Eji A Da Ne Emhin Nan Gbẹn Ọbhi Ebe ọsi Ikolo Unyẹnmhin bi Iwẹnna Oga Nọnsẹmhan
FEBRUARY 5-11
EMHIN NE GHANLẸN NE RIBHI BAIBO | MATTHEW 12-13
“Ijiẹmhin ọsi Wheat bi Ilunmhun”
(Matthew 13:24-26) Ọle da taman ele ijiẹmhin ọbhebhe, yọle: “Asabọ re Agbejele nọn ribhi okhun khọkhọ okpea ọkpa nọn kọ ikpẹ ne mhẹn bhi ugbo nọnsọle. 25 Ẹghe nin eria ki rẹ ha wẹ, oghian nọnsọle da vae dọ kọ ilunmhun bhi ẹkẹ ọne ugbo iwheat yẹ kpanọ. 26 Ẹghe nin ọne wheat ki rẹ jẹre yẹ mọn ikpẹ, ene ilunmhun da yẹ zegbere.
w13 7/15 9-10 ¶2-3
“Ghọle! Imhẹn Ne Bha Dia Rẹ Nanbhi Ene Ikpẹdẹ Rebhe”
2 Ene emhin ne sunu bhi ugbo ọsi ọne okpea nan, ọle iJesu re lu ijiẹmhin ọsi ebi ọle ha rẹ zẹ usun ọsi enanzẹle yẹ bhi ẹwẹ agbọn. Ọne ijiẹmhin da yẹ rẹman ẹghe nin ọle ha re lu ọle. Ọne usun ọsi Enanzẹle hi ene ha deba iJesu gbẹloghe. Ele a re wheat rẹ khọkhọ. Bhi ukpẹdẹ iluemhin ọsi Pentecost bhi ukpe 33 C.E., ọle iJesu munhẹn ha kọ ene wheat. Ẹghe nan ha ki rẹ ne enanzẹle ne sẹyẹ ribhi otọ bhi ẹghe okpẹnlẹn ọsi ọne agbọn nan ha khian okhun fo, ẹghe nin ukhuanmhin ọsi ene iwheat ha rẹ sotọ. (Matt. 24:31; Rev. 7:1-4) Beji ọria rẹ sabọ daghe emhin rebhe ne nẹga ọle sade ọ mundia bhi ukoke, iriọ ọne ijiẹmhin nan yẹ rẹ rẹkpa mhan rẹ manman lẹn otọ emhin ne ha sunu bhi uriẹghe nọn bue sẹbhi ikpe 2,000. Ọne ijiẹmhin da tẹmhọn ẹghe nan rẹ kọ emhin, ẹghe nin ene emhin nan kọ rẹ ha wanre bi ẹghe nan rẹ ha khuan emhin nan kọ. Ẹghe nan rẹ ha khuan emhin nan kọ, a da manman zilo ọle bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan.
JESU DẸ HA GBEGA ELE
3 Bhi egbẹghe ukpe 100 C.E., ene ilunmhun da zegbere. Ele hi otuẹ ohoghe. (Matt. 13:26) Ẹghe nan ki rẹ sẹ egbẹghe ukpe 300 C.E., ene “ilunmhun” da manman bun gbera enanzẹle. Bhi ọne ijiẹmhin, ene edibo ọsi ọne okpea nọn nyan ugbo da nọọn ọlẹn si ele dẹ sabọ dọ bhọnọ ene ilunmhun sibhi ọne ugbo re. (Matt. 13:28) Be bhọ ebeanlẹn nọnsele ki rẹ wanniẹn ele yẹ?
(Matthew 13:27-29) Bhiriọ, edibo ọsi ọne ebeanlẹn nọn nyan uwa da vae dọ taman ọlẹn, ‘Ebeanlẹn mhan, ọi be yi ikpẹ ne mhẹn uwẹ kọ bhi ẹkẹ ugbo nọnsẹ? Be bhọ ilunmhun ki rẹ dọ ha ribhọ yẹ?’ 28 Ọle da taman ele, ‘Oghian mhẹn, okpea, ọle lu ọnan.’ Ene edibo da taman ọlẹn, ‘Uwẹ guanọ nin mhan ha khian dọ bhọnọ ene ilunmhun sibhọ re?’ 29 Ọle da yọle, ‘Eye, nan hẹi dọ miẹn ghe ibha bhọnọ ene wheat rẹkhan ene ilunmhun sade bha bhọnọ ene ilunmhun.
w13 7/15 10 ¶4
“Ghọle! Imhẹn Ne Bha Dia Rẹ Nanbhi Ene Ikpẹdẹ Rebhe”
4 Rẹji ene wheat bi ilunmhun, Jesu da yọle: “Ji eveva ko ha wanre ọkuẹsẹ ẹghe nan rẹ khuan emhin nan kọ.” Ọne ọta nin Jesu tale nan da rẹman ghe, rẹ nanbhi ore nin ọhẹnhẹn ha vade, ẹbho wo ha ribhi ọne otọ nan ne ribhi usun ọsi enanzẹle. Jesu da yẹ ta emhin ọbhebhe nọn rẹ mhan rẹọ ọbhi ọnan. Ọle da taman edibo nesọle: “Mhẹn nẹ bha dia rẹ nanbhi ene ikpẹdẹ rebhe rẹ dọ sẹbhi ọkpẹnlẹn ọsi ọne agbọn nan.” (Matt. 28:20) Bhiriọ, Jesu dẹ gbega enanzẹle rẹ nanbhi ene ikpẹdẹ rebhe rẹ dọ sẹbhi ọkpẹnlẹn ọsi ọne agbọn nan. Ọrẹyiriọ, ranmhude ene ilunmhun sọn gue emhin nan kọle, mhan ida sabọ lẹn ẹbho ne ha ribhi usun ọsi ene iwheat bhi ọne ẹghe nin. Ọkpakinọn, ikpe eso ọkuẹsẹ ẹghe nan rẹ ha khuan emhin nan kọ, a da sabọ kie ha lẹn “ene iwheat.” Be ọnan rẹ sunu yẹ?
(Matthew 13:30) Ji eveva ko ha wanre ọkuẹsẹ ẹghe nan rẹ khuan emhin nan kọ. Ẹghe nan rẹ khuan emhin nan kọ ha sẹ, mhẹn dẹ taman ene khuan emhin nan kọ: Bha ka koko ene ilunmhun yẹ gba ele kugbe nin bha tue ele a, bha kuẹ khuan ene iwheat nanbhi ẹkẹ uwa ebale nọnsẹmhẹn.’ ”
w13 7/15 12 ¶10-12
“Ghọle! Imhẹn Ne Bha Dia Rẹ Nanbhi Ene Ikpẹdẹ Rebhe”
10 Ọhẹnhẹn: A koko ene ilunmhun. Jesu da yọle: “Ẹghe nan rẹ khuan emhin nan kọ ha sẹ, mhẹn dẹ taman ene khuan emhin nan kọ: Bha ka koko ene ilunmhun yẹ gba ele kugbe.” Ẹghe nin ukpe 1914 ki rẹ gbera fo, ene ẹhi da munhẹn ha koko “ene ilunmhun” sibhi ẹwẹ ene iwheat re. Ene ilunmhun hi ene ga oga ohoghe, ene iwheat da yi enanzẹle. Ele iBaibo tie ele “imọn ọsi agbejele.”—Matt. 13:30, 38, 41.
11 Beji ene ẹhi ki rẹ ha miẹn ọne ẹsọn khian, ọ da manman ha lẹkhẹ nan rẹ lẹn ikikẹ nọn ribhi ene iwheat bi ene ilunmhun. (Rev. 18:1, 4) Ẹghe nin ukpe 1919 ki rẹ sẹ, ọ da manman khia bhi elọ a ghe Babylon nọn Khua de. Be bhọ hi emhin nọn manman re ene ga oga ẹmhọanta dikẹ bhi ene ga oga ohoghe? Iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua nọn. Ene ha sun otu ọsi ene Bible Students ẹghenin, da wo ha tale ghe ọkhẹke nin ẹbho rebhe bhi agbotu ha lu iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua. Bhi ọsi ijiẹmhin, ebe natiọle To Whom the Work Is Entrusted, nan gbẹn bhi 1919 da taman enanzẹle rebhe nin ele ha tẹmhọn Osẹnobulua nanbhi ukuwa rẹsẹbhi ukuwa. Ọne ebe da yọle: Ọne ẹsọn nan sabọ diabe emhin nọn hu gbe, ọkpakinọn, iwẹnna nọnsi Osẹnobulua nọn. Ọle dẹ re ahu nin mhan rẹ lu ọle. Ekpẹn nọn khua nọn nin bha rẹ sabọ ha deba bhi ọne iwẹnna.” Be bhọ ene ribhi agbotu ki lu yẹ? Bhi ukpe 1922, Watch Tower ọkpa da yọle: Nanbhi ẹghenin ha khian, ẹbho rebhe da wo manman situa bhi iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua. Ọnan da ki kiẹn iwẹnna nan ki rẹ ha lẹn ele rẹ dọ sẹbhi ẹlẹnan.
12 Ọnọnzeva: A khuan ene iwheat. Jesu da taman ene ẹhi: “Bha . . . khuan ene iwheat nan bhi ẹkẹ uwa ebale nọnsẹmhẹn.” (Matt. 13:30) Rẹ nanbhi ukpe 1919 ha vade, a da munhẹn ha koko enanzẹle nanbhi ẹkẹ oga ẹmhọanta nan kie mun gbọ. A ha ki ne enanzẹle ne sẹyẹ ribhi otọ bhi ẹghe okpẹnlẹn ọsi ọne agbọn nan ha khian okhun fo, ẹghe nin ukhuanmhin ọsi ene iwheat ha rẹ sotọ.—Dan. 7:18, 22, 27.
Guanọ Emhin Oriọn ne Ghanlẹn
(Matthew 12:20) Ilunmhun nan khuẹn kẹ, ọle ida gbe ọle sotọ. Ọle ida fuẹn eranlẹn nọn kẹre bhi olu nin eranlẹn ki da kẹa, ọkuẹsẹ ọle sabọ mun ibhohiẹn nọn gbale re.
nwtsty study note ọsi Mt 12:20
Olu nin eranlẹn ki da kẹa: Ekẹn a rẹ man orukpa nan ha noo bhi ẹkẹ uwa ẹghenin. Abhii a sa bhi ẹkẹ ọne orukpa. Ọne abhii, ọle ọlu nọn ribhi ọne orukpa si nọn rẹ bhala. Bhi urolo iGreek, ukpọta nan zedu ọle diọ bhi “olu nin eranlẹn ki da kẹa” sabọ ha yi olu nin eranlẹn ki da khian fuẹn an, arẹmiẹn ghe obhi ugiọnmhẹn eranlẹn khere sẹyẹ ribhọ. Ọta akhasẹ nọn ribhi Isaiah 42:3 da tale ebi Jesu da rẹ ha mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ yẹ. Iruduba nọn rẹ kẹre nin imioguele nan denyẹnyẹn mhọnlẹn, inian ọ diabe olu nin eranlẹn ki da khian fuẹn an. IJesu ida wẹ ọle a.
(Matthew 13:25) Ẹghe nin eria ki rẹ ha wẹ, oghian nọnsọle da vae dọ kọ ilunmhun bhi ẹkẹ ọne ugbo iwheat yẹ kpanọ.
w16.10 32
Uwẹ Be Rẹ Lẹn?
Be rẹ mhan rẹọbhọ ghe ẹbho gene sabọ kọ ilunmhun ọbhi ugbo ọsi ọria ọbhebhe, bhi ẹghe ẹdẹlẹ?
BHI MATTHEW 13:24-26, Jesu da yọle: “Asabọ re Agbejele nọn ribhi okhun khọkhọ okpea ọkpa nọn kọ ikpẹ ne mhẹn bhi ugbo nọnsọle. Ẹghe nin eria ki rẹ ha wẹ, oghian nọnsọle da vae dọ kọ ilunmhun bhi ẹkẹ ọne ugbo iwheat yẹ kpanọ. Ẹghe nin ọne wheat ki rẹ jẹre yẹ mọn ikpẹ, ene ilunmhun da yẹ zegbere.” Ẹbho eso ribhọ ne bha rẹọbhọ ghe emhin nọn sẹnian dẹ gene sabọ sunu. Ọkpakinọn, emhin ribhọ nan gbẹn bhi ẹkẹ ebe-uhi ọsi ene iRome bhi ẹghe ẹdẹlẹ, ne rẹman ghe emhin nọn sẹnian dẹ sabọ sunu.
Dictionary ọkpa nọn re otọ ẹmhọn ne ribhi iBaibo man, da yọle ghe, akhailu nọn bhi uhi ọsi ene iRome nin ọria rẹ dọ kọ ilunmhun bhi ugbo ọsi ọria ọbhebhe ranmhude ọle guanọ nin ọle sọikhi. Ai da gbe ọne uhi nan sade emhin nọn sẹriọ ida sabọ sunu. Okpea ọkpa natiọle Alastair Kerr, nọn manman lẹn ẹlo uhi da yọle ghe: Bhi ukpe 533 C.E., ọle ojie iRome ọkpa natiọle Justinian gbẹn ebe ọso natiọle Digest. Uhi kẹkẹ ọsi ene iRome bi emhin eso nin eria ne lẹn uhi tale bhi egbẹghe ukpe 100 C.E. rẹsẹbhi 250 C.E, ele ribhi ẹkẹ ọne ebe nan. Bhi ẹkẹ ọne ebe nan, okpea ọkpa natiọle Ulpian, nọn yi ọkpa bhi ene eria ne lẹn uhi, da tẹmhọn ẹzọ ọkpa nan gui bhi ore nọnzeva. Ọne ẹzọ da ha yi ebi ọria rẹ kọ ilunmhun bhi ugbo ọsi ọria ọbhebhe yẹ. Ranmhude ọnin, emhin nan rẹ kọ bhi ugbo da riaa. Ọne ebe natiọle Digest da tale ghe uhi re obọ bhọ nin ọria nọn nyan ugbo re miẹn igho ọsi emhin ekọ nesọle bhi obọ ọsi ọria nọn ria ọle emhin ekọ a.
Ẹbho gene ha kọ ilunmhun bhi ugbo ọsi ọria ọbhebhe bhi otọ iRome bhi ẹghe ẹdẹle. Ọnan rẹ mhan lẹn ghe emhin nọn gene sunu, ọle iJesu rẹ lu ọne ijiẹmhin nan.
Baibo Nan Tie
(Matthew 12:1-21) Bhi ọne ẹghe nin, Jesus da ha nanbhi ugbo emhin nan kọ gbera bhi ẹdẹ iSabbath. Edibo nesọle da ha kọnọn ukpunun emhin nan kọ, ele da ha le ọle ranmhude ohanmhẹn gbe ele. 2 Ene iPharisee ki daghe ọnan, ele da ha taman ọlẹn yọle: “Ghe! Edibo nesẹ lu emhin nọn bha khẹke nan ha lu bhi ẹdẹ iSabbath.” 3 Ọ da taman ele yọle: “Bha bha be sẹ tie ebi David lu kere, ẹghe nin ohanmhẹn re ha gbe ọle bi ikpea ne rẹkhan ọlẹn? 4 Ebi ọle rẹ nanbhi uwa nọnsi Osẹnobulua yẹ, ele da le eka nan rẹ wa, emhin nin ene ohẹn ọkpa le, nọn bha khẹke nin ọle la ene rẹkhan ọlẹn le? 5 La, bha bha sẹ be tie kere bhi ẹkẹ ọne Uhi ghe, ẹdẹ iSabbath, ene ohẹn ne ribhi uwa oga sabọ gbe obọ ra uhi ọsi Sabbath, ọ ida ha yi emhin ọbe rẹji ele? 6 Mhẹn taman bha ghe, emhin nọn kpọnọ gbera uwa oga ribhi enan. 7 Ọkpakinọn, sade bha lẹn ebi a re ọnan ta, ghe ‘itohan mhẹn guanọ, ọiyi izọese,’ bha irẹ re unun ria eria ne bha lu emhin obe a. 8 Ranmhude ebeanlẹn ọsi Sabbath, ọle Ọmọn nọnsi Okpea khin.” 9 Ọle ki sibhi enin re, ọ da nanbhi uwa oga nọnsele. 10 Sẹ ghe! Okpea nin obọ nọnsọle nẹghẹa da ha ribhi enin! Bhiriọ, beji ele ha da re ẹmhọn mun ọlẹn, ele da nọọn ọlẹn yọle: “Ọ be khẹke nan rẹ ha hinmhin ọria bhi ẹdẹ iSabbath?” 11 Ọ da taman ele yọle: “ahamiẹn uwẹ mhọn ohuan ọkpa, ọne ohuan da de ọbhi uhio bhi ẹdẹ iSabbath, ọria ribhi ẹwẹ bha nọn ida be mun ọlẹn dagbare bhi ẹkẹ ọne uhio? 12 Arebiẹn ọria, nọn manman ghan gbera ohuan! Bhiriọ, ọkhẹke nan rẹ ha lu emhin nọn mhẹn bhi ẹdẹ iSabbath.” 13 Ọ ki da taman ọne okpea yọle: “Niẹn obọ nọnsẹ a.” Ọ da niẹn ọlẹn an. Ọne obọ da munhẹn ha wẹnna nọnsẹn bọsi obọ nọnkẹle. 14 Ọkpakinọn, ene iPharisee da dagbare dọ siuman nin ele rẹ gbe ọle a. 15 Ẹghe nin Jesu ki rẹ lẹn ọnan, ọ da sibhi enin re. Ene bunbun da rẹkhan ọlẹn. Ọ da hinmhin ele rebhe, 16 Ọkpakinọn, ọ da manman nyan nin ele ghe, nin ele hẹi ha re ọle ka man ẹbho, 17 beji ọta akhasẹ nan nin obọ Isaiah nin akhasẹ ta ha re munsẹ, nọn yọle: 18 “Ghe o! oguọmhandia nọnsẹmhẹn nin mhẹn zẹle, nin mhẹn hoẹmhọnlẹn, nin mhẹn re mundia! Mhẹn dẹ re ẹlinmhin nọn khiale nọnsẹmhẹn nanlẹn. Ọle dẹ rẹman ene agbaẹbho ebi ibhohiẹn nọn gbale khin. 19 Ọ ida ha van, la dọ ha so bhi ughe, la nin ọria soso dọ ha hẹnmhọn uru nọnsọle bhi adesẹ ughe. 20 Ilunmhun nan khuẹn kẹ, ọle ida gbe ọle sotọ. Ọle ida fuẹn eranlẹn nọn kẹre bhi olu nin eranlẹn ki da kẹa, ọkuẹsẹ ọle sabọ mun ibhohiẹn nọn gbale re. 21 Bhi ọsi ẹmhọanta, ene agbaẹbho dẹ ha mhọn iruduba ranmhude elin nọnsọle”
FEBRUARY 12-18
EMHIN NE GHANLẸN NE RIBHI BAIBO | MATTHEW 14-15
“A Nanbhi Obọ Ikpeta Ẹbho Re Ebale Nin Ẹbho Ne Bunbun”
(Matthew 14:16, 17) Ọkpakinọn, Jesu da taman ele: “Ọbha khẹke nin ele kpanọ; ibha re ebale nin ele le.” 17 Ele da taman ọlẹn: “Mhan imhọn emhin ọbhebhe bhi enan, gbera ikpudu ibrẹdi isẹn bi ehẹn eva.”
w13 7/15 15 ¶2
A Nanbhi Obọ Ikpeta Ẹbho Re Ebale Nin Ẹbho Ne Bunbun
2 Ẹghe nin Jesu ki rẹ daghe ọne usun ẹbho, ohan ele da ha to ọle. Bhiriọ, ọle da hinmhin ene ha khọnmhọn bhi ẹwẹ ele yẹ man ele emhin ne bunbun rẹji ẹmhọn Agbejele nọnsi Osẹnobulua. Ẹghe nin ebi ki rẹ ha lo, edibo nesi Jesu da taman ọlẹn nin ọle ji ene ẹbho kpanọ ne dọ guanọ ebale dẹ bhi idunmhun ne sikẹ enin. Sokpan Jesu da taman edibo nesọle: “Bha re ebale nin ele le.” Emhin nin Jesu ta da han edibo nesọle ilo ranmhude ibrẹdi isẹn bi ehẹn eva ọkpa ele ha mhọnlẹn.
(Matthew 14:18, 19) Ọle da yọle: “Bha ne ji mhẹn bhi enan.” 19 Ọle da taman ọne usun ẹbho nin ele dotua bhi uki ilunmhun. Ẹghenin, ọle da ne ene ibrẹdi isẹn bi ehẹn eva, ọle ki ghe okhun, ọle da nan erọnmhọn. Ọle ki khuẹnọ ene ibrẹdi a fo, ọle da ne nin edibo nesọle, edibo nesọle da gha ọle nin ene usun ẹbho.
w13 7/15 15 ¶3
A Nanbhi Obọ Ikpeta Ẹbho Re Ebale Nin Ẹbho Ne Bunbun
3 Ranmhude ẹkẹ ẹjẹjẹ nin Jesu ha mhọnlẹn, ọle da lu emhin ohan-ilo ọso. Arẹmiẹn ghe uwẹ dẹ miẹn emhin ohan-ilo kẹkẹ nin Jesu lu tie bhi ebe nọnsi Matthew, Mark, Luke bi John, ọne emhin ọhan-ilo ribhi ebe nin ele gbẹn kẹkẹ. Ọnan ọkpa emhin ọhan-ilo nin ele rebhe kugbe tẹmhọnlẹn. (Mark 6:35-44; Luke 9:10-17; John 6:1-13) Jesu da taman edibo nesọle ne taman ene ẹbho ne re usun ọsi itue 50 la itue 100 rẹ dotua bhi uki ilunmhun. Ọle ki nan erọnmhọn bhọ fo, ọle da giagia ene ibrẹdi bi ene ehẹn an. Jesu bha tobọle gha ọne ebale nin ene ẹbho. Ọle da mun ọne ebale nin edibo nesọle, edibo nesọle da gha ọle nin ene ẹbho. Ene ẹbho rebhe da le ebale khọn. Ọne ebale da sẹyẹ kẹre. Jesu da nanbhi obọ ọsi ikpeta edibo nesọle re ebale nin ekutu ẹbho le.
(Matthew 14:20, 21) Bhiriọ, ene ẹbho rebhe da le ebale khọn. Ele da koko ikhiọnmhẹn ne kẹre, ọ da vuọn okhuale 12. 21 Ẹbho ne le ọne ebale bun sẹbhi ikpea 5,000, gbera ene ikhuo bi ene ibhokhan.
nwtsty study note ọsi Mt 14:21
gbera ene ikhuo bi ene ibhokhan: Matthew ọkpa tẹmhọn ene ikhuo bi ene ibhokhan bhi ebe nọnsọle ẹghe nin ọle rẹ tẹmhọn ọne emhin ọhan-ilo nan. Asabọ miẹn ghe ẹbho rebhe ne le ọne ebale nan gbera itue 15,000.
w13 7/15 15 ¶1
A Nanbhi Obọ Ikpeta Ẹbho Re Ebale Nin Ẹbho Ne Bunbun
Re ọkhọ nọnsẹ ria ọne okha nan. (Tie Matthew 14:14-21.) Bhi ukpe 32 C.E., egbẹghe iluemhin ọsi Anagbera, usun ẹbho ne bun sẹbhi ikpea 5,000, gbera ene ikhuo bi ene ibhokhan da deba iJesu bi edibo nesọle ha ribhi eje fi ahiẹ a bhi idunmhun natiọle Bethsaida bhi egbegbe okpẹdẹ ọsi Galilee.
Guanọ Emhin Oriọn ne Ghanlẹn
(Matthew 15:7-9) Eria ikpunun, akhasẹ nọnsi Isaiah reji bha wo gene gba, ẹghe nọn rẹ yọle: 8 ‘ikpunun ene ẹbho nan rẹ mun ekpẹn mhẹn, sokpan, ọkhọle nọnsele maman ree bhi eji mhẹn ye. 9 Oga nin ele wo ha ga mhẹn, ihoho nọn, ranmhude, uhi ọsi eria, ọle hi iman-emhin nọnsele.’”
nwtsty study note ọsi Mt 15:7
Eria ikpunun: Bhi urolo Greek, ọne ukpọta nan hi hy·po·kri·tesʹ. Ibhokhan Greek bi Roman ne mun udede emhin re gue ẹlo rẹ lu arẹman bhi ese, ele a ka rẹ ha re ọne ukpọta nan tẹmhọnlẹn. Ọne emhin nin ele mun gue ẹlo ki re uru nọnsele manman ha ro dagbare sade ele talọ. Akizẹbue, a da re ọne ukpọta rẹ ha tẹmhọn ọria nọn manlu, nọn bha guanọ nin ọle re ebi ọle gene khin man. Jesu da tie ene mun kalo bhi otue ọsi ene iJew “eria ikpunun.”—Mt 6:5, 16.
(Matthew 15:26) Jesu da wanniẹn ọlẹn yọle: “Ọi yi emhin nọn gba nan rẹ re ibredi ọsi ene ibhokhan nin ibhi awa.”
nwtsty study note ọsi Mt 15:26
ibhokhan . . . ibhi awa: Bhi uhi nin Jehova nanbhi obọ Moses re nin ibhokhan Izrẹl, ọle da ka awa ba elanmhẹn ne bha khia. Ranmhude ọnan, bhi eje bunbun bhi Baibo, abha re awa khọkhọ emhin esili. (Le 11:27; Mt 7:6; Php 3:2; Re 22:15) Ọrẹyiriọ, bhi ebe ọsi Mark 7:27 bi Matthew 15:26, Jesu da noo ukpọta nan rẹ tẹmhọn “ibhi awa” la awa nan miẹn bhi uwa. Asabọ miẹn ghe awa nin azagba-uwa ne iyi ibhokhan Izrẹl rẹ khiẹnlẹn bhi uwa, ọle iJesu ha mhọn bhi ọkhọle nin ọle da noo ọne ukpọta nan. Jesu da tie ibhokhan Izrẹl “ibhokhan” yẹ tie eria ne iyi ibhokhan Izrẹl “ibhi awa” nin ọle rẹ rẹman ghe ọkhẹke nin ọle ka gbẹloghe ibhokhan Izrẹl. Bhi azagba-awa nin ibhokhan bi awa ye, ene ibhokhan ọkhẹke nan ka re ebale nan.
Baibo Nan Tie
(Matthew 15:1-20) Ene iPharisees bi scribe da nanbhi Jerusalem bu iJesu re ha yọle: 2 “Bezẹle nin edibo nesẹ da gbe obọ ra uwedẹ nin ikpea nin ẹdẹlẹ re ọbhi otọ nan rẹ ha lu emhin? Bhi ọsi ijiẹmhin, ele ikpe obọ sade ele khian dọ le ebale.” 3 Ọ da wanniẹn ele yọle: “Bezẹle nin bha da gbe obọ ra uhi nọnsi Osẹnobulua ranmhude uwedẹ nin bha kere bhi otọ nan rẹ lu emhin? 4 Bhi ọsi ijiẹmhin, Osẹnobulua yọle, ‘Mun ekpẹn nin aba ẹ bi inẹn ẹn,’ ‘Ọria nọn re unun ji aba ọle bi inẹn ọlẹn, a ha gbe ọle a.’ 5 Ọkpakinọn bha yọle, ‘Ọria nọn ki rẹ khin nọn taman aba ọle bi inẹn ọlẹn yọle: “Ebi ọ hi ki rẹ khin nin mhẹn mhọnlẹn nọn ha mhẹn bha bhi egbe, ẹseọhẹ nan rẹ guẹ nin Osẹnobulua nọn,” 6 nin ọle hẹi mun ekpẹn nin aba ọle hiehie.’ Bhiriọ, bha re ọta nọnsi Osẹnobulua kiẹn ihoho ranmhude uwedẹ iluemhin nesẹbha. 7 Eria ikpunun, akhasẹ nọnsi Isaiah reji bha wo gene gba, ẹghe nọn rẹ yọle: 8 ‘ikpunun ene ẹbho nan rẹ mun ekpẹn mhẹn, sokpan, okhọle nọnsele maman ree bhi eji mhẹn ye. 9 Oga nin ele wo ha ga mhẹn, ihoho nọn, ranmhude, uhi ọsi eria, ọle hi iman-emhin nọnsele.’” 10 Ọ ki ta ọnan fo, ọ da tie ọne usun ẹbho sikẹ egbe taman ele yọle: “Bha kaehọ nin bha lẹn otọ ọle nọnsẹn: 11 Emhin nọn nanbhi ẹkẹ unun nọnsi okpea, ọiyi ọle fai okpea a. Sokpan emhin nọn dagbare bhi ẹkẹ unun nọnsi okpea, ọle fai ọle a.” 12 Edibo nesọle da vae dọ taman ọlẹn yọle: “Uwẹ lẹnmhin ghe, ebi uwẹ tale kiẹn idobolo reji ene iPharisee ẹghe nin ele rẹ họn?” 13 Ọ da wanniẹn ele yọle: “Oran nọn ki rẹ khin nan Aba mhẹn bha kọ, a dẹ vu ọle fia. 14 Ji ọ kiẹn idobolo rẹji ele. Eman-odẹ ne idaghe ele khin. Ahamiẹn okpea nọn ruẹlo re okpea nọn ruẹlo ha khian, ele veva ki de ọbhi uhio.” 15 Peter da yọle: “Re otọ ọne arẹkhọkhọ man mhan.” 16 Rẹji ọnan ọ da yọle: “Ibha bhọ iyẹ mhọn ilẹn-otọ-emhin? 17 Bha bha be lẹn ghe, emhin nan le bhi unun dẹ nin ẹkẹ gbera, a ki nẹn ọlẹn fia bhi latrin? 18 Ọkpakinọn, emhin nọn ki rẹ dagbare bhi unun, ẹkẹ ọkhọle ọ da vae, ele bhọ emhin ne fai okpea a. 19 Bhi ọsi ijiẹmhin, bhi ẹkẹ ọkhọle iria-eria ne imhẹn da dagbare, ugbe, oghẹ, agbilẹ, oyi, orẹsin, nan rẹ re unun ji Osẹnobulua. 20 Enan emhin ne fai okpea a; nan rẹ re obọ nan bha kpe ha le ebale, ọ ifai okpea a.”
FEBRUARY 19-25
EMHIN NE GHANLẸN NE RIBHI BAIBO | MATTHEW 16-17
“Họ Bhọ Dia Umueria Nọnsẹ?”
(Matthew 16:21, 22) Nanbhi ọne ẹghe nin ha khian, Jesu da ha taman edibo nesọle ghe ọle dẹ ha khian iJerusalem, ghe ọle dẹ loya emhin ne bunbun bhi obọ ene ewanlẹn, ene ojohẹn, bi ene iscribe, a dẹ gbe ọle a, bi a dẹ riọ ọle kpanọ bhi ukpẹdẹ nọnzea. 22 Bhiriọ, Peter da re ọle diọ bhi obọkpa ha gbuhi nanlẹn yọle: “Tohan egbe ẹ Ebeanlẹn mhẹn; Emhin nọn sẹnian ida sunu ji uwẹ hiehie.”
w07 2/15 16 ¶17
Ibha Nin Ọdọ—Lẹn Sẹbhọ Ghe IJesu Hi Ebeanlẹn Nọnsẹbha
17 Ẹghe ọkpa yẹ ribhọ nin Jesu da ha taman edibo nesọle ghe ọle dẹ ha khian iJerusalem, ọle dẹ loya emhin ne bunbun bhi obọ ene ewanlẹn, ene ojohẹn, bi ene iscribe, a dẹ gbe ọle a, bi a dẹ riọ ọle kpanọ bhi ukpẹdẹ nọnzea. Ranmhude ene emhin nin Jesu ha ta, Peter da re ọle diọ bhi obọkpa ha taman ọlẹn: “Tohan egbe ẹ Ebeanlẹn mhẹn; Emhin nọn sẹnian ida sunu ji uwẹ hiehie.” Ọne ẹmhọn nan da wo rẹman ghe ẹkẹ ẹjẹjẹ nọn bha khẹke, ọle iPeter ha rẹman. Ọkhẹke nin Jesu dia ọle bhi uwedẹ. Bhiriọ, Jesu da taman iPeter: “Gbera diọ mhẹn bhi ikeke, Esu! Idobolo uwẹ khin rẹji mhẹn, ranmhude eria ọsi eria uwẹ ria, ọi yi ọsi Osẹnobulua.”—Matthew 16:21-23.
(Matthew 16:23) Sokpan, Jesu da fikeke gbe iPeter taman ọlẹn: “Gbera diọ mhẹn bhi ikeke, Esu! Idobolo uwẹ khin rẹji mhẹn, ranmhude eria ọsi eria uwẹ ria, ọi yi ọsi Osẹnobulua.”
w15 5/15 13 ¶16-17
Ha Babegbe—Esu Guanọ Nọn Gbe Uwẹ Le!
16 Aharẹmiẹn ghe ẹbho ne re ọkhọle rẹbhe ga iJehova mhan khin, Esu dẹ sabọ yẹ hiẹ mhan. Bhi ọsi ijiẹmhin, ria ẹmhọn emhin nọn sunu ẹghe nin Jesu rẹ ha taman edibo nesọle ghe a dẹ kẹ gbe ọle a. Ranmhude ọmhẹn nọnsi Jesu nin Peter ha mhọn bhi ọkhọle, ọle da re iJesu dio bhi obọkpa ha taman ọlẹn: “Tohan egbe ẹ Ebeanlẹn mhẹn; Emhin nọn sẹnian ida sunu ji uwẹ hiehie.” Jesu da wo taman iPeter: “Gbera diọ mhẹn bhi ikeke, Esu!” (Matt. 16:22, 23) Bezẹle nin Jesu da tie iPeter “Esu”? Ranmhude Jesu lẹn emhin rebhe nọn khẹke nin ọle lu. Ọne ẹghe sire nin ọle ha re egbe nọnsọle zọese yẹ rẹman ghe ọbha-ohoghe Esu khin. Ọne ẹghe nan bha ha yi ẹghe nin ọle ha rẹ ha “tohan egbe” ọle. Nin Jesu ha tohan egbe ọle hi emhin nin Esu guanọ nin Jesu lu tee.
17 Ẹghe ọkpẹnlẹn ọsi ọne agbọn nan mhan ki da nyẹnlẹn. Ọne ẹghe nan iyi ẹghe nọn lẹkhẹ. Esu guanọ nin ha tohan egbe mhan. Ọle guanọ nin mhan bhiẹbhiẹ obọ bhi iwẹnna oga ha khu ọbhi afe bi ua ọsi ọne agbọn nan. Ọle guanọ nin mhan yelea ghe ẹghe ọkpẹnlẹn ọsi ọne agbọn nan mhan ki da nyẹnlẹn. Hẹi ji ọnan sunu ji uwẹ. “Ha babegbe.” (Matt. 24:42) Hẹi ji Esu re uwẹ ha riale ghe ẹghe ọkpẹnlẹn ọsi ọne agbọn nan sẹyẹ manman ree, la ọne ẹghe bhọ ida vae hiehie.
(Matthew 16:24) Jesus da ki taman edibo nesọle: “Ahamiẹn ọria guanọ nin ọle rẹkhan mhẹn, ọle dẹ he egbe nọnsọle, tọn oran iloya nọnsole mun, yẹ ha rẹkhan mhẹn.
w06 4/1 23 ¶9
‘Bha Dọ Re Ẹbho Kiẹn Edibo Nesẹmhẹn Yẹ Gbe Ele Ruẹ bhi Amẹn’
9 Emhin bela mhan ha lu nin mhan rẹ lu iho nọnsi Osẹnobulua beji Jesu rẹ lu ọle? Jesu da taman edibo nesọle: “Ahamiẹn ọria guanọ nin ọle rẹkhan mhẹn, ọle dẹ he egbe nọnsọle, tọn oran iloya nọnsole mun, yẹ ha rẹkhan mhẹn. (Matthew 16:24) Jesu da ta emhin ea nọn khẹke nin mhan ha lu. Ọne ọhẹnhẹn: Mhan ki “he egbe” nọnsẹmhan. Ọnan rẹman ghe mhan dẹ he emhin rebhe nin egbe mhan guanọ ne bha diẹn mun iho nọnsi Osẹnobulua, mhan ki re obọ rẹkhan adia nọnsi Osẹnobulua. Ọne ọzeva: Mhan ki ‘tọn oran iloya nọnsẹmhan mun.’ Iloya bi ẹkhọle, ele ‘oran iloya’ mundia nan bhi ẹghe nọnsi Jesu. Mhan dẹ muegbe nin mhan rẹ loya ranmhude mhan ga iJehova. (2 Timothy 1:8) Bọsi Jesu, ẹkhọle ilo mhan, arẹmiẹn ghe ẹbho zuọzuọ mhan la ele jiẹ mhan. Eghọnghọn mhan ye ranmhude mhan lẹnmhin ghe emhin nin mhan lu ti Osẹnobulua bhọ. (Hebrews 12:2) Ọne ọzea: Mhan ki “ha rẹkhan” iJesu.—Psalm 73:26; 119:44; 145:2.
Guanọ Emhin Oriọn ne Ghanlẹn
(Matthew 16:18) Sẹyẹ, mhẹn taman uwẹ yọle: Uwẹ hi Peter, okhun ọne udo nan, ọle mhẹn ha da bọn agbotu nọnsẹmhẹn mundia. Geti ọsi Idin ida miẹn ahu re lu ọle emhin soso.
nwtsty study note ọsi Mt 16:18
Uwẹ hi Peter, okhun ọne udo nan: Bhi urolo Greek, peʹtros mundia nin “ukpudo la obhi udo.” Ọne ukpọta hi elin iGreek nin Jesu hẹ Simọn le. (Joh 1:42) Ukpọta ọbhebhe nọn yẹ khọ peʹtros, ọle hi peʹtra. Ọne ukpọta nan mundia nin “udo,” udo nọn bhiabhia bhi otọ, la udede udo. Ọne ukpọta nan yẹ ribhi Mt 7:24, 25; 27:60; Lu 6:48; 8:6; Ro 9:33; 1Co 10:4; 1Pe 2:8. Peter bha rẹọbhọ ghe olẹ hi ọne udo nin Jesu ha bọn agbotu nọnsọle nyan, ranmhude bhi 1Pe 2:4-8, Peter da tobọle gbẹn yọle ghe Jesu hi ‘udo nan rẹ gbe onu ọsi ekhin-uwa,’ nin akhasẹ ka tẹmhọnlẹn. Ọ da yẹ yọle ghe Osẹnobulua tobọle zẹ ọle. Paul nin odibo da yẹ tie iJesu “onu” bi “udo ọsi oriọn.” (1Co 3:11; 10:4) Bhiriọ, emhin nin Jesu ha ta hi: ‘Uwẹ nin mhẹn tie ọle iPeter (ukpudo), uwẹ gene lẹn ghe imhẹn hi Kristi (ọne udo nan) nan ha bọn agbotu ọsi ene ga Osẹnobulua nyan.’
agbotu: Ọle hi ek·kle·siʹa bhi urolo iGreek. Enan hi eje ọhẹnhẹn nan da noo ọne ukpọta nan. Ikpọta eva bhi urolo iGreek, ek bi ka·leʹo, ele ọne ukpọta nan vae. Ek mundia nin “dagbare,” ka·leʹo da mundia nin “nanrẹ tie.” Ọne ukpọta nan a rẹ tẹmhọn usun ẹbho nan tie sikoko ranmhude emhin nan ho nan re ele lu. (Fẹ Glossary ghe.) Bhi ọne iBaibo nan, Jesu da re ọle tẹmhọn agbotu ọsi enanzẹle nan da mun gbọ. Ene enanzẹle hi “ido ne nyẹnlẹn” nan da rẹ “bọn uwa ọsi oriọn.” (1Pe 2:4, 5) Bhi Baibo natiọle Septuagint, ọne ukpọta iGreek nan, a yẹ rẹ tẹmhọn agbaẹbho ọsi Izrẹl rebhe ne yi agbotu nọnsi Osẹnobulua. (De 23:3; 31:30) Bhi Ac 7:38, a da tie ibhokhan Izrẹl nan tie dagbare bhi otọ Egypt “agbotu.” Bhi uwedẹ nọn sẹriọ, ẹbho nan ‘tie dagbare bhi ẹkẹ ebiuki,’ yẹ ‘zẹ dagbare bhi ẹkẹ ọne agbọn nan’ ele hi ‘agbotu nọnsi Osẹnobulua.’—1Pe 2:9; Joh 15:19; 1Co 1:2.
(Matthew 16:19) Imhẹn dẹ ne isanhan ọsi Agbejele nọn ribhi okhun nin uwẹ. Emhin nọn ki rẹkhin nin uwẹ ki re gba bhi ọne otọ nan, a ki gba ọle fo bhi okhun. Ebi uwẹ ki rẹ taanlan bhi ọne otọ nan, a ki taan ọlẹn an fo bhi okhun.”
nwtsty study note ọsi Mt 16:19
isanhan ọsi Agbejele nọn ribhi okhun: Bhi ẹkẹ iBaibo, ẹbho nan yọle ghe a ne isanhan eso nan, ọ ha rẹ ha yi isanhan ọsaje la bhi uwedẹ ọsi arẹkhọkhọ, ọ rẹman ghe a re ahu nin ele rẹ ha mhọn obọ bhi emhin. (1Ch 9:26, 27; Isa 22:20-22) Ranmhude ọnan, isanhan da dọ mundia nin ahu la ihe nin ọria da mhọn obọ. Peter da re “isanhan” nan ne nanlẹn rẹ tuje uwedẹ a nin usun ẹbho ea kẹkẹ rẹ deba ene ha gbẹloghe bhi Agbejele nọn ribhi okhun. Ene usun hi: Ene iJew (Ac 2:22-41), ene iSamaritan (Ac 8:14-17), bi ẹbho ne nanbhi agbaẹbho nekẹle vae (Ac 10:34-38).
Baibo Nan Tie
(Matthew 16:1-20) Ene iPharisee bi ene Sadducee da bu ọle re bhi enan. Nin ele rẹ dọnmhẹn ọlẹn fẹghe, ele da taman ọlẹn nin ọle lu emhin rẹ re iyaman man ele bhi okhun. 2 Ọ da wanniẹn ele yọle: “Ebiuki da ha so, bha ki yọle, ‘ẹdẹ dẹ wo ha mhẹn, ranmhude okhun rebhe wo gbanọn an.’ 3 Ọsewiewiẹ ha re, ‘Bha ki yọle, ẹdẹ nin amẹn ha rẹ rọ, bi nin ulinlin ha rẹ fi,ọle ẹlẹnan wo khin. Ranmhude, arẹmiẹn okhun gbanọn an, ọ wo manman hore.’ Bha lẹn ebi a rẹ fẹ ebi okhun diayẹ rẹ lẹn ebi ẹdẹ ha diayẹ, sokpan, iyaman ọsi ẹghe kẹkẹ, bha bha lẹn ebi a re ele ta. 4 Ore nọn imhẹn, bi ore agboghẹ wo ha guanọ iyaman. Sokpan, a ida re iyaman soso man ele gbera iyaman nọnsi Joʹnah.” Ọ ki ta ọnan fo, ọda kpanọ fi ele ya bhi enin. 5 Edibo nesọle ki da diọ bhi obọ nọnzeva. Ele da yelea rẹ ne ibrẹdi mhọn. 6 Jesu da taman ele yọle: “Bha gbẹlokotọ ha babegbe ranmhude iyist ọsi ene iPharisee bi Sadducee.” 7 Bhiriọ, ele da kugbe ha zilo yọle: “Mhan bha ne ibrẹdi mhọnlẹn.” 8 Ranmhude Jesu lẹn ọnan, ọ da yọle: “Bezẹle nin bha da ha nin egbe bha zilo ranmhude bha bha ne ibrẹdi mhọnlẹn, ibha ne mhọn obhi urẹọbhọ khere? 9 Bha bha sẹyẹ lẹn otọle nọnsẹn, la, bha bha yẹ ye ibrẹdi isẹn re, nin itue 5,000 le khọn, bi ebi okhua ibrẹdi nọn kẹre nin bha sikoko bun sẹyẹ? 10 La ene ibrẹdi ihinlọn nin itue 4,000 le khọn, bi ebi okhua ibrẹdi nọn kẹre nin bha sikoko bun sẹyẹ? 11 Ọnin bha be sẹ bha rẹ lẹn ghe ọiyi ẹmhọn brẹdi mhẹn tẹmhọnlẹn man bha? Ọkpakinọn, bha ha babegbe ranmhude iyist ọsi ene iPharisee bi Sadducee.” 12 Ọ ki da mun ele ẹlo kore ghe, ọiyi yist nan rẹ lu bredi ọ yole nin ele ha babegbe nan, sokpan, iman-emhin nọnsi ene Pharisees bi ene Sadducee. 13 Ẹghe nin ọle ki rẹ vae bhi obọ ọsi Caes·a·reʹa Phi·lipʹpi, Jesu da nọọn edibo nesọle: “Họla ẹbho tale ghe Ọmọn nọnsi Okpea khin?” 14 Ele da yọle: “Eso yọle John nọn Gbẹ Ẹbho Ruẹ bhi Amẹn, enekẹle yọle E·liʹjah, sẹyẹ, enekẹle yọle iJeremiah la ọkpa bhi ene akhase.” 15 Ọ da nọọn ele yọle: “Ibha bhọ kii, họla bha yọle mhẹn khin?” 16 Simon Peter da wanniẹn ọlen yọle: “Uwẹ hi ọne Kristi, Ọmọn nọnsi Osẹnobulua nọn nyẹnlẹn.” 17 Jesu da wanniẹn ọlẹn yọle: “Eghọnghọn hi ọsi uwẹ, Simon nin ọmọn nọnsi Joʹnah, ranmhude, efun bi aranlẹn bha re ọle man uwẹ, sokpan, Aba mhẹn nọn ribhi okhun re ọle man uwẹ. 18 Sẹyẹ, mhẹn taman uwẹ yọle: Uwẹ hi Peter, okhun ọne udo nan, ọle mhẹn ha da bọn agbotu nọnsẹmhẹn mundia. Geti ọsi Idin ida miẹn ahu re lu ọle emhin soso. 19 Imhẹn dẹ ne isanhan ọsi Agbejele nọn ribhi okhun nin uwẹ. Emhin nọn ki rẹkhin nin uwẹ ki re gba bhi ọne otọ nan, a ki gba ọle fo bhi okhun. Ebi uwẹ ki rẹ taanlan bhi ọne otọ nan, a ki taan ọlẹn an fo bhi okhun.” 20 Ọ da manman nyan taman edibo nesọle ghe, nin ele hẹi taman ọria soso ọle hi ọne Kristi.
FEBRUARY 26–MARCH 4
EMHIN NE GHANLẸN NE RIBHI BAIBO | MATTHEW 18-19
“Hẹi Kiẹn Udo Nọn Ha Dua Oẹ Nọnsẹ La ọsi Ọria Ọbhebhe”
(Matthew 18:6, 7) Sokpan, ọria nọn irẹkhin nọn re ọkpa bhi ene ibhokhan ne rẹọ bhi mhẹn dua oẹ, Ọ dẹ mhẹn nẹ nanlẹn sade a mun udo nin ekẹtẹkẹtẹ fi nẹga, nan rẹ nọ emhin rọ ọle bhi uru yẹ sua ọle fi bhi ẹkẹ okpẹdẹ. 7 “Ọbabhegbe rẹji ọne agbọn nan ranmhude ene emhin ne dua ọria oẹ! Bhi ọsi ẹmhọanta, ai da miẹn ghe abha miẹn ene emhin ne dua ọria oẹ, ọkpakinọn, ọbabhegbe rẹji ọne ọria nin ene emhin ha nanbhi ọbọ ọle vae!
nwtsty study note ọsi Mt 18:6, 7
udo nin ekẹtẹkẹtẹ fi nẹga, nan rẹ nọ emhin: La “udede udo nan rẹ nọ emhin.” Ene udo ne sẹnian bhia sẹbhi 4 la 5 feet. Ọ wo manman khua. Ọlezẹle nan da miẹn ghe ekẹtẹkẹtẹ fi ọle nẹga.
emhin ne dua ọria oẹ: Bhi urolo iGreek, ọdiabe ufi ukpọta natiọle skanʹda·lon mundia nan. Ọne ukpọta nan a zedu ọle diọ bhi “emhin ne dua ọria oẹ.” Ẹbho eso yole ghe ukporan nan rẹ ke ufi, ọle ọne ukpọta mundia. Akizẹbue, a da dọ ha re ọne ukpọta tẹmhọn emhin nọn ki rẹ khin nọn re ọria dua oẹ la dere. Bhiriọ, ọne ukpọta mundia nin emhin la idia nọn irẹkhin, nọn ha sabọ re ọria de ọbhi olukhọ la lu emhin nọn bha gba. Bhi Mt 18:8, 9, ukpọta natiọle skan·da·liʹzo, a zedu ọle diọ bhi ‘re uwẹ dua oẹ.’ A sabọ yẹ tie ọle “kiẹn ufi; re ọria lu olukhọ.”
nwtsty foto
Udo nan rẹ nọ emhin
Emhin bii ọka, izẹ la wheat, ọle a rẹ ene udo nan rẹ nọ. A yẹ re ọle rẹ minọn abhi sibhi olive re. Obọ a re fi ene khere-khere ne ribhọ nẹga. Elanmhẹn fi ene huhu ne ribhọ nẹga. Asabọ miẹn ghe udede udo nọn sẹnian, ọle ene Philistine yọle nin Samson ha fi nẹga. (Jg 16:21) Ọi yi otọ Izrẹl ọkpa a da ha miẹn ene udede udo nan nan rẹ nọ emhin. Ọ yẹ wo kpọ bhi otọ Rome.
Udo Nọn Ribhi Ukọle bi Ọnon Ribhi Otọle
Udede udo nan rẹ nọ emhin, nin elanmhẹn fi nẹga, ọle a rẹman bhi enan. A re ọle nọ emhin bii ọka, izẹ la wheat. A yẹ re ọle rẹ minọn abhi sibhi olive re. Udo nọn ribhi ukọle nan rẹ nọ emhin sabọ bhia sebhi 5 feet. Ọnọn ribhi otọle sabọ yẹ kpọnọ nẹ ọnin.
(Matthew 18:8, 9) Bhiriọ, ahamiẹn ghe obọ nọnsẹ la oẹ nọnsẹ rẹ uwẹ dua oẹ, hian ọlẹn mun fia. Nin uwẹ re obọ ọkpa la oẹ ọkpa nanbhi iẹnlẹn mhẹn gbera nan rẹ mun uwẹ bi abọ nesẹ veva la oẹ nesẹ veva fi ọbhi eranlẹn ọsi ighegheghe. 9 Sẹyẹ, ahamiẹn ghe ukpẹlo nọnsẹ re uwẹ dua oẹ, bhọ ọle re fia. Nin uwẹ rẹ re ukpẹlo ọkpa nanbhi iẹnlẹn mhẹn gbera nan rẹ mun uwẹ bi ẹlo nesẹ veva fi obhi Ge·henʹna nin eranlẹn da to.
nwtsty study note ọsi Mt 18:9
Gehenna: Ukpọta natiọle geh hin·nomʹ bhi urolo iHebrew, ọle hi Gehenna bhi ọne ulọnlẹn nan. Ọne ukpọta mundia nin “iyala ọsi Hinnom.” Obọ ọsi southwest ọsi Jerusalem bhi ẹghe ẹdẹlẹ, ọle ọne iyala nan ha ye. (Fẹ App. B12, map “Jerusalem and Surrounding Area” ghe.) Bhi ẹghe nọnsi Jesu, iku a ki ha tuẹ bhi ọne iyala nan. Bhiriọ, “Gehenna” da mundia nin nan rẹ gbe ọria khuelo sẹsẹsẹ.
nwtsty Glossary
Gehenna
Ọnan hi elin nan tie iyala ọsi Hinnom bhi urolo iGreek. Ọne iyala ribhi obọ ọsi southwest ọsi Jerusalem bhi ẹghe ẹdẹlẹ. (Jer 7:31) A da tale bhi ọta akhasẹ ghe olinmhin dẹ gba eje rebhe bhi ọne iyala nan. (Jer 7:32; 19:6) Emhin soso iribhọ nọn rẹman ghe a muno eria la elanmhẹn ne sẹyẹ nyẹnlẹn fiọ bhi Gehenna ne tuẹ a. Bhiriọ, Gehenna bha mundia nin agbọn-eranlẹn nin ẹlinmhin ọsi eria ha da ha loya. Ugbekhuelo ọsi ighegheghe, ọle Jesu bi edibo nesọle rẹ Gehenna khọkhọ. Ọne ugbekhuelo nan iBaibo yẹ tie ọle “uu nọnzeva.”—Re 20:14; Mt 5:22; 10:28.
(Matthew 18:10) Gbẹlokotọ nin uwẹ hẹi zan ọkpa bhi ene ibhokhan nan, ranmhude mhẹn taman bha ghe ẹghe rebhe ẹhi nesele rẹ daghe ẹlo nọnsi Aba mhẹn nọn ribhi okhun.
nwtsty study note ọsi Mt 18:10
daghe ẹlo nọnsi Aba mhẹn: La “sabọ sẹ bhi eji Aba mhẹn ye.” Ranmhude ẹhi sabọ sẹbhi eji Osẹnobulua ye, ele ọkpa sabọ daghe Osẹnobulua ẹlo.—Ex 33:20.
w10 11/1 16
Ebi Ẹhi Rẹ Rẹtẹ Mhan Yẹ
Jesu da tẹmhọn nọn rẹman ghe ene ẹhi Jehova mun ele obọ bhọ ne rẹ ha gbẹloghe ene ga ọle rebhe. Ọnan zẹle ẹghe nin Jesu rẹ ha gbuhi nin edibo nesọle ne hẹi dua ọria oẹ, ọ da yọle: “Gbẹlokotọ nin uwẹ ha zan ọkpa bhi ene ibhokhan nan, ranmhude mhẹn taman bha ghe ẹghe rebhe ẹhi nesele rẹ daghe ẹlo nọnsi Aba mhẹn nọn ribhi okhun.” (Matthew 18:10) Jesu bha re ọnan ta ghe ọdeọde bhi ẹwẹ edibo nesọle mhọn ẹhi ọkpa-ọkpa nọn gbega ele. Sokpan, ebi Jesu ta da rẹman ghe ẹhi ne deba Osẹnobulua wẹnna bhi okhun manman gbẹlokotọ bhi egbe ẹbho ne ga Osẹnobulua bhi ẹkẹ agbotu nọnsọle.
Guanọ Emhin Oriọn ne Ghanlẹn
(Matthew 18:21, 22) Peter da vae dọ taman ọlẹn yọle: “Ebeanlẹn mhẹn, Eka igba obhio mhẹn ha lu mhẹn emhin ebe nin mhẹn ha da rẹhunmhan ọlẹn? Ọ dẹ sẹbhi igba ihinlọn?” 22 Jesu da taman ọlẹn yọle: “mhẹn taman uwẹ, ọiyi igba ihinlọn ọkpa, sokpan, igba 77.
nwtsty study note ọsi Mt 18:22
igba 77: Uwedẹ nan wo rẹ gbẹn ọlẹn tee da ha yi “igbe nyan ẹgbọle ea bhi ijianlẹn ihinlọn” Ọne ukpọta iGreek nan sabọ mundia nin “70 bi 7” la “70 bhi ijianlẹn 7” (igba 490). Bhi Ge 4:24, bhi Baibo natiọle Septuagint, igba 77 a tale bhi enin. Ọnan zẹle nan da gbẹn ọnọn ribhi ọne ulọnlẹn nan “igba 77.” Ebi ọ ki rẹ khin, nan rẹ gbẹn 7 igba eva, ọ rẹman ghe ọne ukpọta nan mundia nin “eka igba nan isabọ ka fo” la “emhin nọn imhọn ọkpẹnlẹn.” Nin Jesu rẹ re igba 7 nọnsi Peter kiẹn igba 77, Jesu da rẹman ghe ọbha khẹke nin edibo nesọle ha mhọn bhi ọkhọle eka igba nin ele ha sabọ rẹhunmhan obhio ele sẹ. Ọnan wo dikẹ bhi ebi ebe natiọle Babylonian Talmud (Yoma 86b) ta. Ọ yọle: “Ọria ha rahiẹ uwẹ osukpa, igba eva bi igba ea, rẹhunmhan ọlẹn. Ọ ha ki rahiẹ uwẹ ọsi ugbazenẹn, hẹi yẹ rẹhunmhan ọlẹn.”
(Matthew 19:7) Ele da taman ọlẹn: “Bezẹle nin Moses ki da yọle nan re ebe nan rẹ khu okhuo bhi isi odọ nanlẹn, a ha yẹ khu ọle fia?
nwtsty study note ọsi Mt 19:7
ebe nan rẹ khu okhuo: La “ebe nan rẹ khu okhuo bhi isi odọ.” Nin ọne okpea miẹn ẹghe rẹ ria ebi ọle ho nin ọle lu nọnsẹn, yẹ sabọ nin ene ewanlẹn zilo ọbhọ fo, ọle hi ebezẹle nin Uhi ọsi Moses da yọle nin okpea re ebe nan rẹ khu okhuo bhi isi odọ nin okhuo nin ọle ho nin ọle khu fia. Bhiriọ, okpea ida wo ranmhude emhin nọn ki rẹ khin khu okhuo ọle fia. Ọne uhi nan da yẹ gbega ọne okhuo. (De 24:1) Bhi ẹghe nọnsi Jesu, ene mun ọkalo bhi oga da wo rẹ ọle kiẹn emhin nọn lẹkhẹ nan rẹ khu okhuo fia bhi isi ọdọ. Pharisee ọkpa natiọle Josephus nọn bhọ yẹ khu okhuo ọle fia, da tale ghe “a wo re otọ nin ikpea rẹ ha khu okhuo ele fia sade ọ ghọn ele.”
nwtsty foto
Ebe Nan Rẹ Khu Okhuo bhi Isi Ọdọ
Ukpe 71 la 72 C.E., ọle a gbẹn ọne ebe nọn ribhi ọne foto nan. Ebe nan rẹ khu okhuo sibhi isi ọdọ re nọn. Urolo Aramaic a rẹ gbẹn ọlẹn. Ẹdẹ nin amẹn ki da ka natiọle Wadi Murabbaat, a da miẹn ọlẹn. Ugbẹbubu nọn ribhi otọ iJudea ọne Wadi Murabbaat ye. Ọne ebe da yọle ghe, bhi ukpe nọnzi ehan nin ene iJew sọtẹ gbe ene iRome, Joseph nin ọmọn nọnsi Naqsan, nọn ha nyẹnlẹn bhi agbaẹbho ọsi Masada da khu Miriam nin ọmọn nọnsi Jonathan sibhi uwa nọnsọle re.
Baibo Nan Tie
(Matthew 18:18-35) “Bhi ọsi ẹmhọanta, mhẹn taman bha ghe, ebi bha ki rẹ gba bhi ọne otọ nan, a ki gba ọle fo bhi okhun. Ebi bha ki rẹ taanlan bhi ọne otọ nan, a ki taan ọlẹn an fo bhi okhun. 19 Sẹyẹ, ẹmhọanta mhẹn taman bha ghe, ahamiẹn ibha itue eva bhi ọne otọ nan, ko ta ọta rẹọbhọ bhi emhin nọn yi okpemhin nin ele ha bhii, ọ dẹ sunu nin ele beji ele guanọ ranmhude Aba mhẹn nọn ribhi okhun. 20 Ranmhude, eji itue eva la itue ea da sikoko bhi elin mhẹn, mhẹn ribhi ẹwẹ ele bhi enin.” 21 Peter da vae dọ taman ọlẹn yọle: “Ebeanlẹn mhẹn, Eka igba obhio mhẹn ha lu mhẹn emhin ebe nin mhẹn ha da rẹhunmhan ọlẹn? Ọ dẹ sẹbhi igba ihinlọn?” 22 Jesu da taman ọlẹn yọle: “mhẹn taman uwẹ, ọiyi igba ihinlọn ọkpa, sokpan, igba 77. 23 “Ọnin zẹle nan ha da sabọ re ọne Agbejele nọn ribhi okhun khọkhọ ojie nọn guanọ nin igbọn nesọle dọ ha ọle osa beji ele rẹ wẹnna. 24 Ẹghe nin ọle ki rẹ munhẹn fo, a da mun okpea okpa bu ọle re nọn mhọn ọle italent 10,000. 25 Ọkpakinọn, ranmhude ọ bha miẹn ebi ọle ha rẹ haosa, ebeanlẹn ọlẹn da je nan khiẹn ọne okpea bi okhuo ọle bi imọn nesọle, bi emhin nin ọne okpea mhọnlẹn rebhe, nan rẹ ha ọne osa. 26 Bhiriọ, ọne igbọn da de diguẹ bhẹre nanlẹn ha yọle, ‘Huẹan re ẹghe mhẹn. Mhẹn dẹ ha uwẹ osa nin mhẹn mhọn uwẹ le rebhe.’ 27 Ọ ki ta ọnan, ebeanlẹn ọne igbọn nan da ranmhude itohan ze ọle obọ, yẹ gbo ọne osa nọn mhọn ọle le kua. 28 Ọkpakinọn, ọne igbọn da dagbare miẹn igbọn ibo ọle, nọn mhọn ọle de·narʹi·i 100, ọ da so obọ bhi ukpọn nọnsọle khi ọle ukpọn mun uru ha yọle, ‘Haosa nin uwẹ mhọn mhẹn le rebhe.’ 29 Ọne igbọn da de diguẹ ha bhii ọle, yọle, ‘Huẹan re ẹghe mhẹn. Mhẹn dẹ ha uwẹ osa nin mhẹn mhọn uwẹ le.’ 30 Ọkpakinọn, ọ bha ka hiehie. Ọ da dọ mun ọlẹn khue bhi ighan, ọkuẹsẹ ọ sabọ haosa nọn mhọn bhi uru. 31 Igbọn nekẹle ki daghe emhin ne sunu, ọ da manman ha ba ele bhi egbe. Ele da dọ taman ebeanlẹn nọnsele emhin rebhe ne sunu. 32 Ebeanlẹn ọne igbọn ki da tatie ọle ha taman ọlẹn yọle: ‘Igbọn nọn imhẹn, mhẹn da gbo ọne osa nin rebhe kua nin uwẹ beji uwẹ bhii mhẹn. 33 Ọ bha be rẹ khẹke nin uwẹ mhọn itohan da igbọn ibo ẹ beji mhẹn rẹ mhọn itohan da uwẹ?’ 34 Bhiriọ, ẹkẹ da manman ha khọ ebeanlẹn ọlẹn. Ọ da mun ọlẹn nin ene ugbonighan mun khue, ọkuẹsẹ ọ ha osa nin ọle mhọn Ọlẹn le fo. 35 Aba mhẹn nọn ribhi okhun dẹ yẹ diriọ nin bha lu emhin sade ọdeọde bhi ẹwẹ bha bha da ka re ọkhọle rebhe rẹhunmhan obhio ọle.”