Eji A Da Ne Emhin Nan Gbẹn Ọbhi Ebe ọsi Ikolo Unyẹnmhin bi Iwẹnna Oga Nọnsẹmhan
JANUARY 6-12
EMHIN NE GHANLẸN NE RIBHI BAIBO | GENESIS 1-2
“Jehova Man Emhin Ne Nyẹnlẹn bhi Ọne Otọ Nan”
(Genesis 1:3, 4) Osẹnobulua da yọle: “Ji ẹfua ha ribhọ.” Ẹfua da gene dọ ha ribhọ. 4 Osẹnobulua da daghe ọle ghe ọne ẹfua mhẹnmhin. Ọle da yẹ wa ẹfua sibhi ebiuki re.
(Genesis 1:6) Ẹghenin, Osẹnobulua da yọle: “Ji ẹho ha ribhi adesẹ ene amẹn, nin ene amẹn wa egbe a.”
(Genesis 1:9) Osẹnobulua da ki yọle: “Ji amẹn nọn ribhi odotọ okhun kugbe bhi ijanlẹn ọkpa, nin otọ nọn ka da zegbere.” Ọ da gene dia iriọ.
(Genesis 1:11) Osẹnobulua da yọle: “Ji ilunmhun sọnọn dagbare bhi ọne otọ, eran bi iri ne mọn ikpe bi eran ne mọn ikperan beji ele dia kẹkẹ, nin ele ha mọn ikpẹ bi ikperan bhi ọne otọ.” Ọ da gene dia iriọ.
it-1 527-528
Ebi Osẹnobulua Rẹ Man Emhin Yẹ
Bhi ukpẹdẹ nin ọhẹnhẹn, Osẹnobulua da yọle “Ji ẹfua ha ribhọ.” Asabọmiẹn ẹghe nin Osẹnobulua rẹ ta ọne ọta nan, ẹfua da na ene adudu amẹn gbera ha bhaa sẹbhi ọne otọ nan, arẹmiẹn ghe a bha sẹ sabọ ha na bhi otọ daghe eji ọne ẹfua na vae. Ọ diabe khere-khere ọne ẹfua nan rẹ fẹkẹ ha re ba egbe. Bhi Baibo nin okpea natiọle J. W. Watts zedu ọle, ọle da yọle “Khere-khere efua rẹ fẹkẹ dọ ha ribhọ.” (Ge 1:3, A Distinctive Translation of Genesis) Osẹnobulua da yẹ wa ẹfua sibhi ebiuki re. Ọle da tie ọne ẹfua Odanmhẹn, yẹ tie ọne ebiuki Asọn. Ọnan rẹman ghe beji ọne otọ rẹ nẹga ovuẹnlẹn, ọ ki ha denọ obọ kẹkẹ da ovuẹn. Obọ nin ọle denọ da ovuẹn ki ha bhala, obọ nọnkẹle ki so ebiuki a.—Ge 1:3, 4.
Bhi ukpẹdẹ nin ọzeva, Osẹnobulua da lu ọle “nin ene amẹn wa egbe a.” Ọle da mun amẹn nọn bunbun diọ bhi okhun nọn ha ribhi ideghedeghe, sokpan, amẹn eso da sẹyẹ ha ribhi otọ. Ọle da lu ọle nin ẹho ha ribhọ nọn wa ene amẹn nan veva a. Ọle da tie ọne ẹho Okhun. Ideghedeghe nọn nẹga ọne otọ nan, ọle ọne okhun nan khin. Ọ iyi okhun nin ovuẹnlẹn, uki, ahiẹnhiẹn bi emhin nekẹle ne ribhi okhun ye, ranmhude, Baibo bha yọle ghe ene emhin nan ribhi ẹkẹ ọne okhun nan.—Ge 1:6-8; fẹ uhọnmhọn-ọta nọn yọle EXPANSE ghe.
Bhi ukpẹdẹ nin ọzea, Osẹnobulua da re ahu nọnsọle lu ọle nin amẹn nọn ribhi otọ koko kugbe, nin otọ nọn kale zegbere. Ọle da tie ọne eje kale Otọ. Ọne ukpẹdẹ nan, ọle Osẹnobulua yẹ lu ọle nin ilunmhun, eran bi iri ne mọn ikpẹ jẹ re bhi ọne otọ nan. Ọ iyi ene emhin nan tobele vae bhi agbọn. Osẹnobulua tobọle re iẹnlẹn nin ene emhin nan nin ele da sabọ jẹ re. Osẹnobulua da man ele beji ele “dia kẹkẹ.” Bhiriọ, ele dẹ sabọ ha mọn ikpẹ beji ele dia kẹkẹ.—Ge 1:9-13.
(Genesis 1:14) Osẹnobulua da yẹ yọle: “Ji emhin ne re ukpa bhala ha ribhi ideghedeghe bhi okhun, nan rẹ ha lẹn ikẹkẹ bhi asọn bi odanmhẹn. Ele ki yẹ ha yi iyaman nan rẹ ha lẹn ẹghe, ukpẹdẹ, bi ukpe.
(Genesis 1:20) Osẹnobulua da yọle: “Ji emhin ne nyẹnlẹn ha vẹ bhi ẹkẹ ene amẹn, nin emhin ne nyẹnlẹn ne tin yẹ ha tin bhi ideghedeghe.”
(Genesis 1:24) Osẹnobulua da yọle: “Ji emhin ne nyẹnlẹn zegbere bhi ọne otọ nan beji ele dia kẹkẹ, emhin uri, elanmhẹn ne lẹnlẹn bhi otọ bi elanmhẹn ẹwẹ ne ribhi ọne otọ nan beji ele dia kẹkẹ.” Ọ da gene dia iriọ.
(Genesis 1:27) Osẹnobulua da gene man ọne okpea bhi arẹkhọkhọ nọnsọle. Osẹnobulua da man ọlẹn bhi arẹkhọkhọ nọnsọle; okpea bi okhuo ọle man ele le.
it-1 528 ¶5-8
Ebi Osẹnobulua Rẹ Man Emhin Yẹ
Ukpọta iHebrew natiọle ba·raʼʹ, ọle a noo sade a tẹmhọn emhin nan wo la man ọsi ọhẹnhẹn. Sokpan, bhi Genesis 1:16, ẹghe nin Baibo rẹ ha tẹmhọn “ene emhin eva ne manman bhala” nin Osẹnobulua man bhi ukpẹdẹ nin ọzenẹn, a da noo ukpọta iHebrew natiọle ʽa·sahʹ. Ọne ukpọta nan rẹman ghe ọ iyi ọne ukpẹdẹ nin ọzenẹn nan rẹ tẹmhọn ene emhin nan Osẹnobulua rẹ man ele. Ẹghe nin Osẹnobulua rẹ man okhun nan tẹmhọn ọlẹn bhi Genesis 1:1, ọle Osẹnobulua rẹ man ovuẹnlẹn, uki bi ene ahiẹnhiẹn. Sokpan, bhi ukpẹdẹ nin ọzenẹn, Osẹnobulua da lu ọle nan sabọ na bhi otọ ha daghe ele. Baibo da yọle: “Osẹnobulua da ne ele ọbhi ideghedeghe bhi okhun, nin ele ha bhaa nyan ọne otọ nan.” Ọnan rẹman ghe Osẹnobulua da lu ọle nan sabọ ha daghe ele bhi okhun bọnawẹ ghe ideghedeghe ele gene ye. Ọle da yẹ ne ele ọbhi okhun ne ha yi “iyaman nan rẹ ha lẹn ẹghe, ukpẹdẹ bi ukpe.” Bhiriọ, ene emhin nan ki sabọ ha rẹkpa eria bhi uwedẹ ne bunbun.—Ge 1:14.
Bhi ukpẹdẹ nin ọzisẹn, Osẹnobulua da man usun ọhẹnhẹn bhi ene elanmhẹn. Osẹnobulua bha man elanmhẹn ọkpa nọn ha kiẹn unan elanmhẹn ebhebhe. Ọle da man unan elanmhẹn kẹkẹ ne ha vẹ bhi ọne otọ nan. Baibo da yọle: ‘Osẹnobulua da man ene elanmhẹn ne khua ne nyẹnlẹn bhi ẹkẹ ẹdẹ, bi ene emhin rebhe ne nyẹnlẹn bhi ẹkẹ ẹdẹ beji ele dia kẹkẹ, bi ene elanmhẹn rebhe ne mhọn igẹn ne rẹ tin beji ele dia kẹkẹ.’ Osẹnobulua ki daghe ọle ghe emhin nin ọle man mhẹnmhin, ọle da nan erọnmhọn nin ele yẹ taman ele nin ele ha bun ọbhọ. Ene elanmhẹn nan dẹ sabọ ha bun ọbhọ, ranmhude, Osẹnobulua man ele bhi uwedẹ nin ele ha rẹ sabọ ha biẹ elanmhẹn ne yẹ diabe ele.—Ge 1:20-23.
Bhi ukpẹdẹ nin ọzehan, “Osẹnobulua da man ene elanmhẹn ẹwẹ ne ribhi ọne otọ nan beji ele dia kẹkẹ. Ọle da yẹ man ene emhin uri beji ele dia kẹkẹ, bi ene elanmhẹn ne lẹnlẹn bhi otọ beji ele dia kẹkẹ.” Osẹnobulua da yẹ daghe ọle ghe elanmhẹn nin ọle man mhẹnmhin beji emhin nekẹle nin ọle ka man yẹ rẹ ha mhẹn.—Ge 1:24, 25.
Ọkuẹsẹ ukpẹdẹ nin ọzehan sotọ, Osẹnobulua da man emhin nọn dikẹ bhi emhin nekẹle nin ọle man. Ọne emhin nan khua okhun gbera ene elanmhẹn, sokpan, ene ẹhi khua okhun gbera ọle. Be hi ọne emhin nan nin Osẹnobulua man? Ọria. Osẹnobulua da man ọria bhi arẹkhọkhọ nọnsọle. Genesis 1:27 da yọle ghe Osẹnobulua da man “okpea bi okhuo.” Sokpan, Genesis 2:7-9 da gbe otọle fanọan ebi Osẹnobulua rẹ man ọne okpea yẹ. Enin da yọle ghe Osẹnobulua da re ekẹn rẹ man ọne okpea, ọle da hiẹnhiẹn ọlẹn bhi ihue, ọne okpea da munhẹn ha nyẹnlẹn. Osẹnobulua da mun ogba-ọfubhegbe gbọ ọbhi Eden nọn ha yi uwa ọsi ọne okpea, yẹ ne eran ne bie ebale ọbhi ọne ogba. Ekẹn nọn ribhi ọne otọ nan, ọle Osẹnobulua rẹ man ọne okpea. Ọle ki man okpea fo, ọle da re ọkpa bhi igue-efẹn ọsi ọne okpea rẹ man okhuo. (Ge 2:18-25) Beji ọle man okhuo fo, a da ki ha miẹn okpea bi okhuo bhi ọria. Ele dẹ sabọ ha biẹ imọn ne yẹ diabe ele.—Ge 5:1, 2.
Guanọ Emhin Oriọn ne Ghanlẹn
(Genesis 1:1) Bhi ẹghe umunhẹn, Osẹnobulua da man otọ bi okhun.
w15 6/1 5
Ebi Emhin Nin Ekhẹn Azemhinre Tale Rẹ Rẹso Iẹnlẹn Nọnsẹ Yẹ
Eka Ukpe Ọne Otọ Nan bi Emhin Ne Ribhi Okhun Khin?
Eso bhi ekhẹn azemhinre yọle ghe ọne otọ nan sẹbhi ikpe ẹbo uli bhi ijanlẹn enẹn (4 billion). Ele da yẹ yọle ghe okhun bi emhin ne ribhọ gbera ikpe ẹbo uli bhi ijanlẹn igbenẹn (14 billion). Baibo bha taman mhan eka ikpe nọn khin nin Osẹnobulua man otọ bi okhun. Ebi Baibo taman mhan bhi Genesis 1:1 hi: “Bhi ẹghe umunhẹn, Osẹnobulua da man otọ bi okhun.” Uwedẹ nin Baibo rẹ ta ọne ẹmhọn nan da re otọ nin ekhẹn azemhinre rẹ re emhin nin ele guanọ otọle fẹghe rẹ tare eka ikpe nin ele riale ọne otọ nan bi okhun khin.
(Genesis 1:26) Osẹnobulua da yọle: “Ji mhan man okpea bhi arẹkhọkhọ nọnsẹmhan, mhan ki man ọlẹn nọn khọ imhan. Ele ki ha gbẹloghe ene ehẹn ne ribhi ẹkẹ ẹdẹ, ene afianmhẹn ne tin bhi okhun, ene emhin uri, ọne otọ nan rebhe, bi ene elanmhẹn rebhe ne lẹnlẹn bhi otọ.”
it-2 52
Jesu Kristi
Ọle iyi Aman bọsi Osẹnobulua. Arẹmiẹn ghe Jesu deba iJehova man emhin, ọle iyi Aman bii Osẹnobulua. Osẹnobulua ọkpa hi Aman nọn man emhin rebhe. Ahu ẹlinmhin nọn khiale nọnsọle, ọle Osẹnobulua rẹ man emhin rebhe. (Ge 1:2; Ps 33:6) Beji a miẹn ghe obọ nọnsi Jehova iẹnlẹn na vae, ọle re iẹnlẹn nin emhin ne nyẹnlẹn rebhe ne ribhi otọ bi okhun. (Ps 36:9) Bhiriọ, Jehova sẹyẹ hi Aman nọn man emhin rebhe. Unoomhin ọle noo iJesu re lu iwẹnna nọnsọle. Jesu tobọle bhọ da yọle ghe Osẹnobulua hi Aman nọn man emhin rebhe. Jehova ọkpa a yẹ tie ọle Aman bhi ẹkẹ iBaibo.—Mt 19:4-6; fẹ uhọnmhọn-ọta nọn yọle CREATION ghe.
Baibo Nan Ha Tie
(Genesis 1:1-19) Bhi ẹghe umunhẹn, Osẹnobulua da man otọ bi okhun. 2 Ẹghenin, ọne otọ nan bha ha mhọn ebi ọ diayẹ, sẹyẹ, emhin soso bha ha ribhi ẹkẹ ọle. Ebiuki da so gue ọne amẹn nọn vuọn eje rebhe. Ahu ẹlinmhin nọnsi Osẹnobulua da ha nẹga bhi okhun ọne amẹn. 3 Osẹnobulua da yọle: “Ji ẹfua ha ribhọ.” Ẹfua da gene dọ ha ribhọ. 4 Osẹnobulua da daghe ọle ghe ọne ẹfua mhẹnmhin. Ọle da yẹ wa ẹfua sibhi ebiuki re. 5 Osẹnobulua da tie ọne efua Odanmhẹn, sokpan, ọle da tie ọne ebiuki Asọn. A da miẹn emuan, a da yẹ miẹn ewewiẹ. Ọnan da ha yi ukpẹdẹ nin ọhẹnhẹn. 6 Ẹghenin, Osẹnobulua da yọle: “Ji ẹho ha ribhi adesẹ ene amẹn, nin ene amẹn wa-egbe a.” 7 Osẹnobulua da man ọne ẹho yẹ wa amẹn nọn ribhi odotọ ọne ẹho sibhi amẹn nọn ribhi okhun ọne ẹho re. Ọ da ha yi iriọ. 8 Osẹnobulua da tie ọne ẹho Okhun. A da miẹn emuan, a da yẹ miẹn ewewiẹ. Ọnan da ha yi ukpẹdẹ nin ọzeva. 9 Osẹnobulua da ki yọle: “Ji amẹn nọn ribhi odotọ okhun kugbe bhi ijanlẹn ọkpa, nin otọ nọn ka da zegbere.” Ọ da gene dia iriọ. 10 Osẹnobulua da tie ọne eje kale Otọ. Sokpan, ọle da tie ene amẹn ne koko kugbe Okpẹdẹ. Osẹnobulua da yẹ daghe ọle ghe ọ mhẹnmhin. 11 Osẹnobulua da yọle: “Ji ilunmhun sọnọn dagbare bhi ọne otọ, eran bi iri ne mọn ikpe bi eran ne mọn ikperan beji ele dia kẹkẹ, nin ele ha mọn ikpẹ bi ikperan bhi ọne otọ.” Ọ da gene dia iriọ.12 Ilunmhun bi eran bi iri ne mọn ikpe bi emhin ekọnọn beji ele dia kẹkẹ da gene munhẹn ha jẹ re bhi ọne otọ. Osẹnobulua da yẹ daghe ọle ghe ọ mhẹnmhin. 13 A da miẹn emuan, a da yẹ miẹn ewewiẹ. Ọnan da ha yi ukpẹdẹ nin ọzea. 14 Osẹnobulua da yẹ yọle: “Ji emhin ne re ukpa bhala ha ribhi ideghedeghe bhi okhun, nan rẹ ha lẹn ikẹkẹ bhi asọn bi odanmhẹn. Ele ki yẹ ha yi iyaman nan rẹ ha lẹn ẹghe, ukpẹdẹ bi ukpe. 15 Ele dẹ ha yi emhin ne bhaa bhi ideghedeghe bhi okhun, nin ele da ha bhaa nyan otọ. 16 Osẹnobulua da gene man ene emhin eva ne manman bhala. Ọle da man ọnọn bhala nẹ nọn ha bhala bhi odanmhẹn, nin ọnọnkẹle ha bhala bhi ọsasọn. Ọle da sẹyẹ man ene ahiẹnhiẹn. 17 Osẹnobulua da ne ele ọbhi ideghedeghe bhi okhun, nin ele ha bhaa nyan ọne otọ nan, 18 nin ele ha bhala asọn bi odanmhẹn, bi nin ele yẹ wa ẹfua sibhi ebiuki re. Osẹnobulua da yẹ daghe ọle ghe ọ mhẹnmhin. 19 A da miẹn emuan, a da yẹ miẹn ewewiẹ. Ọnan da ha yi ukpẹdẹ nin ọzenẹn.
JANUARY 13-19
EMHIN NE GHANLẸN NE RIBHI BAIBO | GENESIS 3-5
“Ohoghe Nin Ọhẹnhẹn—Oya bi Ọbalọ Nọn Nabhọre”
(Genesis 3:1-5) Ọne ẹnyẹn da ha yi ẹlanmhẹn nọn re ẹwanlẹn khian nẹ bhi ẹwẹ elanmhẹn nekẹle rebhe nin Osẹnobulua nin Jehova manlẹn. Bhiriọ, ọle da nọọn ọne okhuo yọle: “Osẹnobulua be gene yọle nin bha hẹi le bhi oran rebhe ne ribhi ẹkẹ ọne ogba nan?” 2 Ọne okhuo da taman ọne ẹnyẹn yọle: “Mhan sabọ rẹ le bhi ene ikpẹ-oran ne ribhi ọne ogba nan. 3 Ọkpakinọn, rẹji ikpẹ ọsi ọne oran nọn ribhi adesẹ ọne ogba, Osẹnobulua yọle: ‘Bha hẹi le bhọ, eye, bha hẹi re obọ so, nin bha hẹi yu.’” 4 Bhiriọ, ọnẹ ẹnyẹn da taman ọne okhuo yọle: “Ibha ida yu hiehie. 5 Osẹnobulua lẹnmhin ghe, ọne ukpẹdẹ nin bha ha le bhọ, ẹlo bha ki taanlan. Bha ki diabe Osẹnobulua, yẹ lẹn emhin nọn mhẹn bi emhin nọn imhẹn.”
w17.02 5 ¶9
Emhanmhan Nọnsi Jehova Dẹ Munsẹ!
9 Esu da noo ẹnyẹn rẹ hiẹ Eve nin ọle mhọn akan-ehọ da iJehova nin Aba ọle. (Tie Genesis 3:1-5; Rev. 12:9) Esu da taman Eve ghe iJehova bha lu ele nọnsẹn nọn rẹ taman ele nin ele hẹi “le bhi oran rebhe ne ribhi ẹkẹ ọne ogba.” Ebi ọle re iriọ ha ta hi: ‘A wo mun bha gba. A bha zẹwẹ re otọ nin bha rẹ ha lu emhin nọn yẹẹ bha.’ Ọle da yẹ bha udede ohoghe man Eve. Ọle da yọle: “Ibha ida yu hiehie.” Ọle da yẹ taman Eve ghe ọ bha khẹke nin ọle hẹnmhọn nin Osẹnobulua. Ọle da yọle: “Osẹnobulua lẹnmhin ghe, ọne ukpẹdẹ nin bha ha le bhọ, ẹlo bha ki taanlan.” Esu da re ọnan tale ghe ranmhude Jehova lẹnmhin ghe ẹlo nọnsele dẹ taanlan ne manman ha lẹn emhin, ọle zẹle nọn da taman ele nin ele hẹi le bhọ. Ọle da gbo bha ohoghe taman Eve yọle: “Bha ki diabe Osẹnobulua, yẹ lẹn emhin nọn mhẹn bi emhin nọn imhẹn.”
(Genesis 3:6) Ọnẹ okhuo da dọ daghe ghe, ebale nọn mhẹn, nọn sẹ ebi a ha le, ọle ọne oran khin, iriọ ọ yẹ rẹ mhọn-ose a bhi ẹlo. Ehe! ọne oran mhẹn bhi ẹlo. Bhiriọ, ọle da re bhi ikpẹ ọsi ọne oran ha le ọle. Akizẹbue, ọle da sẹyẹ ne bhọ nin ọdọ ọle, ẹghe nọn rẹ ha ribhi eji ọle ye, ọdọ ọle da yẹ ha le ọle.
w00 11/15 25-26
Emhin Nin Mhan Miẹn Luẹ bhi Okha ọsi Okpea bi Okhuo Nin Ọhẹnhẹn
Ẹmhọanta be nọn ghe emhin iribhọ nin Eve ha rẹ sabọ lu? Hiehie! Ji a man yọle ghe uwẹ hi Eve. Be uwẹ ha lu yẹ sade ọria nin uwẹ bha lẹn bu ẹ re dọ ha re unun ria ọria a nin uwẹ hoẹmhọn ọlẹn yẹ gba ẹkẹ ọle? Ọnan hi emhin nin Esu lu. Ẹmhọn nin ọle taman Eve wo dikẹ bhi ebi Osẹnobulua bi Adam ka taman ọlẹn. Ọ rẹ khẹke nin ẹmhọn nin ọle ta ha khọ Eve bhi ehọ. Eve bhọ ida ka nin ọle rẹ re ehọ bhọ hiehie. Esu bha sẹ ọnọn ha taman ọlẹn ghe Osẹnobulua imhẹn, la taman ọlẹn ghe ẹmhọn nin ọdọ ọle taman ọlẹn iyi ẹmhọanta. Ọ rẹ khẹke nin Eve mun ekpẹn nin ọdọ ọle yẹ mundia khẹ ọle fo ọle kuẹ zẹ ebi ọle ha lu. Ọnan hi emhin nọn yẹ khẹke nin mhan lu sade ọria taman mhan emhin nọn bha diẹn mun adia nin Jehova re nin mhan bhi ẹkẹ iBaibo. Ọkhẹke nin mhan guanọ otọ ọne ẹmhọn fẹghe nọnsẹn. Eve bha lu ọnan. Ọle da rẹọ bhi ẹmhọn nin Esu tale. Ọ da ha yẹẹ ọle nin ọle rẹ tobọle ha zẹ ebi ọle ho nin ọle ha lu. Beji ọle rẹ ha ria ọne ẹmhọn nan bhi ọkhọle, iriọ ọ rẹ manman ha yẹẹ ọle. Ọnan da re ọle lu olukhọ. Ọ rẹ khẹke nin ọle re ọne emhin ọbe sibhi ọkhọle re, la nin ọle ne ọdọ ọle zilo ọle fo.—1 Corinthians 11:3; James 1:14, 15.
Adam Da Ka Okhuo Ọle Ehọ
Eve da re bhi ikpẹ ọsi ọne oran nin Adam, Adam da yẹ le bhọ. Bezẹle nin Adam da yẹ wo de ọbhi ọne olukhọ nan? (Genesis 3:6, 17) Ẹghe nin Eve rẹ re bhi ikpẹ ọsi ọne oran nin Adam, ọ da khẹke nin Adam zẹ ọria nin ọle ha sun rẹkhan. Ọle dẹ be sun rẹkhan Osẹnobulua nọn man ọlẹn yẹ ne emhin rebhe nanlẹn rẹ sẹbhi okhuo ọle? Ọle dẹ be nọọn Osẹnobulua ebi ọle ha lu yẹ? La ọle dẹ be rẹkhan okhuo ọle? Adam lẹnmhin ghe ohoghe Esu bha man Eve. Ọle lẹnmhin ghe Eve ida gene miẹn ene elele nin Esu taman ọlẹn ghe ọle dẹ miẹn sade ọle le bhi ọne oran. Ọnan zẹle nin Paul nin odibo da yọle: “A bha hiẹ Adam, sokpan, ọne okhuo a wo manman hiẹ, ọle da dọ kiẹn ọria olukhọ.” (1 Timothy 2:14) Bhiriọ, Adam wo taan ẹlo a sọtẹ da iJehova. Oyẹẹ nin ọle ha mhọn nin okhuo ọle da kpọnọ gbera oyẹẹ nin ọle ha mhọn nin Jehova. Ọle bha rẹọbhọ ghe Jehova dẹ sabọ hẹnhẹn emhin ọn sade ọle sun rẹkhan ọlẹn yẹ fi ikeke gbe okhuo ọle.
(Genesis 3:15-19) Imẹn dẹ lu ọle nin uwẹ bi ọne okhuo kiẹn eghian egbe, nin ọmọn nọnsi uwẹ bi ọmọn nọnsọle yẹ kiẹn eghian egbe. Ọle dẹ guọghọ uwẹ uhọnmhọn an, uwẹ ki sa ọle bhi izizi-oẹ.” 16 Rẹji ọne okhuo, ọle da yọle: “Imẹn dẹ manman re ba ọbalọ nin uwẹ ha miẹn sade uwẹ hanmhan; bhi ẹkẹ ọbalọ, ọle uwẹ ha da biẹ imọn nẹsi uwẹ, uwẹ ki ha sikan rẹkhan ọdọ uwẹ, sẹyẹ, ọle ki ha denyẹnyẹn uwẹ.” 17 Rẹji Adam, ọle da yọle: “Ranmhude uwẹ ka okhuo uwẹ ehọ yẹ le bhi ọne oran nin mẹn taman uwẹ yọle, ‘Hẹi le,’ ọne ọto nan kiẹn otọ nan fi ọle unun ranmhude uwẹ. Bhi ẹdagbọn nọnsẹ rebhe, ẹkẹ ọbalọ uwẹ ha da le emhin nin ọne otọ ha biẹ nin uwẹ. 18 Igbẹn bi ikhiakhiọ da ha jẹre bhọ nin uwẹ, uwẹ ki yẹ le eran bi iri ne ribhi ẹwẹ. 19 Uwẹ dẹ ha re obọ re ẹbhobho fia fo uwẹ kuẹ sabọ le ebale rẹ sẹbhi ẹghe nin uwẹ ha rẹ fikiẹ diọ bhi otọ, ranmhude bhi ẹkẹ otọ a na re uwẹ dagbare. Ekẹn uwẹ khin, ekẹn uwẹ da yẹ kiẹn.”
w12 9/1 4 ¶2
Ẹmhọn Ikhuo Gene Rẹtẹ Osẹnobulua?
Osẹnobulua be fi ikhuo unun?
Eye. Esu nọn noo ẹnyẹn rẹ hiẹ Eve, ọle Osẹnobulua fi ọle unun. (Revelation 12:9; Genesis 3:14) Ẹghe nin Osẹnobulua rẹ ha taman Eve ghe ọdọ ọle dẹ ha “denyẹnyẹn” ọlẹn, ọle bha re ọle rẹman ghe ọle re obọ bhọ nin ikpea rẹ ha denyẹnyẹn ikhuo. (Genesis 3:16) Ọnọghọ nin ikhuo ha ki ha miẹn bhi egbe ranmhude olukhọ nin okpea bi okhuo nin ọhẹnhẹn lu, ọle Osẹnobulua ha tẹmhọn ọlẹn.
w04 1/1 29 ¶2
Emhin Eso Nan Miẹn Tie bhi Ebe ọsi Genesis—I
3:17—Uwedẹ nela ọne otọ nan rẹ kiẹn otọ nan fi ọle unun? Be ọ bue sẹyẹ a kuẹ sẹkhiẹn ọne ihẹn an? Ranmhude unun nin Osẹnobulua fi ọne otọ nan le, ọ da ha nọghọ nan rẹ mun ugbo bhọ. Igbẹn bi ikhiakhiọ ki ha jẹre bhọ. Imọn nesi Adam da yẹ wo loya ranmhude uwedẹ nọn rẹ ha kaka nan rẹ mun ugbo. Ọnan zẹle nin Lamech nin aba iNoah da tẹmhọn ‘ẹsọn oya nin ele miẹn ranmhude Jehova fi ọne otọ nan unun.’ (Genesis 5:29) Ẹghe nin Osẹnobulua ki rẹ re ologho amẹn rẹ fuẹn eria ọbe a fo, ọle da nan erọnmhọn nin Noah bi imọn nesọle. Ọle da taman ele nin ele biẹ vuọn ọne otọ nan. (Genesis 9:1) Asabọmiẹn ọne ẹghe nin, ọle Osẹnobulua rẹ sẹkhiẹn ọne ihẹn an.—Genesis 13:10.
it-2 186
Emhin Ubiẹmhin Nọn Lu Okhuo
Ọbalọ nin okhuo miẹn bhi egbe sade ọle biẹ, ọle hi emhin ubiẹmhin nọn lu okhuo. Osẹnobulua da taman okhuo nin ọhẹnhẹn ghe ọne ọbalọ nan ọle ki da ha miẹn bhi egbe ranmhude olukhọ nin ọle lu. Sade Eve hẹnmhọn nin Osẹnobulua nọn, ọle irẹ miẹn ọbalọ nọn sẹnian bhi egbe. Ubiẹmhin ha rẹ wo lẹkhẹ nanlẹn. Ọ ki ha yi emhin eghọnghọn nin ọbalọ bha rẹkhan. Ebe nọnsi Proverbs yọle: “Erọnmhọn nin Jehova nan nin ọria, ọle re ọria fe. Ọle ine ọbalọ ba ọle.” (Pr 10:22) Sokpan, ẹghe nin Eve ki rẹ lu olukhọ, ọ bha yẹ gba nanlẹn fo. Ranmhude ọnan, ọbalọ ki da ha rẹkhan ubiẹmhin. Ọ iyi Jehova si ọne ọbalọ nan. Sokpan, ranmhude ọle re otọ nanlẹn rẹ dia iriọ, ọle zẹle nin Baibo da yọle: “Imẹn [Jehova] dẹ manman re ba ọbalọ nin uwẹ ha miẹn sade uwẹ hanmhan; bhi ẹkẹ ọbalọ, ọle uwẹ ha da biẹ imọn nẹsi uwẹ.”—Ge 3:16.
Guanọ Emhin Oriọn ne Ghanlẹn
(Genesis 4:23, 24) Laʹmech da mhanmhan ene ọta nan taman Aʹdah bi Zilʹlah nin ikhuo ọle: “Bha ka mẹn ehọ, ibha nin ikhuo Laʹmech; Bha re ehọ bhi ọta nin mẹn ta: Mẹn da gbe okpea ọkpa a ranmhude ọle kuan mẹn, Ehe, mẹn da gbe usẹn-okpea a ranmhude ọle fi mẹn emhin. 24 Ahamiẹn ghe igba 7 a ha sọikhi bhi egbe ọria nọn ha gbe Cain an, igba 77 a da sọikhi bhi egbe ọria nọn ha gbe Laʹmech a.”
it-2 192 ¶5
Lamech
Ene ọta nan nin Lamech mhanmhan nin ikhuo ọle rẹman ghe okhọnlẹn bi ugbele wo ha ribhi ọne agbọn nan bhi ẹghe nọnsi Lamech. (Ge 4:23, 24) Lamech da yọle: “Bha ka mẹn ehọ, ibha nin ikhuo Lamech; Bha re ehọ bhi ọta nin mẹn ta: Mẹn da gbe okpea ọkpa a ranmhude ọle kuan mẹn, Ehe, mẹn da gbe usẹn-okpea a ranmhude ọle fi mẹn emhin. Ahamiẹn ghe igba 7 a ha sọikhi bhi egbe ọria nọn ha gbe Cain an, igba 77 a da sọikhi bhi egbe ọria nọn ha gbe Lamech a.” Ọdiabe ubhimhin Lamech re ene ọta nan ha bhii. Ọle da yọle ghe ọle bha mhanmhan ọlẹn bhi ọkhọle nin ọle rẹ gbe ọria nin ọle gbe a beji Cain rẹ gbe Abel a. Ọle da yẹ yọle ghe ọne ọria ka fi ọle emhin yẹ kuan ọlẹn. Beji ọle ki ha guanọ nin ọle khọn nin egbe ọle, ọle da gbe ọne okpea a. Ejayenan nan nian, ọle da ha bhii nin ọria soso hẹi gbe ọle a ranmhude ọle gbe ọria a.
(Genesis 4:26) Seth da yẹ biẹ ọmọn okpea, ọle da tie ọle Eʹnosh. Bhi ọne ẹghe nin, ẹbho da munhẹn ha tie elin nọnsi Jehova.
it-1 338 ¶2
Nan Rẹ Re Unun Ji Ọria
Baibo da yọle ghe bhi ẹghe nọnsi Enosh, “ẹbho da munhẹn ha tie elin nọnsi Jehova.” Ọ iyi uwedẹ nọn mhẹn ene ẹbho nan rẹ ha noo elin nọnsi Jehova, ranmhude, ọkuẹsẹ ọne ẹghe nin, Abel ka munhẹn ha noo elin nọnsi Jehova fo. (Ge 4:26; Heb 11:4) Ẹbho eso ne guanọ otọ ẹmhọn nọn ribhi Baibo fẹghe yọle ghe, ẹbho ne ha tie elin nọnsi Jehova bhi ẹghe nọnsi Enosh bha ha noo ọne elin nọnsẹn. Ele da ha tie ọne elin mun elin ọsi eria la ẹbọ nọnsele. Ahamiẹn ghe ọne uwedẹ nan ene ẹbho nan rẹ ha noo elin nọnsi Jehova, ele re iriọ ha re unun ji ọle.—Fẹ ene uhọnmhọn-ọta nan ghe: ENOSH, ENOS.
Baibo Nan Ha Tie
(Genesis 4:17–5:8) Akizẹbue, Cain da ne okhuo ọle nowẹ. Ọne okhuo da ha hanmhan. Ọ da biẹ ọmọn natiọle Eʹnoch. Ọle da munhẹn ha bọn agbaẹbho, ọ da yẹ tie ọne agbaẹbho elin nọnsi ọmọn nọnsọle nin Eʹnoch. 18 Akizẹbue, Eʹnoch da biẹ Iʹrad. Iʹrad da biẹ iMe·huʹja·el, Me·huʹja·el da biẹ iMe·thuʹsha·el, Me·thuʹsha·el da biẹ iLaʹmech. 19 Laʹmech da ne ikhuo eva. Ọne ọhẹnhẹn da ha yi Aʹdah, ọne ọzeva da ha yi Zilʹlah. 20 Aʹdah da biẹ iJaʹbal. Ọle hi aba odede ọsi ene re emhin uri kọn bi ene nyẹnlẹn bhi ibọkpọ. 21 Elin nọnsi obhio ọle da ha yi Juʹbal. Ọle hi aba odede ọsi ene khue emhin illo natiọle harp bi ene fi ufele. 22 Zilʹlah da yẹ bie iTuʹbal-cain, ọle hi ojogun nọn re ẹlonmhọn bi oze rẹ lu emhin kẹkẹ. Obhio iTuʹbal-cain nin okhuo da ha yi Naʹa·mah. 23 Laʹmech da mhanmhan ene ọta nan taman Aʹdah bi Zilʹlah nin ikhuo ọle: “Bha ka mẹn ehọ, ibha nin ikhuo Laʹmech; Bha re ehọ bhi ọta nin mẹn ta: Mẹn da gbe okpea ọkpa a ranmhude ọle kuan mẹn, Ehe, mẹn da gbe usẹn-okpea a ranmhude ọle fi mẹn emhin. 24 Ahamiẹn ghe igba 7 a ha sọikhi bhi egbe ọria nọn ha gbe Cain an, igba 77 a da sọikhi bhi egbe ọria nọn ha gbe Laʹmech a.” 25 Adam da gbo kie ne okhuo ọle nowẹ, ọne okhuo da biẹ ọmọn okpea. Ọne okhuo da tie ọne ọmọn Seth ranmhude ọle da yọle, “Osẹnobulua gbo kie re ọmọn ọbhebhe nin mẹn bhi ihe ọsi Abel ranmhude Cain gbe ọle a.” 26 Seth da yẹ biẹ ọmọn okpea, ọle da tie ọle Eʹnosh. Bhi ọne ẹghe nin, ẹbho da munhẹn ha tie elin nọnsi Jehova.
5 Ọnan hi ebe nọn gbe okha ọsi Adam. Bhi ukpẹdẹ nin Osẹnobulua man Adam, ọle da man ọlẹn bhi arẹkhọkhọ nọnsi Osẹnobulua. 2 Ọle da man ele okpea bi okhuo. Bhi ọne ukpẹdẹ nin ọle man ele, ọle da nan erọnmhọn nin ele yẹ tie ele Eria. 3 Adam da nyẹnlẹn bhi ikpe 130 ọle kuẹ biẹ ọmọn okpea bhi arẹkhọkhọ nọnsọle, ọmọn okpea nọn yẹ diabe ọlẹ. Ọle da tie ọne ọmọn iSeth. 4 Ọle ki biẹ iSeth fo, ọle da sẹyẹ nyẹnlẹn bhi ikpe 800. Ọle da biẹ imọn ikpea bi imọn ikhuo. 5 Ikpe rebhe nin Adam gbe bhi agbọn da ha yi ikpe 930. Ọle da yu. 6 Seth da nyẹnlẹn bhi ikpe 105 ọle kuẹ biẹ ọmọn natiọle Eʹnosh. 7 Ọle ki biẹ iEʹnosh fo, Seth da sẹyẹ nyẹnlẹn bhi ikpe 807. Ọle da biẹ imọn ikpea bi imọn ikhuo. 8 Bhiriọ, ikpe rebhe nin Seth gbe bhi agbọn da ha yi ikpe 912. Ọle da yu.
JANUARY 20-26
EMHIN NE GHANLẸN NE RIBHI BAIBO | GENESIS 6-8
“Iriọ Ọle Wo Lu Tee”
(Genesis 6:9) Okha ọsi Noah khọnan. Noah da ha yi ọria nọn khiale. Ọle da ha yi ọria nọn khiale bhi ẹwẹ ibo ọle. Noah da wo khian rẹkhan Osẹnobulua ọsi ẹmhọanta.
(Genesis 6:13) Osẹnobulua da ki taman iNoah yọle: “Imẹn mhanmhan ọlẹn nin mẹn rẹ fuẹn ẹbho rebhe a, ranmhude, okhọn bi ugbele vuọn ọne otọ nan ranmhude ele. Bhiriọ, mẹn dẹ fuẹn ele bi ọne otọ nan an.
Re Egbe Khọkhọ Urẹọbhọ bi Ihẹnmhọn Nọnsi Noah, Daniel, bi Job
4 Ọnọghọ nin Noah miẹn. Ẹbho ki munhẹn manman ha lu emhin ebe fo ẹghe nin aba odede ọsi Noah natiọle Enoch rẹ ha nyẹnlẹn. Ene ẹbho da wo ha re unun ji Jehova. (Jude 14, 15) Ugbele da wo ha khọ ọbhọ. Ọ ki dọ sẹbhi ẹghe ọsi Noah, ugbele da dọ gba ọne otọ nan rebhe. Ẹhi ne imhẹn da fi egbe denọ kiẹn eria, ele da ha ne ikhuo; ene ikhuo nan da biẹ imọn ne ha yi eguanlan. (Gen. 6:2-4, 11, 12) Noah da dikẹ bhi ẹwẹ ene ẹbho. Baibo taman mhan ghe “Jehova da re ẹlo esili ha ghe Noah. . . . Ọle bha ha lu emhin ne imhẹn bọsi eria nekẹle. Noah da wo khian rẹkhan Osẹnobulua ọsi ẹmhọanta.”—Gen. 6:8, 9
(Genesis 6:14-16) Re eran nọn wegbe rẹ kanọ okọ nin egbe uwẹ. Uwẹ ki wa ọle a nọn ha mhọn ugha kẹkẹ. Uwẹ ki re ikota rẹ lan ọlẹn bhi ẹkẹ ọle bi ikeke ọle. 15 Inian uwẹ da rẹ kanọ ọne okọ: Utanmhin nọnsọle ki ha yi cubit 300, ubhiamhin nọnsọle ki ha yi cubit 50, uyomhin nọnsọle ki ha yi cubit 30. 16 Bhi cubit ọkpa rẹ na bhi eji ọne okọ yo sẹ, uwẹ ki lu iwindo ọbhọ nin ẹfua ha na bhi ọne okọ. Uwẹ ki lu odẹ ọbhi efẹn-efẹn ọne okọ. Uwẹ ki bọn ọlẹn bọsi uwa igedege nọn ha mhọn ugha bhi otọ ọle, bhi adesẹ, bi okhun ọlẹn.
w13 4/1 14 ¶1
“Noah Da Wo Khian Rẹkhan Osẹnobulua ọsi Ẹmhọanta”
Ọ sẹbhi ikpe 40 rẹ sẹbhi 50 nin Noah wẹnna na nin ọle rẹ bọn ọne okọ. Ọle dẹ gbono eran kua, yẹ muno ele sibhi ẹwẹ re ha khian eje ọle ha da re ele wẹnna. Ọle dẹ sọ ene eran, kanọ ọlẹn yẹ gban ele kugbe. Udede okọ ọle ha bọn. Ọle dẹ bọn ọlẹn bọsi uwa igedege, ugha kẹkẹ ki ha ribhi ẹkẹ ọle. Ọle ki lu odẹ ọbhi efẹn-efẹn ọne okọ. Ọle ki ne iwindo ọbhọ nin ẹfua ha na bhi ọne okọ. Asabọ yẹ miẹn ghe ọle yẹ khan ọne okọ diọbhi okhun bhi uwedẹ nin amẹn ha da sabọ ha nẹ kua.—Genesis 6:14-16.
(Genesis 6:22) Noah da wo lu emhin rebhe beji Osẹnobulua taman ọlẹn. Iriọ ọle wo lu tee.
Re Iziẹngbe Rẹ Re Ọne Unẹ
13 Be rẹkpa ene ẹbho nan rẹ sabọ ziẹngbe yẹ re ọne unẹ sotọ? Fẹ ebi Paul tale rẹji Noah. (Tie Hebrews 11:7.) ‘Emhin nan bha sẹ ka miẹn khẹ,’ ọle ologho amẹn nin Osẹnobulua tẹmhọn ọlẹn man Noah ha khin. (Gen. 6:17) A bha sẹka miẹn egbe emhin nọn sẹriọ khẹ. Ọrẹyiriọ, Noah bha ha ghe ọle bii emhin nọn ida sabọ sunu, la nin ọle ha mhọn edandan si ọ dẹ gene sunu. Ọle da rẹọbhọ ghe Jehova dẹ lu emhin rebhe nin ọle yọle ọle dẹ lu. Noah bha ha riale ghe ẹsọn nin Jehova mun nanlẹn kaka gbe. Ọle da wo lu emhin rebhe tee beji Jehova rẹ taman ọlẹn. (Gen. 6:22) Ọ iyi obhi ẹsọn khere Noah miẹn. Ọle da bọn okọ, koko ene elanmhẹn rebhe na bhi ẹkẹ ọle, koko ebale nin ọle, azagba-uwa nọnsọle bi ene elanmhẹn ha le. Ọle da yẹ ha sekha nin ene ẹbho nin ele fidenọ, sẹyẹ ha rẹkpa azagba-uwa nọnsọle rẹ deziẹn bhi oga. Urẹọbhọ nin Noah ha mhọnlẹn bi iziẹngbe nin ọle rẹman da re ọle bi azagba-uwa nọnsọle miuhọnmhọn yẹ miẹn erọnmhọn.
Guanọ Emhin Oriọn ne Ghanlẹn
(Genesis 7:2) Uwẹ ki ne ihinlọn-ihinlọn bhi ene elanmhẹn rebhe ne khiale rẹkhan egbe, ene ikpea bi ene ikhuo; uwẹ ki yẹ ne eva-eva bhi ene elanmhẹn ne bha khia rẹkhan egbe, ọne okpea bi ọne okhuo.
w04 1/1 29 ¶7
Emhin Eso Nan Miẹn Tie bhi Ebe ọsi Genesis—I
7:2—Be re elanmhẹn ne khia dikẹ bhi elanmhẹn ne bha khia? Elanmhẹn nan ha sabọ rẹ zọese ji Jehova, ele hi elanmhẹn ne khiale nan ha tẹmhọn ọlẹn bhi enan. Enan irẹ zọese ji Jehova ele hi ene bha khia. Ọ iyi elanmhẹn nan ha sabọ le bi elanmhẹn nan waa enan ha tẹmhọn ọlẹn, ranmhude, bhi ọne ẹghe nan, Osẹnobulua bha sẹ re otọ nin eria rẹ ha le elanmhẹn. Ẹghe nin Osẹnobulua rẹ na obọ iMoses gbe uhi nin ibhokhan Izrẹl, ẹghenin ọle rẹ taman ele elanmhẹn nin ele ha sabọ ha le bi elanmhẹn nin ele ha waa. Ẹghe nan rẹ mun agbotu ọsi Kristiẹn gbọ, Osẹnobulua da re ọkpẹnlẹn bhi ọne uhi nin. (Acts 10:9-16; Ephesians 2:15) Noah tobọle bhọ lẹn elanmhẹn ne khẹke nan rẹ ha zọese ji Jehova. Ẹghe nin ọle rẹ dagbare bhi ẹkẹ okọ, ọle da bọn ukhuo-izọese yẹ ne bhi ene elanmhẹn bi afianmhẹn ne khiale rẹ zọese ji Jehova.—Genesis 8:20.
(Genesis 7:11) Bhi ukpẹdẹ nọnzi 17 bhi uki nọnzi eva bhi ukpe nin Noah ha yi ikpe 600, ene okpamẹn da vẹ a, ene odẹ ọsi amẹn nọn ribhi okhun da tuje a.
w04 1/1 30 ¶1
Emhin Eso Nan Miẹn Tie bhi Ebe ọsi Genesis—I
7:11—Ji amẹn nin Osẹnobulua rẹ fuẹn agbọn an bhi ẹghe nọnsi Noah na vae? Bhi ukpẹdẹ nọnzeva nin Osẹnobulua man emhin bhi ọne otọ nan, ọle da wa amẹn nọn ribhi otọ a. Ọle da lu ọle nin amẹn eso diọ bhi okhun bhi ideghedeghe. (Genesis 1:6, 7) Sokpan, amẹn eso da sẹyẹ kẹre bhi otọ. Ọne ekutu amẹn nan nọn diọ bhi okhun da dọ diabe udede okpẹdẹ bhi okhun. Ọne amẹn nan vẹ kua ẹghe nin Osẹnobulua rẹ re amẹn fuẹn ẹbho a bhi ẹghe nọnsi Noah.
Baibo Nan Ha Tie
(Genesis 6:1-16) Ẹghe nin ẹbho ki rẹ ha bun ọbhọ bhi ọne otọ nan yẹ ha biẹ imọn ikhuo, 2 imọn nesi Osẹnobulua ọsi ẹmhọanta da munhẹn ha daghe ọle ghe, imọn ikhuo nesi ikpea wo mhọn-ose. Bhiriọ, ele da munhẹn ha ne ele bhi amhẹn, ọnọn ki wo rẹ khin nin ele zẹle. 3 Ẹghenin, Jehova da yọle: “Imẹn nin ẹlinmhin ida sabọ re otọ nin okpea rẹ sẹbhi ighegheghe, ranmhude efun khọnkhan ọle khin. Bhiriọ, ikpe 120 mẹn da re nanlẹn sẹ.” 4 Bhi ọne ẹghe nin bi ẹghe nọn rẹkhan ọlẹn, ene iNephʹi·lim da ha ribhi ọne otọ nan. Bhi ọne ẹghe nin, imọn nesi Osẹnobulua ọsi ẹmhọanta da sẹyẹ ha ne imọn ikhuo ọsi ikpea nowẹ. Ene ikhuo da ha biẹ imọn ikpea nin ele. Enan ha yi eria ne khua ọsi ẹghe ẹdẹlẹ, ikpea nan hẹnmhọn ọlẹn. 5 Ranmhude ọnan, Jehova da daghe ọle ghe olukhọ ọsi eria ki manman bun bhi ọne otọ nan. Sẹyẹ, emhin ọbe ọkpa ele ria bhi ọkhọle ẹghe rebhe. 6 Jehova da ha kiẹ egbe ghe ọle man eria bhi ọne otọ nan, ọ da yẹ manman ba ọle bhi egbe si uguẹ. 7 Bhiriọ, Jehova da yọle: “Mẹn dẹ fuẹn eria nin mẹn man sibhi ọne otọ nan re. Mẹn dẹ fuẹn eria bi emhin uri, bi elanmhẹn ne lẹnlẹn bhi otọ, bi afianmhẹn ne tin bhi okhun, ranmhude, ọ wo ba mẹn bhi egbe ghe imẹn man ele. 8 Ọkpakinọn, Jehova da re ẹlo esili ha ghe Noah. 9 Okha ọsi Noah khọnan. Noah da ha yi ọria nọn khiale. Ọle da ha yi ọria nọn khiale bhi ẹwẹ ibo ọle. Noah da wo khian rẹkhan Osẹnobulua ọsi ẹmhọanta. 10 Akizẹbue, Noah da biẹ imọn ikpea ea, Shem, Ham, bi Jaʹpheth. 11 Sokpan, ọne otọ nan da wo kiẹn emhin nọn ria bhi ẹlo nọnsi Osẹnobulua ọsi ẹmhọanta, sẹyẹ okhọn bi ugbele da vuọn ọlẹn. 12 Ehe, Osẹnobulua da ghe ọne otọ nan yẹ daghe ọle ghe ọ ria; ẹbho rebhe ria egbe ele a bhi ọne otọ nan. 13 Osẹnobulua da ki taman iNoah yọle: “Imẹn mhanmhan ọlẹn nin mẹn rẹ fuẹn ẹbho rebhe a, ranmhude, okhọn bi ugbele vuọn ọne otọ nan ranmhude ele. Bhiriọ, mẹn dẹ fuẹn ele bi ọne otọ nan an. 14 Re eran nọn wegbe rẹ kanọ okọ nin egbe uwẹ. Uwẹ ki wa ọle a nọn ha mhọn ugha kẹkẹ. Uwẹ ki re ikota rẹ lan ọlẹn bhi ẹkẹ ọle bi ikeke ọle. 15 Inian uwẹ da rẹ kanọ ọne okọ: Utanmhin nọnsọle ki ha yi cubit 300, ubhiamhin nọnsọle ki ha yi cubit 50, uyomhin nọnsọle ki ha yi cubit 30. 16 Bhi cubit ọkpa rẹ na bhi eji ọne okọ yo sẹ, uwẹ ki lu iwindo ọbhọ nin ẹfua ha na bhi ọne okọ. Uwẹ ki lu odẹ ọbhi efẹn-efẹn ọne okọ. Uwẹ ki bọn ọlẹn bọsi uwa igedege nọn ha mhọn ugha bhi otọ ọle, bhi adesẹ, bi okhun ọlẹn.
JANUARY 27–FEBRUARY 2
EMHIN NE GHANLẸN NE RIBHI BAIBO | GENESIS 9-11
“Ẹbho Rebhe bhi Ọne Otọ Nan Da Ha ‘Zẹ Urolo Ọkpa’”
(Genesis 11:1-4) Bhi ẹghenin, ọne otọ nan rebhe da ha zẹ urolo ọkpa. Ele da yẹ ha mhọn uwedẹ ọkpa nin ele rẹ ta ọta. 2 Beji ele ki rẹ ha khian diọ bhi obọ ọsi East, ele da miẹn iyala ọkpa bhi otọ ọsi Shiʹnar, ele da munhẹn ha nyẹnlẹn bhi enin. 3 Ele da ki taman egbe ele yọle: “Bha vae! Bha ji mhan manọ ekẹn yẹ re eranlẹn ka ọle.” Bhiriọ, ele da noo ekẹn nin ele manọ bhi ihe ọsi udo, yẹ re ikota rẹ ha sun ele kugbe. 4 Ele da yọle: “Bha vae! Bha ji mhan bọn agbaẹbho nin egbe mhan, mhan ki yẹ bọn uwa nọn yoyo sẹbhi okhun. Bha ji mhan lu emhin nọn ha rẹ mhan ha mhọn elin nin ẹbho rebhe ha hẹnmhọn ọlẹn, nin mhan hẹi zagha bhi ọne ukotọ nan.”
it-1 239
Babylon Nọn Khua
Ebi Agbaẹbho ọsi Babylon Diayẹ bhi Ẹghe Ẹdẹlẹ. Ẹghe nan rẹ mun agbaẹbho ọsi Babylon gbọ bhi Iyala ọsi Shinar, ẹghenin a yẹ rẹ ha bọn ọne uwa nọn yoyo natiọle Babel. (Ge 11:2-9) Ẹbho ne ha bọn ọne uwa nan bha ha bọn ọlẹn nin ele rẹ re ogẹn ji elin nọnsi Jehova. Ele da ha bọn ọlẹn nin ele sabọ ha “mhọn elin nin ẹbho rebhe ha hẹnmhọn ọlẹn.” Udede uwa nan bọn nin ẹbọ, nan miẹn bhi eji agbaẹbho ọsi Babylon rẹ ha ye bi eje ebhebhe bhi otọ iMesopotamia, da rẹman ghe eji ene ẹbho nan ha da ha ga oga ohoghe, ọle hi ọne uwa nọn yoyo nin ele ha bọn bhi Babel. Ọnan bhọ zẹle nin Jehova da zagha urolo ọsi ene ẹbho a nin ele hẹi sabọ bọn ọne uwa oga fo. Bhi urolo iHebrew, elin nan tie ọne agbaẹbho nin ele ha bọn da mundia nin “Ozughu.” Arẹmiẹn ghe ẹbho ne ki kẹre bhi ọne agbaẹbho fi elin ọsi ọne agbaẹbho denọ nin ẹbho hẹi yẹ sabọ lẹn elin nọn imhẹn nan rẹ ha tie ọle, elin nin ele sẹyẹ mun hẹ ọle da sẹyẹ rẹman ghe oga ohoghe ẹbho ha ga bhi ọne agbaẹbho. Bhi urolo Sumerian, ele da tie ọle Ka-dingir-ra, bhi urolo Akkadian, ele da tie ọle Bab-ilu. Ene elin nan veva mundia nin “Odẹ ọsi osẹ.”
it-2 202 ¶2
Urolo
Ẹghe nin Osẹnobulua rẹ re amẹn fuẹn agbọn an fo, ọle da taman iNoah bi imọn nesọle nin ele biẹ vuọn ọne otọ nan. Sokpan, ọ bha bue gbe, ẹbho eso da kugbe ha lu emhin nọn dikẹ bhi ebi Osẹnobulua taman iNoah bi imọn nesọle. (Ge 9:1) Ene eria nan bha ho nin ele wa-egbea diọ bhi obọ kẹkẹ bhi ọne otọ nan. Ele da ha guanọ nin ele koko uhọnmhọn kugbe bhi ijanlẹn ọkpa natiọle Iyala ọsi Shinar bhi otọ iMesopotamia. Asabọmiẹn ghe eji ele ha da ha ga oga ohoghe, ọle ọne agbaẹbho bi uwa nọn yoyo nin ele ha bọn ha khin.—Ge 11:2-4.
(Genesis 11:6-8) Jehova da ki yọle: “Ghọle! Agbaẹbho ọkpa ne zẹ urolo ọkpa, ọle ene ẹbho nan khin. Ghe ebi ele munhẹn ha lu. Bhi inian, a ida miẹn emhin nin ele ha mhanmhan bhi ọkhọle nin ele ida sabọ lu. 7 Vae! Ji mhan bu ele bhi enin nin mhan dọ zagha urolo nọnsele a, nin ele hẹi yẹ ha họn urolo ọsi egbe.” 8 Bhiriọ, Jehova da zagha ele ku ọbhi ukotọ ọne agbọn nan rebhe. Iriọ ele rẹ fẹkẹ mun agbaẹbho nin ele rẹ ha bọn fia.
it-2 202 ¶3
Urolo
Osẹnobulua bha ji ele da bọn ọne uwa nan fo. Ọle da zagha urolo nọnsele a, ranmhude, urolo ọkpa nin ele ha zẹ, ọle re ahu nin ele rẹ sabọ kugbe ha bọn ọne uwa nan. Beji a miẹn ghe ele iyẹ họn urolo ọsi egbe, ele iyẹ da sabọ kuobọgbe nin ele rẹ mun emhanmhan nọnsele sẹ. Ele da zagha diọ bhi obọ kẹkẹ bhi ọne otọ nan. Sẹyẹ, ranmhude a zagha urolo ọsi ene ẹbho a, ele iyẹ da sabọ kuobọgbe mhanmhan emhin ọbe bhi ẹghe odalo sẹyẹ mun ọlẹn sẹ. Ele ida sabọ ku ewanlẹn bi ahu nọnsele kugbe nin ele rẹ mun emhanmhan nọn bha diẹn mun iho nọnsi Jehova sẹ. Ọ dẹ wo ha nọghọ nin ẹbho ne zẹ urolo kẹkẹ rẹ kuobọgbe re emhin nin ele lẹnlẹn rẹ wẹnna. (Sẹyẹ fẹ Ec 7:29; De 32:5 ghe.) Bhiriọ, arẹmiẹn ghe urolo nin Osẹnobulua zagha a si iwa-egbea re, emhin esili sẹyẹ nọn. Ranmhude emhin nin Osẹnobulua lu, eria ida sabọ ku ahu gbe rẹ mun emhanmhan ọbe nọnsele sẹ. (Ge 11:5-9; sẹyẹ fẹ Isa 8:9, 10 ghe.) Ọria ha ria eria nyan emhin eso nin ẹbho sabọ lu ẹlẹnan ranmhude ele ku ẹwanlẹn gbe, ọle ki kere ghe Osẹnobulua gene lẹn emhin nọn ha rẹ nabhọre sade ọle re otọ nin ene ẹbho ne ha bọn ọne uwa nọn yoyo bhi Babel.
(Genesis 11:9) Ọnan zẹle nan da tie ọne agbaẹbho Baʹbel, ranmhude, enin iJehova da zagha urolo ọsi ọne agbọn rẹbhe a. Jehova da yẹ zagha ele ku ọbhi ukotọ ọne agbọn nan rebhe.
it-2 472
Agbaẹbho
Beji a miẹn ghe ẹbho iyẹ họn urolo ọsi egbe, agbaẹbho kẹkẹ da dọ ha mhọn uwedẹ kẹkẹ nin ele rẹ lu emhin bi uwedẹ kẹkẹ nin ele rẹ ga oga nọnsele. (Le 18:3) Ranmhude ele bibi sibhi odẹ nọnsi Osẹnobulua ọsi ẹmhoanta re, ele da ha man ẹbọ kẹkẹ nin egbe ele.—De 12:30; 2Ki 17:29, 33.
Guanọ Emhin Oriọn ne Ghanlẹn
(Genesis 9:20-22) Noah da munhẹn ha mun ugbo. Ọle da kọ eran nọn mọn ikpẹ nan rẹ lu anyọn. 21 Ẹghe nin ọle ki rẹ wọn bhi ọne anyọn, ọne anyọn da mun ọlẹn. Ọle da banọan bhi ẹkẹ ibọkpọ nọnsọle. 22 Ham, nin aba iCaʹnaan da daghe egbe ebeban nọnsi aba ọle. Ọle da dọ taman ibhio ọle eva nin ikpea bhi olele.
(Genesis 9:24, 25) Ẹghe nin ẹlo nọnsi Noah ki rẹ gbanọn an bhi anyọn nin ọle da, ọle da lẹn ebi ọmọn nọnsọle nọn ke otọ nẹ lu ji ọle. 25 Ọle da yọle: “Caʹnaan kiẹn ọria nan fi ọle unun. Ọle dẹ kiẹn igbọn rẹji ibhio ọle.”
it-1 1023 ¶4
Ham
Asabọmiẹn ghe Canaan nin ọmọn nọnsi Ham, ọle lu ọne emhin nan ji Noah, sokpan, Ham nin aba ọle bha dia ọle ọbhi odẹ. Asabọ yẹ miẹn ghe akhasẹ Noah ha kha rẹji imọn nesi Canaan, ghe ọkhọle nọn imhẹn nin Ham mhọn, nọn yẹ zegbere fo bhi egbe iCanaan nin ọmọn nọnsọle dẹ rẹkhan imọn nesi Canaan. Ọne akhasẹ nan da ka munsẹ bhi ẹghe nin agbaẹbho ọsi Izrẹl ne na bhi ulin uwa ọsi Shem vae rẹ khọn ibhokhan iCanaan yẹ miẹn ele otọ. Ibhokhan iCanaan nin ele gbono a kẹre (bọsi ene iGibeonites nan tẹmhọn ọlẹn bhi uhọnmhọnlẹn 9 bhi ebe nọnsi Joshua) da kiẹn igbọn nọnsele. Ikpe ne bunbun ki gbera, ọne akhasẹ da sẹyẹ munsẹ ẹghe nin ibhokhan iCanaan rẹ ha ribhi odotọ ugbẹloghe ọsi Medo-Persia, Greece, bi Rome ne na bhi ulin uwa ọsi Japheth vae.
(Genesis 10:9, 10) Ọle da ha yi ohuẹ nọn khua nọn ne iJehova suan. Ọle zẹle nan da re ọle kpitan yọle: “Bọsi Nimʹrod, ohuẹ nọn khua nọn ha ne iJehova suan.” 10 Agbaẹbho nin ọle rẹ mun ugbẹloghe nọnsọle hẹn da ha yi Baʹbel, Eʹrech, Acʹcad, bi Calʹneh, bhi otọ iShiʹnar.
it-2 503
Nimrod
Babel, Erech, Accad, bi Calneh, bhi otọ iShinar, ele hi agbaẹbho nin Nimrod rẹ mun ugbẹloghe nọnsọle hẹn. (Ge 10:10) Bhiriọ, asabọmiẹn ghe ọle hi ọnọn mun ọkalo bhi uwa nọn yoyo nan ha bọn bhi Babel. Iriọ okha ọsi ibhokhan iJew yẹ ta. Okpea ọkpa natiọle Josephus, nọn gbe okha ọsi emhin ne sunu bhi ẹghe ẹdẹlẹ da yọle: “Khere-khere iNimrod rẹ re egbe nọnsọle kiẹn ojie nin ẹbho rebhe mun ofẹn ọlẹn. Ọle da rẹọbhọ ghe ọle ha sabọ lu ọle nin ẹbho rebhe ha deuhọnmhọnre nanlẹn, ele iyẹ da ha ga Osẹnobulua la mun ofẹn ọlẹn. Ọle da ha nyan nin Osẹnobulua ghe Osẹnobulua ha kie mhanmhan ọlẹn nin ọle rẹ re amẹn fuẹn agbọn an, ọle dẹ ne Osẹnobulua khọn; ọle dẹ bọn uwa nọn yoyo nin ọne ologho amẹn ida sabọ lọ, yẹ ne Osẹnobulua khọn ranmhude aba odede nesele nin ọle re amẹn fuẹn an. Ene ẹbho da gene wo rẹkhan iNimrod. Ele da rẹọbhọ ghe oya nọn nin ele rẹ rẹkhan Osẹnobulua. Bhiriọ, ele da munhẹn ha bọn ọne uwa nọn yoyo. Ọne uwa da wo re otua-otua ha yo diọ bhi okhun.”—Jewish Antiquities, I, 114, 115 (iv, 2, 3).
Baibo Nan Ha Tie
(Genesis 10:6-32) Imọn nesi Ham da ha yi Cush, Mizʹra·im, Put, bi Caʹnaan. 7 Imọn nesi Cush da ha yi Seʹba, Havʹi·lah, Sabʹtah, Raʹa·mah, bi Sabʹte·ca. Imọn nesi Raʹa·mah da ha yi Sheʹba bi Deʹdan. 8 Cush da ha yi aba iNimʹrod. Ọle hi ọria ọhẹnhẹn nọn kiẹn okpọria bhi ọne otọ nan. 9 Ọle da ha yi ohuẹ nọn khua nọn ne iJehova suan. Ọle zẹle nan da re ọle kpitan yọle: “Bọsi Nimʹrod, ohuẹ nọn khua nọn ha ne iJehova suan.” 10 Agbaẹbho nin ọle rẹ mun ugbẹloghe nọnsọle hẹn da ha yi Baʹbel, Eʹrech, Acʹcad, bi Calʹneh, bhi otọ iShiʹnar. 11 Ọle da na bhi enin kpanọ ha khian As·syrʹi·a. Ọle da bọn iNinʹe·veh, Re·hoʹboth-Ir, Caʹlah, 12 bi Reʹsen, nọn ribhi adesẹ iNinʹe·veh bi Caʹlah: Ọnan hi ọne agbaẹbho nọn khua. 13 Mizʹra·im da ha yi aba iLuʹdim, Anʹa·mim, Le·haʹbim, Naph·tuʹhim, 14 Path·ruʹsim, Cas·luʹhim (nin aba odede ọsi ibhokhan iPhi·lisʹtine), bi Caphʹto·rim. 15 Caʹnaan da biẹ iSiʹdon nin ọmọn odiọn nọnsọle, ọle da yẹ bie iHeth, 16 bi ene iJebʹu·site, ene Amʹor·ite, ene iGirʹga·shite, 17 ene iHiʹvite, ene Arkʹite, ene iSiʹnite, 18 ene Arʹvad·ite, ene iZemʹa·rite, bi ene iHaʹmath·ite. Akizẹbue, azagba-uwa ọsi ibhokhan iCaʹnaan da van obọ diọ bhi obọ kẹkẹ. 19 Eji otọ nọnsi ibhokhan iCaʹnaan na da ha yi rẹ na bhi Siʹdon rẹ sẹbhi Geʹrar, bhi egbegbe iGazʹa, rẹ sẹbhi Sodʹom, Go·morʹrah, Adʹmah, bi Ze·boiʹim, bhi egbegbe iLaʹsha. 20 Enin hi imọn ikpea nesi Ham, azagba-uwa nọnsele kẹkẹ, bi urolo nọnsele kẹkẹ, otọ nọnsele bi agbaẹbho nọnsele. 21 Shem da yẹ biẹ imọn, ọle hi aba odede ọsi imọn nesi Eʹber rebhe. Ọle yẹ hi obhio iJaʹpheth nin ọmọn ọdiọn. 22 Imọn ikpea nesi Shem da ha yi Eʹlam, Asʹshur, Ar·pachʹshad, Lud, bi Aʹram. 23 Imọn ikpea nesi Aʹram da ha yi Uz, Hul, Geʹther, bi Mash. 24 Ar·pachʹshad da biẹ iSheʹlah, Sheʹlah da biẹ Eʹber. 25 Eʹber da biẹ imọn ikpea eva. Elin ọsi ọkpa bhi ene imọn da ha yi Peʹleg, ranmhude, bhi ẹghe nọnsọle, ọle ọne agbọn nan rẹ wa egbea. Elin ọsi ọnọnkẹle da ha yi Jokʹtan. 26 Jokʹtan da biẹ Al·moʹdad, Sheʹleph, Ha·zar·maʹveth, Jeʹrah, 27 Ha·doʹram, Uʹzal, Dikʹlah, 28 Oʹbal, A·bimʹa·el, Sheʹba, 29 Oʹphir, Havʹi·lah, bi Joʹbab; enan rebhe hi imọn ikpea nesi Jokʹtan. 30 Eji ele da nyẹnlẹn da ha yi rẹ na bhi Meʹsha rẹ sẹbhi Seʹphar, bhi otọ oke nọn ribhi obọ ọsi East. 31 Enin hi imọn ikpea nesi Shem, azagba-uwa nọnsele kẹkẹ, bi urolo nọnsele kẹkẹ, otọ nọnsele bi agbaẹbho nọnsele. 32 Enan hi azagba-uwa ọsi imọn nesi Noah, ulin uwa nọnsele kẹkẹ bi agbaẹbho nọnsele. Ene azagba-uwa nan, ele biẹ ẹbho ne vuọn ọne otọ nan beji ọne Ologho Amẹn fuẹn agbọn an fo.