Uzou avọ 15

‘Ohrọ O Re Riẹ’

1-3. (a) Eme Jesu o ru nọ ezae ivẹ nọ i tuaro a yare obufihọ riẹ? (b) Eme họ otofa ẹme na ‘ohrọ o re riẹ’? (Rri oruvẹ-obotọ na.)

EZAE ivẹ jọ nọ i tuaro a keria akotọ edhere kẹle Jẹriko. Kẹdẹ kẹdẹ a be hae ziọ etenẹ, a vẹ gwọlọ oria nọ u re zurie nọ a rẹ keria re a yare eware. Rekọ evaọ ẹdẹ ọnana a be te ruẹ oware jọ nọ u ti nwene uzuazọ rai.

² Idudhe na, a te yo edo ogbotu. Fikinọ a be ruẹ ude he, ọjọ ọ tẹ nọ kpahe oware nọ o be via na, a tẹ ta kẹe nọ: “Jesu e Nazaret ọ rẹ nya vrẹ.” Onana họ orọ urere nọ Jesu o bi ro kpohọ Jerusalẹm. Rekọ ọye ọvo ọ rrọ usu hu; ogbotu obuobu o bi lele iei. Nọ a yo nọ Jesu ọ be nya vrẹ na, a te bo nọ: “Ọmọ Devidi, ohrọ mai o re owhẹ.” Eva e tẹ dha ogbotu na, a te doku ai nnọ a fibo, rekọ ezae na a rọwo fibo ho. Ẹsiẹe a bo ga.

³ Jesu o yo ubo rai ghelọ edo ogbotu na. Kọ eme o ti ru? O wo eware buobu nọ o bi roro kpahe. Enwene ẹkpoka ọvo u kiọkọ kẹe re o te whu. Ọ riẹ nọ ọ te ruẹ uye je whu uwhu-oja evaọ obọ Jerusalẹm. Ghele na, o gbolo aro kẹ enọ i tuaro na ha. O te dikihẹ jẹ ta nọ a rehọ ezae na sei. Nọ ọ nọ ae oware nọ a gwọlọ, a tẹ lẹe nọ: ‘Olori, rovie aro mai.’ “Ohrọ o tẹ re Jesu,” ọ tẹ rọ obọ te aro rai, a tẹ ruẹ ude.a Ababọ okioraha, a te mu ei họ elele.​—⁠Luk 18:​35-43; Matiu 20:​29-34.

4. Ẹvẹ Jesu o ro ru eruẹaruẹ na gba inọ ọ te “re ohrọ eyẹlẹ gbe iruori”?

⁴ Orọnikọ onana ọvo họ okenọ Jesu o ro dhesẹ ohrọ họ. O dhesẹ ohrọoriọ unuẹse buobu jegbe evaọ otọ iyero sa-sa. A ruẹaro kpahe iẹe evaọ Ebaibol na inọ ọ te “re ohrọ eyẹlẹ gbe iruori.” (Olezi 72:13) Nwanọ ere Jesu o ru, ọ jẹ re ohrọ ahwo. Ọ jẹ rehọ unevaze fi obọ họ kẹ ahwo. Ohrọ o wọ riẹ ru iruo usiuwoma ota na ziezi. Joma rri eme jọ nọ ebe Usiuwoma na e ta kpahe ohrọ nọ Jesu o dhesẹ evaọ ẹme gbe iruẹru riẹ, kẹsena ma vẹ te ta kpahe epanọ ma sae rọ raro kele iei.

O Dhesẹ Ọdawẹ kẹ Amọfa

5, 6. Iriruo vẹ i dhesẹ inọ Jesu ọ jọ ohwo nọ o wo ọdawẹ?

⁵ Ohrọ ahwo o jẹ hae kake re Jesu. O jẹ hae kẹe uye gaga nọ ọ tẹ ruẹ ohwo nọ uye o be bẹ, yọ ọ rẹ riẹ epanọ ẹbẹbẹ na ọ be kẹ ohwo na uye te. Dede nọ ebẹbẹ jọ nọ i je te ahwo i je te Jesu hu, o je dhesẹ ọdawẹ ghele. (Ahwo Hibru 4:15) Okenọ o siwi aye nọ o hwẹ azẹ ikpe 12 na, o se ẹyao riẹ na okpẹyao, onọ u dhesẹ nọ ọ riẹ epanọ ẹyao na ọ kẹ aye na uye te no. (Mak 5:​25-34) Nọ ọ ruẹ Meri avọ enọ e jọ kugbe ei nọ a bi weri Lazarọs nọ o whu, uweri rai u te dhe Jesu ọvẹ te epanọ o ro dimẹ. Dede nọ ọ riẹ nọ ọ be te kpare Lazarọs tha, Jesu ‘ọ viẹ’ fiki epanọ uwhu na o kẹ riẹ uye te.​—⁠Jọn 11:​33, 35.

⁶ Evaọ etoke ọfa, ọmoti jọ o te bru ei ze ọ tẹ lẹe nọ: “O tẹ ruọ owhẹ, whọ rẹ sai ru omẹ fua.” Kọ eme Jesu ohwo ọgbagba nọ ọ re mọ ẹdẹvo ho na o ru? O da riẹ kẹ ọmoti na. ‘Ohrọ riẹ o ginẹ riẹe.’ (Mak 1:​40-42) Kẹsena o te ru oware ulogbo jọ. Ọ riẹ nọ evaọ Uzi Mosis, emoti a fo ho, fikiere a re kuomagbe ahwo ho. (Iruo-Izerẹ 13:​45, 46) Jesu ọ hae sai siwi ọzae nana ababọ obọ nọ o re ro tei. (Matiu 8:​5-13) Ghele na, ọ rọ obọ tei, ọ tẹ ta kẹe nọ: “O ruọ omẹ, a ru owhẹ fo.” Oti na ọ tẹ nwani kpo. Ohrọ nọ Jesu o dhesẹ na o rro kẹhẹ!

7. Eme o re fi obọ họ kẹ omai wo ọdawẹ, kọ ẹvẹ ma sai ro dhesẹ iẹe?

⁷ Mai Ileleikristi ma rẹ raro kele Jesu dhesẹ ọdawẹ. Ebaibol e tuduhọ omai awọ nnọ “ohwo o weri kẹ ohwo.”b (1 Pita 3:⁠8) O rẹ sae jọ bẹbẹ re whọ riẹ epanọ o ginẹ rrọ ohwo nọ ọ be mọ okpẹyao hayo nọ ọ rrọ ọkora oma​—⁠maero otẹrọnọ whọ re ruẹ edada itieye na ẹdẹvo ho. Rekọ kareghẹhọ inọ orọnikọ whọ rẹ ruẹ oghẹrẹ uye nọ u te ohwo jọ taure who te wo ọdawẹ kẹe he. Jesu ọ re ohrọ enọ e jẹ mọ dede nọ ọyomariẹ ọ mọ ẹdẹvo ho. Kọ ẹvẹ ma sai ro wo ọdawẹ? Ẹkwoma ezọ nọ ma rẹ gaviẹ okenọ ọnọ ọ be ruẹ uye ọ tẹ be ta ẹbẹbẹ riẹ kẹ omai. Ma sae nọ oma mai nọ, ‘O hae jọ nọ mẹ rrọ otọ uyero nana, eme mẹ hai ru?’ (1 Ahwo Kọrint 12:26) Ma te wo uvi ọdawẹ kẹ amọfa, ẹsiẹe ma te sae rọ “ta udu họ enọ udu u re bro awọ.” (1 Ahwo Tẹsalonika 5:14) Orọnikọ ẹmeunu ọvo ma sai ro dhesẹ ọdawẹ hẹ, ẹsejọ o rẹ gwọlọ oviẹ dede. Ahwo Rom 12:15 o ta nọ: “Lele enọ e rẹ viẹ gbẹ viẹ.”

8, 9. Ẹvẹ Jesu ọ rehọ ororokẹ yeri kugbe ahwo?

⁸ Jesu ọ rehọ ororokẹ yeri kugbe amọfa, yọ o bru ọghọ họ ae oma. Kareghẹhọ okenọ a rehọ ọzae jọ bru ei ze, ọnọ o diezọ yọ udugaga ọ jẹ rọ ta ẹme. O wọhọ nọ Jesu o muẹrohọ nọ oma o jẹ dina vo ọzae na, fikiere o te ru oware jọ nọ o re ru vẹre he nọ o te bi siwi ahwo: “O te si [ọzae na] no otu obuobu na.” Ọ tẹ rehọ ọzae na kpohọ oria nọ amọfa a rẹ jọ rue riẹ hẹ, o te siwi ei.​—⁠Mak 7:​31-35.

⁹ Jesu o ru ọkpọ oware ovona nọ a rehọ ohwo jọ nọ o tuaro bru ei ze. Jesu o te “kru otuaro na obọ, [ọ] tẹ rehọ iẹe no iwhre no.” O te rovie aro ọzae na ẹmẹrera. O wọhọ nọ Jesu ọ rehọ edhere otiọna rovie aro riẹ re elo ọre gbe eware nọ ọ be te ruẹ na e rọ ẹmẹrera reria ọzae na oma. (Mak 8:​22-26) Ororokẹ nọ Jesu o dhesẹ ọ rro kẹhẹ!

10. Idhere vẹ ma sae rọ rehọ ororokẹ yeri kugbe amọfa?

¹⁰ Nọ ma rrọ ilele Jesu na, o gwọlọ nọ ma rẹ rọ ororokẹ yeri kugbe amọfa. Ma rẹ yọrọ ẹmeunu mai, kareghẹhọ nọ eme ekpuakpua e rẹ sae wha evedha se ahwo. (Itẹ 12:18; 18:21) U fo ho re a jọ unu Oleleikristi yo eme evedha, eme izuehọ, gbe eme ekela, keme eme itieye na e rẹ da. (Ahwo Ẹfẹsọs 4:31) Whai ekpako ukoko, ẹvẹ wha sae rọ rehọ ororokẹ yeri kugbe amọfa? Nọ whọ tẹ be kẹ ohrẹ, rehọ ẹwo kẹ ohrẹ na, bru ọghọ họ oniọvo na oma. (Ahwo Galesha 6:⁠1) Whai esẹgbini, ẹvẹ wha sae rọ rehọ ororokẹ yeri kugbe emọ rai? Wha tẹ be whọku emọ rai, wha nwani ru ai wọhọ erao ho.​—⁠Ahwo Kọlọsi 3:⁠21.

Rehọ Udu Obọra Fi Obọ Họ kẹ Amọfa

11, 12. Ikuigbe Ebaibol vẹ i dhesẹ nọ orọnikọ ẹsikpobi ahwo a jẹ yare Jesu re o te ti fi obọ họ kẹ ae he?

¹¹ Orọnikọ ẹsikpobi ahwo a jẹ yare Jesu taure o te ti fi obọ họ kẹ ae he. Onana u fo, keme ohrọ o rẹ wọ ohwo j’owọ re o fi obọ họ kẹ ọnọ uye o be bẹ. Agbẹta nọ ohrọoriọ o rọ wọ Jesu rehọ udu obọ riẹ fi obọ họ kẹ amọfa na. Wọhọ oriruo, nọ ogbotu ahwo a jọ kugbei edẹ esa ababọ emu-ọriọ, Jesu ọ hẹrẹ hẹ re ohwo jọ ọ ta kẹe inọ ohọo u bi kpe ahwo na, hayo inọ ọ kẹ ahwo na oware jọ nọ a rẹ re. Ebaibol e ta nọ: “Jesu o te se ilele riẹ, ọ tẹ ta kẹ ae nọ, ‘Ohrọ otu obuobu na o be re omẹ, keme anwọ edẹ esa mẹ avọ ai a gbẹ rọ na, yọ a wo oware ovuovo nọ a rẹ ria ha, mẹ guọlọ nọ me re vi ai kpo eveva ha, otiẹsejọ aro o re ti bi ai eva edhere.’ ” Kẹsena ọ tẹ rọ udu obọ riẹ kẹ ahwo na emu evaọ edhere igbunu.​—⁠Matiu 15:​32-38.

¹² Roro kpahe ikuigbe efa. Evaọ 31 C.E., Jesu ọ nyaku ahwo nọ i je weri kẹle okpẹwho Nein. Ahwo a be wọ ọmoha jọ nyai ki, “ọye ọvo họ ọmọzae oni riẹ.” Dai roro epanọ uwhu ọmọ na o te da oni na te! A be wọ ọmọ ọvo nọ o wo nyai ki, yọ o gbe je wo ọzae he, ọnọ o re whrehe iei oviẹ. Dede nọ ahwo nọ a jọ etẹe a jọ buobu, Jesu ‘ọ ruẹ’ aye-uku nana nọ o gbe wo ọmọ họ na. Nọ ọ ruẹ aye na, o kẹ riẹ uye gaga, “ohrọ riẹ o tẹ riẹ e.” Ọ hẹrẹ re ohwo jọ ọ yare obufihọ riẹ hẹ. Ohrọ o wọ riẹ j’owọ. ‘Ọ tẹ nya kẹle ae, ọ jẹ rọ obọ te owha na,’ ọ tẹ kpare ọmoha na ziọ uzuazọ. Kọ eme ọfa o ru? Orọnikọ Jesu ọ ta kẹ ọmoha na nnọ o kuomagbe ogbotu nọ a je lele iei na ha. Ukpoye, “ọ tẹ rehọ iẹ kẹ oni riẹ” re a gbẹ jọ uwou, re ọ jẹ rẹrote oni na.​—⁠Luk 7:​11-15.

13. Ẹvẹ ma sae raro kele Jesu evaọ owọ nọ ma rẹ kake jẹ re ma fi obọ họ kẹ enọ uye o rrọ oma?

¹³ Ẹvẹ ma sae rọ raro kele Jesu? Ginọ uzẹme inọ ma sae rọ edhere igbunu ko ahwo hayo kpare enọ i whu no ze he. Rekọ ma sae raro kele Jesu evaọ owọ nọ ma rẹ kake jẹ re ma fi obọ họ kẹ enọ e be ruẹ uye. O sae jọnọ ekọ e raha ku oniọvo jọ hayo a si rie no iruo. (1 Jọn 3:17) Ẹsejọhọ uwou nọ oniọvo jọ nọ ọ rrọ aye-uku ọ be rria o be raha no. (Jemis 1:27) Ma sae riẹ uviuwou jọ nọ o rrọ uweri nọ a gwọlọ omosasọ hayo obufihọ. (1 Ahwo Tẹsalonika 5:11) Ma tẹ ruẹ nọ ẹbẹbẹ ọ ginẹ rrọ oniọvo jọ oma, ma rẹ hẹrẹ re o bo bru omai ze taure ma te fi obọ họ kẹe he. (Itẹ 3:27) Ohrọ o rẹ wọ omai ru utho nọ ma sai ru ro fi obọ họ. Ajọ o thọrọ owhẹ ẹro ho inọ obufihọ kakao hayo umutho ẹme omosasọ nọ whọ ta kẹ ohwo yọ emamọ idhere jọ nọ whọ sai ro dhesẹ ohrọoriọ.​—⁠Ahwo Kọlọsi 3:⁠12.

Ohrọ O Wọ Riẹ Ta Usiuwoma

14. Fikieme Jesu ọ rọ rehọ iruo usiuwoma ota na karo?

¹⁴ Wọhọ epanọ ma ruẹ evaọ Abọ avọ 2 obe nana, Jesu o fi emamọ oriruo họ otọ evaọ ewhowho usiuwoma na. Ọ ta nọ: “Mẹ rẹ vuẹovuẹ usiuwoma uvie Ọghẹnẹ [kẹ] ewho efa re; keme fiki onana a je vi omẹ ze.” (Luk 4:43) Fikieme ọ rọ rehọ iruo nana karo? Orọ ọsosuọ, fiki uyoyou nọ o wo kẹ Ọghẹnẹ. Oware ofa nọ o wọ Jesu je wuhrẹ ahwo kpahe Ọghẹnẹ họ, ohrọ ahwo na o jẹ riẹe. Edhere nọ ọ mae rro kpaobọ nọ Jesu o ro dhesẹ ohrọ họ usiuwoma nọ ọ jẹ ta kẹ amọfa. Joma ta kpahe iriruo ivẹ jọ nọ i dhesẹ oghẹrẹ nọ Jesu o riwi enọ ọ jẹ ta usiuwoma kẹ. Onana u ti fi obọ họ kẹ omai roro kpahe oware nọ o be wọ omai ta usiuwoma re.

15, 16. Ta kpahe iriruo ivẹ jọ nọ i dhesẹ oghẹrẹ nọ Jesu o riwi enọ ọ jẹ ta usiuwoma kẹ.

¹⁵ Evaọ 31 C.E. nọ Jesu ọ rọ ọwhọ ta usiuwoma te ikpe ivẹ no, o te ru iruo usiuwoma na kẹre, “ọ tẹ jẹ nya ewho gbe iwhre” Galili kpobi wariẹ. Ọ ruẹ oware jọ nọ u duobọte ei udu. Matiu ukọ na o kere nọ: “Nọ ọ ruẹ otu obuobu na, ohrọ rai o tẹ riẹ e, epanọ a rọ oyoya, a tẹ jẹ vaha wọhọ igodẹ nọ i wo othuru hu.” (Matiu 9:​35, 36) Jesu ọ re ohrọ iwhrori na. Ọ ruẹ epanọ ohọo ẹme Ọghẹnẹ u bi kpe ai te. Ọ riẹ inọ isu egagọ nọ e hae rẹrote ai a gbolo aro kẹ ae jẹ be rọ uye bẹ ae. Ohrọ o wọ Jesu se iruo usiuwoma ota na gboja gaga re ọ sae kẹ ae ovuẹ ẹruore. Usiuwoma Uvie Ọghẹnẹ na họ oware nọ a mae gwọlọ.

¹⁶ Emerae buobu e vrẹ no, yọ ehaa Ọnyavrẹ ọrọ 32 C.E. e kẹle no, ọkpọ oware ovona o via. Evaọ ẹdẹ nana, Jesu avọ ikọ riẹ a tẹ ruọ okọ be fa Abade Galili vrẹ kpohọ oria nọ o rrọ fọfọ nọ a rẹ sae jọ serihọ. Rekọ ahwo buobu a tẹ dhẹ orọ okpa, a tẹ kake rehọ Jesu avọ ikọ riẹ te abọ obei. Eme Jesu o ru? Ebaibol e ta nọ: “Ọ nyaze ọ tẹ ruẹ otu obuobu, ohrọ rai o tẹ riẹ e, epanọ a wọhọ igodẹ nọ i wo othuru hu; o te mu ai eware ibuobu họ ewuhrẹ.” (Mak 6:​31-34) Ma wariẹ ruẹ nọ ohrọ iwhrori na o re Jesu fiki ohọo ẹme Ọghẹnẹ nọ u bi kpe ai. Wọhọ “igodẹ nọ i wo othuru hu,” ohọo abọ-ẹzi u bi kpe ai yọ a wo ohwo ọvo nọ o re wuhrẹ ai ẹme Ọghẹnẹ hẹ. Ohrọ oye o wọ Jesu nọ ọ rọ ta usiuwoma kẹ ai, orọnikọ fikinọ o gba riẹ họ re o wuhrẹ ai hi.

17, 18. (a) Eme ọ be wọ omai ta usiuwoma? (b) Ẹvẹ ma sai ro wo ohrọ kẹ amọfa?

¹⁷ Eme ọ be hae wọ omai ilele Jesu ta usiuwoma? Wọhọ epanọ ma ruẹ evaọ Uzou avọ 9 orọ obe nana, a kẹ omai owha-iruo nọ ma rẹ rọ ta usiuwoma je ru ilele. (Matiu 28:​19, 20; 1 Ahwo Kọrint 9:16) Rekọ orọnikọ fikinọ o gba omai họ ọvo ma be rọ ta usiuwoma na ha. Oware nọ o be mae wọ omai ta usiuwoma Uvie na họ uyoyou nọ ma wo kẹ Jihova. Oware ofa họ ohrọoriọ nọ ma wo kẹ ahwo nọ a rrọ ukoko na ha. (Mak 12:​28-31) Nọ o rrọ ere na, kọ ẹvẹ ma sai ro wo ohrọ kẹ amọfa?

¹⁸ Wọhọ Jesu, u fo re ma rri ahwo na wọhọ enọ e rrọ “oyoya, a tẹ jẹ vaha wọhọ igodẹ nọ i wo othuru hu.” Dai roro epanọ o rẹ jọ nọ whọ tẹ ruẹ omogodẹ nọ o vru thabọ no. Fikinọ uvumọ othuru-igodẹ ọ riẹ nọ o bi su ei nyae re ẹbe jẹ da ame he, ohọo gbe uruame u bi kpei. Kọ ohrọ riẹ o gbẹ te re owhẹ? Kọ whọ gbẹ te daoma re whọ kẹe emu gbe ame? Ahwo buobu nọ a ri yo emamọ usi na ha a wọhọ omogodẹ yena. Fikinọ isu egagọ erue a gbabọkẹ ahwo nana, ohọo gbe uruame abọ-ẹzi u bi kpe ai, yọ a wo uvi ẹruore he. Ma wo oware nọ a gwọlọ: koyehọ emu abọ-ẹzi gbe ame uzuazọ nọ e rrọ Ebaibol na. (Aizaya 55:​1, 2) Ma te roro kpahe ẹgwọlọ abọ-ẹzi ahwo nọ a rọ ukoko na ha, ohrọ rai o rẹ re omai. Wọhọ Jesu, ohrọ ahwo o tẹ be re omai, ma te dawo ẹgba mai kpobi re ma wuhrẹ ai kpahe Uvie na.

19. Eme ma rẹ sai ru ro fi obọ họ kẹ ọmọ-uwuhrẹ Ebaibol nọ o te usiuwoma ota no?

¹⁹ Ẹvẹ ma sai ro fi obọ họ kẹ amọfa lele oriruo Jesu? Ma rehọ iẹe nọ ma gwọlọ ta udu họ ọmọ-uwuhrẹ Ebaibol awọ, ọnọ o te epanọ ọ sai ro mu usiuwoma họ ẹta no. Hayo ma gwọlọ fi obọ họ kẹ ọnọ ọ siọ iruo Uvie na ba no re ọ wariẹ mu usiuwoma ota họ. Ẹvẹ ma sai ro fi obọ họ kẹ ahwo otiọye? Ma rẹ ta ẹme nọ o re te ai udu. Kareghẹhọ inọ “ohrọ” ahwo na o kake re Jesu, kẹsena o te mu ai họ ewuhrẹ. (Mak 6:34) Fikiere ma tẹ tuduhọ ae awọ re a wo ohrọoriọ kẹ amọfa, ẹsejọhọ oma o te wọ ae ta usiuwoma na wọhọ epanọ Jesu o ru. Ma rẹ sae nọ ae nọ: “Ẹvẹ ovuẹ Uvie na nọ whọ jẹrehọ no o rọ kẹ owhẹ erere no evaọ uzuazọ ra? Kọ ẹvẹ kpahe ahwo nọ a ri yo ovuẹ nana ha, kọ who gbe roro nọ u fo re a yo ovuẹ na re? Ẹvẹ whọ sai ro fi obọ họ kẹ ae?” Evaọ uzẹme, oware nọ o rẹ mae wọ omai ta usiuwoma na họ fikinọ ma you Ọghẹnẹ jẹ gwọlọ gọe.

20. (a) Eme o gwọlọ re ohwo ọ jọ olele Jesu? (b) Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na?

²⁰ Re ma jọ ilele Jesu u vi eme riẹ nọ ma re ro wuhrẹ ahwo gbe iruẹru riẹ nọ ma rẹ raro kele. Ma rẹ daoma wo ọkpọ iroro Jesu. (Ahwo Filipai 2:⁠5) Eva e were omai kẹhẹ inọ ma jọ Ebaibol na ruẹ oware nọ o jẹ wọ Jesu wuhrẹ ahwo, je fi obọ họ kẹ ae! Nọ ma tẹ be daoma wuhrẹ kpahe “iroro Kristi,” ma ti wo ọdawẹ gbe ohrọ kẹ amọfa, o vẹ te whae ze nọ ma ti ro yeri kugbe ai wọhọ epanọ Jesu o ru. (1 Ahwo Kọrint 2:16) Ma te jọ uzoẹme nọ o rrọ aro na ta kpahe idhere sa-sa nọ Jesu o ro dhesẹ uyoyou kẹ ilele riẹ.

[Oruvẹ-obotọ]

Ẹvẹ Whọ Sai ro Lele Jesu?

● Idhere vẹ Jesu o ro dhesẹ ohrọ evaọ oghẹrẹ nọ o ro yeri kugbe ahwo, kọ ẹvẹ ma sae rọ raro kele iei?​—⁠Matiu 11:​28-30.

● Fikieme u je wuzou re ma raro kele Jesu evaọ ohrọ nọ ma re wo kẹ amọfa?​—⁠Matiu 9:​9-13; 23:⁠23.

● Eware vẹ Jesu o ru nọ i dhesẹ nọ o wo ororokẹ, kọ ẹvẹ ma sae rọ raro kele iei?​—⁠Luk 7:​36-50.

● Ẹvẹ ọtadhesẹ ohwo Sameria nọ ọ rrọ emamọ ọrivẹ na u ro dhesẹ epanọ ohrọ u woma te, kọ ẹvẹ ma sai ro fi uwuhrẹ nana họ iruo?​—⁠Luk 10:​29-37.

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 151]

“Olori, . . . rovie aro mai”

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 154]

Dhesẹ ọdawẹ

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 157]

Rehọ udu obọra fi obọ họ kẹ enọ e gwọlọ obufihọ

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 159]

Rehọ ohrọoriọ ta usiuwoma na

Uzou avọ 16

‘Jesu O You Rai Te Urere’

1, 2. Eme Jesu o ru evaọ aso urere nọ ọ jọ kugbe ikọ riẹ, kọ fikieme etoke yena o rọ jariẹ obọ ghaghae?

NỌ Jesu o koko ilele riẹ họ ubruwou ehru jọ evaọ obọ Jerusalẹm, ọ riẹ nọ onana họ aso urere nọ ọ te jọ kugbe ai. Oke na o kẹle no nọ o ti ro zihe bru Ọsẹ riẹ. Umutho euwa jọ ọvo i kiọkọ re a mu ei, yọ ọ rẹ te rẹriẹ ovao dhe odawọ ulogbo. Dede nọ ọ riẹ nọ uwhu riẹ u te otọ no, o gbe bi roro kpahe ikọ riẹ.

² Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ nọ ọ be te nyase ae ba, rekọ o gbe wo eme efa nọ ọ gwọlọ rọ bọ ae ga fiki eware nọ e be te via. Fikiere, ọ tẹ rehọ uvẹ nana nọ u kiọkọ na wuhrẹ ai eware nọ i ti fi obọ họ kẹ ai kru ẹrọwọ rai. Eme nọ ọ ta evaọ ẹdẹ ọyena e rrọ usu eme nọ e mai duobọte ai udu jẹ sasa ae oma. Fikieme Jesu ọ be rọ ruawa ikọ na vi oma riẹ? Fikieme umutho oke nana nọ u kiọkọ nọ o wo kugbe ae na o rọ ghare kẹe te ere? Uyo na họ, fiki uyoyou. O you rai gaga.

3. Ẹvẹ ma rọ riẹ nọ orọnikọ Jesu ọ hẹrẹ te aso urere riẹ taure o te dhesẹ uyoyou kẹ ilele riẹ hẹ?

³ Nọ ikpe buobu e vrẹ no nọ Jọn ukọ na o je kere kpahe eware nọ e via evaọ aso ẹdẹ yena, o kere nọ: “Nọ Eha-Iwẹ-Ọnyavrẹ o ri te he, yọ Jesu ọ riẹ nọ oke riẹ u te no nọ o re ti ro no akpọ na no kpobọ Ọsẹ na epanọ o you erọ obọ riẹ nerọ evaọ akpọ na, o te you ai te umuo.” (Jọn 13:1) Orọnikọ Jesu ọ hẹrẹ te aso yena re o te dhesẹ uyoyou kẹ “erọ obọ riẹ” hẹ. Evaọ etoke odibọgba riẹ kpobi, ọ rehọ idhere sa-sa dhesẹ nọ o you ilele riẹ. Joma ta kpahe idhere jọ nọ o ro dhesẹ uyoyou riẹ, keme ẹkwoma aro nọ ma re ro kele iei evaọ abọ nana ma sae rọ jọ uvi ilele riẹ.

O Wo Odiri

4, 5. (a) Fikieme o rọ gwọlọ nọ Jesu o re wo odiri kẹ ilele riẹ? (b) Eme Jesu o ru nọ ikọ esa riẹ a jẹ wezẹ evaọ ọgbọ Getsemane?

⁴ Uyoyou avọ odiri e jẹhọ ohwohwo. Obe 1 Ahwo Kọrint 13:4 o ta nọ: “Uyoyou u re wo odiri krẹkri.” Kọ o gwọlọ nọ Jesu o re wo odiri re ọ sai yeri kugbe ilele riẹ? Ee! Wọhọ epanọ ma jọ Uzou avọ 3 wuhrẹ, o jọ bẹbẹ kẹ ikọ na re a wo omaurokpotọ. A vro avro kpahe ohwo nọ ọ mae rro evaọ usu rai unuẹse buobu. Kọ eme Jesu o ru? Kọ ofu o mu rie jẹ rehọ evedha t’ẹme kẹ ae? Ijo, ọ rehọ udu kpotọ lele ai ta ẹme, makọ okenọ a whọ gaga fiki ẹme ọvo nana evaọ aso urere riẹ.—Luk 22:24-30; Matiu 20:20-28; Mak 9:33-37.

⁵ Uwhremu na evaọ aso urere nọ Jesu avọ ikọ 11 riẹ a kpohọ ọgbọ Getsemane, oware jọ o via nọ o wariẹ dawo odiri riẹ. Evaọ usu ikọ 11 na, Jesu ọ rehọ Pita, Jemis, gbe Jọn a tẹ nya kpohọ aro omojọ evaọ ọgbọ na. Jesu ọ tẹ ta kẹ ae nọ: “Ẹzi mẹ o bi welẹ gaga te uwhu; wha jọ etenẹ, wha lele omẹ roro.” Ọ nyaharo se ae ba omojọ, ọ tẹ jẹ lẹ gaga. Nọ ọ lẹ kri no, o te zihe bru ikọ esa na. Eme ọ ruẹ? Evaọ etoke odawọ ulogbo nana, ikọ na a wezẹ no. Kọ o doku ai fikinọ a jaja aro vi hi? Ijo, ọ ta udu họ ae awọ. Eme riẹ i dhesẹ nọ ọ riẹ epanọ oma o lọhọ e rai te.a Ọ ta nọ, ‘Ẹzi ọ ginẹ rọwo rekọ uwo o lọhọ.’ Jesu o wo odiri kẹ ilele riẹ evaọ owọwọ yena kpobi dede nọ ọ wariẹ zihe ze di ai họ owezẹ isiava efa.—Matiu 26:36-46.

6. Ẹvẹ ma sae rọ raro kele Jesu evaọ oghẹrẹ nọ ma bi yeri kugbe amọfa?

⁶ O rrọ oware uduotahawọ nọ ma rọ ruẹ nọ Jesu ọ nwani no ere kiukeku ikọ riẹ hẹ. Odiri riẹ o wha irere ze uwhremu na, keme onana u wuhrẹ ezae ẹrọwọ yena omaurokpotọ gbe aro ọjajavi. (1 Pita 3:8; 4:7) Ẹvẹ ma sae rọ raro kele Jesu evaọ oghẹrẹ nọ ma bi yeri kugbe amọfa? O mae gwọlọ nọ ekpako ukoko a re wo odiri. O sae jọnọ oniọvo jọ ọ wha ebẹbẹ riẹ bru ọkpako jọ evaọ okenọ oma o rrọ ọkpako na no hayo nọ uzou u bi dhei fiki ebẹbẹ jọ. Ẹsejọ o rẹ sae jọ bẹbẹ kẹ enọ e gwọlọ obufihọ re a fi ohrẹ nọ a kẹ rai họ iruo. Ghele na, ekpako nọ i wo odiri a rẹ rehọ “akọthiho” gbe ẹwo yeri kugbe “uthuru” na. (2 Timoti 2:24, 25; Iruẹru Ikọ Na 20:28, 29) O tẹ jẹ gwọlọ nọ esẹgbini a rẹ raro kele Jesu dhesẹ odiri, keme emọ a re veghe uzou ẹsejọ. Uyoyou gbe odiri u ti fi obọ họ kẹ esẹgbini ruabọhọ ewuhrẹ emọ rai. Irere nọ i re no odiri otiọye na ze e rẹ jọ ruaro.—Olezi 127:3.

Ọ Rẹrote Ai

7. Idhere vẹ Jesu ọ rọ rẹrote ilele riẹ evaọ abọ-iwo?

⁷ Uyoyou o rẹ wọ ohwo fi obọ họ kẹ amọfa. (1 Jọn 3:17, 18) “Uyoyou o rẹ guọlọ orọ obọ riẹ hẹ.” (1 Ahwo Kọrint 13:5) Uyoyou o lẹliẹ Jesu rẹrote ilele riẹ evaọ abọ-iwo. Ẹsibuobu o ru oware nọ a gwọlọ taure a tẹ te ta via. Nọ ọ ruẹ nọ oma o rrọ rai no ọ tẹ ta kẹ ae nọ a lele iei kpohọ “oria nọ ohwo ọ rọ họ [re a] serihọ omojọ.” (Mak 6:31) Nọ ọ ruẹ nọ ohọo u bi kpe ai, ọ tẹ jowọ re ọ kẹ ai emu, te ai te idu ahwo buobu efa nọ e nyaze te gaviezọ kẹe.—Matiu 14:19, 20; 15:35-37.

8, 9. (a) Eme o dhesẹ nọ Jesu o muẹrohọ ẹgwọlọ abọ-ẹzi ilele riẹ je ru ei gba kẹ ae? (b) Nọ a kare Jesu fihọ ehru ure na, ẹvẹ o ro dhesẹ nọ ẹruorote oni riẹ o riẹe oja?

⁸ Jesu o muẹrohọ ẹgwọlọ abọ-ẹzi ilele riẹ, je ru ei gba kẹ ae. (Matiu 4:4; 5:3) Ọ roma totọ wuhrẹ ai. Eme buobu nọ ọ jọ Ovuẹ obọ Ugbehru na ta na e jọ rọkẹ ilele riẹ. (Matiu 5:1, 2, 13-16) Nọ ọ tẹ rehọ ehare wuhrẹ ahwo no, ọ vẹ jọ obemu ‘fa otọ eware kpobi kẹ ilele riẹ.’ (Mak 4:34) Taure Jesu o te ti kpohọ odhiwu, ọ rehọ ‘ọrigbo nọ o wo ẹrọwọ avọ areghẹ’ mu re ọ rehọ emu abọ-ẹzi kuọ ilele riẹ. Utu ọrigbo nana, koyehọ inievo Jesu nọ a rehọ ẹzi wholo nọ e rrọ otọakpọ na, a be rehọ emu abọ-ẹzi ko ilele riẹ evaọ ẹruoke anwọ ikpe-udhusoi ọsosuọ ze.—Matiu 24:45.

⁹ Evaọ ẹdẹ nọ Jesu o ro whu, o dhesẹ epanọ ẹruorote abọ-ẹzi enọ o you o riẹe oja te. Dai roro kpahe uyero na. A kare Jesu fihọ ehru ure, ọ be riakọ fiki edada. Re ọ sai se ẹwẹ rehọ, ọ rẹ dina nioma kpehru. Ababọ avro, onana o wha edada egaga sei nọ ibubẹ nọ a tehe fihọ awọ riẹ e jẹ bẹre ela họ iẹe na, yọ uke riẹ nọ a fa horie no na o be hrọrọ ure na. Re ọ ta ẹme o jọ bẹbẹ kẹe, keme ẹmeọta o rẹ gwọlọ ẹwẹ nọ a rẹ wẹ ziezi. Ghele na, taure o te ti whu, Jesu ọ ta eme nọ i dhesẹ epanọ o you oni riẹ te. Nọ Jesu ọ ruẹ Meri avọ Jọn ukọ na nọ a dikihẹ kẹle etẹe, Jesu ọ tẹ rehọ urru nọ u do ziezi ta kẹ oni riẹ nọ: “Aye, ri ọmọ ra!” Kẹsena ọ tẹ ta kẹ Jọn nọ: “Ri oni ra!” (Jọn 19:26, 27) Jesu ọ riẹ inọ Jọn ọ te rẹrote Meri orọnikọ evaọ abọ-iwo ọvo ho rekọ te abọ-ẹzi.b

10. Ẹvẹ esẹgbini a sae rọ raro kele Jesu evaọ ẹruorote emọ rai?

¹⁰ Emamọ esẹgbini a rẹ sai wuhrẹ no oware nọ Jesu o ru na ze. Ọsẹ nọ o gine you uviuwou riẹ ọ rẹ rẹrote ai evaọ abọ-iwo. (1 Timoti 5:8) Enọ i wuzou uviuwou a rẹ ruẹrẹ oke fihọ nọ uviuwou na u re ro serihọ jẹ zaharo kugbe ẹsejọ. Mai wuzou, esẹgbini Ileleikristi a re ru ẹgwọlọ abọ-ẹzi emọ rai kẹ ae. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Esẹgbini itieye a re ru uwuhrẹ uviuwou ikẹse kẹse, yọ a rẹ daoma ru uwuhrẹ na oghẹrẹ nọ o rẹ rọ were emọ rai oma jẹ bọ ae ga. (Iziewariẹ 6:6, 7) A rẹ rehọ ẹmeunu gbe uruemu ro dhesẹ nọ usiuwoma ota na u wuzou gaga, gbe inọ oma oruẹrẹkpahe kẹ iwuhrẹ gbe ekpohọ iwuhrẹ na yọ abọjọ egagọ mai.—Ahwo Hibru 10:24, 25.

O Wo Erọvrẹ

11. Eme Jesu o wuhrẹ ilele riẹ kpahe erọvrẹ?

¹¹ Erọvrẹ yọ edhere jọ nọ a re ro dhesẹ uyoyou. (Ahwo Kọlọsi 3:13, 14) Uyoyou u re fi ẹgo hayo “ofu” họ eva ha, ere 1 Ahwo Kọrint 13:5 o ta. Evaọ unuẹse buobu Jesu o wuhrẹ ilele riẹ epanọ erọvrẹ i wuzou te. Ọ ta kẹ ae nọ a rẹ rọ vrẹ orọnikọ ‘isiahrẹ hẹ, rekọ rite asia udhosa gbe ikpegbihrẹ’—koyehọ erọvrẹ rai i re wo oba ha. (Matiu 18:21, 22) O wuhrẹ i rai nọ a rẹ rọ vrẹ ọrahauzi nọ a whọku nọ o kurẹriẹ. (Luk 17:3, 4) Jesu ọ jọ wọhọ otu Farisi eviẹwẹ na ha, enọ e rẹ ta rekọ a re ru hu; ukpoye Jesu ọ jẹ rehọ uruemu wuhrẹ ahwo re. (Matiu 23:2-4) Joma ta kpahe epanọ Jesu o ro dhesẹ erọvrẹ makọ okenọ ogbẹnyusu ọkpekpe riẹ jọ o ru ei thọ.

12, 13. (a) Ẹvẹ Pita o ro ru Jesu thọ evaọ aso nọ a ro mu ei? (b) Ẹvẹ oware nọ Jesu o ru nọ a kpare iẹe no uwhu ze no u ro dhesẹ nọ orọnikọ unu ọvo o ro wuhrẹ ahwo erọvrẹ hẹ?

¹² Pita ukọ na ọ jọ ogbẹnyusu ọkpekpe Jesu, ọ jọ ohwo nọ ọ jọ jaka jaka nọ ọ jẹ hai bru okpakpa ẹsejọ. Jesu o muẹrohọ iruemu ezi Pita, fikiere o te mu ewha-iruo buobu họ iẹe obọ. Pita kugbe Jemis avọ Jọn a rọ ẹro ruẹ iruo igbunu jọ nọ ikọ edekọ a ruẹ hẹ. (Matiu 17:1, 2; Luk 8:49-55) Wọhọ epanọ ma ta ẹsejọ na, Pita ọ jọ usu ikọ nọ Jesu ọ rehọ gboma nyae lẹ okenọ tei te ikọ na kpobi a kpohọ ọgbọ Getsemane evaọ aso nọ a ro mu ei. Rekọ, evaọ aso ọvo yena nọ a nyaze ti mu Jesu, Pita avọ ikọ edekọ a tẹ dhẹ se iẹe ba. Uwhremu na, Pita ọ gbaudu dikihẹ otafe uwou nọ a jẹ jọ rehọ Jesu gu ẹdhọ. Ghele na, Pita o ru ekpehre oware jọ—ozọ u ru rie vro Jesu isiasa. (Matiu 26:69-75) Kọ eme Jesu o ru? Eme whọ hai ru o hae jọnọ whẹ ogbẹnyusu ezi ra o ru ere na?

¹³ U no Jesu eva ze nnọ ọ rẹ rọ vrẹ Pita. Jesu ọ ruẹ nọ oware na o da Pita te ẹzi. Pita o “duruọ oviẹ,” onọ u dhesẹ nọ o kurẹriẹ. (Mak 14:72) Nọ Jesu ọ kparoma ze no, ẹdẹdẹ yena ọ roma via kẹ Pita, ẹsejọhọ re ọ sasa iẹe oma je dhesẹ kẹe nọ o gbe you rie. (Luk 24:34; 1 Ahwo Kọrint 15:5) U te emerae ivẹ hẹ, Pita o te wo uvẹ-ọghọ nọ o ro se isẹi kpahe Jesu kẹ ogbotu ahwo nọ a jọ Jerusalẹm evaọ ẹdẹ Pẹntikọst. (Iruẹru Ikọ Na 2:14-40) Kareghẹhọ re inọ Jesu o wo ẹgo họ eva kpahe ikọ riẹ hẹ fikinọ a dhẹ se iẹe ba. Ukpoye, nọ ọ kparoma ze no, o gbe se ai “imoni mẹ.” (Matiu 28:10) Kọ o gbẹ rrọ vevẹ inọ orọnikọ unu ọvo Jesu o ro wuhrẹ ahwo erọvrẹ hẹ?

14. Fikieme ma jẹ rọ vrẹ amọfa, kọ ẹvẹ ma re ro dhesẹ nọ ma ginẹ gwọlọ rọ vrẹ amọfa?

¹⁴ Nọ ma rrọ ilele Jesu na, u fo re ma hae rọ vrẹ amọfa. Fikieme? Ma wo ohẹriẹ no Jesu keme ma gba ha, ere ọvona enọ i bi ru omai thọ a gba ha. Ẹsibuobu ma rẹ ta thọ je ru thọ. (Ahwo Rom 3:23; Jemis 3:2) Nọ ma tẹ be rọ vrẹ amọfa nọ a te kurẹriẹ, yọ ma bi ru ei lọhọ re Ọghẹnẹ ọ rọ vrẹ omai. (Mak 11:25) Nọ o rrọ ere na, ẹvẹ ma sai ro dhesẹ nọ ma ginẹ gwọlọ rọ vrẹ ahwo nọ a ru omai thọ? Oware nọ o rẹ mai fi obọ họ kẹ omai kpairoro vrẹ ethobọ amọfa họ uyoyou. (1 Pita 4:8) Okenọ ahwo nọ a ru omai thọ a te kurẹriẹ no eva ze wọhọ epanọ Pita o ru, ma rẹ daoma rọ vrẹ rai wọhọ epanọ Jesu o ru na. Ukpenọ ma re wo ẹgo fihọ eva, u re fo re ma si ofu no eva. (Ahwo Ẹfẹsọs 4:32) Ma te bi ru ere o rẹ lẹliẹ udhedhẹ jọ ukoko na, u ve je ru omai wo udu udhedhẹ.—1 Pita 3:11.

O Dhesẹ nọ O Fievahọ Ae

15. Fikieme Jesu o ro fievahọ ilele riẹ ghelọ ethobọ rai?

¹⁵ Who te you ohwo o rẹ lẹliẹ owhẹ fievahọ iẹe. Uyoyou o rẹ “rọwo eware kpobi.”c (1 Ahwo Kọrint 13:7) Fikinọ Jesu o you ilele riẹ, o fievahọ ae ghelọ ethobọ rai. Ọ riẹ nọ a you Jihova no eva ze jẹ gwọlọ ru oreva riẹ, fikiere o rẹro nọ a te sae gọe. Nọ eware jọ e make thọ ae obọ, Jesu ọ rọ ekpehre ubiẹro rri rai hi. Wọhọ oriruo, okenọ Jemis avọ Jọn a ta kẹ oni rai re ọ yare Jesu inọ jọ aimava na a keria kẹle iẹe eva Uvie na, Jesu o rri rai wọhọ enọ e kare omaurokpotọ họ, yọ o si rai no usu ikọ riẹ hẹ.—Matiu 20:20-28.

16, 17. Ewha-iruo vẹ Jesu ọ kẹ ilele riẹ?

¹⁶ Eva nọ Jesu o fihọ ilele riẹ o wha riẹ ze nọ ọ rọ kẹ ae ewha-iruo sa-sa. Isiava nọ ọ rehọ edhere igbunu ko ogbotu ahwo na, ilele riẹ ọ rehọ owha-iruo emu ọghale na kẹ. (Matiu 14:19; 15:36) Nọ ehaa Ọnyavrẹ urere riẹ e kẹle no, o te vi Pita avọ Jọn re a kpobọ Jerusalẹm nyae ruẹrẹ eware kpahe. A gwọlọ eware nọ i wuzou kpahe, eware wọhọ omogodẹ, udi owawae, ebrẹdi nọ e kare ẹvi, ẹbe ọyayare, gbe eware efa. Onana o jọ okolo iruo ho, keme re a ru ehaa na oghẹrẹ nọ Uzi Mosis o ta, a rẹ gwọlọ eware na gba, yọ o gwọlọ nọ Jesu o re koko Uzi na. Nọ a ru ehaa Ọnyavrẹ na no, Jesu ọ tẹ rehọ udi owawae na gbe ebrẹdi nọ e kare ẹvi na to Ekareghẹhọ uwhu riẹ họ.—Matiu 26:17-19; Luk 22:8, 13.

¹⁷ Jesu ọ tẹ jẹ kẹ ilele riẹ ewha-iruo efa nọ i wuzou vi eyena. Wọhọ epanọ ma ta ẹsejọ na, ọ kẹ ilele riẹ nọ a rọ ẹzi wholo na owha-iruo orọ emu abọ-ẹzi nọ a rẹ rọ kuọ idibo Ọghẹnẹ. (Luk 12:42-44) Kareghẹhọ re inọ ọ kẹ ilele riẹ iruo ilogbo erọ usiuwoma ota gbe ilele-iruo. (Matiu 28:18-20) Makọ enẹna nọ Jesu ọ rrọ Ovie evaọ obọ odhiwu no na, ọ rehọ ezae nọ i te evaọ abọ-ẹzi mu re a rẹrote ukoko na.—Ahwo Ẹfẹsọs 4:8, 11, 12.

18-20. (a) Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ nọ ma fievahọ ibe eg’Ọghẹnẹ mai? (b) Ẹvẹ ma sae rọ raro kele Jesu evaọ oghẹrẹ nọ ọ rọ kẹ amọfa iruo? (c) Eme ma te jọ uzoẹme nọ o rrọ aro na ta kpahe?

¹⁸ Ẹvẹ ma sae rọ raro kele Jesu evaọ oghẹrẹ nọ ma re yeri kugbe amọfa? Eva nọ ma re fihọ ibe eg’Ọghẹnẹ mai u re dhesẹ nọ ma you rai. Joma kareghẹhọ inọ ohwo nọ o wo uyoyou kẹ amọfa o re rri gwọlọ ewoma rai, orọnikọ eyoma rai hi. Nọ amọfa a te ru omai thọ, uyoyou o rẹ whae ze nọ ma gbẹ kake rọ ekpehre ẹro rri rai hi, keme a te siọ omai ba eruthọ họ. (Matiu 7:1, 2) Ma te bi rri gwọlọ ewoma evaọ oma inievo mai, ma te jọ ehri uduotahawọ kẹ ae orọnikọ ezoruẹ hẹ.—1 Ahwo Tẹsalonika 5:11.

¹⁹ Kọ u gbe fo re ma kẹ amọfa uvẹ-iruo wọhọ epanọ Jesu o ru? O rrọ oware erere re enọ i wo ekwa-iruo a rehọ ewha-iruo jọ kẹ amọfa je fievahọ ae inọ a ti ru iruo na ziezi. Fiki onana, ekpako ukoko a re wuhrẹ izoge nọ e be daoma te kẹ uvẹ-iruo re a fi obọ họ evaọ ukoko na. (1 Timoti 3:1; 2 Timoti 2:2) Ewuhrẹ nana ọ r’oja. Nọ Jihova o gbe bi fi ẹvi họ iruo Uvie na, o gwọlọ nọ a re wuhrẹ ezae nọ e rẹ sae rẹrote enọ e be ziọ ukoko na.—Aizaya 60:22.

²⁰ Jesu o fi obọdẹ oriruo họ otọ evaọ edhesẹ uyoyou. Ọkpọ uyoyou riẹ nọ ma re dhesẹ họ edhere nọ ọ mai wuzou nọ ma rẹ rọ raro kele iei. Ma te jọ uzoẹme nọ o rrọ aro na ta kpahe edhere nọ ọ mae rro nọ o ro dhesẹ uyoyou—uwhu nọ o whu kẹ omai.

[Oruvẹ-obotọ]

Ẹvẹ Whọ Sai ro Lele Jesu?

● Fikieme u ro wuzou re ma fi ohrẹ nọ Jesu ọ kẹ kpahe erọvrẹ họ iruo?—Matiu 6:14, 15.

● Eme ma jọ ohare Jesu nana wuhrẹ kpahe erọvrẹ?—Matiu 18:23-35.

● Ẹvẹ Jesu o ro dhesẹ ororokẹ rọkẹ ilele riẹ, kọ ẹvẹ ma sae rọ raro kele iei?—Matiu 20:17-19; Jọn 16:12.

● Ẹvẹ Jesu o ro dhesẹ kẹ Pita nnọ o fievahọ iẹe, kọ ẹvẹ ma sai ro dhesẹ eva nọ ma fihọ amọfa?—Luk 22:31, 32.

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 164, 165]

Emamọ esẹgbini a re wo odiri jẹ rẹrote emọ rai

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 166]