpakinọn, Jehova da taman iDavid ghe, Solomon nin ọmọn nọnsọle, ọle ha bọn ọlẹn. Arẹmiẹn ghe ọ ba iDavid bhi egbe ghe ọ iyi ọle da bọn ọne uwa-oga, ọle bha ha khọẹkẹ la sẹyẹ dọnmhegbe nin ọle rẹ bọn ọlẹn. Ọle da fi emhanmhan nọnsọle denọ. Ọle da re ahu rebhe ha koko igho bi emhin iwẹnna nin Solomon nin ọmọn nọnsọle ha rẹ bọn ọne uwa-oga.​​—1 Kings 8:​17-​19; 1 Chronicles 29:​3-7.

Aharẹmiẹn mhan sabọ ha khọn iria-eria ne gbe ahu, yẹ ha dọnmhegbe ria ẹmhọn emhanmhan nin mhan ho nin mhan munsẹ, ọ sabọ sẹyẹ ha nọghọ mhan rẹ ha mhọn iruduba ẹgheso. Bezẹle? Ranmhude, emhin ne bunbun ne re egbe iẹnlẹn lọ ẹbho ẹlẹnan iyi emhin nin mhan ha sabọ tobọmhan khọn miotọ. Emhin bọsi: a bha miẹn rẹ lu, okhọnlẹn bi ugbele, ohiẹn-eku, emianmhẹn bi uu. Be imhan ha rẹ sẹyẹ sabọ ha mhọn iruduba yẹ arẹmiẹn mhan kuẹlo da ene emhin nan ẹlẹnan?

[Adudu nọn ribhi apapale 7]

Ahamiẹn a bha re uwẹ bhi iwẹnna, uwẹ be riale ghe uwẹ ida kie miẹn iwẹnna ghẹdẹ?

[Adudu nọn ribhi apapale 8]

David nin ojie da fi emhanmhan nọnsọle denọ ẹghe nin emhin rẹ fidenọ

Ejela Uwẹ Ha Da Sabọ Miẹn Iruduba Ọsaje?

JI A MAN yọle ghe agogo nin uwẹ gba ọbhi obọ riia. Uwẹ guanọ nin uwẹ hẹnhẹn ọlẹn, ọkpakinọn, uwẹ bha lẹn ọria nin uwẹ ha re nan. Eria kẹkẹ taman uwẹ ghe ele dẹ sabọ hẹnhẹn ọlẹn. Eso bhọ yọle ghe ele guẹ nẹ. Ọkpakinọn, emhin kẹkẹ ene eria yọle ghe ọ riia bhi ọne agogo. Ọne emhin da sha re egbe lọ uwẹ. Sokpan, uwẹ da dọ lẹn ghe okpea ọkpa nọn nyẹnlẹn sike uwẹ, ọle bhọ lu ọne agogo. Sẹyẹ, ọle muegbe nin ọle rẹ hẹnhẹn ọne agogo nin uwẹ ọsọhẹ. Be uwẹ da lu yẹ? Edandan iribhọ ghe uwẹ dẹ jẹje re ji ọle.

Ọne ijiẹmhin nin rẹkpa mhan rẹ lẹn ebi mhan ha lu yẹ sade mhan guanọ iruduba. Ejela mhan ha da sabọ miẹn iruduba ọsaje ẹlẹnan? Ẹbho ne bunbun yọle ghe ele dẹ sabọ rẹkpa mhan, ọkpakinọn, emhin kẹkẹ ele ta. Ọ dẹ mhẹn nẹ sade mhan bu Osẹnobulua nọn man mhan. Ranmhude, ọle dẹ sabọ rẹkpa mhan rẹ ha mhọn iruduba ọsaje. Baibo taman mhan ghe Osẹnobulua “bha ree bhi eji ọdeọde bhi ẹwẹ mhan ye.” Rẹ gbera ọnin, ọle wo muegbe nin ọle rẹ rẹkpa mhan.​​—Acts 17:27; 1 Peter 5:7.

Ebi Iruduba Gene Mundia Nan

Ebi Baibo yọle ghe iruduba khin, ọle dinmhin nẹ ebi dọkitọ bi ekhẹn azemhinre yọle ọ khin. Bhi ẹkẹ iBaibo, ikpọta nan zedu ọle diọbhi iruduba mundia nin nan rẹ ha khẹ emhin esili; nan rẹ re ọkhọle rebhe ha khẹ emhin. Bhiriọ, emhin eva iruduba gene mundia nan. Ọhẹnhẹn: nan rẹ ha guanọ emhin esili. Ọzeva: nan rẹ mun ọkhọle ọbhọ ghe ọne emhin esili dẹ gene sunu. Iruduba nin Baibo rẹkpa mhan rẹ ha mhọnlẹn igheghe yi ọnọn ha hiẹ mhan. Iruduba ọsaje nọn. Sẹyẹ, emhin ribhọ nọn zẹle nin mhan da rẹọbhọ ghe ọsaje nọn.

Inian iruduba diabe urẹọbhọ. Emhin nin mhan lẹnlẹn, la emhin nin mhan daghe, ọle rẹ mhan mhọn urẹọbhọ. Ọ iyi ranmhude ọria nọn wo rẹọ bhi emhin nọn ki rẹ khin nan taman ọlẹn mhan khin. (Hebrews 11:1) Ọrẹyiriọ, Baibo sẹyẹ rẹkpa mhan rẹ lẹn ghe ikẹkẹ ribhi urẹọbhọ bi iruduba.​​—1 Corinthians 13:13.

Bhi ọsi ijiẹmhin, ji a man yọle ghe uwẹ guanọ urẹkpa bhi obọ ọmọẹ ẹ nin uwẹ gbaẹkẹ ọle. Uwẹ da ha mhọn ọne iruduba ghe ọle dẹ rẹkpa uwẹ. Ranmhude ebi uwẹ lẹnlẹn rẹji ọne ọmọẹ uwẹ nan, ọle zẹle nin uwẹ da rẹọbhọ ghe ọle dẹ rẹkpa uwe. Uwẹ lẹnmhin ghe ọle ka lu khẹ, ghe ọria nọn fuẹkẹ bi ọria nọn zẹ emhin bhi obọ ọle khin. Iriọ iruduba bi urẹọbhọ rẹ diẹn kugbe arẹmiẹn ikẹkẹ sẹyẹ ribhi ẹwẹ eveva. Be ha rẹkpa uwẹ rẹ sabọ rẹ inian re udu tẹ Osẹnobulua?

Emhin Nọn Rẹ Mhan Mhọn Iruduba

Obọ Osẹnobulua ọkpa mhan ha da sabọ miẹn iruduba ọsaje. Bhi ẹkẹ iBaibo, a bhọ da tie iJehova, ‘iruduba ọsi Izrẹl,’ ranmhude, obọ ọle ọkpa ibhokhan Izrẹl da ha miẹn iruduba ọsaje. (Jeremiah 14:8) Ọne iruduba nan bha ha yi ọnọn ha hiẹ ele. Emhin ribhọ nọn zẹle nin ele da sabọ mun udu tẹ iJehova. Bhi ẹkẹ ene ikpe rebhe nin Jehova rẹ ha re ele khian, a bha miẹn ọkpa bhi ive nin ọle vele, nin ọle bha munsẹ. Joshua nọn ha sun ele bhọ da taman ele yọle: “Ibha tobọbha . . . lẹn sẹbhọ ghe, ọkpa iribhi ene ive ne mhẹn rebhe nin Jehova nin Osẹnobulua nọnsẹbha ve nin bha, nọn bha munsẹ.”​​—Joshua 23:14.

Rẹ sẹbhi ẹlẹnan, Jehova bha fidenọ. Ive nesọle ne munsẹ wo vuọn iBaibo. Ranmhude a bha miẹn ebe ha zẹ ene ive bha munsẹ tee beji ọle rẹ tale, ọle bhọ zẹle nan da gbẹn eso bhi ene ive nan bọsi emhin ne munsẹ fo.

Ọnan hi emhin nọn zẹle nin Baibo da yi ebe nọn ha sabọ rẹ mhan ha mhọn iruduba. Beji uwẹ ha rẹ ha luẹ ẹmhọn uwedẹ nin Osẹnobulua rẹ ne ẹbho lu emhin bhi ẹghe nọn gbera, urẹọbhọ nin uwẹ mhọn da ọle ki manman ha ziẹn ọbhọ. Paul nin odibo da yọle: “Emhin rebhe nan gbẹn ọbhi otọ, a gbẹn ele nin ele ha dia mhan, beji a da miẹn ghe ranmhude iziẹngbe nọnsẹmhan bi ikoudure nin mhan ha miẹn bhi Ebenọnkhiale, mhan ki ha mhọn ikhuaẹloghe.”​​—Romans 15:4.

Be hi Iruduba Nin Osẹnobulua Re Nin Mhan?

Ọria nọnsẹmhan ha yu, la imhan tobọmhan ha kuẹlo da uu, ọne ẹghe nan mhan rẹ manman guanọ emhin nọn ha re iruduba nin mhan. Ranmhude, emhin nọn sẹ inian ha sunu, ẹbho ki ha riale ghe ọ wo fo. Sẹyẹ, emhin nin mhan soso isabọ nẹ nan, ọle uu khin. Mhan iyẹ sabọ riọ eria nesẹmhan ne yu kpanọ bhi uu. Ọnan zẹle nin Baibo da tie uu “oghian nọn kike.”​​—1 Corinthians 15:26.

Iruduba nela mhan mhọn rẹji eria ne yu? Bhi ulọnlẹn nin Baibo da tie uu “oghian nọn kike,” ọ da yẹ taman mhan ghe a dẹ re ọne oghian nan “kiẹn ihoho.” Uu iyi emhin soso bhi eji Jehova ye. Igba ne bunbun, Jehova sẹ wo rẹman ghe ọle mhọn ahu nẹ uu. Be ọle rẹ re ọle man yẹ? Ọle da riọ ẹbho kpanọ bhi uu. Baibo da tẹmhọn itue isinlin nin Osẹnobulua riọkpanọ bhi uu.

Ọkpa bhi ene eria nan da ha yi ọmọẹ iJesu natiọle Lazarus. Jehova da re ahu nin Jesu rẹ riọ ọle kpanọ bhi uu, arẹmiẹn ghe ọ sẹbhi ikpẹdẹ enẹn nin Lazarus yu. Ọ iyi ẹkhokho Jesu da riọ iLazarus kpanọ. Ẹbho ne bunbun ha ribhi enin ẹghe nin Jesu rẹ lu ọne emhin ọhan-ilo nan.​​—John 11:​38-​48, 53; 12:​9, 10.

Uwẹ sabọ ha riale, ‘Ẹbho nin Osẹnobulua riọkpanọ bhi uu bha be sẹyẹ yu? Bezẹle nin ọle da ka riọ ele kpanọ hiehie?’ Arẹmiẹn ghe ene eria nan sẹyẹ yu, okha nọnsele da rẹkpa mhan rẹ rẹọbhọ ghe eria nesẹmhan ne yu dẹ kiẹ nyẹnlẹn. Ene okha nan da rẹkpa mhan rẹ ha mhọn iruduba ọsaje.

Jesu da yọle: “Imẹn hi ariọkpanọ bi iẹnlẹn.” (John 11:25) Jehova dẹ re ahu nin Jesu rẹ riọ ẹbho ne bunbun kpanọ bhi ẹghe ọdalo. Jesu da yọle: ‘Ọne ẹghe vade nin ọrebhe ne ribhi idin ọsi ayere ha rẹ họn ukpuru nọnsi Kristi yẹ dagbare.’ (John 5:​28, 29) Mhan mhọn ọne iruduba ghe ọrebhe ne yu dẹ riọkpanọ dọ ha nyẹnlẹn bhi otọ ọfubhegbe.

Isaiah nin akhasẹ da tẹmhọn ariọkpanọ bhi uu. Ọle da yọle: “Eria nesẹ ne yu dẹ kie nyẹnlẹn. Olinmhin nesẹmhẹn dẹ riọkpanọ. Bha riọbhowe yẹ re ukpuru ọsi eghọnghọn reso, ibha ne nyẹnlẹn bhi ẹkẹ ekẹn! Ranmhude, inian ebhu nọnsẹ diabe ebhu nọn bhu bhi ọsewewiẹ. Sẹyẹ, ọne otọ dẹ ji ẹbho nin uu mun gba kie dọ ha nyẹnlẹn.”​​—Isaiah 26:19.

Ọta ikoudure wo khọnan! Ẹbho nesẹmhan ne yu ribhi ayere nọnsi Jehova. Eje ebhebhe iribhọ nọn mhẹn gbera ayere nọnsi Jehova. Jehova dẹ ye emhin rebhe re rẹji ele. Ọle ida ye ọsoso bhi ẹwẹ ele a. (Luke 20:​37, 38) Ọle dẹ kẹ riọ ele kpanọ ne kie dọ ha nyẹnlẹn. Ẹghenin, mhan ki re eghọnghọn mun ele dede. Bhi ọsi ẹmhọanta, mhan mhọn iruduba rẹji ẹbho nesẹmhan ne yu.

Ebi Iruduba Ha Rẹ Sabọ Rẹkpa Uwẹ Yẹ

Paul nin odibo da manman tẹmhọn ebi iruduba ha rẹ sabọ rẹkpa mhan yẹ. Ọle da re iruduba rẹ khọkhọ ọkpa bhi emhin nin eyokhọnlẹn rẹ gbanọ egbe. Ọle da re iruduba rẹ khọkhọ ukparu nin ele mun yọ. (1 Thessalonians 5:8) Bezẹle nin Paul da re iruduba rẹ khọkhọ ukparu? Bhi ẹghe ẹdẹlẹ, ukparu nan rẹ ẹlọnmhọn lu, nin eyokhọnlẹn mun yo, ọle gbega ele nin emhin hẹi kuan ele bhi uhọnmhọn. Bhiriọ, ebi Paul ha ta hi, beji ọne ukparu rẹ gbega uhọnmhọn ọsi ọyokhọn, iriọ iruduba rẹ gbega umueria nọnsẹmhan. Ahamiẹn iruduba nin mhan mhọn da ive nesi Osẹnobulua manman deziẹn, mhan ki ha mhọn ọkhọle nọn lọre aharẹmiẹn mhan kuẹlo da ọkakale. Ọnan hi emhin nin mhan rebhe guanọ.

Paul da yẹ re ijiẹmhin ọbhebhe rẹ rẹkpa mhan lẹn ebi iruduba lu uhọnmhọn-emhin sẹyẹ. Ọle da re iruduba rẹ khọkhọ emhin nan fi ba bhi otọ ẹdẹ rẹ mun okọ mhọnlẹn nọn hẹi ruẹ. (Hebrews 6:​19) Ọ bha han mhan ilo ghe Paul noo ọne arẹkhọkhọ nan, ranmhude, igba ne bunbun ọle nabhi okọ nọn ruẹle. Ọle manman lẹn ebi emhin nan rẹ mun okọ diẹn lu uhọnmhọn-emhin sẹyẹ. Ahamiẹn efi fi, ene gua ọne okọ ki fi ọne emhin diọbhi otọ ẹdẹ. Ahamiẹn ọne emhin sabọ fi ba bhi otọ ẹdẹ, ọne efi iyẹ da sabọ fi ọne okọ yo fi ọle re, yẹ zanzan ọlẹn an.

Beji ọne emhin nan fi ba bhi otọ ẹdẹ rẹ mun okọ mhọnlẹn nọn hẹi ruẹ, iriọ ive nesi Osẹnobulua rẹ re iruduba ọsaje nin mhan rẹ sabọ ziẹngbe ọnọghọ nọn ki rẹ khin nin mhan kuẹlo da. Jehova vele ghe, ọle dẹ kẹ re ọbalọ, okhọn, ugbele, bi uu sibhi ọne agbọn nan re. (Fẹ ẹkpẹti nọn ribhi apapale 10.) Ahamiẹn mhan rẹọ bhi ene ive nan, yẹ ha khuaẹloghe ele, e ki rẹkpa mhan rẹ ha nyẹnlẹn bhi uwedẹ nin Jehova guanọ. Mhan ida ha lu emhin bhi uwedẹ nin ọne agbọn nan rẹ lu emhin.

Jehova guanọ nin uwẹ ha mhọn ọne iruduba nan. Ọle guanọ nin uwẹ ha ghọnghọn bhi iẹnlẹn. Ọle guanọ “nin unan ẹbho rebhe miuhọnmhọn.” Sokpan, ọle guanọ nin ele ka “dọ ha mhọn ilẹnmhin nọn gbale ọsi ẹmhọanta.” (1 Timothy 2:4) Mhan guanọ nin uwẹ dọ luẹ iBaibo nin uwẹ da sabọ ha mhọn ọne ilẹnmhin nọn gbale ọsi ẹmhọanta, yẹ miẹn iẹnlẹn ọsi ighegheghe. Obọ iJehova ọkpa uwẹ ha da sabọ miẹn iruduba ọsaje.

Ahamiẹn uwẹ mhọn iruduba nọn na obọ Osẹnobulua vae, egbe iẹnlẹn ida lọ uwẹ. Jehova dẹ re ahu nin uwẹ rẹ mun emhanmhan nesẹ ne diẹn mun iho nọnsọle sẹ. (2 Corinthians 4:7; Philippians 4:​13) Ọ ibe yẹẹ uwẹ rẹ ha mhọn iruduba nọn sẹ inian? Bhiriọ, aharẹmiẹn ọ ki ree nin uwẹ da guanọ iruduba, hẹi ji egbe lọ uwẹ. Lẹn sẹbhọ ghe emhin nin uwẹ ha sabọ miẹn nọn.

[Ẹkpẹti/Adudu nọn ribhi apapale 10]

Emhin Ne Rẹ Mhan Ha Mhọn Iruduba

Ene ẹmhọn nan nin Baibo tale dẹ sabọ rẹkpa mhan rẹ manman ha mhọn iruduba:

◼ Osẹnobulua vele ghe ọle dẹ mun agbọn ọfubhegbe re.

Bhi ẹkẹ iBaibo, Osẹnobulua da tale ghe, ọle dẹ rẹ ọne otọ nan kiẹn otọ ọfubhegbe. Ẹbho ki ha nyẹnlẹn bhọ bhi ighegheghe.​—Psalm 37:​11, 29; Isaiah 25:8; Revelation 21:​3, 4.

◼ Osẹnobulua ibha ohoghe.

Ohoghe sọnọn iJehova. Ọle wo manman khia, bhiriọ, ọle ida sabọ bha ohoghe.​—Proverbs 6:​16-​19; Isaiah 6:​2, 3; Titus 1:2; Hebrews 6:​18.

◼ A imiẹn ebi Osẹnobulua isabọ lu.

Jehova mhọn ahu nẹ bhi otọ bi okhun. Emhin soso iribhi ọne agbọn nan nọn ha zẹ ọle bha sabọ mun ive nesọle sẹ.​—Exodus 15:11; Isaiah 40:​25, 26.

◼ Osẹnobulua guanọ nin uwẹ ha nyẹnlẹn bhi ighegheghe.

​—John 3:16; 1 Timothy 2:3, 4.

◼ Osẹnobulua rẹọbhọ ghe mhan dẹ lu emhin ne ti ọle bhọ.

Ikpẹ esili nin mhan mhọn, bi uwedẹ nin mhan rẹ dọnmhegbe rẹ lu iho nọnsọle, ọle Jehova ghe, ọ iyi idobọ nesẹmhan. (Psalm 103:​12-​14; 130:3; Hebrews 6:​10) Ọle rẹọbhọ ghe mhan dẹ lu emhin ne yẹẹ ọle.​—Proverbs 27:11.

◼ Osẹnobulua yọle ghe ọle dẹ rẹkpa uwẹ rẹ lu iho nọnsọle.

Jehova dẹ rẹkpa ene ga ọle. Ẹlinmhin nọn khiale nọnsọle ọle noo rẹ rẹkpa ele. A bha miẹn emhin nin Osẹnobulua isabọ re ọne ahu nan lu.​—Philippians 4:​13.

◼ Ọnọn mun udu nyan Osẹnobulua ida miẹn ehiẹlẹ.

Mhan dẹ sabọ mun udu nyan iJehova. Ọle ida hiẹ mhan la re mhan udu ha.​—Psalm 25:3.

[Adudu nọn ribhi apapale 12]

Beji ọne ukparu ọsi ẹlọnmhọn rẹ gbega uhọnmhọn ọsi ọyokhọn, iriọ iruduba rẹ gbega umueria nọnsẹmhan

[Adudu nọn ribhi apapale 12]

Beji emhin nan fi ba bhi otọ ẹdẹ rẹ mun okọ mhọnlẹn nọn hẹi ruẹ, iriọ iruduba ọsaje rẹ sabọ rẹkpa mhan ziẹngbe ọnọghọ

[Credit Line]

Courtesy René Seindal/Su concessione del Museo Archeologico Regionale A. Salinas di Palermo