1-3. Didi eware jọ i ru uwhu Jesu wo ohẹriẹ no orọ amọfa kpobi evaọ ikuigbe?

EVAỌ ẹdẹ okpakpọ jọ enwenọ ikpe 2,000 nọ e vrẹ, a gu ọzae jọ nọ ọ riẹ onahona ha ẹdhọ, bruoziẹ oware nọ o ru hu kpei, a tẹ lahiẹ iẹe t’uwhu. Orọnikọ onana họ orọ ọsosuọ nọ a lahiẹ je kpe ohwo ekueku evaọ ikuigbe he; yọ onọ u ro yoma na, oye họ orọ urere he. Rekọ uwhu oyena u wo ohẹriẹ no edekọ kpobi gaga.

² Nọ ọzae na ọ be riakọ evaọ euwa urere riẹ na, ovao ehru nọ u nwene u dhesẹ nọ oware nọ o be via na u wuzou. Dede nọ o jọ udevie-uvo, otọ na u muebi idudhe. Wọhọ epanọ ogbiku jọ o fi rie họ, “elo ọre ọgbẹ jọ họ.” (Luk 23:44, 45) Taure ọzae na o te ti s’ẹwẹ họ, ọ tẹ ta eme nana nọ e rẹ thẹro ho na: “U re no.” Evaọ uzẹme, ẹkwoma efihotọ uzuazọ riẹ, o ru oware igbunu jọ gba. Idhe riẹ họ odhesẹvia uyoyou nọ o mae rro nọ ohwo-akpọ jọ o dhesẹ.—Jọn 15:13; 19:30.

³ Ọzae ọyena họ Jesu Kristi. Ohwo kpobi ọ riẹ kpahe uye-oruẹ gbe uwhu riẹ evaọ ẹdẹ oyoma yena, Nisan 14, 33 C.E. Rekọ, oware ulogbo jọ o riẹ nọ a bi rri vo. Dede nọ Jesu ọ ruẹ-uye gaga, ohwo jọ ọ ruẹ uye viere. Evaọ uzẹme, ohwo jọ o siobọno oware nọ o mae rro evaọ ẹdẹ ọyena—odhesẹvia uyoyou nọ o mae rro evaọ ehrugbakpọ na. Didi oware oye? Uyo na o kẹ emuhọ nọ o kiehọ kẹ uzoẹme nọ o mai w’uzou kpobi: uyoyou Jihova.

Odhesẹvia Uyoyou nọ O Mae Rro

4. Ẹvẹ osoja ahwo Rom jọ ọ te rọ ruẹ nọ Jesu orọnikọ ohwo gheghe he, kọ ẹvẹ osoja ọyena o ro ku ei họ?

⁴ Ebi nọ o lele uwhu Jesu gbe otọ ulogbo nọ u nuhu lele iei u gbe olori udhalakpa-usoi Rom nọ ọ kobaro kẹ ikpakpe Jesu na unu. Ọ ta nọ: ‘Uzẹme ọnana yọ Ọmọ Ọghẹnẹ.’ (Matiu 27:54) U re vevẹ, Jesu ọ jọ ohwo gheghe he. Osoja ọyena o fiobọhọ kpe Ọmọ ọvuọvo Ọghẹnẹ Ọnọ Ọ Mae Rro na no! Ẹvẹ Ọmọ nana ọ ghare kẹ Ọsẹ riẹ te?

5. Ẹvẹ a sai ro dhesẹ uthethei oke nọ Jihova avọ Ọmọ riẹ a raha kugbe evaọ obọ odhiwu?

⁵ Ebaibol o se Jesu “ọtuyẹ evaọ emama kpobi.” (Ahwo Kọlọsi 1:15) Dai roro iei—Ọmọ Jihova ọ jọ uzuazọ taure a tẹ te ma ehrugbakpọ na. Kọ ẹvẹ Ọsẹ gbe Ọmọ na a jọ kugbe kri te? Ekiotọ-eriariẹ jọ a ta nọ ehrugbakpọ na o kri te ikpe ima-idu 13 no. Kọ whọ riẹ epanọ oyena u theri te? Re u fiobọhọ kẹ ahwo wo otoriẹ epanọ ehrugbakpọ na ọ kpako te wọhọ epanọ ekiotọ-eriariẹ i dhesẹ i rie, omaa-udhesẹ ọ okogho ọre mai na jọ u wo usi oke nọ u theri te imita 110. Nọ iriughe e be nya usi na vrẹ na, owọ nọ a jẹ kpobi u dikihẹ kẹ ikpe ima 75 evaọ uthethei uzuazọ ehrugbakpọ na. Evaọ ekuhọ usi oke na, a rehọ oka ovo jọ nọ o gbodo te ubioto ohwo ro dhesẹ uthethei ikuigbe ohwo no emuhọ ze! Ghele na, o tẹ make rọnọ owawọ nana o gba, usi na kpobi o sai theri te uthethei uzuazọ Ọmọ Jihova ha! Eme o je ru evaọ oke oyena kpobi?

6. (a) Eme Ọmọ Jihova o je ru taure ọ tẹ te jọ ohwo-akpọ? (b) Didi oghẹrẹ ọwhẹgbe ọ rrọ udevie Jihova gbe Ọmọ riẹ?

⁶ Ọmọ na ọ jẹ rọ evawere ruiruo wọhọ “osu iruo” Ọsẹ riẹ. (Itẹ 8:30) Ebaibol na ọ ta nọ: “Eware nọ a ma na, a ma ọvuọvo ababọ [Ọmọ na ha].” (Jọn 1:3) Fikiere Jihova avọ Ọmọ riẹ a kuobọgbe ruiruo re a rọ eware efa kpobi ziọ uzuazọ. Dai roro epanọ etoke ọyena o siuru jẹ kẹ evawere te! Whaọ, ibuobu e rẹ rọwo inọ uyoyou nọ o rẹ jọ udevie ọmọ gbe ọsẹ gbe oni o rẹ jọ gaga. Yọ uyoyou họ “ọwhẹgbe eware kpobi.” (Ahwo Kọlọsi 3:14) Kọ ono evaọ usu mai na ọ rẹ sai dhesẹ oghẹrẹ ọwhẹgbe ọgaga nọ ọ rrọ udevie rai evaọ oke oyena kpobi na? U re vevẹ, ọgbakugbe uyoyou nọ ọ mae ga kpobi o gba Jihova Ọghẹnẹ gbe Ọmọ riẹ kugbe.

7. Okenọ Jesu ọ họ-ame, ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ iroro riẹ kpahe Ọmọ riẹ?

⁷ Ghele na, Ọsẹ na o vi Ọmọ riẹ ziọ otọakpọ re a yẹi wọhọ ọmọfofa. Ere oruo u dhesẹ nọ evaọ ikpe buobu, Jihova ọ te jọ ababọ usu okpekpe nọ o wo kugbe Ọmọ oyoyou riẹ na evaọ obọ odhiwu. Avọ isiuru ididi, O je rri no obọ odhiwu ze nọ Jesu ọ jẹ rro zihe ruọ ọzae ọgbagba na. Nọ ọ kpako te ikpe 30 no, Jesu ọ tẹ họ-ame. Ma re du g’enu re ma tẹ riẹ epanọ Jihova o roro kpahe iẹe he. Ọsẹ na ọ rehọ unu riẹ t’ẹme no obọ odhiwu ze: “Ọnana họ Ọmọ oyoyou mẹ, ọnọ ọ were omẹ hrọ.” (Matiu 3:17) Ma riẹ nọ o were Ọsẹ na gaga nọ ọ ruẹ nọ Jesu ọ rọ ẹrọwọ ru eware kpobi nọ a ruẹaro rai na, oware nọ a gwọlọ mi ei kpobi!—Jọn 5:36; 17:4.

8, 9. (a) Eme ọ via kẹ Jesu evaọ Nisan 14, 33 C.E., kọ ẹvẹ u ro kpomahọ Ọsẹ obọ odhiwu riẹ? (b) Fikieme Jihova ọ jẹ kuvẹ re Ọmọ riẹ ọ ruẹ uye je whu?

⁸ Rekọ ẹvẹ o jọ Jihova oma evaọ Nisan 14, 33 C.E.? Ẹvẹ o jariẹ oma nọ a vivie Jesu, nọ otu ugbarugba a je mu ei evaọ aso? Nọ egbẹnyusu Jesu e dhẹ siẹe ba a te je gu ei ẹdhọ nọ o w’owọ họ? Nọ a je sei ẹkoko, nwoeya ku ei, jẹ tehe iẹe? Nọ a jẹ fae, nọ oviaviẹ o jẹ viẹ iwo uke riẹ lahwe? Nọ a jẹ tehe itu họ iẹe abọ gbe awọ fihọ ure oliọliọ jẹ nya siẹe ba yagha obei nọ ahwo a je nyabọhọ iẹe na? Ẹvẹ o jọ Ọsẹ na oma nọ Ọmọ oyoyou riẹ ọ jẹ viẹ sei evaọ akọriọ riẹ? Ẹvẹ o jọ Jihova oma nọ Jesu o s’ẹwẹ urere riẹ, jẹ ruẹ nọ Ọmọ oyoyou Riẹ nọ ọ rrọ uzuazọ no anwọ emuhọ emama kpobi ze na ọ gbẹ jọ uzuazọ okioke yena ha?—Matiu 26:14-16, 46, 47, 56, 59, 67; 27:38-44, 46; Jọn 19:1.

⁹ Ma sae ruẹ unu t’ẹme na ha. Nọ oware o rẹ da Jihova na, ma rẹ ruẹ unu gbiku epanọ uwhu Ọmọ riẹ o da riẹ te he. Ẹme nọ ma rẹ sae ta họ ẹjiroro nọ Jihova ọ rọ kuvẹ re onana o via. Fikieme Ọsẹ na ọ jẹ lahiẹ oma riẹ enẹ? Jihova ọ fere oware igbunu jọ via k’omai eva Jọn 3:16—owọ Ebaibol nọ u wuzou te epanọ a ro sei orukpẹre ọ Usiuwoma na. O ta nọ: “Ọghẹnẹ o you akpọ na hrọ, ọ jẹ rehọ Ọmọvo riẹ kẹ, re kohwo kohwo nọ ọ rọwo riẹ o gbe vrẹ hẹ rekọ o re wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.” Fikiere oware nọ o wọ Jihova họ: uyoyou. Okẹ Jihova—Ọmọ riẹ nọ o vi ze re ọ te ruẹ uye je whu k’omai—họ odhesẹvia uyoyou nọ o mae rro kpaobọ kpobi.

A f’Otọ Uyoyou Ọghẹnẹ

10. Didi ẹgwọlọ ahwo-akpọ a wo, kọ eme ọ via kẹ otofa ubiẹme na “uyoyou” no?

¹⁰ Eme họ otofa ẹme na “uyoyou”? A dhesẹ uyoyou wọhọ oware nọ ahwo-akpọ a mae gwọlọ kpobi. No oke eyẹ rite uwhu, ahwo a bi le uyoyou, a rẹ jọ bọbọbọ evaọ otọ ẹruọruọ riẹ, a re tube whu kufiẹ dede ababọ riẹ. Ghele na, o dina rrọ bẹbẹ re a f’otọ riẹ. Uzẹme, ahwo a rẹ t’ẹme kpahe uyoyou gaga. Ebe, ile, gbe eme eketa nọ e t’ẹme kpahe iẹe e vọ riẹ. Enana kpobi i bi fiobọhọ f’otọ uyoyou hu. Uzẹme riẹ họ, a rehọ ẹme na ruiruo gaga te epanọ uvi otofa riẹ u ro vru no.

11, 12. (a) Diẹse ma sai jo wuhrẹ eware buobu kpahe uyoyou, kọ fikieme a jẹ jọ etẹe wuhrẹ iẹe? (b) Oghẹrẹ sa-sa uyoyou vẹ a fodẹ evaọ ẹvẹrẹ Griki anwae na, kọ didi ẹme kẹ “uyoyou” a fodẹ unuẹse buobu evaọ Ikereakere Griki Ileleikristi na? (Je rri oruvẹ-obotọ na.) (c) Eme họ a·gaʹpe?

¹¹ Rekọ Ebaibol na o wuhrẹ kpahe uyoyou vevẹ. Expository Dictionary of New Testament Words ọrọ Vine o ta nọ: “Oware nọ uyoyou u ru ọvo a re ro vuhu iei.” Okerefihotọ Ebaibol na ọrọ iruẹru Jihova u wuhrẹ omai eware buobu kpahe uyoyou riẹ—ọdawẹ odidi nọ o wo kẹ emama riẹ. Wọhọ oriruo, eme o re dhesẹ okwakwa nana via vi owojẹ uyoyou ulogbo Jihova nọ ma kaki dhesẹ no na? Evaọ izou nọ e be tha na, ma te ruẹ iriruo buobu efa erọ iruẹru uyoyou Jihova. Fibae, ma rẹ sai wo orimuo jọ no ibieme ọsosuọ nọ a rọ fa “uyoyou” evaọ Ebaibol na ze. Evaọ ẹvẹrẹ anwae Griki, ibieme ene a wo kẹ “uyoyou.”a Evaọ usu enana, onọ a mae fodẹ evaọ Ikereakere Griki Ileleikristi na họ a·gaʹpe. Ofeme Ebaibol jọ u se onana “ubiẹme nọ o mai wo ẹgba nọ a re ro dhesẹ uyoyou.” Fikieme?

¹² A·gaʹpe họ uyoyou nọ izi e rẹ kpọ. Fikiere o kẹre vi oma gheghe nọ o rẹ wọ ohwo kẹ oware nọ omọfa o ru hayo ta. O kẹre viere, avọ iroro ikokodo, yọ iroro obọ ohwo a re ro dhesẹ iẹe. Maero, a·gaʹpe ọ kare oriobọ riẹriẹriẹ. Re ma ruẹ oriruo riẹ, wariẹ rovie kpohọ Jọn 3:16. Eme họ “akpọ na” nọ Ọghẹnẹ o you gaga nọ ọ rehọ Ọmọ ọvo riẹ kẹ na? Oye họ akpọ ahwo nọ a re siwi. Oyena o kẹre te ahwo buobu nọ i bi yere uzuazọ uzioraha. Kọ Jihova o you rai omomọvo wọhọ ogbẹnyusu obọ riẹ, epanọ o you Abraham ohwo ẹrọwọ na? (Jemis 2:23) Ijo, rekọ avọ uyoyou, Jihova o re dhesẹ ewoma kẹ ahwo kpobi, o tẹ make rehọ eware buobu mi ei. Ọ gwọlọ re ahwo kpobi a kurẹriẹ je nwene uruemu rai. (2 Pita 3:9) Ibuobu a bi ru ere. O re dede enana rehọ avọ evawere wọhọ egbẹnyusu riẹ.

13, 14. Eme o dhesẹ nọ a·gaʹpe o re kugbe uyoyou osasa ẹsikpobi?

¹³ Rekọ ahwo jọ a wo iroro ethọthọ kpahe a·gaʹpe. A roro nọ u dhesẹ uyoyou ukpikpimẹ, orọ uzou gheghe. Uzẹme na họ a·gaʹpe u kugbe uyoyou osasa. Wọhọ oriruo, nọ Jọn o kere nọ, “Ọsẹ na o you Ọmọ na,” oghẹrẹ ubiẹme a·gaʹpe o ro ruiruo. (Jọn 3:35) Kọ uyoyou oyena o kare ẹsasa? Muẹrohọ nọ eva Jọn 5:20 Jesu ọ ta nọ, “Ọsẹ na o you Ọmọ na,” yọ oghẹrẹ ubiẹme phi·leʹo (ẹsasa) o ro ruiruo evaọ oria nana. Uyoyou Jihova u re kugbe ọdawẹ odidi. Rekọ oma-uweri gheghe o rẹ kpọ uyoyou riẹ vievie he. Ehri-izi areghẹ riẹ nọ i kiete e rẹ kpọe ẹsikpobi.

¹⁴ Wọhọ epanọ ma ruẹ no na, ekwakwa Jihova kpobi i gbunu, e rrọ gbagba, je siuru. Rekọ uyoyou o mai siuru evaọ usu rai kpobi. Oware ofa nọ u re si omai kẹle Jihova tere o rrọ họ. O rrọ oware evawere inọ, uyoyou họ okwakwa ulogbo riẹ. Ẹvẹ ma rọ riẹ ere?

“Ọghẹnẹ Họ Uyoyou”

15. Eme Ebaibol na ọ ta kpahe okwakwa Jihova orọ uyoyou, kọ edhere vẹ ẹme nana ọ rọ rrọ oghẹrẹsa? (Je rri ẹme-otofa na.)

¹⁵ Ebaibol na ọ ta oware jọ kpahe uyoyou nọ ọ ta kpahe ugogo ekwakwa Jihova efa ha. Ikereakere na e ta ha inọ Ọghẹnẹ họ ogaga hayo inọ Ọghẹnẹ họ uvi-ẹdhoguo hayo tubọ inọ Ọghẹnẹ họ areghẹ. O wo ekwakwa eyena, ọye họ uzedhe ehri rai, yọ evaọ esa na kpobi a rẹ ruẹ ibe riẹ hẹ. Rekọ a ta okpẹme jọ kpahe okwakwa avene na: “Ọghẹnẹ họ uyoyou.”b (1 Jọn 4:8) Eme oyena u dhesẹ?

16-18. (a) Fikieme Ebaibol ọ rọ ta nọ “Ọghẹnẹ họ uyoyou”? (b) Evaọ emama otọakpọ na kpobi, fikieme ohwo ọ rọ rrọ oka nọ u fo okwakwa Jihova orọ uyoyou?

¹⁶ “Ọghẹnẹ họ uyoyou” orọnikọ a be rehọ iẹe wawo oware jọ họ, epaọ ẹsenọ ma be ta nọ, “Ọghẹnẹ avọ uyoyou ẹrẹrẹ.” Ma rẹ sai ku ẹme na rẹriẹ hẹ re ma ta nọ “uyoyou họ Ọghẹnẹ.” Jihova ọ rrọ okwakwa jọ gheghe nọ u wo uzuazọ họ họ. Ọ rrọ ohwo nọ o wo ekwakwa buobu enọ u kugbe uyoyou. Dede na, uyoyou o rrọ oma Jihova didi. Obe jọ o ta kpahe owọ Ebaibol nana nọ: “Ẹkoma Jihova họ uyoyou.” Ma rẹ sai roro iei enẹ: Ogaga Jihova u re ru ei jẹ owọ. Uvi-ẹdhoguo gbe areghẹ riẹ e rẹ kpọ oghẹrẹ owọ nọ ọ rẹ jẹ. Rekọ uyoyou Jihova oye o rẹ wọe j’owọ. Yọ uyoyou riẹ o rẹ kpọ edhere nọ ọ rẹ rehọ ekwakwa efa riẹ ro ruiruo.

¹⁷ A rẹ tae ẹsikpobi nnọ Jihova họ odhesẹvia uyoyou. Fikiere, ma tẹ gwọlọ wuhrẹ kpahe uyoyou nọ uzi o rẹ kpọ, ma re wuhrẹ kpahe Jihova hrọ. Uzẹme, ma sae jọ oma ahwo-akpọ ruẹ okwakwa uwoma nana re. Rekọ fikieme o jẹ rrọ oma ahwo? Eva oke emama, enẹ Jihova ọ ta, u muẹro nọ rọkẹ Ọmọ riẹ: “Ma ma ohwo rọ uwoho mai, re o tho omai.” (Emuhọ 1:26) Evaọ usu emama otọakpọ na kpobi, ohwo ọvo ọ rẹ sai dhesẹ uyoyou jẹ rọ ere raro kele Ọsẹ obọ odhiwu riẹ. Kareghẹhọ nọ Jihova ọ rehọ erao oghoghẹrẹ ro dhesẹ ekwakwa ilogbo riẹ. Ghele na, Jihova ọ salọ omama otọakpọ riẹ nọ ọ mai kpehru, ohwo, wọhọ oka nọ u dikihẹ kẹ okwakwa ulogbo Riẹ, uyoyou.—Izikiẹl 1:10.

¹⁸ Ma te bi dhesẹ uyoyou evaọ edhere nọ ọ kare oriobọ, nọ u lele uzi, yọ ma bi dhesẹ okwakwa ulogbo Jihova via. O nwane rrọ epanọ Jọn ukọ na o kere na: “Ma you rie keme ọye ọ kaki you omai.” (1 Jọn 4:19) Rekọ edhere vẹ Jihova ọ rọ kaki you omai?

Jihova Ọ j’Owọ

19. Fikieme a jẹ sae ta nnọ uyoyou u wo abọ ologbo evaọ iruo emama Jihova?

¹⁹ Uyoyou o rrọ oware okpokpọ họ. Whaọ, eme ọ wọ Jihova mu emama họ? Orọnikọ fikinọ ọ jọ goli jẹ gwọlọ usu hu. Jihova ọ gbunu, ọ kare uvumọ oware jọ nọ omọfa ọ rẹ kẹe he. Rekọ uyoyou riẹ, okwakwa ojaja na, o wọ riẹ gwọlọ ghale oghọghọ uzuazọ kugbe emama iwareghẹ enọ i re wo ovuhumuo kẹ okẹ utioye na. “Emuhọ emama Ọghẹnẹ” họ Ọmọ ọvo riẹ. (Eviavia 3:14) Jihova ọ tẹ rehọ Osu Iruo nana rọ ma eware efa kpobi, enjẹle na o ro muhọ. (Job 38:4, 7; Ahwo Kọlọsi 1:16) Avọ ufuoma, ereghẹ gbe oma-iroro nọ a kẹ rae, izi ilogbo enana a wo uvẹ nọ a re ro wo usu okpekpe—kugbe ohwohwo gbe, maero, kugbe Jihova Ọghẹnẹ. (2 Ahwo Kọrint 3:17) Fikiere, a you keme a kaki you rai.

20, 21. Eme Adamu avọ Ivi a ruẹ nọ o rrọ imuẹro inọ Jihova o you rai, ghele na didi owọ a jẹ?

²⁰ Ere o rrọ kẹ ahwo-akpọ re. No emuhọ ze, a rọ uyoyou wholo Adamu avọ Ivi. Oria kpobi nọ a rri evaọ uwou Aparadase rai evaọ Idẹn, a rẹ sae ruẹ imuẹro uyoyou Ọsẹ na rọkẹ ae. Muẹrohọ oware nọ Ebaibol na ọ ta: “Ọghẹnẹ, ỌNOWO na, ọ tẹ kọ ọgbọ fihọ eva Idẹn, eva obọ ovatha-ọre; kọ etẹe o fi ohwo nọ ọ ma na họ.” (Emuhọ 2:8) Kọ whọ rueva ọgbọ owowoma no ẹdẹjọ? Eme ọ mae jariẹ were owhẹ? Elo ọre nọ o bi lo lafi no ebe-ire na ruọ ọgbọ na? Ekọlọ sa-sa erọ idodo? Edo evra gbe emerae nọ e be so ile je tu? Kọ ẹvẹ kpahe orre ire gbe ibi-ire gbe idodo na? Oghẹrẹ nọ o rrọ kpobi, ọgbọ ọvuọvo nẹnẹ nọ ọ rẹ wọhọ ọrọ Idẹn na ọ rrọ họ. Fikieme?

²¹ Jihova omariẹ họ ọnọ ọ kọ ọgbọ yena! Ma riẹ nọ a re gbiku ewoma riẹ hẹ. Ure nọ u woma kpobi gbe ubi-ure awere kpobi o jọ etẹe. Ame o je su ruọ ọgbọ na ziezi, ọ jọ lelele, ọ tẹ jẹ vọ avọ oghẹrẹ erao sa-sa. Adamu avọ Ivi a wo eware kpobi nọ i re ru uzuazọ rai wereva jẹ veva, kugbe emamọ iruo gbe usu ogbagba. Jihova ọ kaki you rai, yọ a wo ẹjiroro kpobi nọ a re ro you rie zihe. Ghele na, a ru ere he. Ukpenọ a rẹ rọ uyoyou yoẹme kẹ Ọsẹ obọ odhiwu rai, a tẹ rọ oriobọ veghe uzou kẹe.—Emuhọ, uzou avọ 2.

22. Ẹvẹ owọ nọ Jihova ọ jẹ kpahe ọkparesuọ evaọ Idẹn na o ro dhesẹ nnọ ‘uyoyou riẹ o rẹ hiẹ hẹ’?

²² Edada nọ oyena o wha se Jihova e rro yọ! Kọ ọkparesuọ nana ọ raha udu uyoyou riẹ? Ijo! “Uyoyou ulogbo riẹ o rẹ jọ bẹdẹ bẹdẹ.” (Olezi 136:1) Fikiere, ọ tẹ jiroro vẹrẹ vẹrẹ re o ru ọruẹrẹfihotọ oyoyou nọ o re ro siwi emọ Adamu avọ Ivi nọ i wo udu oruọzewọ kpobi. Wọhọ epanọ ma ruẹ no na, eruẹrẹfihotọ eyena i kugbe idhe ẹtanigbo Ọmọ oyoyou riẹ, onọ u mi Ọsẹ na eware buobu.—1 Jọn 4:10.

23. Ẹjiroro vẹ jọ u ru nọ Jihova ọ rọ rrọ ‘Ọghẹnẹ evawere na,’ kọ onọ ulogbo vẹ ma te t’ẹme te evaọ uzou n’otha na?

²³ Ẹhẹ, no emuhọ ze Jihova ọ j’owọ re o dhesẹ uyoyou kẹ ahwo-akpọ. Evaọ idhere buobu, “ọ kaki you omai.” Uyoyou o rẹ wha okugbe gbe oghọghọ ze, fikiere u gbunu hu inọ a dhesẹ Jihova wọhọ ‘Ọghẹnẹ evawere na.’ (1 Timoti 1:11) Ghele na, onọ ulogbo jọ o roma via. Kọ Jihova o you omai wọhọ omomọvo? Uzou n’otha na o te ta kpahe ẹme ọyena.

1. Didi iroro ethọthọ i re kpokpo ahwo buobu, kugbe Ileleikristi uzẹme jọ?

KỌ JIHOVA ỌGHẸNẸ o you owhẹ dẹẹ? Ahwo jọ a rẹ rọwo nnọ Ọghẹnẹ o you ahwo-akpọ kpobi, wọhọ epanọ Jọn 3:16 o ta na. Rekọ a re roro nọ: ‘Ọghẹnẹ ọ sai you omẹ dẹẹ hẹ.’ Makọ Ileleikristi uzẹme a sai wo avro kpahe onana ẹsejọ. Nọ uzuazọ u dhe ọzae jọ ọvẹ ọ tẹ ta nọ: “O rrọ bẹbẹ re mẹ rọwo nnọ Ọghẹnẹ o bi roro kpahe omẹ dede.” Kọ avro otiọye na o re kpokpo owhẹ ẹsejọ?

2, 3. Ono ọ gwọlọ re ma rọwo nnọ ma rrọ kuẹku evaọ aro Jihova gbe nnọ o you omai hi, kọ ẹvẹ ma sae rọ họre iroro eyena?

² O rẹ were Setan re o ru omai rọwo nọ Jihova Ọghẹnẹ o you omai hi hayo o s’omai gb’ohwo ho. Uzẹme, Setan ọ rẹ viẹ ahwo họ ẹkwoma obọ nọ o re duhọ iroro omorro gbe omoya rai. (2 Ahwo Kọrint 11:3) Rekọ o rẹ jẹ were iẹe re ọ raha adhẹẹ-omobọ-ohwo ọrọ enọ i riotọ mu hu. (Jọn 7:47-49; 8:13, 44) Onana o mae rrọ ere evaọ “edẹ urere” ebẹbẹ nana. Ahwo buobu nẹnẹ a be whẹro evaọ udevie iviuwou nọ a jo “wo eva egaga.” Amọfa a be rẹriẹ ovao ku otu ugbarugba, erọ oriobọ, gbe enọ i re veghe uzou ẹsikpobi. (2 Timoti 3:1-5) Fikinọ a ruẹ uye olahiẹ, ohẹriẹ-uyẹ, gbe omukpahe evaọ ikpe buobu no o lẹliẹ ahwo otiọye na roro nọ a fioka ha hayo inọ a sai you rai hi.

³ Who te wo iroro ethọthọ itieye na, who brudu hu. Ibuobu mai i re bru kpe oma mai ẹsejọ. Rekọ kareghẹhọ, a ruẹrẹ Ẹme Ọghẹnẹ họ re ‘o kpọ eware vi’ je ‘nwene eware nọ e rrọ gaga kothi.’ (2 Timoti 3:16; 2 Ahwo Kọrint 10:4) Ebaibol na ọ ta nọ: ‘Ma rẹ kẹ idu mai imuẹro evaọ aro riẹ oke kpobi nọ idu mai i brukpe omai; keme Ọghẹnẹ ọ rro vi idu mai jẹ riẹ eware kpobi.’ (1 Jọn 3:19, 20) Joma rri idhere ene jọ nọ Ikereakere na i re ro fiobọhọ k’omai ‘kẹ idu mai imuẹro’ kpahe uyoyou Jihova.

Jihova O Rri Owhẹ Ghaghae

4, 5. Ẹvẹ ọtadhesẹ Jesu kpahe erata na o ro dhesẹ nnọ ma rrọ ghaghae kẹ Jihova?

⁴ Orọ ọsosuọ, Ebaibol na o wuhrẹ vevẹ nnọ Ọghẹnẹ o rri idibo riẹ omomọvo ghaghae. Wọhọ oriruo, Jesu ọ ta nọ: “A be zẹ [erata] ivẹ ẹnini hi? Rekọ ọvuọvo rai o re kie otọ emu Ọsẹ rai hi. Makọ egẹ-eto uzou rai kpobi a kele i rai. Fikiere wha dhẹ ozọ họ; wha wo aghae vi [erata] buobu.” (Matiu 10:29-31) Roro otofa nọ eme eyena i wo kẹ ahwo ikpe-udhusoi ọsosuọ nọ e jẹ gaviezọ kẹ Jesu na.

⁵ U re gb’omai unu oware nọ ohwo jọ ọ jẹ dẹ arata. Whaọ, evaọ edẹ Jesu arata họ ọvra nọ ọ mai ku nọ a rẹ dẹ ro there emu. Muẹrohọ nọ a rẹ sae rọ ẹnini ọvo dẹ erata ivẹ. Rekọ Jesu ọ ta uwhremu na nnọ otẹrọnọ ohwo o kru enini ivẹ, ọ rẹ sae dẹ erata isoi, orọnọ ene he. A re fi ọrọ avọ isoi na họ kẹ ohwo nọ ọ be dẹ na epaọ ẹsenọ o fi odoware ovo ho. Ẹsejọhọ ahwo a rri evra eyena kuẹku gheghe, rekọ ẹvẹ Ọnọma na o rri rai? Jesu ọ ta nọ: “Ae ọvuọvo [makọ ọnọ a ro ru ufihọ na dede] ọ thọrọ ẹro eva aro Ọghẹnẹ hẹ.” (Luk 12:6, 7) Enẹna ma sai mu otọ ẹme Jesu na họ ẹriẹ. Jihova o te rri arata ọvo gheghe ghare tere, dai roro epanọ ohwo-akpọ ọ ghare te! Wọhọ epanọ Jesu o ru rie vevẹ na, Jihova ọ riẹ oware kpobi kpahe omai. Whaọ, ọ tubẹ riẹ unu eto uzou mai dede!

6. Fikieme u je mu omai ẹro nọ Jesu ọ ta gba nọ ọ ta nọ a kele unu eto uzou mai?

⁶ Ọ riẹ unu eto uzou mai? Ahwo jọ a sae ta nnọ Jesu ọ jọ etenẹ ta ẹme na vrẹ-oma. Rekọ dai roro kpahe ẹruore ẹkparomatha na. Roro epanọ Jihova ọ riẹ omai te nọ ọ rẹ sae rọ wariẹ ma omai! Ọ rehọ omai ghare te epanọ ọ rẹ rọ kareghẹhọ oware kpobi kpahe omai, kugbe epanọ ma rrọ gbe uzuazọ nọ ma yeri vrẹ no gbe eware nọ e via k’omai no.a Re o kele unu eto uzou mai—nọ uzou ovo u re wo te ibieto 100,000 na—o rẹ bẹe eru hu.

Eme Jihova Ọ be Jọ Oma Mai Ruẹ?

7, 8. (a) Ekwakwa jọ vẹ e rẹ were Jihova ẹruẹ nọ ọ be kiẹ ibiudu ahwo-akpọ na? (b) Iruo vẹ jọ ma bi ru nọ Jihova o rri ghaghae?

⁷ Orọ avivẹ, Ebaibol na o wuhrẹ omai oware nọ Jihova ọ rẹ jọ oma idibo riẹ rri ghaghae. Re a tae lọlọhọ, ekwakwa ezi gbe omodawọ mai e rẹ were iẹe. Devidi Ovie na ọ ta kẹ ọmọ riẹ Solomọn nọ: “ỌNOWO ọ rẹ kiẹ otọ eva ahwo kpobi, ọ vẹ riẹ oma gbe iroro ahwo.” (1 Iruẹru-Ivie 28:9) Nọ Ọghẹnẹ ọ be kiẹ ibiudu ima-idu ahwo-akpọ evaọ akpọ ozighi nana nọ omukpahe ọ vọ na, dai roro epanọ ọ rẹ ghọghọ te nọ ọ tẹ ruẹ udu nọ u you udhedhẹ, uzẹme, gbe ẹrẹreokie! Eme ọ rẹ via evaọ okenọ Ọghẹnẹ ọ tẹ ruẹ udu nọ u you rie, onọ o rẹ gwọlọ wuhrẹ kpahe iẹe re ọ jẹ ghale eriariẹ yena kugbe amọfa? Jihova ọ ta k’omai nọ o bi muẹrohọ enọ e be ta kẹ amọfa kpahe iẹe. O tube wo “obe ekareghẹhọ” rọ kẹ “enọ e be dhẹ-ozọ ỌNOWO na, je bi roro odẹ riẹ.” (Malakae 3:16) Ekwakwa itieye na e rrọ ghaghae kẹe.

⁸ Evẹ họ iruo iwoma jọ nọ Jihova o rri ghaghae? Omodawọ mai re ma raro kele Ọmọ riẹ, Jesu Kristi. (1 Pita 2:21) Iruo ilogbo jọ nọ Ọghẹnẹ o rri ghaghae họ ẹvaha emamọ usi Uvie riẹ. Eva Ahwo Rom 10:15, ma se nọ: “Kinọ eru awọ ahwo nọ a be ta usiuwoma!” Ẹsejọhọ ma re rri awọ mai na gheghe wọhọ nọ i wo “eru” hu. Rekọ evaọ etenẹ i dikihẹ kẹ omodawọ nọ idibo Jihova a bi ru evaọ ewhowho emamọ usi na. Omodawọ utioye na u wo erru jẹ rrọ ghaghae evaọ aro riẹ.—Matiu 24:14; 28:19, 20.

9, 10. (a) Fikieme ma je wo imuẹro inọ Jihova o re rri ithihakọ mai evaọ oke ọbẹwẹ sa-sa ghaghae? (b) Didi ẹro oyoma Jihova o re ro rri idibo ẹrọwọ riẹ hẹ?

⁹ Jihova o re rri ithihakọ mai ghaghae re. (Matiu 24:13) Kareghẹhọ, Setan ọ gwọlọ re who kiuke ku Jihova. Ẹdẹ kpobi nọ whọ roma kpotọ kẹ Jihova yọ ẹdẹ ufihọ ọfa nọ who ro fiobọhọ kuyo kẹ ẹpoviẹ Setan. (Itẹ 27:11) Ẹsejọ o rẹ lọhọ re a thihakọ họ. Ebẹbẹ ẹyao, ẹbẹbẹ abọ ugho, ẹbẹbẹ iroro, gbe ezadhe efa e sai ru ẹdẹ kpobi jọ idhọvẹ. Oware nọ ohwo o bi rẹro riẹ nọ u t’ohwo obọ họ o sai je fi ewhrehe họ ohwo oma. (Itẹ 13:12) Jihova o rri ithihakọ evaọ oke use-abọ itieyena ghaghae gaga. Oye jabọ nọ Devidi Ovie na ọ jẹ yare Jihova re o koko irui riẹ họ “eva ololo,” fibae avọ udu anọ: “Kọ e gbẹ rọ eva obe ra?” (Olezi 56:8) Ẹhẹ, Jihova o re rri jẹ kareghẹhọ irui gbe uye kpobi nọ ma ruẹ nọ ma be roma kpotọ kẹe na. E rrọ ghaghae kẹe re.

¹⁰ Whaọ udu nọ u re brukpe omobọ riẹ o sae siọ imuẹro nana erọ epanọ ma ghare te kẹ Ọghẹnẹ na. O sae lẹlẹ ta k’omai nọ: ‘Rekọ amọfa buobu a riẹ nọ a bi ru woma vi omẹ. Ẹvẹ o rẹ da Jihova te ọ tẹ rehọ omẹ wawọ ae!’ Jihova ọ rẹ rọ ohwo jọ wawo omọfa ha; yọ o re si ufi kekeke evaọ iroro riẹ hẹ. (Ahwo Galesha 6:4) O re fiẹrohotọ ziezi nọ ọ tẹ be kiẹ idu mai, yọ o re rri ewoma nọ ọ jariẹ ruẹ ghaghae—o make kao kẹhẹ.

Jihova Ọ rẹ Salọ Ewoma no Eyoma

11. Eme ma rẹ sai wuhrẹ kpahe Jihova ro no edhere nọ o yeri kugbe Abaija ze?

¹¹ Orọ avesa, nọ Jihova ọ be kiẹ omai riwi na, ọ rẹ r’obọ k’otọ salọ, be gwọlọ ewoma. Wọhọ oriruo, okenọ Jihova o j’uzi nọ a kpe uviuwou-isu orọ Jeroboam Ovie nọ o kieno ẹrọwọ na soso no, Ọ kẹ ujaje inọ a kie ọmọ ovie na jọ, Abaija, ziezi. Fikieme? “Keme oware [jọ evaọ oma riẹ] o were ỌNOWO na Ọghẹnẹ Izrẹl.” (1 Ivie 14:1, 10-13) Koyehọ Jihova ọ r’obọ kotọ kiẹ udu ọmoha na ọ tẹ ja riẹ ruẹ ‘emamọ oware jọ.’ Epanọ oware uwoma yena o kawo te kẹhẹ, o jọ obọ Jihova ghare te epanọ ọ rọ fodẹ iẹe evaọ Ẹme riẹ. Ọ tubẹ hwosa kẹe, o te dhesẹ ohrọ jọ kẹ omọvo uviuwou oyena nọ u kieno ẹrọwọ na.

12, 13. (a) Ẹvẹ oware nọ o via kẹ Jehoshafat Ovie na u ro dhesẹ nnọ Jihova ọ rẹ jọ oma mai gwọlọ ewoma makọ okenọ ma tẹ raha uzi? (b) Rọ kpahe iruo gbe ekwakwa iwoma mai, ẹvẹ Jihova o re ro ru wọhọ Ọyewọ oyoyou?

¹² A rẹ ruẹ oriruo nọ o vi ọyena evaọ oma Jehoshafat Ovie owoma na. Okenọ ovie na o ru oware ugheghẹ jọ, ọruẹaro Jihova ọ tẹ ta kẹe nọ: “Fiki onana ỌNOWO na ọ jẹ dheva kpahe owhẹ.” Ẹvẹ eme na i mu urirẹ te! Rekọ ovuẹ Jihova o jọ etẹe serihọ họ. O ta haro nọ: “Dede, ọ ruẹ oware uwoma jọ evaọ eva ra.” (2 Iruẹru-Ivie 19:1-3) Fikiere evedha ikiẹrẹe Jihova i tu rie aro kẹ ewoma nọ ọ jọ oma Jehoshafat he. Ẹvẹ onana u wo ohẹriẹ no ahwo-akpọ te! Eva amọfa e tẹ be dh’owhẹ, ẹsejọ ma rẹ gbẹ ruẹ ewoma nọ ọ rrọ ae oma ha. Yọ okenọ ma tẹ raha uzi, omovuọ gbe edada na e sai tu omai aro kẹ abọ owoma nọ ọ rrọ omai oma. Rekọ kareghẹhọ nnọ ma te kurẹriẹ no izieraha mai jẹ daoma gaga re ma se ae ba ẹwariẹ, Jihova ọ rẹ rọ vrẹ omai.

¹³ Nọ Jihova ọ be kiẹ owhẹ riwi na, o re gbolo izieraha itieye na kufiẹ, wọhọ epanọ ohwo nọ ọ be gwọlọ igoru o re gbolo itho nọ i fioka ha kufiẹ na. Kọ ẹvẹ kpahe ekwakwa gbe iruo iwoma ra? Enana họ “igoru” nọ o re kru dh’obọ! Kọ who muẹrohọ epanọ esẹgbini iyoyou a re tete eware nọ emọ rai a drọ hayo iruo isukulu rai, ẹsejọhọ e tẹ make thọrọ emọ na ẹro no ikpe buobu? Jihova họ Ọyewọ nọ ọ mai you kpaobọ. Nọ ma gbe bi lele iei na, iruo gbe ekwakwa iwoma mai e rẹ thọrọ iẹe ẹro vievie he. Evaọ uzẹme, o re rri rie wọhọ emuemu re o thọrọ iẹe ẹro, whaọ yọ ọ kare emuemu. (Ahwo Hibru 6:10) Ọ be jẹ jọ oma mai salọ evaọ edhere ọfa jọ.

14, 15. (a) Fikieme sebaẹgba mai o gbe tu Jihova aro kẹ ewoma mai hi? Kẹ oriruo. (b) Eme Jihova ọ rẹ rọ ewoma nọ ọ jọ oma mai ruẹ ru, kọ ẹvẹ o rri ahwo ẹrọwọ riẹ?

¹⁴ Jihova o re rri vrẹ sebaẹgba mai jẹ ruẹ abọ owoma mai. Re a dhesẹ iẹe: Ahwo nọ eware iruo-abọ ona e rẹ were a re ru oware kpobi re a ruẹrẹ uwoho hayo oware ona ofa jọ nọ o raha. Wọhọ oriruo, okenọ ọzae jọ ọ rọ ugbeke sa uwoho nọ Leonardo da Vinci ọ drọ fihọ National Gallery evaọ London, England, onọ o ghare te edọla ima 30 na, uvumọ ohwo ọ jiroro na ha inọ uwoho na o raha no na, a re ku ei fiẹ. A tẹ nwani mu iruo họ vẹrẹ vẹrẹ re a ruẹrẹ okwakwa ona nana nọ o kpako te ikpe 500 na. Fikieme? Keme o jọ ghaghae evaọ aro enọ ekwakwa ona e rẹ were. Kọ whọ gbẹ ghare vi oware jọ nọ a rehọ echọko gbe ewizi drọ? Evaọ aro Ọghẹnẹ whọ ghare gaga—makọ epanọ sebaẹgba nọ ma reuku riẹ e raha owhẹ te kẹhẹ. (Olezi 72:12-14) Jihova Ọghẹnẹ, Ọnọma uviuwou ahwo-akpọ, o ti ru oware nọ o gwọlọ re o zihe ẹgbagba se enọ e j’owọ kẹ uyoyou ẹruọsa riẹ kpobi.—Iruẹru 3:21; Ahwo Rom 8:20-22.

¹⁵ Ẹhẹ, Jihova ọ rẹ jọ oma mai ruẹ ewoma nọ ma sae ruẹ evaọ oma mai hi. Yọ ma be gọe na, o ti ru ewoma na rro bẹsenọ ma te rọ gba no. Makọ oghẹrẹ kpobi nọ akpọ Setan o ru omai, Jihova o re rri idibo ẹrọwọ riẹ ghaghae.—Hagai 2:7.

Jihova Ọ rẹ Rọ Ọwhọ Dhesẹ Uyoyou Riẹ

16. Ovẹ họ imuẹro uyoyou Jihova k’omai nọ e mae rro, kọ ẹvẹ ma rọ riẹ nnọ fiki mai dẹẹ a rọ kẹ okẹ nana?

¹⁶ Orọ avene, Jihova o bi ru eware buobu ro dhesẹ uyoyou riẹ k’omai. Evaọ uzẹme, idhe ẹtanigbo Kristi họ uyo nọ o mai wo ẹgba nọ a kẹ kpahe erue Setan inọ ma fioka ha hayo inọ a sai you omai hi. O rẹ thọrọ omai ẹro vievie he inọ uwhu akọriọ nọ Jesu o whu evaọ ure oja na gbe akọriọ nọ ọ mae rro nọ Jihova o thihakọ riẹ nọ o je rri Ọmọ oyoyou riẹ nọ o whu na yọ imuẹro erọ uyoyou rai k’omai. Uyoma gaga inọ, o rrọ bẹbẹ kẹ ahwo buobu re a rọwo nnọ fiki rai dẹẹ a rọ kẹ okẹ nana. A rri oma rai nọ a te he. Rekọ kareghẹhọ nnọ Pọl ukọ na ọ jẹ lahiẹ ilele Kristi vẹre. Ghele na, o kere nọ: ‘Ọmọ Ọghẹnẹ o you omẹ, ọ jẹ rehọ oma riẹ kẹ omẹ.’—Ahwo Galesha 1:13; 2:20.

17. Didi edhere Jihova o bi ro si omai bru omariẹ gbe Ọmọ riẹ?

¹⁷ Jihova o bi dhesẹ uyoyou riẹ k’omai ẹkwoma obọ nọ o bi fihọ k’omai re ma rehọ irere idhe Kristi ruiruo. Jesu ọ ta nọ: “Ohwo ọvo ọ sai bru omẹ tha ha ajokpa nọ Ọsẹ nọ o vi omẹ ze o si rie.” (Jọn 6:44) Ẹhẹ, Jihova o re si omai bru Ọmọ riẹ je bru ẹruore uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Ẹkwoma iruo usiuwoma ota na, onọ u t’omai omomọvo oma, gbe ẹkwoma ẹzi ọfuafo riẹ, onọ Jihova o bi ro fiobọhọ k’omai wo otoriẹ je fi uzẹme abọ-ẹzi h’iruo ghelọ awhaha gbe sebaẹgba mai. Fikiere Jihova ọ rẹ sae ta kpahe omai wọhọ epanọ ọ ta kpahe Izrẹl inọ: “Mẹ rehọ uyoyou ebẹdẹ bẹdẹ mẹ ro you owhẹ, fikiere mẹ tẹ ruẹrẹ abọ họ oruọzewọ mẹ kẹ owhẹ.”—Jerimaya 31:3.

18, 19. (a) Didi edhere nọ ọ mae kpekpe Jihova o bi ro dhesẹ uyoyou riẹ k’omai, kọ eme o dhesẹ nọ ọye ọvo ọ be rẹrote abọ nana? (b) Ẹvẹ Ẹme Ọghẹnẹ ọ rọ k’omai imuẹro inọ Jihova yọ ọnọ ọ rẹ gaviezọ avọ ohrọ?

¹⁸ Ẹsejọhọ ẹkwoma uvẹ-ọghọ olẹ ma be rọ ruẹ uyoyou Jihova evaọ edhere nọ ọ mae kpekpe kpobi. Ebaibol na o zizie omomọvo mai re ma “he dhe ẹlẹlẹ” se Ọghẹnẹ. (1 Ahwo Tẹsalonika 5:17) Ọ rẹ gaviezọ. A tube sei “ọnọ o re yo elẹ!” (Olezi 65:2) Ọ wọ iruo nana kẹ omọfa ha, makọ rọ kẹ Ọmọ riẹ. Dai roro iei: Ọnọma ehrugbakpọ na ọ tuduhọ omai awọ re ma nya bru ei evaọ olẹ, avọ uvẹ ẹmeọta. Kọ ẹvẹ ọ rẹ gaviezọ te? Kọ ọ rẹ tehe ezọ di? Vievie.

¹⁹ Jihova o wo ohrọ. Eme họ ohrọ? Oleleikristi ẹrọwọ jọ nọ ọ kpako no ọ ta nọ: “Ohrọ họ edada ra evaọ udu mẹ.” Kọ edada mai i re ghine duobọte Jihova? Ma se kpahe uye-oruẹ ahwo riẹ Izrẹl inọ: “Uye rai kpobi o [da] riẹ.” (Aizaya 63:9) Orọnikọ Jihova ọ ruẹ idhọvẹ rai ọvo ho; o da riẹ kẹ ahwo na. Epanọ o da riẹ te u dhesẹ oma via evaọ eme ọ Jihova kẹ idibo riẹ: “Ọnọ rehọ obọ te owhẹ ọ rehọ obọ te ọmọ-ẹro mẹ.”b (Zekaraya 2:8) Ẹvẹ oyena o rẹ da te! Ẹhẹ, Jihova o re roro k’omai. Oware o tẹ be d’omai, o rẹ dae re.

20. Iroro ethọthọ vẹ ma rẹ whaha otẹrọnọ ma re yoẹme kẹ ohrẹ nọ o rrọ Ahwo Rom 12:3 na?

²⁰ Uvumọ Oleleikristi nọ o wo iroro owowa nọ ọ rẹ rehọ imuẹro ọ uyoyou Ọghẹnẹ itieyena y’oma hayo ru omorro ọ riẹ hẹ. Pọl ukọ na o kere nọ: “Keme mẹ rehọ fiki aruoriwo nọ a ri omẹ rọ ta kẹ kohwo kohwo nọ ọrọ udevie rai nọ, ohwo ọvo o roro oma riẹ kpehru vi epanọ i te rie eroro ho, rekọ o roro avọ oziẹ obro nọ okiete, duọ ohwo duọ utho orọwọ nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ riẹ.” (Ahwo Rom 12:3) Efafa efa jọ e ta nọ: “Mẹ be ta kẹ owhai kpobi inọ ohwo ọvo o rri oma riẹ kpehru hrọ họ, rekọ o rri oma riẹ umumuo.” (A Translation in the Language of the People, onọ Charles B. Williams, ọ fa) Fikiere nọ ma be reawere uyoyou Ọsẹ obọ odhiwu mai na, joma wo emamọ iroro jẹ kareghẹhọ nnọ orọnikọ ma ruiruo hayo te kẹ uyoyou Ọghẹnẹ hẹ.—Luk 17:10.

21. Didi erue Setan ma rẹ whaha ẹsikpobi, kọ uzẹme Ọghẹnẹ vẹ ma rẹ rọ tuduhọ idu mai?

²¹ Ajọ mai kpobi ma ru utho ẹgba mai re ma siọ erue Setan kpobi, kugbe ọrue na inọ ma fioka ha hayo inọ a sai you omai hi. Otẹrọnọ eware nọ e via k’owhẹ no evaọ uzuazọ i ru owhẹ bi rri oma ra wọhọ ẹbẹbẹ nọ uyoyou udidi Ọghẹnẹ o sai furie he, hayo inọ makọ epanọ Ọghẹnẹ ọ fiọfiọ ẹro te na ọ sae ruẹ iruo ezi ra ha keme e kawo hrọ, hayo inọ izieraha ra i bu hrọ te epanọ makọ uwhu Ọmọ ọghaghae riẹ o sai ro ruru ai hi, ọrue whọ rọwo na. Rehọ udu ra kpobi siọ ọrue otiọye na! J’oma gbẹ hae rehọ uzẹme nọ Pọl ọ rọ ẹgba ẹzi kere na tuduhọ idu mai awọ: “Umuomẹ ẹro nọ makọ uwhu, hayo uzuazọ, hayo ikọ-odhiwu, hayo iride, hayo eware nọ erọ enẹna, hayo eware nọ e be tha, hayo egaga, hayo ekpehru, hayo ekodo, hayo oware ovo eva emama na kpobi, no rẹ sae hẹriẹ omai no uyoyou Ọghẹnẹ evaọ Kristi Jesu Ọnowo mai na, ọ rọhọ.”—Ahwo Rom 8:38, 39.

1, 2. (a) Eme oni-ọmọ o re ru o te yo edo oviẹ ọmọ riẹ? (b) Ohrọ vẹ o ga vi orọ oni-ọmọ?

EVAỌ udevie aso, ọmọfofa jọ ọ be viẹ. Oni na ọ tẹ nwane sa kpama. Anwẹnọ o ro yẹ ọmọ na, ọ gbẹ be wezẹ di te epanọ ọ jẹ wezẹ vẹre he. O wuhrẹ epanọ o re ro vuhu oviẹ sa-sa ọmọ na no. Fikiere, ọ rẹ sae riẹ sọ ọmọ na ọ gwọlọ nọ a kẹe emu, a wọe, hayo a kẹle iẹe. Rekọ makọ oware nọ o be wha oviẹ ọmọ na ze kẹhẹ, oni na ọ rẹ kpama. Uyoyou riẹ o rẹ sae jae keria gbabọkẹ ẹgwọlọ ọmọ riẹ hẹ.

² Ohrọoriọ nọ oni o re wo kẹ ọmọ nọ o yẹ n’eva ze yọ ovojọ evaọ udevie ohrọ nọ o mae ga kpobi evaọ udevie ahwo-akpọ. Rekọ ohrọ ofa jọ o riẹ nọ a rẹ ruẹ obọ riẹ hẹ—ohrọ uwowou Ọghẹnẹ mai, Jihova. Eroro kpahe okwakwa isiuru nana u ti fiobọhọ k’omai si kẹle Jihova viere. Fikiere joma ta kpahe oware nọ ohrọ o rrọ, gbe epanọ Ọghẹnẹ mai o bi ro dhesẹ iẹe.

Eme Họ Ohrọoriọ?

3. Eme họ otofa ubiẹme Hibru nọ a rọ fa “dhesẹ ohrọ” hayo “riohrọ” na?

³ Evaọ Ebaibol na, ohrọoriọ avọ ohrọ okọ gbe uvi. A rẹ rehọ eme Hibru gbe Griki buobu ro dhesẹ ohrọoriọ. Wọhọ oriruo, rehọ ubiẹme Hibru na ra·chamʹ, onọ a rẹ fa ẹsibuobu wọhọ “dhesẹ ohrọ” hayo “riohrọ.” Obe jọ o ta inọ ubiẹme na ra·chamʹ “u dhesẹ ohrọoriọ udidi, utionọ o rẹ ruọ ohwo oma nọ ma tẹ ruẹ ewhrehe hayo uye-oruẹ evaọ oma enọ ma you hayo enọ e gwọlọ obufihọ mai.” Ubiẹme Hibru nana, onọ Jihova o ro dhesẹ oma riẹ na, u tho ubiẹme nọ a rẹ rọ fa “edhede” yọ a rẹ sai dhesẹ iẹe wọhọ “ororokẹ oniọmọ.”a—Ọnyano 33:19; Jerimaya 33:26.

4, 5. Ẹvẹ Ebaibol na ọ rọ rehọ ohrọ nọ oni o re wo kẹ ọmọ riẹ ro wuhrẹ omai kpahe ohrọoriọ Jihova?

⁴ Ebaibol na ọ rehọ ohrọ nọ oni o re wo kẹ ọmọ riẹ ro wuhrẹ omai kpahe otofa ohrọoriọ Jihova. Eva Aizaya 49:15, ma se nọ: “Kọ ọmọ-unuevie ọ sae thọ aye ẹro, nọ ọ gbẹ reohrọ [ra·chamʹ] ọmọ nọ o no edhede riẹ ze he? O sae thọ enana ẹro dede, rekọ wha sae thọ omẹ ẹro ho.” Edhesẹ urirẹ oyena u dhesẹ edidi ohrọoriọ Jihova kẹ ahwo riẹ. Evaọ oghẹrẹ vẹ?

⁵ O rrọ bẹbẹ re ma roro nọ o rẹ thọrọ oni-ọmọ ẹro re ọ ko jẹ rẹrote ọmọ unuevie riẹ. Whaọ, ọmọfofa o wo obọ họ; t’aso t’uvo ọmọfofa ọ gwọlọ ẹruorote gbe uyoyou oni riẹ. Uyoma gaga inọ ini jọ e be dhẹ siọ emọ rai ba, maero kọ evaọ “oke ẹbẹbẹ” nana nọ “eva egaga” e d’otọ fia na. (2 Timoti 3:1, 3) Jihova o whowho nọ: “Rekọ wha sae thọ omẹ ẹro ho.” Ohrọoriọ nọ Jihova o wo kẹ idibo riẹ u re re he. O ga vi ohrọ ohwo-akpọ nọ o mae rro nọ ma rẹ sai roro ku—ohrọoriọ nọ oni-ọmọ o re wo kẹ ọmọfofa riẹ. Agbẹta nọ ọtota jọ ọ rọ ta kpahe Aizaya 49:15 nọ: “Onana o rrọ usu edhesẹ uyoyou Ọghẹnẹ nọ o mae ga kpobi evaọ Ọvọ Anwae na.”

6. Ẹvẹ ahwo-akpọ sebaẹgba buobu a rri ohrọoriọ no, rekọ didi imuẹro Jihova ọ k’omai?

⁶ Kọ ohrọoriọ yọ oka oyẹlẹ? Ahwo sebaẹgba buobu a rri rie ere. Wọhọ oriruo, Seneca, ọgbaeriariẹ Rom na, ọnọ ọ jẹ rria etoke Jesu nọ ọ jọ ohwo ologbo evaọ Rom, o wuhrẹ nnọ “ohrọ yọ oyẹlẹ iroro.” Seneca ọ jẹ wha iwuhrẹ Stoic haro, eriariẹ-ikpehru nọ i fiẹgba họ ẹwolẹ nọ ọ kare ohrọ. Wọhọ epanọ Seneca ọ ta, ohwo owareghẹ ọ sai fiobọhọ kẹ enọ e rrọ uye, rekọ ọ rẹ kẹ oma riẹ uvẹ re ọ riohrọ họ, keme ohrọ utioye na u re mi ei oma ẹwolẹ. Eriwo uzuazọ ọkpuakpua yena o rẹ k’uvẹ re a dhesẹ uvi ohrọ họ. Rekọ Jihova ọ rrọ ere vievie he! Evaọ Ẹme riẹ, Jihova ọ k’omai imuẹro inọ “o wo ohrọ avọ uwero.” (Jemis 5:11) Wọhọ epanọ ma te ruẹ na, ohrọ orọnikọ oyẹlẹ hẹ rekọ okwakwa ogaga nọ o r’oja. Joma rri epanọ Jihova, wọhọ ọyewọ oyoyou, o re ro dhesẹ iẹe.

Okenọ Jihova O Dhesẹ Ohrọoriọ kẹ Orẹwho

7, 8. Oghẹrẹ vẹ emọ Izrẹl a rọ ruẹ uye evaọ Ijipti anwae, kọ didi owọ Jihova ọ jẹ kpahe uye-oruẹ rai?

⁷ Ohrọoriọ Jihova u dhesẹ oma via evaọ edhere nọ o yeri kugbe orẹwho Izrẹl. Evaọ ekuhọ ikpe-udhusoi avọ 16 B.C.E., ima emọ Izrẹl buobu a jọ igbo evaọ Ijipti, oria nọ a jẹ jọ lahiẹ ae gaga. Ahwo Ijipti a “rehọ iruo egaga ru uzuazọ rai họ ẹyayare, eva ọloho gbe ẹkpẹ-ọmahọ.” (Ọnyano 1:11, 14) Evaọ akọriọ rai, emọ Izrẹl a bo se Jihova kẹ obufihọ. Didi owọ Ọghẹnẹ ohrọ na ọ jẹ?

⁸ U duobọte Jihova udu gaga. Ọ ta nọ: “Mẹ ruerẹ uye ahwo mẹ nọ a rọ evaọ Ijipti, me te je yo oviẹ rai fiki ahwo nọ a bi su ai; mẹ riẹ uye rai.” (Ọnyano 3:7) Jihova ọ rẹ sae ruẹ uye-oruẹ ahwo riẹ hayo yo oviẹ rai ababọ ohrọ nọ o rẹ riẹe he. Wọhọ epanọ ma jọ Uzou avọ 24 obe nana ruẹ na, Jihova yọ Ọghẹnẹ ọdawẹ. Yọ ọdawẹ—koyehọ re edada amọfa e d’omai—yọ omoni ohrọoriọ. Dede na, orọnikọ o da Jihova kẹ ahwo riẹ ọvo ho; oma o wọ riẹ j’owọ ro fiobọhọ kẹ ae. Aizaya 63:9 o ta nọ: “Fiki uyoyou gbe ohrọriọ riẹ ọ rọ ta ae no igbo.” Jihova ọ rehọ ‘ugbobọ ulogbo’ siwi emọ Izrẹl no Ijipti ze. (Iziewariẹ 4:34) Kẹsena, ọ tẹ kẹ ae emuore igbunu je si rai ruọ ẹkwotọ owoma obọ rai.

9, 10. (a) Fikieme Jihova ọ jẹ rọ thọ emọ Izrẹl na ẹsibuobu evaọ okenọ a wohọ Ẹkwotọ Eyaa na no? (b) Evaọ edẹ Jẹfta, didi okienyẹ Jihova ọ thọ emọ Izrẹl no, kọ eme ọ wọ riẹ ru ere?

⁹ Ohrọoriọ Jihova o jọ etẹe serihọ họ. Nọ a wohọ Ẹkwotọ Eyaa na no, kẹse kẹse Izrẹl o je kie ruọ emuemu a vẹ jẹ ruẹ-uye riẹ. Ahwo na a ve broma kpiroro jẹ viẹ se Jihova. Ẹsibuobu ọ thọ rae. Fikieme? “Keme o wo ohrọ oriọ kpahe ahwo riẹ.”—2 Iruẹru-Ivie 36:15; Ibruoziẹ 2:11-16.

¹⁰ Roro kpahe oware nọ o via evaọ edẹ Jẹfta. Nọ emọ Izrẹl i kuoma rẹriẹ nyae gọ eghẹnẹ erue no, Jihova ọ tẹ kuvẹ re ahwo Amọn a kienyẹ ae ikpe 18. Uwhremu na, emọ Izrẹl a te kurẹriẹ. Ebaibol na ọ ta k’omai nọ: “Koyehọ a te siobọno edhegọ, a tẹ gọ ỌNOWO na; ofu uye gbe ọbẹwẹ emọ Izrẹl i te je dhe ỌNOWO na.”b (Ibruoziẹ 10:6-16) Nọ ahwo riẹ a ghine kurẹriẹ no, Jihova ọ gbẹ sae gb’oma riẹ hẹ re ọ rue rae nọ a be ruẹ uye. Fikiere Ọghẹnẹ ohrọoriọ na ọ tẹ kẹ Jẹfta ogaga re o si emọ Izrẹl no obọ ewegrẹ rai.—Ibruoziẹ 11:30-33.

11. No epanọ Jihova o yeri kugbe emọ Izrẹl ze, eme ma wuhrẹ kpahe ohrọ?

¹¹ Eme oghẹrẹ nọ Jihova o yeri kugbe orẹwho Izrẹl u wuhrẹ omai kpahe ohrọoriọ? Ojọ họ, ma ruẹ nọ o rro vi ọdawẹ gheghe nọ a re wo kpahe uye nọ ahwo a be ruẹ. Kareghẹhọ oriruo oniọmọ nọ ohrọ riẹ o rẹ wọ re ọ j’owọ kẹ oviẹ ọmọ riẹ na. Epọvo na re, Jihova ọ rẹ fae ezọ di kẹ oviẹ ahwo riẹ hẹ. Ohrọoriọ riẹ o rẹ wọe furie uye-oruẹ rai. Fibae, edhere nọ Jihova o yeri kugbe emọ Izrẹl u wuhrẹ omai inọ ohrọ o rrọ oyẹlẹ vievie he, keme okwakwa ẹwo nana o wọ riẹ j’owọ avọ ogaga fiki ahwo riẹ. Kọ Jihova o bi dhesẹ ohrọoriọ kẹ idibo riẹ wọhọ ẹko ọvo?

Ohrọoriọ Jihova kẹ Omomọvo

12. Ẹvẹ Uzi na u ro dhesẹ ohrọoriọ Jihova kẹ omomọvo?

¹² Uzi nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ orẹwho Izrẹl u dhesẹ ohrọoriọ riẹ kẹ ahwo. Wọhọ oriruo, rehọ ọdawẹ riẹ kẹ iyogbere. Jihova ọ riẹ inọ iyero idudhe e te roma via nọ o rẹ sai gele ọmọ Izrẹl fihọ uvuhu. Ẹvẹ a re yeri kugbe iyogbere? Jihova o j’uzi kẹ emọ Izrẹl gaga nọ: “Wha geva hayo faobọ kpegheghe kẹ omoni oyogbere rai hi. Whọ rẹ te rehọ kẹ e ọvọvẹ, eguago e gbẹ jọ eva ra ha; fiki onana ỌNOWO na Ọghẹnẹ ra ọ rẹ te [ghale] owhẹ eva iruo ra kpobi.” (Iziewariẹ 15:7, 10) Jihova o te je j’uzi inọ emọ Izrẹl a re vu udhu rai muotọ họ hayo si-isogẹ udhu rai hi. Enọ eware i woma kẹ tere he a re si-isogẹ. (Iruo-Izerẹ 23:22; Rut 2:2-7) Nọ orẹwho na u te koko uzi ororokẹ nana fiki iyogbere nọ e rrọ udevie rai, iyogbere nọ e rrọ Izrẹl a rẹ yare emuore he. Kọ oyena o gbẹ rrọ odhesẹvia ohrọoriọ Jihova?

13, 14. (a) Ẹvẹ eme ọ Devidi na e rọ k’omai imuẹro inọ Jihova o wo ọdawẹ odidi kpahe omai omomọvo? (b) Oriruo vẹ a sai ro dhesẹ iẹe inọ Jihova ọ kẹle enọ i “wo eva owhrori” hayo enọ ‘a nwẹ evaọ ẹzi’?

¹³ Nẹnẹ re, Ọghẹnẹ oyoyou mai o wo ọdawẹ odidi kpahe omai omomọvo. U re mu omai ẹro inọ ọ riẹ kpahe uye kpobi nọ ma be ruẹ. Devidi ọso-ilezi na o kere nọ: “Ibiaro ỌNOWO i bi ri ikiẹrẹe, ezọ riẹ i bi yo eviẹ rai. ỌNOWO ọ kẹle enọ i wo eva owhrori, o je siwi enọ a nwẹ eva ẹzi.” (Olezi 34:15, 18) Kpahe enọ a rọ eme enana dhesẹ, ọtota Ebaibol jọ ọ ta nọ: ‘Ahwo nọ a wo eva owhrori, koyehọ, a rrọ ọkora fiki uzioraha, a rri oma rai nọ a fioka ahwo ho; a te je rri omobọ rai kuẹku, a wo evaifihọ evuọvo kpahe oma obọrai hi.’ Ahwo otiọye na a rẹ sai roro nọ Jihova o thabọ no ai gbe nọ a kawo vi enọ ọ rẹ rẹro te. Rekọ ere o rrọ họ. Eme ọ Devidi na e k’omai imuẹro inọ Jihova o re kiemu ku “enọ a nwẹ eva ẹzi” hi. Ọghẹnẹ ohrọoriọ mai ọ riẹ nọ evaọ oghẹrẹ oke utioye na, ma gwọlọ e riẹ vi ofa, yọ ọ rrọ kẹle.

¹⁴ Roro kpahe oware jọ nọ o via. Oni jọ evaọ obọ United States ọ wọ ọmọ ikpe ivẹ riẹ dhẹ kpohọ ẹsipito keme okpomahọ ọgaga o kru rie. Nọ a rri ọmọ na no, edọkita na e tẹ vuẹ oni na nọ ọmọ na ọ rẹ jọ ẹsipito na aso hẹrioke. Kọ diẹse oni na ọ wezẹ? Ehru agbara evaọ ubrukpẹ ẹsipito na, kẹle ehwa ọmọ riẹ! Ọmọ riẹ ọ be mọ, yọ ọ gwọlọ nọ ọ rẹ jọ kugbe ei. Evaọ uzẹme ma rẹ sai rẹro mi Ọsẹ oyoyou obọ odhiwu mai viere dede! Whaọ, ẹwoho riẹ a rọ ma omai. (Emuhọ 1:26) Eme ọ urirẹ Olezi 34:18 na e ta k’omai nnọ okenọ ma te “wo eva owhrori” hayo ‘a tẹ nwẹ omai evaọ ẹzi,’ Jihova, wọhọ ọyewọ oyoyou, ọ rrọ “kẹle”—o wo ohrọoriọ jẹ ruẹrẹ oma kpahe re o fiobọhọ.

15. Idhere vẹ Jihova o bi ro fiobọhọ k’omai omomọvo?

¹⁵ Kọ ẹvẹ Jihova o bi ro fiobọhọ k’omai omomọvo? Orọnikọ ọ rẹ nwani si oware nọ o be wha uye-oruẹ na ze no ho. Rekọ Jihova o ru eruẹrẹfihotọ buobu fihọ no kẹ enọ i bi bo sei kẹ obufihọ. Ẹme riẹ, Ebaibol na, ọ kẹ uvi ohrẹ nọ u re fiobọhọ. Evaọ ukoko na, Jihova ọ kẹ esẹro nọ i te evaọ abọ-ẹzi, enọ e be daoma dhesẹ ohrọoriọ riẹ evaọ obufihọ kẹ ibe egegagọ. (Jemis 5:14, 15) Wọhọ “ọnọ o re yo elẹ,” ọ rẹ rọ “Ẹzi Ẹri kẹ enọ e yare riẹ.” (Olezi 65:2; Luk 11:13) Ẹzi ọyena ọ rẹ sae k’omai “ogaga ulogbo nọ othesiwa” re ma sai thihakọ bẹsenọ Uvie Ọghẹnẹ u re si ebẹbẹ idhọvẹ kpobi no. (2 Ahwo Kọrint 4:7) Kọ eva e gbẹ be were omai fiki eruẹrẹfihotọ enana kpobi? Jọ o thọrọ omai ẹro ho inọ enana yọ odhesẹvia ọ ohrọoriọ Jihova.

16. Ovẹ họ oriruo ohrọ Jihova nọ o mae rro, kọ ẹvẹ u ro kpomahọ omai omomọvo?

¹⁶ Uzẹme, oriruo nọ ọ mae rro ọrọ ohrọ Jihova họ ẹrọkẹ Ọnọ ọ mae ghare kẹe kpobi wọhọ ẹtanigbo k’omai. O rrọ idheidhe uyoyou nọ Jihova ọ kẹ, yọ u rovie edhere kẹ esiwo mai. Kareghẹhọ inọ ọruẹrẹfihotọ ẹtanigbo na ọ rrọ k’omai dẹẹ. Nwani fo, Zekaraya, ọsẹ Jọn Ọhọahwo-Ame na, ọ ruẹaro inọ okẹ nana o kpare “ohrọ uyoyou Ọghẹnẹ mai” kpehru.—Luk 1:78.

Okenọ Jihova O re ro Kru Ohrọoriọ Kpemu

17-19. (a) Ẹvẹ Ebaibol na o ro dhesẹ nnọ ohrọ Jihova u wo umuo? (b) Eme o ru ohrọ Jihova kẹ ahwo riẹ nyate umuo?

¹⁷ Kọ ma re roro nọ ohrọoriọ Jihova u wo umuo ho? Ukpoye, Ebaibol na o dhesẹ vevẹ nnọ rọ kẹ ahwo nọ i mukpahe idhere ikiẹrẹe riẹ, Jihova o re kru ohrọoriọ kpemu. (Ahwo Hibru 10:28) Re whọ ruẹ oware nọ o je ru ere, kareghẹhọ oriruo orẹwho Izrẹl.

¹⁸ Dede nọ Jihova ọ thọ emọ Izrẹl unuẹse buobu no obọ ewegrẹ rai, ohrọoriọ riẹ o nyate umuo riẹ. Ahwo uzou-ogaga nana a jẹ g’edhọ, be tubẹ rehọ emedhọ etọtọ rai ziọ etẹmpol Jihova! (Izikiẹl 5:11; 8:17, 18) Ofariẹ, a ta k’omai nọ: “A te mu ikọ-Ọghẹnẹ na ẹkoko họ ese, jẹ jẹ eme riẹ fiẹ, jẹ la eruẹaro na eka, bẹsenọ ỌNOWO na, o ti ro muofu kẹ ahwo riẹ rifihọ.” (2 Iruẹru-Ivie 36:16) Emọ Izrẹl a te oria nọ a gbe ro fo kẹ ohrọ họ, a tẹ kpare ofu okiẹrẹe Jihova. Eme o no rie ze?

¹⁹ Jihova ọ gbẹ riohrọ ahwo riẹ hẹ. O whowho nọ: “Mẹ rẹ te reohrọ, hayo rioriobọ kẹ ae, hayo riwi ae aro re mẹ se ai ba ẹraha ha.” (Jerimaya 13:14) Fikiere, a tẹ raha Jerusalẹm avọ etẹmpol riẹ, a te mu emọ Izrẹl kpohọ igbo evaọ Babilọn. Ẹvẹ u re yoma te evaọ okenọ ahwo-akpọ uzioraha a te veghe uzou vrẹ umuo ohrọ Ọghẹnẹ no!—Enuobro 2:21.

20, 21. (a) Eme ọ te via evaọ okenọ ohrọ Ọghẹnẹ u te te umuo riẹ no evaọ edẹ mai na? (b) Okẹ ohrọ Jihova vẹ ma te t’ẹme kpahe evaọ uzou n’otha na?

²⁰ Kọ ẹvẹ kpahe inẹnẹ? Jihova o ri nwene he. Fiki ohrọ, o vi Isẹri riẹ uwou no re a whowho “usiuwoma uvie na” evaọ otọakpọ na soso. (Matiu 24:14) Okenọ ahwo udu oruọzewọ a tẹ j’owọ, Jihova o re fiobọhọ kẹ ae wo otoriẹ ovuẹ Uvie na. (Iruẹru 16:14) Rekọ iruo nana e te jọ otọ bẹdẹ bẹdẹ hẹ. O rẹ sae jọ ohrọoriọ họ otẹrọnọ Jihova ọ kẹ akpọ omuomu nana uvẹ, avọ eware uweri gbe uye-oruẹ riẹ, re ọ gbẹ jariẹ ribri. Okenọ ohrọoriọ Ọghẹnẹ u te te umuo riẹ no, Jihova o ti brukpe uyerakpọ nana. Makọ evaọ oke yena, yọ ohrọoriọ o bi dhesẹ na—ohrọoriọ kẹ “odẹ ẹri” riẹ jẹ rọkẹ idibo omarọkẹ riẹ. (Izikiẹl 36:20-23) Jihova o ti si emuemu no ọ vẹ rehọ akpọ ọkpokpọ okiẹrẹe ze. Kpahe irumuomu na, Jihova o whowho nọ: “Aro mẹ o reti ri ọvuọvo vo ho, mẹ rẹ te re ohrọ gbe he, rekọ mẹ rẹ hwa osa iruo rai rọ kẹ ae.”—Izikiẹl 9:10.

²¹ Bọwo oke yena, Jihova o bi dhesẹ ohrọoriọ kẹ ahwo, makọ enọ e rẹriẹ ovao ku ọraha. Ahwo-akpọ uzioraha nọ i ghine kurẹriẹ a sai wo erere no okẹ ohrọoriọ ulogbo Jihova ze—erọvrẹ. Evaọ uzou n’otha na, ma te t’ẹme kpahe eme awere jọ evaọ Ebaibol na nọ i dhesẹ epanọ erọvrẹ Jihova e rẹ fo te.

1-3. (a) Didi owha ogbẹgbẹdẹ Devidi ọso-ilezi na ọ wọ, kọ ẹvẹ ọ rọ ruẹ omosasọ kẹ udu uweri riẹ? (b) Ma tẹ th’uzi, owha vẹ ma rẹ sae wọ, rekọ didi imuẹro Jihova ọ k’omai?

DEVIDI ọso-ilezi na o kere nọ: “Eyoma mẹ o kie ruru uzou mẹ wọhọ owha ogbẹgbẹdẹ; o gbẹdẹ vi omẹ. Aro o bi omẹ, me te horie oma na kpobi no.” (Olezi 38:4, 8) Devidi ọ riẹ epanọ owha iroro-oziẹbro abeọriọ o rẹ gbẹdẹ te. Rekọ ọ ruẹ omosasọ kẹ udu idhọvẹ riẹ. Ọ riẹ nnọ dede nọ Jihova o mukpahe uzioraha, o mukpahe ọrahauzi na ha otẹrọnọ ohwo ọyena o re ghine kurẹriẹ re o kiemu ku edhere uzioraha riẹ. Avọ ẹrọwọ ọvọvọ nọ o fihọ unevaze Jihova nọ ọ rẹ rọ riohrọ enọ i kurẹriẹ, Devidi ọ ta nọ: “Whẹ, ỌNOWO, whọ vọ avọ . . . erọvrẹ.”—Olezi 86:5.

² Ma tẹ raha uzi, ma rẹ sae wọ owha ogbẹgbẹdẹ orọ iroro-oziẹbro edada re. Oma ọkora nana u kiehọ. O sae wọ omai jẹ emamọ owọ re ma kpọ oruthọ na vi. Rekọ enwoma abeọriọ nọ o re kpokpo ohwo thesiwa ọ riẹ. Udu mai nọ u bi brukpe omai na o sai ru omai roro inọ Jihova ọ te rọ vrẹ omai hi, makọ epanọ ma kurẹriẹ te kẹhẹ. Abeọriọ ọ tẹ da omai “oma fia,” Setan ọ sae daoma gele omai kie, re ma roro nọ Jihova o bi rri omai nenene, inọ ma te enọ e rẹ gọe he.—2 Ahwo Kọrint 2:5-11.

³ Kọ ere Jihova o re rri eware? Vievie! Erọvrẹ yọ abọjọ uyoyou ulogbo Jihova. Evaọ Ẹme riẹ, ọ k’omai imuẹro nnọ ma te ghine kurẹriẹ, ọ rẹ gwọlọ rọ vrẹ. (Itẹ 28:13) Re ma ruẹse whaha iroro na inọ erọvrẹ Jihova e sai t’omai obọ họ, joma kiẹ oware nọ o soriẹ gbe epanọ ọ rẹ rọ vrẹ.

Oware nọ Jihova Ọ Rọ “Vọ Avọ Erọvrẹ”

4. Eme Jihova ọ rẹ kareghẹhọ kpahe ẹkoma mai, kọ ẹvẹ onana u bi ro kpomahọ edhere nọ o bi yeri kugbe omai?

⁴ Jihova ọ riẹ umuo nọ ẹgba mai o te. “Ọ riẹ epanọ a rọ ma omai; [ọ] be kareghẹhọ nọ mai ẹkpẹ gheghe,” ere Olezi 103:14 o ta. O rẹ thọrọ iẹe ẹro ho inọ ovu a rọ ma omai, yọ fikinọ ma gba ha ma rrọ hẹhẹhẹ. Ẹme na “ọ riẹ epanọ a rọ ma omai” o kareghẹhọ omai inọ Ebaibol na ọ rehọ Jihova dhesẹ ọmebẹ ọ tẹ rehọ omai dhesẹ eware sa-sa nọ a rọ ẹkpẹ ma.a (Jerimaya 18:2-6) Ọmebẹ Ologbo na o re riorio obọ k’omai fiki oma uzioraha mai gbe fiki owọ nọ ma jẹ kpahe ọkpọvio riẹ hayo onọ ma sai ru te.

5. Ẹvẹ obe Ahwo Rom u dhesẹ ẹgba uzioraha?

⁵ Jihova ọ riẹ epanọ uzioraha u wo ẹgba te. Ẹme riẹ o dhesẹ uzioraha wọhọ ẹgba ologbo nọ ọ gba ohwo-akpọ kekeke. Ẹvẹ uzioraha u wo ẹgba te? Evaọ obe Ahwo Rom, Pọl ukọ na o ru rie vẹ nnọ: Ma rrọ “otọ uzioraha,” wọhọ epanọ isoja e rẹ jọ otọ oletu rai na (Ahwo Rom 3:9); uzioraha u “su” ohwo-akpọ no wọhọ ovie (Ahwo Rom 5:21); o rrọ “eva” mai (Ahwo Rom 7:17, 20); “uzi” riẹ o be jọ oma mai ruiruo ẹsikpobi, koyehọ o be gwọlọ kpọ edhere mai. (Ahwo Rom 7:23, 25) Rri epanọ uzioraha o jọ oma-iwo mai wo ẹgba te!—Ahwo Rom 7:21, 24.

6, 7. (a) Ẹvẹ Jihova o re rri enọ e be rọ udu ekurẹriẹ gwọlọ ohrọ riẹ? (b) Fikieme ma gbẹ la ro ohrọ Ọghẹnẹ uzou hu?

⁶ Fikiere, Jihova ọ riẹ nnọ ẹmeoyo ọgbagba ọ lọhọ k’omai hi, makọ epanọ ma rẹ daoma te re ma yoẹme kẹe. Ọ rọ uyoyou k’omai imuẹro nnọ otẹrọnọ ma rehọ udu ekurẹriẹ gwọlọ ohrọ riẹ, ọ rẹ rọvrẹ. Olezi 51:17 o ta nọ: “Ẹzi ọlọlọhọ họ iwẹ nọ Ọghẹnẹ o re miẹ, ẹzi uweri gbe eva-efuafo whẹ Ọghẹnẹ ọ rẹ jẹfiẹ hẹ.” ‘Udu nọ o rrọ uweri’ fiki owha abeọriọ, Jihova ọ rẹ jẹe fiẹ hayo gbolo aro kẹe he.

⁷ Dede na, kọ onana u dhesẹ nọ ma re rri ohrọ-oriọ Ọghẹnẹ vo, rehọ oma uzioraha mai f’oma raha uzi? Vievie! A rẹ rehọ oma uweri gheghe rọ viẹ Jihova họ họ. Ohrọ riẹ u wo umuo. Ọ rẹ rọvrẹ enọ e rehọ udu ogaga keke aro fihọ ruabọhọ uzioraha ha, nọ i wo uvumọ ekurẹriẹ hẹ. (Ahwo Hibru 10:26) Evaọ abọdekọ riẹ, ọ tẹ ruẹ udu ekurẹriẹ, ọ rẹ rọ vrẹ. Obọnana ma be te t’ẹme kpahe eme jọ nọ Ebaibol na o ro dhesẹ okwakwa igbunu ọ uyoyou Jihova nana.

Ẹvẹ Jihova Ọ rẹ Rọ Vrẹ Fo Te?

8. Eme Jihova o re ru nọ ọ tẹ rehọ izieraha mai vrẹ omai, kọ didi evaifihọ onana o k’omai?

⁸ Devidi nọ o kurẹriẹ ọ ta nọ: “Mẹ . . . ta iruthọ mẹ, izieraha mẹ, mẹ sai si ai no ho; . . . whọ tẹ rehọ iruthọ mẹ vrẹ omẹ.” (Olezi 32:5, ẹjẹlẹ ibiẹme na ọmai.) Ubiẹme na “vrẹ” o fa ubiẹme Hibru nọ otofa riẹ o rrọ “kpare n’otọ” hayo “wọ.” Eroruiruo riẹ evaọ etenẹ u dhesẹ re a kpare “abeọriọ, emuemu, gbe oruthọ” n’otọ. Fikiere o wọhọ ẹsenọ Jihova ọ kpare izieraha Devidi n’otọ ọ tẹ wọ ae vrẹ. Ababọ avro, onana o lẹliẹ abeọriọ nọ Devidi ọ jẹ wọ anwẹdẹ na hrẹ kpotọ. (Olezi 32:3) Mai re a sai wo evaifihọ evọvọ fihọ Ọghẹnẹ nọ o re si izieraha enọ e gwọlọ erọvrẹ riẹ no fiki ẹrọwọ nọ a fihọ idhe ẹtanigbo Jesu.—Matiu 20:28.

9. Ẹvẹ Jihova o re fi izieraha mai thabọ n’omai te?

⁹ Devidi ọ rehọ eme ivevẹ efa ro dhesẹ erọvrẹ Jihova: “Wọhọ epanọ ovatha-ọre ri te ukiediwo riẹ u thabọ na, jẹ ruere o si eware iyoma mai no omai.” (Olezi 103:12, ẹjẹlẹ ibiẹme na ọmai.) Ẹvẹ ovatha-ọre u thabọ no ukiediwo-ọre te? Ẹme na họ, ovatha-ọre họ oria nọ o mai thabọ no ukiediwo-ọre; ivẹ na e sai zere ohwohwo ho. Ọwena-isukulu jọ ọ ta nọ ẹme nana o dhesẹ nọ “epanọ o rẹ sai thabọ te kpobi.” Eme nana nọ a kẹ Devidi ẹgba ẹzi kere na e ta k’omai nnọ okenọ Jihova ọ tẹ rọ vrẹ, o re fi izieraha mai thabọ gaga n’omai.

10. Jihova ọ tẹ rọ izieraha mai vrẹ omai, fikieme ma gbe roro nọ izieraha itieye na e gbẹ tamu omai oma evaọ etoke uzuazọ mai soso ho?

¹⁰ Kọ whọ daoma re who si oware jọ nọ u mu ewu ra no ẹdẹjọ? Ẹsejọhọ makọ epanọ whọ daoma te, oka na u no ewu na riẹriẹriẹ hẹ. Muẹrohọ oghẹrẹ nọ Jihova o dhesẹ epanọ ọ rẹ rọ vrẹ te: “Dede nọ izieraha rai e ware wọhọ azẹ, e rẹ te fo wọhọ ukpoiwo, dede nọ e rọ wawae wọhọ ibosu, e rẹ te fua wọhọ olulu.” (Aizaya 1:18, ẹjẹlẹ ibiẹme na ọmai.) Onọ a dhesẹ wọhọ nọ o “ware wọhọ azẹ” na u dhesẹ okọlọ owawae nọ o rrọ gbagbagba.b “Ibosu” yọ okọlọ owawae nọ u mu gaga. (Nahum 2:3) Ma sae rọ omodawọ obọ mai si oka uzioraha no ho. Rekọ Jihova ọ rẹ sai voro izieraha nọ e ware wọhọ azẹ jẹ wọhọ ibosu no o ve ru ai fo wọhọ ukpoiwo hayo olulu ọfuafo. Jihova ọ tẹ rọ izieraha mai vrẹ omai, ma re du roro nnọ abọjọ izieraha itieye na e gbẹ tamu omai oma evaọ etoke uzuazọ mai soso ho.

11. Edhere vẹ Jihova o bi ro gbolo izieraha mai họ emu riẹ?

¹¹ Evaọ ole ọwhọ uyere nọ Hẹzikaya o kere okenọ a thọe no ẹyao nọ o je ti kpei no, ọ ta kẹ Jihova nọ: ‘Who fi eyoma mẹ kpobi họ obọ emu ra.’ (Aizaya 38:17) A jọ etenẹ dhesẹ Jihova wọhọ ẹsenọ ọ rẹ rehọ izieraha orumuomu nọ o kurẹriẹ o ve gbolo ai fihọ emu Riẹ, oria nọ Ọ rẹ jọ rue rae hayo muẹrohọ ae he. Wọhọ epanọ obe jọ o ta, a rẹ sai dhesẹ ẹme na enẹ: “Who ru izieraha mẹ wọhọ ẹsenọ e via ha.” Kọ oyena o gbẹ rrọ eme omosasọ?

12. Ẹvẹ Maeka ọruẹaro na o ro dhesẹ nọ okenọ Jihova ọ tẹ rọvrẹ, O re si izieraha mai no riẹriẹriẹ?

¹² Evaọ eyaa ezihetha jọ, Maeka ọruẹaro na ọ fodẹ imuẹro nọ o wo inọ Jihova ọ te rọ vrẹ ahwo riẹ nọ i kurẹriẹ: ‘Ọghẹnẹ vẹ ọ rrọ wọhọ owhẹ, . . . nọ o re rri iruthọ vo rọ kẹ ereuku riẹ nọ i kiọkọ? . . . Whọ rẹ te wha izieraha mai kpobi kufiẹ i fihọ eva edidi abade.’ (Maeka 7:18, 19) Dai roro oware nọ eme eyena i dhesẹ kẹ enọ e jẹ rria oke Ebaibol na. Kọ whọ sai zihe oware nọ a gbolo “fihọ eva edidi abade” ze? Fikiere eme ọ Maeka na i dhesẹ nnọ okenọ Jihova ọ tẹ rọ vrẹ no, o re si izieraha mai no riẹriẹriẹ.

13. Eme họ otofa eme Jesu na “rehọ osoriọ mai vrẹ omai”?

¹³ Jesu ọ rehọ usu nọ o rẹ jọ udevie omomigho gbe ọriesa t’ẹme ro dhesẹ erọvrẹ Jihova. Jesu ọ tuduhọ omai awọ re ma lẹ nọ: ‘Rehọ osoriọ mai vrẹ omai.’ (Matiu 6:12) Fikiere Jesu ọ rehọ izieraha dhesẹ esa. (Luk 11:4) Ma tẹ raha uzi, yọ ma zihe ruọ “eriosa” kẹ Jihova. Kpahe otofa ubiẹme Griki nọ a fa “vrẹ” na, obe jọ o ta nọ: “Re a kpairoro vrẹ osa, re a siẹe ba eye.” Ẹme na họ, Jihova ọ tẹ rọ vrẹ no, yọ ọ kpairoro vrẹ osa nọ ma hae hwa na no. Fikiere erahaizi nọ i kurẹriẹ a sai wo omosasọ. Jihova o re ye osa nọ ọ rọ vrẹ no vievie he!—Olezi 32:1, 2.

14. Didi oware eme na “voro izieraha rai no” i dhesẹ?

¹⁴ A dhesẹ erọvrẹ Jihova haro eva Iruẹru 3:19: ‘Fikiere wha kuevarẹriẹ, wha je ziheze, re a ruẹsi voro izieraha rai no.’ Uhie-eme urere na o fa ubiẹme Griki nọ o rẹ sai dhesẹ “re a ririe oware no . . . re a voro oware hayo raha oware no.” Wọhọ epanọ ewena-isukulu jọ e ta, ẹme na o bi dhesẹ evoho eme nọ a kere. Ẹvẹ onana o sae rọ lọhọ? Ame-ugbẹ nọ a je ro kere evaọ oke anwae yọ ọguakugbe ewizi, egọmo, gbe ame. Nọ ohwo ọ tẹ rehọ ame-ugbẹ otiọye na kere obe no ẹsiẹsiẹ, ọ rẹ sae rehọ uzi ovuavo ro voro iei no. Enẹ a ro dhesẹ ohrọ Jihova. Okenọ ọ tẹ rehọ izieraha mai vrẹ omai, o rẹ wọhọ ẹsenọ ọ rehọ uzi ririe ai no.

15. Eme Jihova ọ gwọlọ nọ ma riẹ kpahe iẹe?

¹⁵ Ma te roro kpahe etadhesẹ eyena, kọ o gbẹ rrọ vevẹ inọ Jihova ọ gwọlọ re ma riẹ nọ ọ ghinẹ ruẹrẹ oma kpahe re ọ rọ izieraha mai vrẹ omai nọ ọ tẹ ruẹ nọ ma ghine kurẹriẹ? Ma re du dhozọ họ inọ o ti kele izieraha na k’omai evaọ obaro. Onana u dhesẹ oma via evaọ oware ofa jọ nọ Ebaibol na o dhesẹ kpahe ohrọ ulogbo Jihova: Ọ tẹ rọ vrẹ no, yọ ọ kpairoro vrẹ no.

“Mẹ Gbẹ te Kareghẹhọ Izieraha Rai Ofa Ha”

16, 17. Nọ Ebaibol na ọ ta nọ Jihova ọ gbẹ be kareghẹhọ izieraha mai hi, eme u dhesẹ, kọ fikieme whọ jẹ k’uyo ere?

¹⁶ Enẹ Jihova ọ yeyaa kpahe enọ e rrọ ọvọ ọkpokpọ na nọ: “Mẹ rẹ te rehọ umuomu rai vrẹ rai, mẹ gbẹ te kareghẹhọ izieraha rai ofa ha.” (Jerimaya 31:34) Kọ onana u dhesẹ nnọ okenọ Jihova ọ tẹ rọ vrẹ no ọ gbẹ sae kareghẹhọ izieraha ofa ha? O rrọ ere he. Ebaibol na ọ ta k’omai kpahe izieraha ahwo buobu nọ Jihova ọ rọ vrẹ, kugbe Devidi. (2 Samuẹle 11:1-17; 12:13) Ababọ avro, Jihova ọ gbẹ riẹ kpahe iruthọ rai. Okerefihotọ izieraha rai, ọrọ ekurẹriẹ rai gbe erọvrẹ Ọghẹnẹ, a rawo e rae kẹ erere mai. (Ahwo Rom 15:4) Kọ eme họ otofa eme Ebaibol na nọ e ta nọ Jihova ọ rẹ “kareghẹhọ” izieraha ahwo nọ ọ rọ vrẹ hẹ na?

¹⁷ Ẹme Hibru nọ a fa “mẹ gbẹ te kareghẹhọ” na u kodo vi ẹkareghẹhọ eware nọ e vrẹ no gheghe. Obe na Theological Wordbook of the Old Testament o ta nọ u kugbe “owọ nọ u fo nọ a rẹ jẹ.” Fikiere evaọ etenẹ, re a “kareghẹhọ” uzioraha u kugbe owọ nọ a rẹ jẹ mukpahe erahaizi. (Hosia 9:9) Rekọ nọ Ọghẹnẹ ọ ta nọ “mẹ gbẹ te kareghẹhọ izieraha rai ofa ha” na, ọ be k’omai imuẹro inọ ọ tẹ rọ vrẹ ọrahauzi nọ o kurẹriẹ, ọ gbẹ te rehọ fiki izieraha eyena kẹe uye evaọ obaro ho. (Izikiẹl 18:21, 22) Fikiere Jihova ọ rẹ kpairoro vrẹ keme ọ gbẹ be rehọ izieraha mai na kareghẹhọ omai hi re ọ ruẹsi brukpe omai hayo k’omai uye ẹkẹkẹ. Kọ o gbẹ rrọ omosasọ re ma riẹ nọ Ọghẹnẹ mai ọ rẹ rọ vrẹ jẹ kpairoro vrẹ?

Kọ Ẹvẹ Kpahe Uye nọ U re no Izieraha Mai Ze?

18. Fikieme erọvrẹ u gbe ro dhesẹ nnọ ọrahauzi nọ o kurẹriẹ no o re wo ufuoma no iye kpobi nọ i re no uruemu uyoma riẹ ze he?

¹⁸ Kọ unevaze Jihova re ọ rọ vrẹ u dhesẹ nnọ ọrahauzi nọ o kurẹriẹ no o re wo ufuoma no iye kpobi nọ i re no edhere ọthọthọ riẹ ze? Vievie. Ma rẹ sae thuzi ababọ uye he. Pọl o kere nọ: “Koware koware nọ ohwo ọ kọ e, oye o re vuẹ.” (Ahwo Galesha 6:7) Ma rẹ sae rẹriẹ ovao ku iye jọ nọ i re no owojẹ mai ze. Orọnikọ onana u dhesẹ nọ ọ tẹ rọ vrẹ no, Jihova o re ru re okpẹtu o te omai hi. Okenọ okpẹtu ọ tẹ roma via, Oleleikristi o re roro ho inọ, ‘Ẹsejọhọ Jihova ọ be k’omẹ uye fiki izieraha mẹ nọ e vrẹ no.’ (Jemis 1:13) Evaọ abọdekọ riẹ, Jihova ọ rẹ thọ omai no okpomahọ owojẹ othọthọ mai hi. Orọo-ofa, udihọ nọ a gwọlọ họ, eyao igberẹ-ibro nọ i re vo, ekufiẹ evaifihọ gbe adhẹẹ—enana kpobi e rẹ sae jọ iyẹrẹ edada ọ uzioraha. Kareghẹhọ nnọ dede nọ ọ rọ vrẹ Devidi kẹ uzioraha riẹ kugbe Batshẹba avọ Uraya, Jihova ọ thọ Devidi no iye ọraha nọ i lele i rie he.—2 Samuẹle 12:9-12.

19-21. (a) Ẹvẹ uzi nọ a kere fihọ Iruo-Izerẹ 6:1-7 na o rọ rrọ erere kẹ ọnọ a gboro eware riẹ gbe ọnọ ọ th’uzi na? (b) Otẹrọnọ izieraha mai e nwa amọfa oma, owọ vẹ ma rẹ jẹ nọ o rẹ were Jihova?

¹⁹ Izieraha mai e rẹ sae wha iye efa ze re, maero otẹrọnọ uruemu mai o nwa amọfa oma. Wọhọ oriruo, roro kpahe okerefihotọ nọ ọ rrọ Iruo-Izerẹ uzou avọ 6 na. Uzi Mosis o jọ etenẹ t’ẹme kpahe oware nọ o rẹ via otẹrọnọ ohwo o ru eyoma ọgaga nọ ọ rọ rehọ ujitho, ofruriọ, hayo iwhayo ro gboro ekwakwa ibe ọmọ Izrẹl. Ọrahauzi na ọ sae gbenu nnọ o ruthọ họ, tube yiwi duwu-iyei erue dede. Onana yọ ẹme nọ imava e jọ vro-kpe ohwohwo. Rekọ uwhremu na, oware na u te duobọ te iroro ọnọ ọ reabe na, ọ tẹ fa uzioraha riẹ. Re o wo erọvrẹ Ọghẹnẹ, eware esa efa e riẹ nọ o re ru: o re zihe oware nọ o tho na, hwa eho abọ 20 evaọ udhusoi kẹ ohwo na, rehọ egbo dhidhe abe-ọriọ. Kẹsena, uzi na o tẹ ta nọ: “Ozerẹ na o ve voro iei oma, eva aro ỌNOWO na, ọ vẹ rehọ eware nọ o ruthọ na rọ vrẹe.”—Iruo-Izerẹ 6:1-7.

²⁰ Uzi onana yọ ọruẹrẹfihotọ ohrọ n’obọ Ọghẹnẹ ze. O jọ erere kẹ ọnọ a gboro oware riẹ na, ọnọ a zihe ekwakwa riẹ se gbe nọ, udu u kievi evaọ okenọ ọrahauzi na ọ rọwo uzioraha riẹ uwhremu na. Eva okiovo na, uzi na o rrọ erere kẹ ọnọ udu o wọ re ọ rọwo oruthọ riẹ jẹ kpọ eyoma riẹ vi na. Evaọ uzẹme, o gbe ru ere he, Ọghẹnẹ ọ rẹ rọ vrẹ riẹe he.

²¹ Dede nọ ma rrọ otọ Uzi Mosis na ha, Uzi na o k’omai otoriẹ kpahe iroro Jihova, kugbe eriwo riẹ ọrọ erọvrẹ. (Ahwo Kọlọsi 2:13, 14) Okenọ izieraha mai e tẹ nwa amọfa oma, o rẹ were Ọghẹnẹ otẹrọnọ ma re ru oware jọ rọ kpọ oruthọ na vi. (Matiu 5:23, 24) Onana o sae gwọlọ evuhumu uzioraha mai, ẹrọwo abe-ọriọ mai, je tube wou unu kẹ ọnọ u kpomahọ na dede. Kẹsena ma vẹ rọ ẹkwoma idhe Jesu lẹ se Jihova je wo ufuoma ọ iroro efuafo gbe imuẹro nnọ Ọghẹnẹ ọ rọ vrẹ omai no.—Ahwo Hibru 10:21, 22.

22. Eme ọ rẹ sai lele erọvrẹ Jihova?

²² Wọhọ ọyewọ oyoyou kpobi, Jihova ọ rẹ sae kẹ erọvrẹ avọ umutho ọwhọkuo jọ. (Itẹ 3:11, 12) Oleleikristi nọ o kurẹriẹ ọ rẹ sai siobọno ọkwa iruo ọkpako nọ ọ rrọ, odibo oruiruo, hayo ọkobaro. O rẹ sae dae re o ku uvẹ-iruo eghaghae nọ o wo anwẹdẹ fiẹ evaọ umutho okejọ. Rekọ ọwhọkuo otiọye na orọnikọ u dhesẹ nọ Jihova ọ rọ vrẹ riẹ hẹ hẹ. Ma rẹ kareghẹhọ nnọ ọwhọkuo nọ o no obọ Jihova ze yọ imuẹro uyoyou riẹ k’omai. Ẹjẹrehọ gbe efihiruo riẹ o rrọ kẹ erere mai.—Ahwo Hibru 12:5-11.

23. Fikieme ma gbe ro ku ei họ họ inọ ma sai wo ohrọ Jihova ha, kọ fikieme ma jẹ raro kele erọvrẹ riẹ?

²³ Ẹvẹ o rrọ omosasọ te re ma riẹ nọ ma be gọ Ọghẹnẹ nọ ọ “vọ avọ erọvrẹ”! Makọ eware ethobọ nọ ma ru kẹhẹ, ma re ku ei họ họ inọ ma sai wo ohrọ Jihova ha. Ma te ghine kurẹriẹ, j’owọ re ma kpọ eyoma na vi, jẹ lẹ ziezi kẹ erọvrẹ Jihova fiki azẹ Jesu nọ o hwẹ, ma rẹ sai wo uvi imuẹro inọ Jihova ọ te rọ vrẹ omai. (1 Jọn 1:9) Joma raro kele erọvrẹ riẹ evaọ eyerikugbe ohwohwo. Whaọ, otẹrọnọ Jihova, ọnọ ọ rẹ th’uzi hi, ọ rẹ sae rọ uyoyou rọ vrẹ omai, kọ mai ahwo-akpọ izieraha ma gbẹ daoma rọ vrẹ ohwohwo?

1, 2. Ẹvẹ ewoma Ọghẹnẹ ọ kẹre te, kọ didi ẹgba Ebaibol na o fihọ iẹe?

NỌ A reawere elo ọre owọwọ na te oria jọ no, egbẹnyusu jọ nọ e rioma kri no a tẹ be re-emu kugbe evaọ otafe, be hwẹ je bi gbiku nọ a bi jiri erru owowoma okegbe na. Evaọ ofẹ ofa jọ, ọwhẹrẹ jọ o bi rri udhu riẹ, o te ru unu ohwohwẹ avọ evevọwẹ keme ehru o bi no yọ ibi-oso ọsosuọ i bi kie fihọ ekakọ riẹ. Evaọ oria ofa, oma o be were ọzae avọ aye jọ nọ a ruẹ ọmọ rai nọ o mu onya họ ewuhrẹ no.

² Makọ a riẹ hayo a riẹ ere he, ahwo nana a bi wo erere no oware ovo jọ ze—ewoma Jihova Ọghẹnẹ. Egba-egagọ a rẹ ta eme na ẹsikpobi inọ “Ọghẹnẹ o woma.” Ebaibol o fiẹgba họ ẹme na viere. O ta nọ: ‘Ẹvẹ ewoma riẹ ọ rro te!’ (Zekaraya 9:17) Rekọ o wọhọ nọ umutho ahwo jọ ọvo nẹnẹ a riẹ otọ eme eyena. Eme ewoma Jihova Ọghẹnẹ o ghine kugbe, kọ ẹvẹ okwakwa Ọghẹnẹ nana u bi ro kpomahọ omai omomọvo?

Abọ Ologbo ọ Uyoyou Ọghẹnẹ

3, 4. Eme họ ewoma, kọ fikieme o jẹ mai kiehọ re a dhesẹ ewoma Jihova wọhọ odhesẹvia uyoyou Ọghẹnẹ?

³ Evaọ evẹrẹ ọgbọna buobu, “ewoma” yọ ubiẹme nọ o kẹre gaga. Rekọ wọhọ epanọ a jọ Ebaibol dhesẹ iẹe, ewoma ọ kẹre tere he. U dhesẹ ọtẹruo gbe uruemu ezi nọ u kpehru kpobi. Evaọ oghẹrẹ jọ, ma rẹ sae ta nọ ewoma ọ nya oma Jihova duwu. Ekwakwa riẹ kpobi—kugbe ogaga riẹ, uvi-ẹdhoguo riẹ, gbe areghẹ riẹ—i woma n’otọ duehru. Dede na, o rẹ mai kiehọ re a dhesẹ ewoma wọhọ odhesẹvia uyoyou Jihova. Fikieme?

⁴ Ewoma yọ okwakwa nọ o rẹ j’owọ, nọ u re ru eware kẹ amọfa. Pọl ukọ na o dhesẹ nọ evaọ oma ahwo-akpọ u tube siuru vi ẹrẹreokie. (Ahwo Rom 5:7) A rẹ sai fievahọ ohwo okiẹrẹe inọ ọ rẹ nya lele ẹgwọlọ uzi, rekọ ohwo owoma o re ru viere. Ọ rẹ kake j’owọ na, gwọlọ idhere nọ o re ro fiobọhọ kẹ amọfa. Wọhọ epanọ ma te ruẹ na, Jihova o ghine woma evaọ abọ yena. U re vevẹ, ewoma otiọye na o no uyoyou Jihova nọ u wo oba ha ze.

5-7. Fikieme Jesu ọ jẹ se re a sei ‘Owuhrẹ Owoma,’ kọ uzẹme ulogbo vẹ ọ jọ etẹe dhesẹ via?

⁵ Jihova ọ tẹ jẹ rrọ oghẹrẹsa evaọ ewoma riẹ. U kri hi taure Jesu o te ti whu, ọzae jọ o bru rie ze te n’onọ, o te sei ‘Owuhrẹ Owoma.’ Jesu ọ kuyo nọ: ‘Eme who je se omẹ owoma? Ọvuọvo o woma ha ajokpa Ọghẹnẹ ọvo.’ (Mak 10:17, 18) Whaọ, uyo oyena o sai gb’owhẹ unu. Fikieme Jesu ọ jẹ kpọ ọzae na họ? Kọ Jesu ọ ghinẹ jọ ‘Owuhrẹ Owoma’ ha?

⁶ O wọhọ nọ ọzae na ọ jẹ rọ eme na ‘Owuhrẹ Owoma’ t’ẹme wọhọ odẹ-ova omorro. Jesu ọ rọ omurokpotọ kpọ oruaro utioye na bru Ọsẹ obọ odhiwu riẹ, ọnọ o woma n’otọ duehru. (Itẹ 11:2) Rekọ Jesu ọ rehọ oyena fiẹgba họ obọdẹ uzẹme jọ re. Jihova ọvo họ ute ọrọ oware nọ u woma. Ọye ọvo o wo udu kpobi nọ o re ro dhesẹ oware nọ u woma gbe onọ u yoma. Adamu avọ Ivi, ẹkwoma ọkparesuọ nọ a rọ re no ubi-ure eriariẹ ewoma gbe eyoma na ze, a gwọlọ wo udu oyena kẹ omobọ rai. Wo ohẹriẹ no ai, Jesu ọ rọ omarokpotọ nyasiọ udu nọ a re ro fi itee họ ba kẹ Ọsẹ riẹ.

⁷ Ofariẹ, Jesu ọ riẹ nọ Jihova họ ehri oware kpobi nọ u ghine woma. Ọye họ Ọkokẹ “kokẹ uwoma kokẹ uwoma avọ okẹ nọ o gba kiete kpobi.” (Jemis 1:17) Joma kiẹ epanọ ewoma Jihova o ro dhesẹ oma via evaọ ọghoruo riẹ.

Imuẹro Ubu Ewoma Jihova

8. Ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ ewoma kẹ ahwo-akpọ kpobi no?

⁸ Ohwo nọ ọ ria no kpobi o wo erere no ewoma Jihova ze no. Olezi 145:9 o ta nọ: ‘ỌNOWO na o woma kẹ ahwo kpobi.’ Evẹ họ iriruo ewoma ologbo riẹ jọ? Ebaibol na ọ ta nọ: “Ọ siọ isẹi oma riẹ ba e se he, keme ọ riẹ ru, epanọ ọ kẹ owhai oso gbe ezi ivuẹvu, jẹ kẹ owhai emu avọ evawere.” (Iruẹru 14:17) Kọ oma o were owhẹ no ẹdẹjọ nọ whọ jẹ reawere emamọ emu? O gbẹ rrọ fiki ewoma Jihova nọ ọ rọ ruẹrẹ otọakpọ na avọ ame ogogo riẹ nọ o rre re he jegbe “ezi ivuẹvu” riẹ nọ e rẹ mọ emuore buobu hu, ma rẹ ruẹ emu re he. Orọnikọ enọ i you rie ọvo Jihova ọ be kpọ ewoma ọyena bru hu rekọ ro te ahwo kpobi. Jesu ọ ta nọ: “O bi ru ọre riẹ vatha ehru ahwo oyoma gbe ahwo owoma, o te bi vi oso ze ehru enọ i kiẹrẹe gbe enọ i kiẹrẹe he.”—Matiu 5:45.

9. Ẹvẹ ubi urre apol u ro dhesẹ ewoma Jihova?

⁹ Fikinọ ọre, oso, gbe ezi ivuẹvu i re serihọ họ o be lẹliẹ ahwo buobu rri ọghọ ologbo nana nọ a ru kẹ ahwo-akpọ na vo. Wọhọ oriruo, roro kpahe ubi-ure apol. Evaọ ofẹ otọakpọ na nọ o rrọ dhedhẹ, ubi-ure na o rrọ oria kpobi. Ghele na, o rẹ were ẹriọ gaga, jẹ vọ avọ ame awere je woma kẹ oma na. Kọ whọ riẹ nnọ evaọ akpọ na soso, ma wo oghoghẹrẹ apol 7,500, ekọlọ ejọ e rrọ wawae, efa ekọlọ igoru gbe iyẹlo gbe igrini yọ ejọ e rẹ dina rro vi otiẹ efa e vẹ rro te igrepu? Who te kru ubi osese apol họ obọ, u te uvumọ oware he. Rekọ oma riẹ urre jọ nọ o mai woma kpobi o rẹ rro no ze. (Ole nọ o vi Ile 2:3) Evaọ okpakpọ kpobi whọ rẹ ruẹ urre apol nọ o whẹ idodo họ; evaọ uvewhru o vẹ mọ. K’ukpe k’ukpe—rite ikpe 75—ubi urre apol ovo o rẹ mọ ibi nọ e rẹ vọ ekatọno 20 nọ okatọno ovuovo o rẹ sae gbẹdẹ te ebasikẹte igari ezeza!

10, 11. Ẹvẹ ekwakwa-ugboma na i ro dhesẹ ewoma Ọghẹnẹ?

¹⁰ Evaọ ewoma ologbo riẹ, Jihova ọ k’omai ugboma nọ u ‘gbunu,’ avọ ona nọ u re fiobọhọ k’omai wo otoriẹ iruo riẹ jẹ reawere rai. (Olezi 139:14) Roro kpemu kpohọ etoke evawere nọ ma dhesẹ evaọ emuhọ uzou nana. Kọ ughe eware vẹ u re ru etoke otiọye na vọ avọ oghọghọ? Ọmọ nọ ọ be wereva nọ ibiegba riẹ e rrọ woroworo. Oso nọ ọ be rrọ ku udhu na. Ekọlọ sa-sa erọ ọre nọ o bi kiediwi na. A ma ubiẹro ohwo oghẹrẹ nọ o sai ro vuhu ekọlọ 300,000 sa-sa! Yọ ẹgba iyayo mai o re vuhu ohẹriẹ nọ o rrọ edo sa-sa ọ urru ohwo nọ ma you ziezi, ofou nọ o bi fou ire vrẹ, akiehwẹ ọmọboba. Fikieme ma jẹ sae reawere ude gbe edo eyena? Ebaibol na ọ ta nọ: “Ozọ nọ a re ro yo ẹme gbe ubiẹro nọ a rẹ rọ ruẹ ude, ỌNOWO na ọ ma rae ivẹ na.” (Itẹ 20:12) Rekọ enana yọ ekwakwa-ugboma ivẹ jọ ọvo.

¹¹ Ẹgba nọ a re ro se-ore yọ imuẹro efa ọrọ ewoma Jihova. Unwe ohwo o rẹ sai se oghẹrẹ ore 10,000 sa-sa. Roro kpahe umutho rai jọ: emu nọ ọ rẹ were owhẹ gaga nọ a bi there, idodo, ebe-irre nọ i kie fihọ otọ, imiwiri nọ i re no erae esasa ze. Yọ ẹgba obutohwoariẹ ra o rẹ lẹliẹ owhẹ riẹ okenọ ofou o te bi fou owhẹ, okenọ oyoyou ra ọ tẹ gbalọ owhẹ, ẹriẹriẹ ubi-ure nọ who kru h’obọ. Who te du akọ họ ubi-ure na, ẹgba oware-odawọ ra u ve mu iruo họ. Awere sa-sa nọ ọ rrọ ubi-ure na o ve kpo ruọ owhẹ unu. Ẹhẹ, ma wo ẹjiroro kpobi nọ ma rẹ rọ ta kpahe Jihova nọ: “O ẹvẹ ewoma ra o bu te, no whọ ruẹrẹ kpahe rọ kẹ enọ e be dhẹozọ ra!” (Olezi 31:19) Rekọ ẹvẹ Jihova ọ rọ “ruẹrẹ” ewoma kpahe kẹ enọ i wo ozodhẹ Ọghẹnẹ?

Ewoma avọ Irere Ebẹdẹ Bẹdẹ

12. Didi eruẹrẹfihotọ Jihova e mai wuzou, kọ fikieme?

¹² Jesu ọ ta nọ: “A kere nọ, ‘Fiki ebrẹdi ọvo ohwo ọ rẹ rọ zọ họ, rekọ fiki kẹme kẹme nọ ọ via no unu Ọghẹnẹ ze.’ ” (Matiu 4:4) Uzẹme, eruẹrẹfihotọ abọ-ẹzi Jihova e rẹ sae k’omai ewoma vi erọ iwo kpobi, keme i re su kpohọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Evaọ Uzou avọ 8 orọ obe nana, ma muẹrohọ nọ Jihova ọ rehọ ogaga ezihetha riẹ ruiruo evaọ edẹ urere nana rọ wha aparadase abọ-ẹzi ze no. Abọ ologbo jọ ọrọ aparadase yena họ ubu emuore abọ-ẹzi.

13, 14. (a) Eme Izikiẹl ọruẹaro na ọ ruẹ evaọ eruẹaruẹ, kọ didi otofa oyena u wo k’omai nẹnẹ? (b) Didi eruẹrẹfihotọ abọ-ẹzi nọ e rẹ kẹ uzuazọ Jihova ọ be rọ kẹ idibo ẹrọwọ riẹ?

¹³ Evaọ eruẹaruẹ ilogbo ezihetha Ebaibol na jọ, a kẹ Izikiẹl ọruẹaro na eruẹaruẹ ọ etẹmpol oruaro nọ a zihe ze no. Ame o je su no etẹmpol na ze, be kẹre je di viere nọ o bi su na bẹsenọ o ro zihe ruọ “ethẹ” ọkẹkẹe. Ethẹ na ọ wha eghale te oria nọ o su te kpobi. Ire nọ e rrọ bọbọbọ nọ e rẹ kẹ emuore gbe esiwo e jọ akotọ ethẹ na. Yọ ethẹ na ọ tubẹ wha uzuazọ gbe ẹvi ziọ Abade Owhuowhu uwhei nọ ọ kare uzuazọ na! (Izikiẹl 47:1-12) Rekọ eme enana kpobi i dhesẹ?

¹⁴ Eruẹaruẹ na i dhesẹ nọ Jihova o ti zihe ọruẹrẹfihotọ riẹ kẹ egagọ efuafo ze, onọ ọ rehọ etẹmpol nọ Izikiẹl ọ ruẹ na dhesẹ. Wọhọ ethẹ eruẹaruẹ yena, eruẹrẹfihotọ Ọghẹnẹ kẹ uzuazọ i ti su bru ahwo riẹ ze gbidigbidi. Anwẹnọ a ro zihe egagọ efuafo ze evaọ 1919, Jihova ọ rehọ eruẹrẹfihotọ nọ e rẹ kẹ uzuazọ ghale ahwo riẹ no. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Whaọ, Ebaibol, ebe nọ a kporo no Ebaibol ze, iwuhrẹ, gbe ikokohọ i fiobọhọ wha uzẹme nọ u wuzou gaga se ima ahwo buobu no. Jihova ọ rehọ idhere eyena kpobi wuhrẹ ahwo no kpahe ọruẹrẹfihotọ riẹ nọ ọ mai wuzou kpobi kẹ uzuazọ—idhe ẹtanigbo Kristi, onọ u ru edikihẹ ọfuafo kugbe Jihova gbe ẹruore uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ lọhọ kẹ enọ i ghine you Ọghẹnẹ jẹ be dhozọ riẹ kpobi.a Fikiere, evaọ edẹ urere na kpobi na, nọ akpọ na ọ be ruẹ uye ohọo abọ-ẹzi na, ahwo Jihova a be reawere okpemu abọ-ẹzi.—Aizaya 65:13.

15. Edhere vẹ ewoma Jihova o ti ro su bru ahwo-akpọ ẹrọwọ evaọ etoke Esuo Odu-Ikpe Kristi na?

¹⁵ Rekọ ethẹ eruẹaruẹ Izikiẹl na ọ te seba esu hu nọ uyerakpọ anwae nana o te kuhọ no. Ukpoye, o ti tube su viere evaọ etoke Esuo Odu-Ikpe Kristi na. Oke yena, ẹkwoma Uvie Mesaya na, Jihova ọ te rọ erere ọvọvọ idhe Jesu ro ruiruo, kpare ahwo-akpọ ẹrọwọ ẹmẹrera kpohọ ẹgbagba. Ẹvẹ ma te ghọghọ te fiki ewoma Jihova!

Abọ Ọfa ọ Ewoma Jihova

16. Ẹvẹ Ebaibol na o ro dhesẹ nọ ewoma Jihova ọ kẹre te ekwakwa efa buobu, kọ evẹ họ ejọ rai?

¹⁶ Ewoma Jihova o vi ọghoruo ọvo. Ọghẹnẹ ọ ta kẹ Mosis nọ: “Me re ti ru ewoma mẹ kpobi karo kẹ owhẹ, me re ti woro odẹ [ỌNOWO na] via kẹ owhẹ.” Uwhremu na, ikere na e tẹ ta nọ: “ỌNOWO na ọ tẹ nya eva obaro riẹ, ọ jẹ ta nọ, ‘ỌNOWO na, ỌNOWO na, Ọghẹnẹ nọ ọ vọ avọ ohrọ gbe aruoriwo, ọ rẹ kaki muofu hu, o wo uyoyou nọ o rẹ rẹriẹ hẹ gbe ọtẹruo.’ ” (Ọnyano 33:19; 34:6) Fikiere ewoma Jihova ọ kẹre te ekwakwa iwoma efa buobu. Joma t’ẹme kpahe ivẹ rai ọvo.

17. Eme họ aruoriwo, kọ ẹvẹ Jihova o re ro dhesẹ iẹe kẹ ahwo-akpọ sebaẹgba gheghe?

¹⁷ “Aruoriwo.” Okwakwa nana o ta eware buobu k’omai kpahe epanọ Jihova o re yeri kugbe emama riẹ. Ukpenọ o re keke obọ kẹ ae, wọhọ epanọ enọ e rrọ esuo a re ru na, Jihova ọ rrọ wolẹ jẹ rrọ wowou. Wọhọ oriruo, Jihova ọ ta kẹ Abram nọ: “Kpare [aro] ra kpehru, re who ri wariẹ eva kabọ kabọ.” (Emuhọ 13:14) Ebaibol buobu i fi ubiẹme na “ivie” họ etenẹ na ha. Rekọ egba-eriariẹ Ebaibol a ta nọ eme nọ e rrọ Hibru ọsosuọ na i wo ubiẹme jọ nọ u nwene ẹme na no ujaje kpohọ ayare. Iriruo itieye efa e riẹ. (Emuhọ 31:12, NW; Izikiẹl 8:5, NW ) Dai roro iei, Osu ehrugbakpọ na ọ be ta nọ “ivie” kẹ ahwo-akpọ gheghe! Evaọ akpọ nọ ahwo a be jọ dhuaro kẹ ohwohwo, kọ o gbẹ rrọ oware omosasọ re ma roro kpahe aruoriwo Ọghẹnẹ mai, Jihova?

18. Edhere vẹ a sae rọ ta nọ Jihova “o wo . . . ọtẹruo,” kọ fikieme eme yena e jẹ rrọ omosasọ?

¹⁸ “O wo . . . ọtẹruo.” Eviẹhọ o zihe ruọ uruemu akpọ inẹnẹ no. Rekọ Ebaibol ọ kareghẹhọ omai nọ: “Ọghẹnẹ ọ wọhọ ohwo ho, nọ ọ rẹ ta ọrue.” (Ikelakele 23:19) Evaọ uzẹme, Taitọs 1:2 o ta nọ ‘Ọghẹnẹ ọ sae ya-erue he.’ O woma vi ohwo nọ ọ rẹ ta ọrue. Fikiere, a re fieva kpobi họ eyaa Jihova; eme riẹ i re rugba hrọ. A tube se Jihova “Ọghẹnẹ ọtẹruo.” (Olezi 31:5) Orọnikọ ọ rẹ whaha ọrueta ọvo ho rekọ ọ vọ avọ uzẹme. Ọ rẹ ko eme dhere he; ukpoye, ọ rẹ rehọ otoriẹ no evu areghẹ ologbo riẹ ze kẹ idibo ẹrọwọ riẹ elo.b O re tube wuhrẹ ae dede epanọ a rẹ rria lele uzẹme nọ ọ be kẹ na re a sai “lele uzẹme na.” (3 Jọn 3) Kọ ẹvẹ ewoma Jihova o re kpomahọ omai omomọvo?

“Ghọghọ Fiki Ewoma ỌNOWO Na”

19, 20. (a) Ẹvẹ Setan ọ rọ raha evaifihọ nọ Ivi o wo kpahe ewoma Jihova, kọ eme o no rie ze? (b) Didi uruemu ewoma Jihova o re ru omai wo, kọ fikieme?

¹⁹ Okenọ Setan ọ dawo Ivi evaọ ọgbọ Idẹn, ọ kake raha evaifihọ nọ o wo kpahe ewoma Jihova. Jihova ọ ta kẹ Adamu vẹre nọ: “Whọ rẹ sae ria ibi ire nọ e rọ ogba na odode.” Evaọ usu ire idu nọ e whẹ erru họ ọgbọ na, ọvuọvo Jihova ọ ta nọ a jọ re he. Ghele na, muẹrohọ epanọ Setan o fi onọ ọsosuọ riẹ họ kẹ Ivi: “Kọ Ọghẹnẹ ọ ghinẹ ta nọ wha re ubi-ure ovuovo eva ogba na ha?” (Emuhọ 2:9, 16; 3:1) Setan ọ rẹriẹ eme Jihova re o ru Ivi roro nọ Jihova ọ be rọ oware uwoma jọ gbọe ogbọ. Uyoma gaga, ẹta riẹ o mu. Ivi, wọhọ ezae gbe eyae buobu nọ e wọhọ e riẹ, o te mu avro họ ewo kpahe ewoma Ọghẹnẹ, ọnọ ọ kẹ riẹ eware nọ ọ gwọlọ kpobi na.

²⁰ Ma riẹ uweri gbe ọkora nọ avro otiọye na ọ wha ze. Fikiere joma si eme Jerimaya 31:12 t’udu: “A rẹ te . . . ghọghọ fiki ewoma ỌNOWO na.” U ghine fo re ewoma Jihova o ru omai ghọghọ. U du fo re ma wo avro kpahe iroro Ọghẹnẹ mai hi, ọnọ ọ vọ avọ ewoma kpobi na. Ma re fieva mai kpobi họ iẹe, keme ewoma ọvo ọ gwọlọ kẹ enọ i you rie.

21, 22. (a) Didi idhere jọ whọ te gwọlọ rọ j’owọ kẹ ewoma Jihova? (b) Didi okwakwa ma te t’ẹme te evaọ uzou n’otha na, kọ ẹvẹ u ro wo ohẹriẹ no ewoma?

²¹ Ofariẹ, ma te wo uvẹ nọ ma rẹ rọ t’ẹme kẹ amọfa kpahe ewoma Ọghẹnẹ, eva e rẹ were omai. Kpahe ahwo Jihova, Olezi 145:7 o ta nọ: “A re ti dhesẹ usi ewoma ubuobu ra via.” Ẹdẹ kpobi nọ ma rrọ uzuazọ, ma bi wo erere no ewoma Jihova ze evaọ edhere jọ. Kọ fikieme who gbe ru ei fihọ uruemu ikẹdẹ kẹdẹ hẹ re who yere Jihova kẹ ewoma riẹ, fodẹ ewoma nọ o ru na dẹẹ? Eroro kpahe okwakwa oyena, je yere Jihova fiki riẹ kẹdẹ kẹdẹ, jẹ ta kẹ amọfa kpahe iẹe u re fiobọhọ k’omai raro kele Ọghẹnẹ owoma mai. Yọ ma be gwọlọ idhere nọ ma re ro ru ewoma, wọhọ epanọ Jihova o bi ru na, ma ti si kẹle iẹe viere. Jọn ukọ nọ ọ kpako no na o kere nọ: “Oyoyou, whọ rọ aro-ukele umuomu hu rekọ rọ aro kele ewoma. Ohwo nọ o re ru ewoma họ ọ rọ Ọghẹnẹ.”—3 Jọn 11.

²² Ewoma Jihova o w’obọ kpahe ekwakwa efa re. Wọhọ oriruo, Ọghẹnẹ “o wo uyoyou nọ o rẹ rẹriẹ hẹ.” (Ọnyano 34:6) Okwakwa nana o kẹre te ewoma ha, keme idibo ẹrọwọ riẹ ọvo Jihova o re dhesẹ iẹe kẹ. Evaọ uzou n’otha na, ma ti wuhrẹ epanọ o re ro ru ere.

1, 2. Fikieme a jẹ sae ta nọ Devidi Ovie na ọ jọ ọrara kẹ ọkparesuọ họ?

DEVIDI OVIE na ọ jọ ọrara kẹ ọkparesuọ họ. Eva okejọ, ẹgwae-emu ọ wariẹ esuo ẹvohẹ riẹ họ, ahwo orẹwho obọ riẹ nọ a jẹ gbẹgwae re a kpei. Ofariẹ, ahwo jọ nọ ma hai rẹro nọ a hae jọ egbẹnyusu ekpekpe riẹ a vivie Devidi. Roro kpahe oriruo Maekal, aye ọsosuọ Devidi. Eva oke ọsosuọ, o “you Devidi,” ababọ avro, ọ tha riẹ uke evaọ iruo riẹ wọhọ ovie. Rekọ uwhremu na, “ọ tẹ jẹ e kufiẹ evaọ eva riẹ,” tubẹ rehọ Devidi dede wọhọ “ohwo-evere” jọ.—1 Samuẹle 18:20; 2 Samuẹle 6:16, 20.

² Ọkohrẹ Devidi, Ahitofẹl ọ jariẹ re. A rẹ rehọ ohrẹ riẹ wọhọ ẹme unu Jihova. (2 Samuẹle 16:23) Rekọ uwhremu na ọkohrẹ nana nọ a fievahọ na o te zihe ruọ ohwo-ovivie jẹ ruọ abọ ọwọsuọ mukpahe Devidi. Kọ ono ọ be wha ọkparesuọ nana ze na? Absalọm ọmọ obọ Devidi! Ohwo ẹghẹ ọyena ọ “dẹ ahwo Izrẹl kpobi rehọ,” rehọ oma riẹ mu wọhọ ovie ọwọsuọ. Ọkparesuọ Absalọm ọ ga te epanọ oma o rọ roro Devidi Ovie na dhẹ kẹ uzuazọ riẹ.—2 Samuẹle 15:1-6, 12-17.

3. Didi evaifihọ Devidi o wo?

³ Kọ uvumọ ohwo ọ jariẹ nọ o wo uyoyou-ẹwo kẹ Devidi? Evaọ etoke okpẹtu riẹ kpobi, Devidi ọ riẹ nọ ohwo jọ ọ riẹ. Ono? Ohwo na họ Jihova Ọghẹnẹ. “Who re dhesẹ uyoyou-ẹwo kẹ ohwo nọ o wo uyoyou-ẹwo,” ere Devidi ọ ta kpahe Jihova. (2 Samuẹle 22:26, NW ) Eme họ uyoyou-ẹwo, kọ ẹvẹ Jihova ọ rọ kẹ oriruo nọ ọ mae rro ọrọ okwakwa nana?

Eme Họ Uyoyou-Ẹwo?

4, 5. (a) Eme họ “uyoyou ẹwo”? (b) Ẹvẹ uyoyou ẹwo o rọ hẹrioma no ẹrọwọ?

⁴ “Uyoyou-ẹwo” wọhọ epanọ a rehọ e riẹ ruiruo evaọ Ikereakere Hibru na, yọ ẹwo nọ ọ rẹ rọ uyoyou talamu oware bẹsenọ ẹjiroro riẹ kpahe oware na o re rugba no. O rro vi ẹrọwọ. Whaọ, ohwo ọ rẹ sai kru ẹrọwọ fikinọ o gba riẹe họ. Wo ohẹriẹ, uyoyou-ẹwo u w’owọ no uyoyou ze. A sae jẹ rọ ubiẹme na “avọ ẹrọwọ” rọ t’ẹme kpahe eware nọ i wo uzuazọ họ. Wọhọ oriruo, ọso-ilezi na o se ọvẹre na “osẹri ẹrọwọ evaọ ehru na” keme ọ rẹ roma via k’aso k’aso. (Olezi 89:37, NW ) Rekọ a sai dhesẹ ọvẹre na wọhọ nnọ o wo uyoyou-ẹwo ho. Fikieme? Keme uyoyou-ẹwo yọ odhesẹvia uyoyou—onọ eware nọ e kare uzuazọ e sai dhesẹ hẹ.

⁵ Evaọ eriwo Ikereakere na, uyoyou-ẹwo o rẹ jọ oma sasasa. Oghẹrẹ nọ a re ro dhesẹ iẹe ọvo dede u re dhesẹ nọ usu o rrọ udevie ọnọ o bi dhesẹ okwakwa na gbe ohwo nọ a bi dhesẹ iẹe kẹ na. Uyoyou-ẹwo utioye na o rrọ deghedeghe he. O wọhọ ẹkporo abade he ọnọ ofou o re fou kpenẹ avọ enẹ. Wo ohẹriẹ, uyoyou-ẹwo hayo uyoyou omarọkẹ, u wo ẹgba nọ u re ro fi ezadhe nọ e mae ga kpobi kparobọ.

6. (a) Ẹvẹ uyoyou-ẹwo o kao te evaọ udevie ahwo-akpọ, kọ ẹvẹ a rọ jọ Ebaibol dhesẹ onana via? (b) Ovẹ họ edhere nọ ọ mai woma nọ ma re ro wuhrẹ oware nọ uyoyou-ẹwo o rrọ, kọ fikieme?

⁶ Uzẹme, uyoyou-ẹwo utioyena u bu nẹnẹ hẹ. Ẹsibuobu, egbẹnyusu ekpekpe ‘e rẹ gwọlọ kpe ohwohwo.’ Ma bi yo kpahe eyae hayo ezae nọ e dhẹ siọ erivẹ rai ba. (Itẹ 18:24; Malakae 2:14-16) Uruemu ẹghẹ u bu te epanọ ma rẹ rọ wariẹ eme Maeka ọruẹaro na: “Ohwo Ọghẹnẹ na o whu no akpọ na no.” (Maeka 7:2) Dede nọ u re fi ahwo-akpọ abọ kie re a dhesẹ uyoyou-ẹwo, okwakwa nana o rrọ ẹkoma Jihova. Evaọ uzẹme, edhere nọ ọ mai woma nọ ma re ro wuhrẹ oware nọ uyoyou-ẹwo o rrọ họ ma rẹ kiẹ epanọ Jihova o re ro dhesẹ abọ ologbo nana ọrọ uyoyou riẹ na.

Uyoyou-Ẹwo Jihova nọ U Wo Ibe He

7, 8. Ẹvẹ a sae rọ tae inọ Jihova ọvo họ ọrọ uyoyou-ẹwo?

⁷ Ebaibol na ọ ta kpahe Jihova nọ: “Whẹ ọvo o wo uyoyou-ẹwo.” (Eviavia 15:4, NW ) Ẹvẹ oyena o sae rọ jọ ere? Kọ te ahwo-akpọ gbe enjẹle a gbe ri dhesẹ uyoyou-ẹwo igbunu no? (Job 1:1; Eviavia 4:8) Kọ ẹvẹ kpahe Jesu Kristi? Kọ ọ gbẹ rrọ “ọrẹri” obọdẹ Ọghẹnẹ? (Olezi 16:10) Kọ ẹvẹ a sae rọ ta nnọ Jihova ọvo o wo uyoyou-ẹwo?

⁸ Orọ ọsosuọ, kareghẹhọ nọ uyoyou-ẹwo yọ abọjọ uyoyou. Nọ o rọnọ ‘Ọghẹnẹ họ uyoyou’ na—ọnọ okwakwa nana o rrọ ẹkoma riẹ na—ono ọ rẹ sai dhesẹ uyoyou-ẹwo vọvọ vi Jihova? (1 Jọn 4:8) Evaọ uzẹme, enjẹle gbe ahwo-akpọ a sae raro kele ekwakwa Ọghẹnẹ, rekọ Jihova ọvo o wo uyoyou-ẹwo nọ u wo oba ha. Wọhọ “ọnọ ọ rọ no oke anwae ze” na, o dhesẹ uyoyou-ẹwo kri vi omama ofa kpobi no, erọ otọakpọ hayo odhiwu. (Daniẹl 7:9) Fikiere, Jihova họ uzedhe odhesẹvia uyoyou-ẹwo. O re dhesẹ okwakwa nana evaọ edhere nọ omama ofa o sai ru vievie he. Roro kpahe iriruo jọ.

9. Ẹvẹ Jihova ọ rọ “rọ yoyou eva eruo riẹ kpobi”?

⁹ Jihova ọ rrọ “yoyou eva eruo riẹ kpobi.” (Olezi 145:17) Evaọ edhere vẹ? Olezi avọ 136 o kẹ uyo na. A jọ etẹe kele iruo esiwo Jihova buobu, kugbe esiwo igbunu emọ Izrẹl no Abade Ọwawae na ze. Nwani fo, awọ olezi nana kpobi i wo eme nana: “Keme uyoyou ulogbo [hayo, uyoyou-ẹwo] riẹ o rẹ jọ bẹdẹ bẹdẹ.” A fi olezi nana ba oria Enọ nọ A re Roro Kpahe na evaọ ẹwẹ obe avọ 289. Who te bi se awọ yena, idhere buobu nọ Jihova o ro dhesẹ uyoyou-ẹwo kẹ ahwo riẹ u re ti gb’owhẹ unu. Ẹhẹ, Jihova o re dhesẹ uyoyou-ẹwo kẹ idibo ẹrọwọ riẹ ẹkwoma eyo ubo rai kẹ obufihọ gbe owọ nọ ọ rẹ jẹ evaọ ẹruoke. (Olezi 34:6) Uyoyou-ẹwo Jihova kẹ idibo riẹ u re nwene he, thakpinọ a wo uyoyou-ẹwo kẹe re.

10. Ẹvẹ Jihova o re ro dhesẹ uyoyou-ẹwo kpahe itee riẹ?

¹⁰ Fibae, Jihova o re dhesẹ uyoyou-ẹwo kẹ idibo riẹ ẹkwoma ekru itee riẹ. Wo ohẹriẹ no ahwo-akpọ nọ i re bru okpakpa, enọ oma o rẹ sa, Jihova o re nwene eriwo riẹ kpahe oware nọ u woma je yoma ha. Evaọ idu-ikpe na kpobi, eriwo riẹ kpahe eware wọhọ uruemu-imizi, ẹdhọgọ, gbe ohwo-okpe o ri nwene he. Ọ rehọ ẹkwoma Aizaya ọruẹaro riẹ ta nọ: “Rite oke owho ra, Mẹ họ Ọye.” (Aizaya 46:4) Fikiere, ma sai wo evaifihọ inọ ma ti wo erere no elele izi ivevẹ uruemu nọ a rẹ jọ Ẹme Ọghẹnẹ ruẹ na ze.—Aizaya 48:17-19.

11. Kẹ iriruo ro dhesẹ nnọ Jihova o re koko eyaa riẹ.

¹¹ Jihova o re je dhesẹ uyoyou-ẹwo ẹkwoma ẹyọrọ eyaa riẹ. Ọ tẹ ruẹaro oware, u re rugba. Fikiere Jihova ọ tẹ ta nọ: “Ẹme nọ o no unu mẹ ze . . . o re zihe bru omẹ tha ababọ họ, rekọ o re ru epanọ mẹ ta gba je ru oware nọ mẹ rehọ fiki riẹ vi ei na gba.” (Aizaya 55:11) Ẹkwoma ẹyọrọ ẹme riẹ, Jihova o bi dhesẹ uyoyou-ẹwo kẹ ahwo riẹ. O re fi udu rai họ irẹro oware nọ ọ gwọlọ ru hu hu. Ere a riẹ Jihova fihọ te epanọ Joshua odibo riẹ ọ sae rọ ta nọ: “Eware iwoma kpobi nọ ỌNOWO na ọ yeyaa riẹ rọ kẹ uwou Izrẹl, ọvuọvo nọ o ru gba ha ọ rọ họ, ai kpobi e gba re.” (Joshua 21:45) Fikiere ma rẹ sai wo udu inọ oma o te vo omai hi fiki ozọ inọ Jihova ọ sae te rria te eyaa riẹ hẹ.—Aizaya 49:23; Ahwo Rom 5:5.

12, 13. Idhere vẹ uyoyou-ẹwo Jihova o rọ rrọ “bẹdẹ bẹdẹ”?

¹² Wọhọ epanọ ma muẹrohọ no na, Ebaibol ọ ta k’omai nnọ uyoyou-ẹwo Jihova “o rẹ jọ bẹdẹ bẹdẹ.” (Olezi 136:1) Ẹvẹ onana o rọ rrọ ere? Oware jọ họ, Jihova ọ rẹ rọ vrẹ izieraha riẹriẹriẹ. Wọhọ epanọ ma jọ Uzou avọ 26 ta na, Jihova ọ rẹ rọ izieraha nọ e vrẹ no nọ ọ rọ vrẹ ohwo no zihe ze he. Nọ o rọnọ “ahwo . . . kpobi a raha uzi re no a gbe te obọ oruaro Ọghẹnẹ hẹ” na, omomọvo mai ọ rẹ kẹ uyere inọ uyoyou-ẹwo Jihova o rrọ ribri.—Ahwo Rom 3:23.

¹³ Rekọ uyoyou-ẹwo Jihova o rrọ ribri evaọ edhere ọfa jọ re. Ẹme riẹ ọ ta nnọ ohwo okiẹrẹe “ọ rẹ te jọ wọhọ ure nọ a kọ họ akotọ ame, nọ o rẹ mọ ubi evaọ ezi riẹ, ebe riẹ i re lo gbe he. Koware koware nọ o ru, u re woyei obọ.” (Olezi 1:3) Dai roro kpahe ure nọ o rrọ bọbọbọ nọ ebe riẹ e rẹ fa ha! Ere o rẹ jọ re, ma te wo isiuru kpahe Ẹme Ọghẹnẹ, izuazọ mai e te jọ thethei, dhedhẹ, je titi. Eghale nọ Jihova ọ be rehọ uyoyou-ẹwo rọ kẹ idibo ẹrọwọ riẹ e rẹ jọ bẹdẹ bẹdẹ. Ghinọ uzẹme, evaọ akpọ okiẹrẹe ọkpokpọ nọ Jihova ọ te rọ ze na, ahwo-akpọ ẹmeoyo a te ruẹ uyoyou-ẹwo riẹ ribri.—Eviavia 21:3, 4.

Jihova Ọ Rẹ Se Erezi Riẹ Hẹ

14. Ẹvẹ Jihova o re ro dhesẹ ovuhumuo kẹ uyoyou-ẹwo idibo riẹ?

¹⁴ Jihova o dhesẹ uyoyou-ẹwo riẹ unuẹse buobu no. Nọ Jihova o re nwene he na, uyoyou-ẹwo nọ o bi dhesẹ kẹ idibo ẹrọwọ riẹ u re fu hu. Ọso-ilezi na o kere nọ: “Mẹ jọ ọmaha, enẹna mẹ who uno; dede na mẹ te ruẹ okiẹrẹe nọ a se he, hayo kọ emọ riẹ e jẹ yare re a tẹ re he. Keme ỌNOWO o you oziẹokiẹrẹe; ọ rẹ se erezi riẹ hẹ.” (Olezi 37:25, 28) Uzẹme, wọhọ Ọnọma na, Jihova o fo kẹ egagọ mai. (Eviavia 4:11) Ghele na, fikinọ o wo uyoyou-ẹwo, Jihova o re rri iruo ẹrọwọ mai ghaghae.—Malakae 3:16, 17.

15. Dhesẹ epanọ oyerikugbe Jihova kugbe Izrẹl o ro dhesẹ uyoyou-ẹwo Riẹ via.

¹⁵ Evaọ uyoyou-ẹwo riẹ, Jihova ọ rẹ dhogbo bru ahwo riẹ ze okenọ a tẹ rrọ uye. Ọso-ilezi na ọ ta k’omai nọ: “[Ọ] be sẹro uzuazọ erezi na; ọye o bi siwi ai no obọ ahwo omuomu.” (Olezi 97:10) Roro kpahe epanọ o yeri kugbe orẹwho Izrẹl. Nọ ọ rọ edhere igbunu siwi ai no Abade Ọwawae na ze no, emọ Izrẹl a tẹ suole kẹ Jihova: “Whọ rehọ obọ uyoyou ulogbo [hayo, uyoyou-ẹwo] ra ro su ahwo nọ whọ ta no igbo na.” (Ọnyano 15:13) Esiwo eva Abade Ọwawae na ọ ghinẹ jọ oware uyoyou-ẹwo ọ Jihova. Fikiere Mosis ọ tẹ ta kẹ emọ Izrẹl nọ: “Orọnọ epanọ wha bu vi ahwo edekọ jabọ nọ ỌNOWO o je you owhai jẹ sanọ owhai hi, keme whai a mae kawo vi ahwo edekọ; rekọ fiki epanọ ỌNOWO o you owhai, je bi koko eya nọ ọ ya kẹ esẹ rai, nọ ỌNOWO ọ rọ rehọ obọ ogaga riẹ rọ rehọ owhai jẹ ta owhai, no obọ Fẹro ovie Ijipti eva uwou igbo nọ wha jarọ.”—Iziewariẹ 7:7, 8.

16, 17. (a) Ababọ ovuhumuo vẹ nọ u re gbunu emọ Izrẹl a dhesẹ, rekọ ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ ohrọ kẹ ae ghele? (b) Ẹvẹ emọ Izrẹl buobu a ro dhesẹ nọ ‘usiwo o rrọ kẹ ae he,’ kọ didi unuovẹvẹ onana o k’omai?

¹⁶ Dede na, wọhọ orẹwho emọ Izrẹl a dhesẹ ovuhumuo kẹ uyoyou-ẹwo Jihova ha, keme nọ a siwi ai no a gbẹ jẹ “raha izi [Jihova], bi wudu kẹ Oride na.” (Olezi 78:17) Evaọ ikpe-udhusoi na kpobi na, a veghe uzou unuẹse buobu, jẹ nyasiọ Jihova ba bru eghẹnẹ erue gbe iruemu egedhọ nọ o wha ogbekuo ọvo se ai. Ghele na, Jihova ọ raha ọvọ riẹ hẹ. Ukpoye, ẹkwoma Jerimaya ọruẹaro na, Jihova ọ lẹ ahwo riẹ nọ: “Ziheze, whẹ Izrẹl nọ o wo ẹrọwọ họ na . . . Me gbe bi muofu kẹ owhẹ hẹ, keme mẹ vọ avọ ohrọ-oriọ.” (Jerimaya 3:12) Rekọ, wọhọ epanọ ma jọ Uzou avọ 25 muẹrohọ na, onana o wọ emọ Izrẹl buobu nwene he. Ukpoye, “a te mu ikọ-Ọghẹnẹ na ẹkoko họ ese, jẹ jẹ eme riẹ fiẹ, jẹ la eruẹaro na eka.” Eme o no rie ze? Uwhremu na, “ỌNOWO na, o [te] muofu kẹ ahwo riẹ rifihọ.”—2 Iruẹru-Ivie 36:15, 16.

¹⁷ Eme ma wuhrẹ no onana ze? Inọ uyoyou-ẹwo Jihova o rrọ tukẹtukẹ hẹ. Uzẹme, Jihova “o wo uyoyou nọ o rẹ rẹriẹ hẹ,” yọ o rẹ were iẹe re ọ riohrọ u te fo. Rekọ eme ọ rẹ via nọ orumuomu ọ tẹ thọobọ họ emuemu? O tẹ via ere, Jihova o re kru itee ikiẹrẹe riẹ o ve bruoziẹ kpe ohwo na. Wọhọ epanọ a ta kẹ Mosis, “[Jihova] o re voro imuemu no ho.”—Ọnyano 34:6, 7.

18, 19. (a) Ẹvẹ uye nọ Jihova ọ rẹ kẹ irumuomu na o rọ rrọ uyoyou-ẹwo? (b) Ẹvẹ Jihova o ti ro dhesẹ uyoyou-ẹwo riẹ kẹ idibo riẹ nọ a lahiẹ t’uwhu?

¹⁸ Uye nọ Ọghẹnẹ ọ rẹ kẹ irumuomu yọ odhesẹvia uyoyou-ẹwo. Evaọ oghẹrẹ vẹ? A rẹ ruẹ oriruo onana evaọ obe Eviavia evaọ ujaje nọ Jihova ọ kẹ enjẹle ihrẹ na: “Wha nya wha ku igebule ihrẹ ofu Ọghẹnẹ na họ evaọ akpọ.” Okenọ ẹnjẹle avesa o ku egebule riẹ “họ evaọ ithẹ gbe iyeri ame” na, i te zihe ruọ azẹ. Ẹnjẹle na ọ tẹ ta kẹ Jihova nọ: “Whẹ Oguẹdhọ okiẹrẹe, whẹ [Ọrọ uyoyou-ẹwo, NW ], nọ ọ rọ gbe ọnọ ọ jọ. Keme na ahwo nọ a kpe erezi gbe eruẹaro ra na, whọ rehọ azẹ rọ kẹ ae da, oye yọ ẹkẹ rai!”—Eviavia 16:1-6.

¹⁹ Muẹrohọ nọ evaọ udevie ovuẹ ẹdhoguo yena nọ ọ jẹ kẹ, ẹnjẹle na o se Jihova “Ọrọ uyoyou-ẹwo.” Fikieme? Keme ẹkwoma ẹraha irumuomu na, Jihova o bi dhesẹ uyoyou-ẹwo kẹ idibo riẹ, ibuobu enọ a lahiẹ t’uwhu no. Avọ uyoyou-ẹwo, Jihova ọ be kareghẹhọ itieye na gaga. O wo isiuru re ọ wariẹ ruẹ otu ẹrọwọ eyena nọ i whu no na, yọ Ebaibol na ọ kẹ imuẹro inọ ẹjiroro riẹ họ re ọ rọ ẹkparomatha hwai osa. (Job 14:14, 15) Idibo Jihova nọ i dhesẹ uyoyou-ẹwo kẹe e rẹ thọ riẹe ẹro ho fikinọ a whu no. Ukpoye, ‘aikpobi a rrọ uzuazọ evaọ aro riẹ.’ (Luk 20:37, 38) Ẹjiroro Jihova re o zihe enọ e rrọ ekareghẹhọ riẹ ziọ uzuazọ yọ imuẹro egaga orọ uyoyou-ẹwo riẹ.

Uyoyou-Ẹwo Jihova U re Rovie Edhere Esiwo Via

20. Amono họ “eware ohrọ” na, kọ ẹvẹ Jihova o bi ro dhesẹ uyoyou-ẹwo kẹ ae?

²⁰ Evaọ ikuigbe kpobi, Jihova o dhesẹ uyoyou-ẹwo igbunu kẹ ahwo-akpọ ẹrọwọ riẹ no. Evaọ uzẹme, evaọ ikpe idu buobu, Jihova o “wo odiri thihakọ eware ofu nọ ama kẹ ẹraha” no. Fikieme? “Re ọ ruẹse dhesẹ ubu oruaro riẹ rọ kẹ eware ohrọ, enọ ọjọ anwọ ọgbọ ruẹrẹ kpahe kẹ oruaro.” (Ahwo Rom 9:22, 23) “Eware ohrọ” enana họ enọ i wo udu oruọzewọ nọ a rọ ẹzi ọfuafo wholo re a jọ ibe ereuku kugbe Kristi evaọ Uvie riẹ. (Matiu 19:28) Ẹkwoma edhere esiwo nọ o rovie kẹ ekwakwa ohrọ enana, Jihova o gbe kru uyoyou-ẹwo riẹ kẹ Abraham, ọnọ ọ yeyaa ọvọ nana kẹ: “Evaọ ubi ra erẹwho akpọ na kpobi i je wo oghale; fiki epanọ who yo uru mẹ.”—Emuhọ 22:18.

21. (a) Ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ uyoyou-ẹwo kẹ “otu obuobu” nọ i wo irẹro ẹzọ vrẹ ‘uye ulogbo na’? (b) Eme uyoyou-ẹwo Jihova o be wọ owhẹ ru?

²¹ Jihova o bi dhesẹ uyoyou-ẹwo ọvona kẹ “otu obuobu” nọ i wo ẹruore ẹzọ vrẹ ‘uye ulogbo na’ gbe ẹria bẹdẹ bẹdẹ evaọ otọakpọ aparadase. (Eviavia 7:9, 10, 14) Dede nọ idibo riẹ a gba ha, Jihova avọ uyoyou-ẹwo o kpeze uvẹ nọ a rẹ rọ rria bẹdẹ bẹdẹ evaọ otọakpọ aparadase kẹ ae. Ẹvẹ o ro ru ere? Ẹkwoma ẹtanigbo na—odhesẹvia uyoyou-ẹwo Jihova nọ o mae rro kpobi. (Jọn 3:16; Ahwo Rom 5:8) Uyoyou-ẹwo Jihova u bi se enọ ohọo ẹrẹreokie u bi kpe rehọ. (Jerimaya 31:3) Kọ oma o gbẹ be w’owhẹ kẹle Jihova fiki uyoyou-ẹwo udidi nọ o dhesẹ no je gbe ti dhesẹ na? Nọ o rrọ isiuru mai re ma si kẹle Ọghẹnẹ na, joma j’owọ kẹ uyoyou riẹ ẹkwoma ẹbọga ọtamuo mai re ma gọe avọ uyoyou-ẹwo.

1-3. (a) Eme ọ wọ Jesu gwọlọ jọ wọhọ Ọsẹ riẹ? (b) Abọ uyoyou Jesu vẹ ma te kiẹ riwi?

KỌ WHỌ ruẹ ọmọzae ọboba nọ ọ be daoma raro kele ọsẹ riẹ no ẹdẹjọ? Ọmọ na ọ sae raro kele oghẹrẹ nọ ọsẹ riẹ ọ rẹ nya, t’ẹme, je ru eware. Oke o be nyaharo na, ọmọ na ọ sai tube lele uruemu gbe ekwakwa abọ-ẹzi ọsẹ riẹ. Ẹhẹ, uyoyou gbe adhẹẹ nọ ọmọ o wo kẹ ọsẹ oyoyou o rẹ wọ ọmọ na gwọlọ jọ wọhọ ọsẹ riẹ.

² Kọ ẹvẹ kpahe usu nọ o rrọ udevie Jesu gbe Ọsẹ obọ odhiwu riẹ? Jesu ọ ta evaọ okejọ nọ: “Me you Ọsẹ na.” (Jọn 14:31) Uvumọ ohwo ọ sai you Jihova vi Ọmọ nana ha, ọnọ ọ jọ kugbe Ọsẹ na krẹkri taure a tẹ te ma emama efa kpobi na. Uyoyou yena o wọ Ọmọ uyoyou-omarọkẹ nana gwọlọ jọ wọhọ Ọsẹ riẹ.—Jọn 14:9.

³ Evaọ izou emuhọ obe nana, ma ta kpahe epanọ Jesu ọ rọ raro kele ogaga, uvi-ẹdhoguo, gbe areghẹ Jihova gbagba. Rekọ ẹvẹ Jesu o ro dhesẹ uyoyou Ọsẹ riẹ? Joma kiẹ abọ esa jọ ọrọ uyoyou Jesu—ẹzi omolahiẹ riẹ kẹ amọfa, ohrọ riẹ, gbe unevaze riẹ re ọ rọ vrẹ.

“Ohwo Ọvo O Wo Uyoyou nọ O Ro Vi Ona Ha”

4. Ẹvẹ Jesu o ro fi oriruo uyoyou omolahiẹ kẹ amọfa orọ ohwo-akpọ nọ o mae rro h’otọ?

⁴ Jesu ọ kẹ obọdẹ oriruo ọrọ uyoyou omolahiẹ kẹ amọfa. Omolahiẹ kẹ amọfa u dhesẹ ababọ oriobọ nọ ma re ro fi ẹgwọlọ gbe ọdawẹ amọfa haro ọmai. Ẹvẹ Jesu o ro dhesẹ uyoyou utioye na? Ọye omariẹ ọ ta nọ: “Ohwo ọvo o wo uyoyou nọ o ro vi ona ha, re ohwo o siobọno uzuazọ riẹ fihọ otọ fiki ezọ riẹ.” (Jọn 15:13) Jesu ọ rọ unevaze fi uzuazọ ogbagba riẹ h’otọ k’omai. Oye họ odhesẹvia uyoyou nọ o mae rro nọ ohwo-akpọ jọ o dhesẹ no. Rekọ Jesu o dhesẹ uyoyou omolahiẹ kẹ amọfa evaọ idhere efa re.

5. Fikieme obọ odhiwu nọ o noze o jẹ rrọ oware omolahiẹ uyoyou nọ Ọmọ ọvo Ọghẹnẹ o ru?

⁵ Taure a te ti yẹi wọhọ ohwo, Ọmọ ọvo Ọghẹnẹ na o wo uvẹ-ọghọ gbe ọkwa okpehru evaọ obọ idhiwu. O wo usu okpekpe kugbe Jihova je kugbe emama izi buobu. Ghelọ irere nana kpobi, Ọmọ ọghaghae nana “o se omariẹ gbe oware ovo ho, ọ tẹ rehọ oghẹrẹ oma odibo, a te je yẹi wọhọ ohwo.” (Ahwo Filipai 2:7) Ọ rehọ unevaze te rria kugbe ahwo-akpọ uzioraha evaọ akpọ nọ “ọ rọ obọ ogaga oyoma na.” (1 Jọn 5:19) Kọ oyena o gbẹ rrọ oware omolahiẹ uyoyou nọ Ọmọ Ọghẹnẹ o ru?

6, 7. (a) Idhere vẹ Jesu o ro dhesẹ uyoyou omolahiẹ kẹ amọfa evaọ etoke odibọgba otọakpọ riẹ? (b) Didi oriruo urirẹ ọrọ uyoyou ababọ-oriobọ a kere fihọ Jọn 19:25-27?

⁶ Evaọ odibọgba otọakpọ riẹ kpobi, Jesu o dhesẹ uyoyou omolahiẹ kẹ amọfa evaọ idhere sa-sa. Ọ kare oriobọ. O duoma họ odibọgba riẹ te epanọ ọ rọ kpairoro vrẹ akpọriọ nọ ahwo-akpọ a rẹ gwọlọ. Ọ ta nọ: “Iruakọ i wo ighogho, erao ora i wo iwou; rekọ Ọmọ ohwo o wo oria nọ ọ rẹ rọ uzou riẹ kpaha ha.” (Matiu 8:20) Nọ ọ jọ emamọ ọwena na, Jesu ọ hae rehọ oke jọ rọ bọ emamọ uwou kẹ oma riẹ hayo ku emamọ egbara nọ ọ rẹ zẹ re o wo igho buobu. Rekọ ọ rehọ ona riẹ le ekwakwa iwo ho.

⁷ A kere oriruo urirẹ jọ ọrọ uyoyou omolahiẹ kẹ amọfa orọ Jesu fihọ Jọn 19:25-27. Dai roro eware nọ e jẹ jọ iroro gbe udu Jesu dhẹ evaọ uvo nọ o ro whu na. Nọ ọ be ruẹ-uye evaọ ehru urre na, ọ jẹ ruawa kpahe ilele riẹ, iruo usiuwoma ota na, yọ maero ekiete riẹ gbe epanọ u ti kpomahọ odẹ Ọsẹ riẹ. Ghinọ uzẹme, obaro ohwo-akpọ o jọ obọ riẹ! Ghele na, taure ọ tẹ te nwani whu, Jesu o dhesẹ ọdawẹ kẹ oni riẹ, Meri, ọnọ o wọhọ nọ ọ jọ aye-uku evaọ oke yena. Jesu ọ ta kẹ Jọn ukọ na re ọ sẹro Meri epaọ ẹsenọ ọ rrọ oni ọ Jọn, ukọ na ọ tẹ rehọ Meri kpohọ obọ uwou riẹ. Ere Jesu o ro ru ọruẹrẹfihotọ kẹ ẹruorote iwo gbe ọrọ abọ-ẹzi oni riẹ. Ẹvẹ onana o rrọ uyoyou ababọ-oriobọ te!

“Ohrọ Rai O Tẹ Riẹ E”

8. Eme họ otofa ubiẹme Griki nọ Ebaibol na o ro dhesẹ ohrọ Jesu?

⁸ Wọhọ Ọsẹ riẹ, Jesu o wo ohrọ. Ikereakere na i dhesẹ Jesu wọhọ ọnọ ọ rẹ dhogbo bru enọ e rrọ uye fikinọ ohrọ rai o re riẹ. Re a dhesẹ ohrọ Jesu, Ebaibol na ọ rehọ ubiẹme Griki nọ a fa “ohrọ . . . o tẹ riẹ e” t’ẹme. Enẹ ọwena-isukulu jọ ọ ta: “U dhesẹ . . . ọwhọ nọ ọ rẹ nyate obotọ eva ohwo. Oye họ ubiẹme Griki nọ o mae ga nọ a re ro dhesẹ ohrọ.” Roro kpahe iyero jọ nọ ohrọ o jọ wọ Jesu j’owọ.

9, 10. (a) Iyero vẹ e lẹliẹ Jesu avọ ikọ riẹ gwọlọ oria ofọfọ? (b) Okenọ ogbotu na a raha eriosehọ riẹ, didi owọ Jesu ọ jẹ, kọ fikieme?

⁹ Oma o wọ riẹ j’owọ kẹ ẹgwọlọ abọ-ẹzi. Iku nọ e rrọ Mak 6:30-34 i dhesẹ oware nọ o wọ Jesu riohrọ. Roro oware nọ o via na. Oma u je mu ikọ na, keme a no erẹ usiuwoma ota ologbo jọ ze obọ. A zihe bru Jesu ze jẹ rọ ọwhọ niyẹrẹ eware nọ a ruẹ je yo. Rekọ ogbotu ologbo o te kokohọ, a kẹ Jesu gbe ikọ riẹ uvẹ nọ a rẹ tubẹ rọ re-emu hu. Fikinọ o re muẹro h’otọ ziezi, Jesu ọ tẹ ruẹ nọ oma o lọhọ ikọ na no. Ọ tẹ ta kẹ ae nọ: “Whai oma rai wha nyaze ma kpo oria nọ ohwo ọ rọ họ ma je serihọ omojọ.” Nọ a ruọ okọ, a te bi akakọ ofẹ ẹkpẹlobọ-ọre Abade Galili kpohọ oria ofọfọ jọ. Rekọ ogbotu na ọ rue rai nọ a je bi vrẹ. Amọfa a te je yo kpahe iẹe. Enana kpobi e tẹ dhẹ orokpa a tẹ kare rehọ okọ na te ofẹ odekọ ethẹ na!

¹⁰ Kọ eva e dha Jesu inọ a nyaze ti kpokpo iei? Vievie! Ohrọ ogbotu na nọ a bu te idu buobu be hẹriẹ iẹe na o re riẹ. Mak o kere nọ: “Ọ tẹ ruẹ otu obuobu, ohrọ rai o tẹ riẹ e, epanọ a wọhọ igodẹ nọ i wo othuru hu; o te mu ai eware ibuobu họ ewuhrẹ.” Jesu ọ ruẹ ahwo nana wọhọ enọ i wo ẹgwọlọ abọ-ẹzi. A wọhọ igodẹ nọ i bi ghoro, enọ i wo othuru-igodẹ nọ ọ rẹ kpọ hayo sẹro rai hi. Jesu ọ riẹ nọ isu egagọ egeva na, enọ u fo nọ a hae jọ ithuru-igodẹ ẹruọsa, a gbabọ kẹ iwhrori na no. (Jọn 7:47-49) Ohrọ ahwo na o re riẹ, fikiere o te mu ai họ ewuhrẹ kpahe “uvie Ọghẹnẹ.” (Luk 9:11) Muẹrohọ nọ ohrọ ahwo na o re Jesu taure ọ tẹ te tubẹ ruẹ owọ nọ a jẹ kẹ oware nọ o wuhrẹ na. Ẹme na họ, Jesu o wo ohrọ ogbotu na họ iroro, orọnikọ ọ riohrọ rai fiki owojẹ rai kẹ ewuhrẹ riẹ hẹ.

11, 12. (a) Ẹvẹ a je rri emoti evaọ oke Ebaibol, rekọ eme Jesu o ru okenọ ọzae jọ nọ “oti ọ vọ oma” o bru ei ze? (b) Ẹvẹ obọ nọ Jesu o ro te ọmoti na u kpomahọ iẹe, kọ ẹvẹ oware nọ ọbo jọ ọ rọ ẹro ruẹ u ro dhesẹ onana?

¹¹ Oma o wọ riẹ si uye-oruẹ rai no. Ahwo nọ a wo eyao buobu a ruẹ nnọ Jesu o wo ohrọ, fikiere a te bi gbae. Onana o mai dhesẹ oma via okenọ ọzae jọ nọ “oti ọ vọ oma” ọ nya bru Jesu ze, avọ ogbotu na nọ o je lele iei. (Luk 5:12) Evaọ oke Ebaibol, a jẹ hẹriẹ emoti n’oma re a siọ ẹyao na ba ẹwhẹhọ amọfa. (Ikelakele 5:1-4) Rekọ uwhremu na, otu-iwuhrẹ rai nọ i je su ai na a te wo eriwo evega kpahe oti a te fi izi okienyẹ obọ rai họ.a Rekọ muẹrohọ ẹme nọ Jesu ọ kpahe kẹ ọmoti na: “Ọmoti jọ o te bru ei ze, o te digwẹ be lẹe nọ, ‘O tẹ ruọ owhẹ, whọ rẹ sai ru omẹ fua.’ Nọ ohrọ riẹ o riẹe, ọ tẹ ta kẹe nọ, ‘O ruọ omẹ, a ru owhẹ fo.’ Oti na ọ tẹ nwane kpo noi.” (Mak 1:40-42) Jesu ọ riẹ nọ o thọ re ọmoti na ọ tubẹ jọ etẹe. Ghele na, ukpenọ o re lei n’oma, ohrọ o re Jesu te epanọ o ro ru oware nọ whọ sai rẹro riẹ hẹ. Jesu ọ r’obọ tei!

¹² Kọ whọ sai roro epanọ obọ nọ Jesu o ro tei na u duobọte udu ọmoti na? Re a dhesẹ iẹe, roro kpahe oware jọ nọ o via. Dr. Paul Brand, ọbo nọ o re siwi emoti, ọ ta kpahe ọmoti jọ nọ o siwi evaọ obọ India. Nọ o je no oma ọzae na riwi, ọbo na ọ tẹ rọ obọ kpahe ẹkoko ọmoti na ọ tẹ be rọ ẹkwoma ohwo nọ ọ rẹ f’otọ eme dhesẹ kẹe oghẹrẹ nọ a ti ro siwi ei. Idudhe na, ọmoti na o te muhọ ẹviẹ. Ọbo na ọ tẹ nọ inọ: “Kọ mẹ ta ẹme oyoma jọ?” Ohwo nọ ọ be f’otọ eme riẹ na ọ tẹ nọ ọmoha na evaọ ẹvẹrẹ riẹ, o te yo nọ: “Ijo, ọbo. Anọ ọ be viẹ fikinọ whọ r’obọ kpahe ẹkoko riẹ. Taure ọ tẹ te ze etenẹ na, uvumọ ohwo ọ re kaobọ tei hi evaọ ikpe buobu na.” Rọkẹ ọmoti nọ ọ nya bru Jesu ze na, obọ nọ o ro tei na o rro viere dede. Fiki obọ yena nọ o ro tei na, ẹyao nọ o ru rie fihọ ohwo nọ a leri anwẹdẹ na o te kpo!

13, 14. (a) Ogbotu vẹ Jesu o zere nọ ọ kẹle okpẹwho Nein no, kọ eme onana o jẹ jọ uyero ọkora? (b) Didi owọ ohrọ Jesu o wọ riẹ jẹ rọkẹ aye-uku Nein na?

¹³ Oma o wọ riẹ si uweri no. Uweri amọfa u duobọte Jesu gaga. Wọhọ oriruo, roro kpahe iku nọ e rrọ Luk 7:11-15. O roma via okenọ Jesu ọ nya kẹle ughe okpẹwho Nein ọrọ Galili nọ o ru iruo odibọgba riẹ te enwenọ ubro no. Nọ Jesu ọ kẹle unuẹthẹ okpẹwho na no, o te zere usu ọ ahwo nọ a be nyai ki ori. Oware nọ o via na u re fi ọkora họ ohwo oma. Ọmoha nọ ọ rrọ ọmọ ọvuọvo nọ oni riẹ o yẹ o whu, yọ oni na aye-uku. Evaọ okejọ nọ u kpemu, ọ jọ ọkora ukio utiona—orọ ọzae riẹ. Orọ obọnana kọ orọ ọmọ riẹ, ẹsejọhọ ọmọ na ọvo họ ọthuke nọ o wo. Ẹsejọhọ ogbotu nọ o bi lele iei na yọ enọ i bi weri bi bruenu gbe eso-ile nọ e be so ile uweri. (Jerimaya 9:17, 18; Matiu 9:23) Rekọ Jesu ọ tẹ tẹrovi oni nọ uweri o doma fia na, ọnọ ọ be nya evaọ akotọ etehe ọmọ riẹ.

¹⁴ “Ohrọ” oni nọ ọ rrọ uweri na ‘o tẹ re’ Jesu. Evaọ uvo omosasọ, ọ tẹ ta kẹe nọ: “Whọ viẹ hẹ.” Ababọ ezizie, ọ tẹ nya te etẹe ọ tẹ kaobọ te etehe na. Enọ e wọ etehe na—ẹsejọhọ kugbe ogbotu na kpobi—a te dikihẹ. Avọ urru ọ ohwo nọ a kẹ udu, Jesu ọ tẹ ta kẹ ori na nọ: “Ẹghele mẹ ta kẹ owhẹ nọ, Kparoma.” Eme ọ via? “Ọ nọ o whu na ọ tẹ keria, o te mu ẹme họ ẹta” epaọ ẹsenọ a rrọo e riẹ no owezẹ udidi ze! Eme urirẹ jọ i te lele iei: “[Jesu] ọ tẹ rehọ iẹ kẹ oni riẹ.”

15. (a) Eme ikuigbe Ebaibol na kpahe epanọ ohrọ o rọ wọ Jesu u dhesẹ kpahe ohrọ gbe owojẹ? (b) Ẹvẹ ma sae rọ raro kele Jesu evaọ abọ nana?

¹⁵ Eme ma wuhrẹ no ikere nana ze? Evaọ iriruo na kpobi, rri epanọ ohrọ gbe owojẹ e kẹle ohwohwo te. Jesu ọ rẹ ruẹ uye nọ amọfa a be ruẹ ababọ ohrọ nọ o rẹ re iẹe he, yọ ọ rẹ riohrọ utioye ababọ owọ nọ ọ rẹ jẹ hẹ. Ẹvẹ ma sai ro lele oriruo riẹ? Wọhọ Ileleikristi, ma wo owha-iruo nọ ma rẹ rọ ta emamọ usi na je ru ilele. Uyoyou kẹ Ọghẹnẹ họ oware nọ o be mae w’omai. Rekọ ma rẹ jẹ kareghẹhọ nnọ onana yọ iruo ohrọ. Ma tẹ be riohrọ ahwo wọhọ epanọ Jesu o ru na, udu mai o te w’omai ru uthoma mai re ma ghale emamọ usi na kugbe ae. (Matiu 22:37-39) Kọ ẹvẹ kpahe edhesẹ ohrọ kẹ ibe enọ e rọwo enọ e be ruẹ-uye hayo bi weri? Ma rẹ sai siwi ẹyao hayo kpare iwhuowhu hu. Ghele na, ma rẹ sai dhesẹ ohrọ ẹkwoma owọ nọ ma rẹ kake jẹ re ma dhesẹ ọdawẹ mai hayo kẹ obufihọ abọ iwo nọ obọ mai u te.—Ahwo Ẹfẹsọs 4:32.

“Ọsẹ, Rehọ Vrẹ Ae”

16. Ẹvẹ unevaze Jesu re ọ rọ vrẹ u ro dhesẹ oma via makọ okenọ ọ jọ urre oja na?

¹⁶ Jesu ọ raro kele uyoyou Ọsẹ riẹ gbagba evaọ edhere obọdẹ ofa jọ—o wo “erọvrẹ.” (Olezi 86:5) Unevaze nana u dhesẹ oma via makọ okenọ ọ jọ urre oja na. Avọ uwhu omovuọ, avọ itu nọ a tehe fihọ abọ gbe awọ riẹ, eme Jesu ọ ta kpahe? Kọ o bo se Jihova re ọ kpa erae ku enọ e kare riẹ na? Ukpoye, usu eme urere Jesu họ: “Ọsẹ, rehọ vrẹ ae; keme a riẹ epanọ a re ruo ho.”—Luk 23:34.b

17-19. Evaọ idhere vẹ Jesu o ro dhesẹ nọ ọ rọ vrẹ Pita ukọ na evaọ ẹvro nọ ọ vro Riẹ isiasa na?

¹⁷ Ẹsejọhọ oriruo erọvrẹ Jesu nọ o mai mu urirẹ họ oghẹrẹ nọ o yeri kugbe Pita ukọ na. Avro ọ riẹ hẹ inọ Pita o you Jesu gaga. Evaọ Nisan 14, aso urere ọ uzuazọ Jesu, Pita ọ ta kẹe nọ: “Olori, ogbomẹ-abọ no nọ mẹ avọ owhẹ a gbe kpo uwou-odi makọ uwhu.” Ghele na, euwa jọ e ruọ emu no, Pita ọ tẹ vro isiasa inọ ọ tubẹ riẹ Jesu dede he! Ebaibol na ọ ta oware nọ o via nọ Pita ọ jẹ vro orọ avọ isiasa na: “Ọnowo na, o te kuomarẹriẹ ri Pita.” Avọ edada egbẹgbẹdẹ uzioraha riẹ, Pita “ọ tẹ nyawa ọ jẹ viẹ gaga.” Nọ Jesu o whu no evaọ ẹdẹ yena, ẹsejọhọ ukọ na o je roro nọ, ‘Kọ Olori mẹ ọ rọ vrẹ omẹ?’—Luk 22:33, 61, 62.

¹⁸ Pita o du hẹrẹ uyo bẹ hẹ. A kpare Jesu evaọ ohiohiẹ Nisan 16, yọ o wọhọ nọ evaọ ẹdẹ ọvo ọyena, o te weze bru Pita. (Luk 24:34; 1 Ahwo Kọrint 15:4-8) Fikieme Jesu ọ rọ tẹrovi ukọ nọ ọ se Riẹ thahethahe na tere? Ẹsejọhọ Jesu ọ gwọlọ kẹ Pita nọ o kurẹriẹ no na imuẹro inọ Olori riẹ o gbe you rie jegbe nnọ ọ rrọ ghaghae. Rekọ Jesu o ru viere rọ kẹ Pita imuẹro.

¹⁹ Oke jọ evaọ uwhremu na, Jesu ọ roma via kẹ ilele na eva Abade Galili. Evaọ oke nana, isiasa Jesu ọ nọ Pita (ọnọ ọ vro Olori riẹ isiasa na) sọ Pita o you rie. Nọ ọ n’onọ na orọ avọ isiasa no, Pita ọ tẹ kuyo nọ: “Olori, [whọ] riẹ eware kpobi; whọ riẹ nọ me you owhẹ.” Ẹhẹ, Jesu, ọnọ ọ rẹ sae riẹ oware nọ o rrọ udu na, ọ riẹ ziezi kpahe uyoyou nọ Pita o wo kẹe. Ghele na, Jesu ọ kẹ Pita uvẹ re ọ r’unu riẹ kẹ imuẹro uyoyou riẹ. U te no ere no, Jesu o vi Pita uwou re o “thuru” jẹ “kuọ” “imigodẹ” Riẹ. (Jọn 21:15-17) Vẹre, a vi Pita uwou re ọ ta usiuwoma. (Luk 5:10) Rekọ enẹna, evaọ odhesẹvia igbunu ọ evaifihọ, Jesu ọ kẹ riẹ owha-iruo ogbẹgbẹdẹ ofa—re ọ sẹro enọ i bi ti zihe ro ilele Kristi. U kri hi, Jesu ọ tẹ kẹ Pita oria ulogbo evaọ iruẹru ilele na. (Iruẹru 2:1-41) Udu u kie Pita vi kẹhẹ nọ ọ riẹ nọ Jesu ọ rọ vrẹ riẹ je fievahọ iẹe!

Kọ Whọ “Riẹ Uyoyou Kristi”?

20, 21. Ẹvẹ ma rẹ sae rọ “riẹ uyoyou Kristi” na vọvọ?

²⁰ Evaọ uzẹme, Ẹme Jihova o dhesẹ uyoyou Kristi wowoma. Rekọ didi owọ ma rẹ jẹ kẹ uyoyou Jesu? Ebaibol na ọ tuduhọ omai awọ re ma “riẹ uyoyou Kristi, o nọ u vi eriariẹ kpobi.” (Ahwo Ẹfẹsọs 3:19) Wọhọ epanọ ma ruẹ no na, ikuigbe ebe Usiuwoma na kpahe Jesu gbe odibọgba riẹ i wuhrẹ omai eware buobu kpahe uyoyou Kristi. Ghele na, re a te “riẹ uyoyou Kristi” na vọvọ o gwọlọ vi ewuhrẹ oware nọ Ebaibol ọ ta kpahe iẹe ọvo.

²¹ Ubiẹme Griki nọ a fa “riẹ” na u dhesẹ re a riẹ “oware fiotọ, ẹkwoma usu nọ a wo kugbei.” Ma te dhesẹ uyoyou wọhọ epanọ Jesu o ru—rehọ oma mai ruiruo kẹ amọfa ababọ oriobọ, rọ ohrọ j’owọ kẹ ẹgwọlọ rai, rọ vrẹ rai no idu rai ze—ẹsiẹ ma re ro wo uvi ovuhumuo iroro riẹ. Evaọ edhere nana, ẹkwoma eware nọ whọ ruẹ whọ rẹ rọ “riẹ uyoyou Kristi, o nọ u vi eriariẹ kpobi.” Yọ ajọ o thọrọ omai ẹro ho inọ epanọ ma raro kele Kristi te, ere ma re si kẹle ọnọ Jesu ọ raro kele gbagba te, Ọghẹnẹ oyoyou mai, Jihova.

1-3. Eme o re noi ze ma tẹ raro kele oriruo Jihova ọrọ edhesẹ uyoyou?

“ẸKẸ oghale o mae rọ vi emio.” (Iruẹru 20:35) Eme ọ Jesu eyena e kẹ imuẹro uzẹme obọdẹ nana: Uyoyou ababọ-oriobọ u wo ẹkẹ osohwa riẹ. Dede nọ a re wo evawere ziezi evaọ emio okẹ uyoyou, evawere e riẹ viere evaọ ẹkẹ hayo edhesẹ uyoyou kẹ amọfa.

² Uvumọ ohwo ọ riẹ onana vi Ọsẹ obọ odhiwu mai hi. Wọhọ epanọ ma ruẹ evaọ izou nọ e vrẹ evaọ abọ nana, Jihova họ oriruo nọ ọ mae rro ọrọ uyoyou. Uvumọ ohwo o ri dhesẹ uyoyou rro t’enẹ hẹ hayo kri te epanọ o dhesẹ no ho. Fikiere, kọ u re gb’unu inọ a se Jihova ‘Ọghẹnẹ evawere na’?—1 Timoti 1:11.

³ Ọghẹnẹ oyoyou mai ọ gwọlọ nọ ma daoma jọ wọhọ iẹe, maero evaọ edhesẹ uyoyou. Ahwo Ẹfẹsọs 5:1, 2 o ta k’omai nọ: “Wha jọ ahwo nọ a bi lele Ọghẹnẹ, wọhọ emọ iyoyou; re wha nya eva uyoyou.” Ma tẹ raro kele oriruo Jihova ọrọ edhesẹ uyoyou, ma rẹ ruẹ evawere ilogbo nọ i re no ẹkẹ ze. Ma ve je wo evevọwẹ ọrọ ẹriẹ inọ ma bi ru Jihova eva were, keme Ẹme riẹ ọ tuduhọ omai awọ nọ ‘mai ohwo o you ohwo.’ (Ahwo Rom 13:8) Rekọ ẹjiroro efa e riẹ nọ ma rẹ rọ “nya eva uyoyou.”

Oware nọ Uyoyou O jẹ r’Oja

4, 5. Fikieme u je wuzou re ma dhesẹ uyoyou omolahiẹ kẹ ibe enọ ma gbẹ rrọ ẹrọwọ?

⁴ Fikieme u je wuzou re ma you ibe enọ e rọwo? Re a tae kpẹkpẹe, uyoyou họ azẹ Egagọ-Ileleikristi uzẹme. Ababọ uyoyou ma rẹ sai wo ọgbakugbe ọkpekpe kugbe ibe Ileleikristi hi, yọ maero, ma re fioka ha evaọ aro Jihova. Roro kpahe epanọ Ẹme Ọghẹnẹ o fielo họ izẹme nana.

⁵ Evaọ aso urere ọrọ uzuazọ otọakpọ riẹ, Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ nọ: “Mẹ kẹ owhai uzi okpokpọ, nọ, whai ohwo o you ohwo wọhọ epanọ me you owhai, re whai ohwo o you ohwo. Fiki onana ahwo kpobi a jẹ riẹ nọ whai ilele mẹ re whai ohwo o te you ohwo.” (Jọn 13:34, 35) “Wọhọ epanọ me you owhai”—ẹhẹ, a j’uzi k’omai re ma dhesẹ oghẹrẹ uyoyou nọ Jesu o dhesẹ. Evaọ Uzou avọ 29, ma muẹrohọ nnọ Jesu o fi obọdẹ oriruo h’otọ evaọ edhesẹ uyoyou omolahiẹ kẹ amọfa, o fi ẹgwọlọ gbe isiuru amọfa haro eriẹ. Ma re dhesẹ uyoyou ababọ-oriobọ re, yọ ma re ru ei vevẹ te epanọ uyoyou mai u re ro dhesẹ oma via kẹ ahwo nọ e rrọ ukoko Ileleikristi na ha. Evaọ uzẹme, uyoyou inievo orọ omolahiẹ kẹ amọfa họ oka nọ a re ro vuhu uvi ilele Kristi.

6, 7. (a) Ẹvẹ ma rọ riẹ nọ Ẹme Jihova o fiẹgba ologbo họ edhesẹ uyoyou? (b) Abọ vẹ ọrọ uyoyou eme ọ Pọl nọ a kere fihọ 1 Ahwo Kọrint 13:4-8 na e tẹrovi?

⁶ Kọ ẹvẹ otẹrọnọ ma kare uyoyou? Pọl ukọ na ọ ta nọ: “Me [gbe] wo uyoyou hu, mẹ rẹte wọhọ ẹroo nọ o re do, hayo edo ẹgogo odhogu.” (1 Ahwo Kọrint 13:1) Edo ẹgogo odhogu ọ rẹ gheghe ezọ. Kọ ẹvẹ kpahe edo ẹroo? Efafa efa jọ i se rie “edo okpomoku.” Ọtadhesẹ nana o fo yọ! Ohwo nọ ọ kare uyoyou ọ wọhọ okwakwa ikporakporo nọ u re ru edo, edo ọhahara nọ ọ rẹ gheghe ezọ ukpenọ o re siuru. Kọ ẹvẹ ohwo otiọye na ọ sae rọ reawere usu okpekpe kugbe amọfa? Pọl ọ tẹ jẹ ta nọ: “[Mẹ tẹ] maki wo orọwọ kpobi, makọ igbehru me ve wolo ai, re me gbe wo uyoyou hu yọ omẹ rọ odẹ-oware ovo ho.” (1 Ahwo Kọrint 13:2) Dai roro iei, ohwo nọ ọ kare uyoyou ọ “rọ odẹ-oware ovo ho,” makọ iruo nọ o bi ru kpobi! Kọ o gbẹ rrọ vevẹ inọ Ẹme Jihova o fiẹgba ologbo họ edhesẹ uyoyou ghaghae gaga?

⁷ Rekọ ẹvẹ ma rẹ sai ro dhesẹ okwakwa nana evaọ eyerikugbe amọfa? Re ma kẹ uyo yena, joma kiẹ eme ọ Pọl nọ e rrọ 1 Ahwo Kọrint 13:4-8 na riwi. Oware nọ a jọ etenẹ fiẹgbahọ họ orọnikọ uyoyou Ọghẹnẹ k’omai hayo uyoyou mai kẹ Ọghẹnẹ hẹ. Ukpoye, Pọl ọ tẹrovi epanọ ma re ro dhesẹ uyoyou kẹ ohwohwo. O dhesẹ eware jọ nọ uyoyou o rrọ gbe eware jọ nọ uyoyou o rrọ họ.

Oware nọ Uyoyou O Rrọ

8. Ẹvẹ odiri ọ sai ro fiobọhọ k’omai evaọ eyerikugbe amọfa?

⁸ “Uyoyou u re wo odiri krẹkri.” Re a wo odiri krẹkri u dhesẹ nọ ma re thihakọ kẹ amọfa. (Ahwo Kọlọsi 3:13) Kọ ma gbẹ gwọlọ odiri otiọye na? Fikinọ mai yọ ahwo nọ a gba ha, enọ e be gọ kugbe, o rrọ oware iroro re ma rẹro nọ n’oke ruoke, inievo Ileleikristi mai a sai ru omai eva dha, yọ ma sai ru ae eva dha re. Rekọ odiri gbe ithihakọ e sai fiobọhọ k’omai kpairoro vrẹ eware esese nọ amọfa a ro ru omai thọ—ababọ ẹraha udhedhẹ ukoko na.

9. Idhere vẹ ma sai ro dhesẹ ẹwo kẹ amọfa?

⁹ ‘Uyoyou u re dhesẹ ẹwo.’ A re dhesẹ ẹwo ẹkwoma iruo obufihọ gbe eme ororokẹ. Uyoyou o rẹ w’omai gwọlọ idhere nọ ma re ro dhesẹ ẹwo, maero rọ kẹ enọ e rrọ ọbẹwẹ. Wọhọ oriruo, ibe ọnọ ọ rọwo nọ ọ kpako no ọ sae jọ ọkora jẹ gwọlọ iweze uduotahawọ. Oniọmọ nọ ọye ọvo ọ rrọ hayo oniọvo-ọmọtẹ nọ ọ be rria uwou nọ a jẹ rrọ egagọ sa-sa ọ sae gwọlọ obufihọ. Ọnọ ọ be mọ hayo nọ ọ rẹriẹ ovao ku okpẹtu ọ sae gwọlọ nọ o re yo eme ẹwo nọ i re no unu ogbẹnyusu uyoyou-ẹwo ze. (Itẹ 12:25; 17:17) Ma tẹ kake j’owọ re ma dhesẹ ẹwo evaọ idhere itieye na, yọ ma bi dhesẹ uvi uyoyou mai via.—2 Ahwo Kọrint 8:8.

10. Ẹvẹ uyoyou u re ro fiobọhọ k’omai kru jẹ ta uzẹme, o tẹ make rọnọ o lọhọ re a ru ere he?

¹⁰ “Uyoyou . . o rẹ ghọghọ eva oware nọ u kiete.” Efafa efa jọ o ta nọ: “Uyoyou . . . o rẹ rọ oghọghọ jọ abọ uzẹme na.” Uyoyou o rẹ w’omai kru uzẹme whawha je ru omai “ohwo . . . ta uzẹme kẹ ohwo.” (Zekaraya 8:16) Wọhọ oriruo, otẹrọnọ ọnọ ma you o kie ruọ uzioraha ulogbo jọ, uyoyou kẹ Jihova—jẹ rọ kẹ ọnọ o ruthọ na—u re fiobọhọ k’omai kru itee Ọghẹnẹ ukpenọ ma rẹ daoma ko oruthọ na dhere, ta oruthọ na woma, hayo tubẹ rọ ọrue tae ruru dede. Uzẹme, o lọhọ họ re ma rẹriẹ ovao dhe uzẹme ẹme na. Rekọ ma te roro kpahe ewoma ọnọ ma you na, ma rẹ gwọlọ re o wo jẹ j’owọ kpahe ọwhọkuo oyoyou Ọghẹnẹ. (Itẹ 3:11, 12) Wọhọ Ileleikristi iyoyou, ma gwọlọ re nnọ ‘ma re ru eware kpobi ziezi avọ oruọzewọ.’—Ahwo Hibru 13:18.

11. Fikinọ “uyoyou u re thiakọ eware kpobi,” eme ma rẹ daoma ru kpahe iruthọ ibe enọ e rọwo?

¹¹ “Uyoyou u re thiakọ eware kpobi.” Otofa igheghe eme na họ “u re ruru eware kpobi.” (Kingdom Interlinear) Obe ọ 1 Pita 4:8 o ta nọ: “Uyoyou u re rurẹ eware iyoma ibuobu.” Ẹhẹ, Oleleikristi nọ uyoyou o be kpọ ọ rẹ kpakpa oma rovie sebaẹgba gbe iruthọ inievo Ileleikristi riẹ fihọ eki hi. Evaọ ẹsibuobu, ethobọ gbe ẹthọthọ ibe enọ e rọwo e sae jọ kakao yọ a sae rọ uyoyou ruru ai.—Itẹ 10:12; 17:9.

12. Ẹvẹ Pọl ukọ na o ro dhesẹ nnọ ọ riẹ nọ Filimọn o ti ru oware nọ u woma, kọ eme ma rẹ sai wuhrẹ no oriruo Pọl ze?

¹² “Uyoyou o rẹ . . . rọwo eware kpobi.” Efafa Moffatt o ta nnọ uyoyou “u wo ọwhọ ẹsikpobi re o rọwo eware ezi.” Ma re mu viẹro ku ibe enọ e rọwo ho, wo avro kpahe iroro rai kpobi hi. Uyoyou u re fiobọhọ k’omai “rọwo eware ezi” kpahe inievo mai je fievahọ ae.a Muẹrohọ oriruo jọ evaọ ileta Pọl se Filimọn. Pọl o je kere re ọ tuduhọ Filimọn awọ re ọ rọ ẹwo dede Onesimọs rehọ, ọrigbo riẹ nọ ọ dhẹ vẹre nọ o bi zihe ze, ọnọ o zihe ruọ Oleleikristi no. Ukpenọ ọ daoma gba Filimọn họ, Pọl ọ ta nọ ọ kpairoro vrẹ fiki uyoyou. O dhesẹ evaifihọ inọ Filimọn o ti ru oware nọ u fo, ta nọ: “Epanọ me fi eva họ ẹme-oyo ra, me ro kere se owhẹ, keme mẹ riẹ nọ who re ti ru vrẹ epanọ mẹ tae.” (Owọ avọ 21) Uyoyou o tẹ be wọ omai wo evaifihọ itieye na kpahe inievo mai, a ti ru woma viere.

13. Ẹvẹ ma rẹ sai ro dhesẹ nọ ma bi rẹro ewoma kẹ inievo mai?

¹³ “Uyoyou u re . . . rẹro eware kpobi.” Epanọ uyoyou u re fievahọ te na, u wo irẹro re. Avọ uyoyou nọ o be wọ omai, ma re rẹro eware nọ e mai woma kẹ inievo mai. Wọhọ oriruo, “otẹrọnọ uzi o thọ ohwo obọ,” ma re rẹro nọ ọ te j’owọ kẹ omodawọ uyoyou nọ a be rọ kpọe họ. (Ahwo Galesha 6:1) Ma te je wo ẹruore nnọ enọ e rrọ deghedeghe evaọ ẹrọwọ a te ga. Ma re wo odiri kẹ ahwo otiọye na, dawo utho ẹgba mai ro fiobọhọ kẹ ae re a jọ gaga evaọ ẹrọwọ na. (Ahwo Rom 15:1; 1 Ahwo Tẹsalonika 5:14) Ohwo nọ ma you ọ tẹ maki reghe, ma re gbe rẹro inọ ẹdẹjọ o ti broma kpiroro je zihe bru Jihova ze, wọhọ ọmọ ogbọfariẹ ọrọ ọtadhesẹ Jesu na.—Luk 15:17, 18.

14. Didi idhere a rẹ sae rọ dawo ithihakọ mai evaọ ukoko na, kọ didi owọ uyoyou u re fiobọhọ k’omai jẹ?

¹⁴ “Uyoyou . . u re [wo] odiri eva eware kpobi.” Ithihakọ i re ru omai dikihẹ ga ma tẹ nyaku irẹro nọ i te obọ họ hayo ọbẹwẹ. Orọnikọ otafe ukoko na ọvo edawọ ithihakọ i re no ze he. Ẹsejọ, ma rẹ sae jọ evaọ ukoko na wo edawọ re. Fiki sebaẹgba, inievo mai a sai ru udu mai vioja ẹsejọ. Ẹme nọ ọ kare iroro ọ sae kpọ omai eva. (Itẹ 12:18) Ẹsejọhọ a gu ẹdhọ ukoko na jọ epanọ ma roro nọ o rẹ jọ họ. Ẹsejọhọ uruemu oniọvo jọ nọ a riẹ ziezi u bi tu omai oma, lẹliẹ omai roro nọ, ‘Ẹvẹ Oleleikristi o re ro ru enẹ?’ Ma tẹ rẹriẹ ovao ku iyero itieye na, kọ ma ti no ukoko jẹ siọ Jihova ba ẹgọ? O rẹ jọ ere he ma te wo uyoyou! Ẹhẹ, uyoyou u re ru nọ ma gbẹ kuvẹ re ẹthọthọ oniọvo jọ i tu omai aro te epanọ ma gbẹ rọ ruẹ ewoma ọvuọvo evaọ oma riẹ hayo evaọ ukoko na soso ho. Uyoyou u re ru omai kru ẹrọwọ mai kẹ Ọghẹnẹ jẹ tha ukoko na uke makọ oware nọ ohwo-akpọ sebaẹgba jọ ọ rẹ ta hayo ru kẹhẹ.—Olezi 119:165.

Oware nọ Uyoyou O Rrọ Họ

15. Eme họ ihrieriọ, kọ ẹvẹ uyoyou u re ro fiobọhọ k’omai whaha iroro ọraha?

¹⁵ “Uyoyou u wo ihrieriọ họ.” Ihrieriọ iyoma e sai ru omai wo ẹro oyoma kpahe oware nọ amọfa a wo—ekwakwa rai, eghale, hayo ona rai. Ihrieriọ itieye yọ iroro oriobọ, ọrọ ọraha, nọ a gbe rri rie mu hu, o rẹ sae raha udhedhẹ ukoko na. Eme ọ rẹ sai fiobọhọ k’omai whaha ‘iroro ihrieriọ’? (Jemis 4:5) Uyo riẹ họ, uyoyou. Okwakwa oghaghae nana u re ru omai ghọghọ kugbe enọ o wọhọ nọ a wo uvẹ-ọghọ jọ evaọ uzuazọ nọ ma wo ho. (Ahwo Rom 12:15) Uyoyou u re fiobọhọ k’omai nọ ma gbe rri rie wọhọ nọ a ru omai thọ họ a te jiri omọfa fiki obọdẹ ẹgba hayo oware jọ nọ o le t’obọ.

16. Ma te ghine you inievo mai, fikieme ma jẹ whaha ehaise kpahe oware nọ ma be jọ iruo Jihova ru?

¹⁶ “Uyoyou u re wo . . eha-ise he; u wo omovia ha.” Uyoyou u re ru nọ ma gbẹ rọ ona gbe orugba mai y’oma ha. Ma te ghine you inievo mai, fikieme ma je s’eha ẹsikpobi kpahe obokparọ mai evaọ odibọgba na hayo uvẹ-ọghọ mai evaọ ukoko na? Ehaise itieye na i re kpe ẹzi amọfa, ru nọ a je rri oma rai kuẹku. Uyoyou o rẹ k’omai uvẹ s’eha ha kpahe oware nọ Ọghẹnẹ ọ k’omai uvẹ nọ ma ru evaọ iruo riẹ. (1 Ahwo Kọrint 3:5-9) Ofariẹ, uyoyou “u wo omovia ha,” hayo wọhọ epanọ efafa jọ e ta riẹ, ọ rẹ rọ “epanọ o wuzou te s’eha ha.” Uyoyou o rẹ whaha omai nọ ma gbe rri oma mai kpehru hu.—Ahwo Rom 12:3.

17. Oghẹrẹ ọdawẹ vẹ uyoyou o rẹ wọ omai dhesẹ kẹ amọfa, kọ didi uruemu ma rẹ whaha?

¹⁷ “Uyoyou . . . u re ru eware etọtọ họ.” Ohwo nọ o re ru eware etọtọ ọ rẹ wha evedha se amọfa. Uruemu utioye na o kare uyoyou, keme u re dhesẹ ababọ ọdawẹ kẹ iroro gbe ewoma amọfa. Wo ohẹriẹ, uyoyou u wo aruoriwo nọ o rẹ wọ omai dhesẹ ọdawẹ kẹ amọfa. Uyoyou o rẹ lẹliẹ ohwo wo emamọ uruemu, uruemu ohwo Ọghẹnẹ, gbe adhẹẹ kẹ ibe enọ e rọwo. Fikiere, uyoyou o rẹ k’omai uvẹ duomahọ ‘uruemu omovuọ’ họ—uruemu kpobi nọ o rẹ lẹliẹ inievo Ileleikristi mai guwẹ hayo dheva.—Ahwo Ẹfẹsọs 5:3, 4.

18. Fikieme ohwo oyoyou o gbe si ikẹ nọ a ru eware evaọ edhere riẹ hẹ?

¹⁸ “Uyoyou o rẹ guọlọ orọ obọ riẹ hẹ.” Efafa jọ o fi rie họ enẹ: “Uyoyou u re si ikẹ orọ obọ riẹ hẹ.” Ohwo oyoyou o re si ikẹ hẹ inọ a ru eware epanọ ọ gwọlọ, epaọ ẹsenọ iroro riẹ e rẹ gba ẹsikpobi. O re gele amọfa họ họ, rọ ẹgba ẹtẹzẹ riẹ rẹghẹ ahwo nọ i wo eriwo ọfa ha. Uzou-ogaga utioye na u re dhesẹ omoya, yọ Ebaibol na ọ ta nọ: “Omovia o rẹ wha ọraha tha.” (Itẹ 16:18) Ma te ghine you inievo mai, ma rẹ rọ adhẹẹ kẹ eriwo rai, yọ oria nọ o jọ lọhọ, ma rẹ rehọ ẹme rai. Ohwo nọ ọ rẹ rọwo orọ amọfa o bi ru lele eme ọ Pọl na: “Wha jọ ohwo kpobi ọ kake guọlọ ewoma ọrivẹ riẹ, re ọ tẹ guọlọ ewoma omobọ riẹ.”—1 Ahwo Kọrint 10:24.

19. Ẹvẹ uyoyou u re ro fiobọhọ k’omai j’owọ okenọ amọfa a te ru omai thọ?

¹⁹ “Uyoyou . . . o rẹ kpare ẹme ọgaga avọ ofu hu.” Uyoyou o rẹ kake dheva fiki ẹme nọ amọfa a ta hayo ru hu. Uzẹme, ohwo ọ rẹ ghinẹ dheva okenọ amọfa a te ru omai eva dha. Rekọ o tẹ make rọnọ ma ghinẹ dheva, uyoyou o rẹ k’omai uvẹ ruabọhọ evedha ha. (Ahwo Ẹfẹsọs 4:26, 27) Ma re fi eme hayo uruemu edada họ oria ha, epaọ ẹsenọ o re kere ai fihọ obe re e siẹe ẹro ba ẹthọrọ. Ukpoye, uyoyou o rẹ wọ omai raro kele Ọghẹnẹ oyoyou mai. Wọhọ epanọ ma jọ Uzou avọ 26 ruẹ na, Jihova ọ rẹ rọ vrẹ ọ tẹ ruẹ uvi ẹjiroro nọ o re ro ru ere. Ọ tẹ rọ vrẹ omai, ọ rẹ kpairoro vrẹ, koyehọ, o re kele izieraha eyena k’omai evaọ obaro ho. Kọ ma gbẹ kẹ uyere inọ Jihova o bi kru ẹgo ho?

20. Didi owọ ma rẹ jẹ otẹrọnọ ibe ọnọ ọ rọwo o kie ruọ oruthọ, ọ tẹ be ruẹ uye ẹthọthọ na?

²⁰ “Uyoyou o rẹ . . . ghọghọ eva oware othọthọ họ.” Efafa ọfa jọ o se nọ: “Uyoyou . . . o rẹ ghọghọ fiki izieraha amọfa ha.” Efafa Moffatt o ta nọ: “Uyoyou o rẹ ghọghọ vievie he nọ amọfa a tẹ nya thọ.” Uyoyou o rẹ ghọghọ fiki oruthọ họ, fikiere ma re viuke kẹ ọfariẹ-ogbe evaọ oghẹrẹ riẹ kpobi hi. Eme ma re ru otẹrọnọ ibe ọnọ ọ rọwo o kie ruọ uzioraha, ọ tẹ be ruẹ uye uzioraha na? Uyoyou u re ru nọ ma gbẹ ghọghọ họ, epaọ ẹsenọ ma rẹ ta nọ, ‘Obọ u te rie no! O da riẹ te he!’ (Itẹ 17:5) Rekọ ma rẹ ghọghọ okenọ oniọvo nọ ọ nya thọ o te zihe no ukie abọ-ẹzi riẹ ze.

“Emamọ Edhere”

21-23. (a) Eme Pọl o bi dhesẹ nọ ọ ta nọ “uyoyou u re re he”? (b) Eme ma te ta kpahe evaọ uzou urere obe na?

²¹ “Uyoyou u re re he.” Eme Pọl ọ rehọ eme nana dhesẹ? Wọhọ epanọ eme nọ e wariẹ e riẹ họ i dhesẹ, ọ jẹ ta kpahe ekẹ ẹzi nọ e jọ oma Ileleikristi ọsosuọ na. Ekẹ enana e jọ wọhọ oka inọ aruoriwo Ọghẹnẹ ọ rrọ kugbe ukoko okpokpọ nọ a ro mu na. Rekọ orọnikọ Ileleikristi kpobi e rẹ sai siwi, ruẹaro, hayo ta evẹravẹrẹ hẹ. Ghele na, oyena u fiẹme he; ekẹ igbunu na e te jọ obaro serihọ. Ghele na, oware ofa jọ u ti kiọkọ, oware nọ Oleleikristi kpobi o re wuhrẹ. U woma gaga, yọ o rẹ tọ vi okẹ igbunu ofa jọ kpobi. Evaọ uzẹme, Pọl o se rie “emamọ edhere.” (1 Ahwo Kọrint 12:31) Eme họ “emamọ edhere” ọnana? Oye họ edhere uyoyou.

²² Evaọ uzẹme, uyoyou Ileleikristi nọ Pọl o dhesẹ na “u re re he,” koyehọ, u re kuhọ họ. Rite inẹnẹ, uyoyou inievo orọ omarodheidhe kẹ amọfa a re ro vuhu uvi ilele Jesu. Kọ ma gbẹ be ruẹ imuẹro uyoyou yena evaọ ikoko egegagọ Jihova evaọ otọakpọ na soso? Uyoyou oyena o te jọ ribri, keme Jihova ọ yeyaa uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ kẹ idibo ẹrọwọ riẹ. (Olezi 37:9-11, 29) Joma gbẹ dawo uthoma mai kpobi re ma “nya eva uyoyou.” Evaọ ere oruo, ma te ruẹ evawere ilogbo nọ i re no ẹkẹ ze. Tubẹ rro viere dede, ma te gbẹ rria—ẹhẹ, gbe dhesẹ uyoyou—bẹdẹ bẹdẹ, evaọ aruorokele Ọghẹnẹ oyoyou mai, Jihova.

²³ Evaọ uzou nana nọ u bi ku abọ nọ ọ t’ẹme kpahe uyoyou họ na, ma t’ẹme kpahe epanọ ma re ro you ohwohwo no. Rekọ ma te rri idhere sa-sa nọ ma bi ro wo erere no uyoyou Jihova ze—je no ogaga riẹ, uvi-ẹdhoguo, gbe areghẹ riẹ ze—u re woma re ma nọ inọ, ‘Ẹvẹ mẹ sai ro dhesẹ kẹ Jihova nọ me ghine you rie?’ Ma te t’ẹme kpahe onọ yena evaọ uzou urere obe na.