• “Ovie Ẹkpẹlobọ Ovatha-Ọre” Evaọ Oke Urere Na
    Uwou-Eroro Na (Uwuhrẹ)—2020 | Asoi

    • UZOẸME UWUHRẸ 19

      “Ovie Ẹkpẹlobọ Ovatha-Ọre” Evaọ Oke Urere Na

      “Evaọ oke urere na, ovie obọze ovatha-ọre o ti lele iei [koyehọ, ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na] muabọ.”​—DAN. 11:40.

      OLE AVỌ 150 Gwọlọ Ọghẹnẹ re Whọ Sae Zọ

      EWARE NỌ MA TI WUHRẸa

      1. Eme eruẹaruẹ Ebaibol i fiobọhọ kẹ omai riẹ?

      EME ọ te via kẹ idibo Jihova kẹle na? Ma rrọ igbori onana ha. Eruẹaruẹ Ebaibol i fiobọhọ kẹ omai riẹ ikpeware sa-sa nọ e te jọ akpọ na via nọ i ti kpomahọ omai kpobi. U wo eruẹaruẹ jọ nọ u fiobọhọ kẹ omai riẹ oware nọ egọmeti jọ nọ e mai wo ẹgba evaọ akpọ na a ti ru. Eruẹaruẹ yena e rrọ obe Daniẹl uzou avọ 11, onọ o ta kpahe ivie ivẹ nọ e te wọso ohwohwo, eyehọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre gbe ovie obọze ovatha-ọre. Abọ buobu eruẹaruẹ yena i rugba no, fikiere ma wo imuẹro nọ umutho abọ nọ o kiọkọ na ọ te seba erugba ha.

      2. Wọhọ epanọ o rrọ Emuhọ 3:15; Eviavia 11:7 gbe 12:17, eme u fo nọ ma rẹ kareghẹhọ nọ ma te bi se eruẹaruẹ Daniẹl?

      2 Re ma sai wo otoriẹ eruẹaruẹ nọ e rrọ obe Daniẹl uzou avọ 11 na, ma rẹ kareghẹhọ nọ isu gbe egọmeti nọ isuẹsu rai i kpomahọ idibo Ọghẹnẹ gaga ọvo a jọ etẹe fodẹ. Ofariẹ, idibo Ọghẹnẹ nọ e rrọ akpọ na i bu tere he nọ a tẹ rehọ ae wawo unu ahwo nọ a rrọ akpọ na soso, ghele na, ẹsibuobu ae egọmeti ọ rẹ mae wọso. Fikieme? Fikinọ Setan avọ akpọ omuomu riẹ a gwọlọ raha idibo Jihova nọ i bi se isẹri kpahe Jesu muotọ. (Se Emuhọ 3:15 gbe Eviavia 11:7; 12:17.) U te no ere no, u fo nọ eruẹaruẹ Daniẹl na e rẹ rọwokugbe eruẹaruẹ efa nọ e rrọ Ebaibol na. Uzẹme riẹ họ, nọ ma tẹ rọ eruẹaruẹ Daniẹl na wawo eria efa Ebaibol na, ẹsiẹe ọvo ma sai ro wo otoriẹ eruẹaruẹ na gbagba.

      3. Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana gbe onọ u lele i rie?

      3 Fikiere, ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe obe Daniẹl 11:25-39. Ma te ruẹ egọmeti nọ i dikihẹ kẹ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre gbe ovie obọze ovatha-ọre na no ukpe 1870 rite 1991. Ma te jẹ ruẹ oware nọ u ro fo nọ ma re nwene oghẹrẹ nọ ma wo otoriẹ abọ jọ eruẹaruẹ nana. Evaọ uzoẹme nọ u lele i rie, ma vẹ te ta kpahe obe Daniẹl 11:40–12:1, gbe otoriẹ nọ ma wo enẹna kpahe oware nọ eruẹaruẹ na i dhesẹ nọ o te via no ukpe 1991 rite ẹmo Amagidọn. Nọ who bi wuhrẹ izoẹme ivẹ nana, u ti woma re whọ hai rri echate na, “Ivie Ivẹ nọ E Rọsuọ Ohwohwo Evaọ Oke Urere Na.” Joma kake ta kpahe egọmeti nọ i dikihẹ kẹ ivie ivẹ nọ a fodẹ evaọ eruẹaruẹ na.

      EGỌMETI NỌ I DIKIHẸ KẸ OVIE ẸKPẸLOBỌ OVATHA-ỌRE GBE OVIE OBỌZE OVATHA-ỌRE NA

      4. Eware esa vẹ i re fiobọhọ kẹ omai riẹ ivie nọ i dikihẹ kẹ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre gbe ovie obọze ovatha-ọre na?

      4 Evaọ oke ọsosuọ, “ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre” yọ ovie nọ o je su ekwotọ nọ e jọ ofẹ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre Izrẹl, “ovie obọze ovatha-ọre” kọ ọnọ o je su erọ ofẹ obọze ovatha-ọre Izrẹl. Fikieme ma rọ ta ere? Keme ukọ-odhiwu nọ ọ wha ovuẹ na se Daniẹl ọ ta kẹe nọ: “Mẹ nyaze ti ru owhẹ wo otoriẹ oware nọ o te via kẹ ahwo ra evaọ abọ urere edẹ na.” (Dan. 10:14) Ahwo Izrẹl oke anwae họ ahwo nọ Ọghẹnẹ ọ jẹrehọ rite oke Pẹntikọst 33 C.E. Rekọ no umuo oke yena vrẹ, Jihova o ru rie vẹ nọ ilele Jesu họ idibo riẹ. Fikiere, abọ buobu eruẹaruẹ nọ e rrọ obe Daniẹl uzou avọ 11 na i kiekpahe Ileleikristi, orọnikọ orẹwho Izrẹl he. (Iruẹru 2:1-4; Rom 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Yọ isu nọ i dikihẹ kẹ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre gbe ovie obọze ovatha-ọre na i bi dhe enwenwene. O make rrọ ere na, u wo eware sa-sa kpahe eruẹaruẹ na nọ i bi nwene he. Orọ ọsosuọ, esuo ivie nana u kpomahọ idibo Ọghẹnẹ gaga. Orọ avọ ivẹ, oghẹrẹ nọ a ro gboja kẹ idibo Ọghẹnẹ u dhesẹ nọ a wọso Jihova, Ọghẹnẹ uzẹme na. Orọ avọ esa, ivie ivẹ nana a re lele ohwohwo si ogaga.

      5. Kọ ivie jọ i dikihẹ kẹ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre gbe ovie obọze ovatha-ọre no umuo ukpe 100 rite 1870? Ru ei vẹ.

      5 Nọ ikpe-udhusoi ọsosuọ e vrẹ no, Ileleikristi erue e romavia evaọ ukoko Ileleikristi na, a te je wuhrẹ iwuhrẹ erue jẹ ko uzẹme Ikereakere na dhere. No umuo oke yena rite ukpe 1870, Ọghẹnẹ ọ jọ otọakpọ na wo utu ahwo jọ dẹẹ nọ a jọ uvi idibo riẹ hẹ. Etoke yena Ileleikristi erue e rọ gbọ ruru Ileleikristi uzẹme wọhọ ikpoko nọ e gbọ ruru emamọ ekakọ. (Mat. 13:36-43) Fikieme u ro fo re ma riẹ onana? Keme onana u dhesẹ nọ oware nọ eruẹaruẹ Daniẹl e ta kpahe ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre gbe ovie obọze ovatha-ọre na i kiekpahe ivie nọ i su no umuo ukpe 100 rite 1870 hi. Evaọ etoke nana, utu ahwo ọvuọvo a jọ uvi idibo Ọghẹnẹ evaọ otọakpọ na ha nọ ivie nana e rẹ wọso.b Rekọ, eruẹaruẹ Ebaibol i dhesẹ nọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre gbe ovie obọze ovatha-ọre na a wariẹ romavia nọ ukpe 1870 o vrẹ no. Ẹvẹ ma rọ ta ere?

      6. Oke vẹ idibo Ọghẹnẹ a rọ wariẹ romavia? Ru ei vẹ.

      6 No ukpe 1870 ze, idibo Ọghẹnẹ a te mu oma họ ekokohọ. Ukpe yena Charles T. Russell avọ egbẹnyusu riẹ a ro kuomagbe mu Ebaibol họ ewuhrẹ. Brọda Russell avọ egbẹnyusu ekpekpe riẹ nana ae a jọ ọnyukọ nọ a ruẹaro riẹ inọ ọ te “ruẹrẹ edhere kpahe” taure Uvie Mesaya na u te ti muhọ. (Mal. 3:1) Enẹ idibo Ọghẹnẹ a rọ wariẹ romavia! Kọ egọmeti akpọ na jọ ọ jariẹ evaọ etoke nana, nọ esuo riẹ o kpomahọ idibo Ọghẹnẹ gaga? Joma ruẹ.

      ONO HỌ OVIE OBỌZE OVATHA-ỌRE?

      7. Ono ọ jọ ovie obọze ovatha-ọre no 1870 rite etoke Ẹmo Akpọ Ọsosuọ?

      7 Evaọ ukpe 1870, egọmeti Britain ọye ọ jọ esuo nọ ọ mae rro evaọ akpọ-soso, o te je wo egbaẹmo nọ e mae ga. Egọmeti yena o dikihẹ kẹ uzei osese nọ a jọ eruẹaruẹ na ta nọ o te kpare izei esa efa no na, koyehọ France, Spain, gbe Netherlands. (Dan. 7:7, 8) Egọmeti nana ọ gbẹ jọ ovie obọze ovatha-ọre makọ okenọ Ẹmo Akpọ Ọsosuọ o muhọ no. Evaọ etoke ovona, America ọ jọ orẹwho nọ o mai fe evaọ akpọ-soso, kẹsena usu America avọ Britain u te muhọ ẹkpekpe gaga.

      8. Ono họ ovie obọze ovatha-ọre evaọ edẹ urere na kpobi?

      8 Evaọ etoke Ẹmo Akpọ Ọsosuọ, America avọ Britain a jọ abọ, u te ru nọ a rọ jọ ogbaẹmo ulogbo. Oke yena a ro zihe ruọ Ogaga-Esuo Akpọ Britain avọ America. Wọhọ epanọ Daniẹl ọ ruẹaro riẹ na, egọmeti nana o koko “ogbaẹmo nọ o rrọ buobu gaga jẹ goma thesiwa” họ. (Dan. 11:25) Evaọ etoke edẹ urere na kpobi, ogaga-esuo Britain avọ America họ ovie obọze ovatha-ọre na.c Rekọ ono họ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre?

      OVIE ẸKPẸLOBỌ OVATHA-ỌRE Ọ WARIẸ ROMAVIA

      9. Oke vẹ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre ọ rọ wariẹ romavia, kọ ẹvẹ ẹme nọ ọ rrọ Daniẹl 11:25 o ro rugba?

      9 Nọ Brọda Russell avọ egbẹnyusu riẹ a mu Ebaibol họ ewuhrẹ kugbe no, ukpe nọ u lele i rie, koyehọ 1871 ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre ọ tẹ wariẹ romavia. Ukpe yena ọzae nọ a re se Otto von Bismarck o ro ku ekwotọ buobu gbe, enọ i zihe ruọ uvie ulogbo orọ Germany. Ovie Prussia nọ a re se Wilhelm ọrọ ọsosuọ ọye ọ jọ ọba ọsosuọ uvie na, kẹsena ọ tẹ rọ Bismarck mu re ọ rẹrote iruẹru ẹkwotọ na soso.d Nọ oke o be nyaharo na, erẹwho efa buobu e tẹ jọ otọ esuo Germany, erẹwho Africa gbe erọ Pacific Ocean sa-sa e jọ usu rai. Kẹsena ogaga-esuo Germany avọ orọ Britain i te je si oma. (Se Daniẹl 11:25.) Ẹkwotọ Esuo Germany o te ti wo ogbaẹmo ulogbo nọ o joma te orọ Britain. Evaọ etoke ẹmo akpọ ọsosuọ, ogbaẹmo nana Germany ọ rọ họre ewegrẹ riẹ.

      10. Ẹvẹ ẹme nọ ọ rrọ Daniẹl 11:25b, 26 o ro rugba?

      10 Kẹsena Daniẹl ọ tẹ ta kpahe oware nọ o te via kẹ Ẹkwotọ Esuo Germany gbe ogbaẹmo ulogbo nọ o kokohọ na. A jọ eruẹaruẹ na ta nọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na “ọ te sai dikihẹ hẹ.” Fikieme? “Keme a te lẹlẹ gba ẹgwae omuomu kpahe iẹe. Ahwo nọ a be re obọdẹ emu riẹ a ti ru ei kie.” (Dan. 11:25b, 26a) Evaọ oke Daniẹl, ahwo jọ nọ a jẹ re “obọdẹ emu ovie na” họ ikpahwo esuo nọ i je ru ‘iruo kẹ ovie na.’ (Dan. 1:5) Kọ amono eruẹaruẹ na e be ta kpahe na? E be ta kpahe ikpahwo esuo Germany, wọhọ iletu ogbaẹmo gbe ekohrẹ ogbaẹmo ọba Germany. Ahwo nana a ru nọ uvie riẹ u ro kie uwhremu na.e Orọnikọ ekie uvie nana ọvo eruẹaruẹ na e ta kpahe he, e ta kpahe oghẹrẹ nọ ẹmo nọ o ti lele ovie obọze ovatha-ọre fi o ti ro kuhọ re. Eruẹaruẹ na e ta kpahe ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre inọ: “Rọ kpahe ogbaẹmo riẹ, a ti hwere iei kufiẹ, yọ a ti kpe ibuobu fihọ otọ.” (Dan. 11:26b) Onana u rugba evaọ etoke ẹmo akpọ ọsosuọ nọ a “hwere [ogbaẹmo Germany] kufiẹ,” yọ ahwo buobu a gine whu “fihọ otọ.” No oke nọ akpọ ọ rọ fa rite oke yena, ẹmo yena a jọ mai kpe ahwo bu.

      11. Eme ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre avọ ovie obọze ovatha-ọre a ru?

      11 Nọ Daniẹl ọ jẹ ta kpahe oware nọ o te via taure Ẹmo Akpọ Ọsosuọ o te ti muhọ, ọ ta evaọ Daniẹl 11:27, 28 inọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre avọ ovie obọze ovatha-ọre “a te keria emẹjẹ ọvo ta erue.” Ọ tẹ jẹ ta nọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre o ti koko “eware buobu” họ kẹ omariẹ. Ere o ginẹ via re. Germany avọ Britain a ta kẹ ohwohwo nọ a gwọlọ udhedhẹ, rekọ o jọ vevẹ nọ ọrue a ta na nọ ẹmo na o du lahwe evaọ 1914. Yọ imikpe jọ rite 1914, Germany ọ jọ ẹkwotọ esuo avọ ivẹ nọ ọ mai fe evaọ akpọ-soso. Kẹsena Germany o te lele ovie obọze ovatha-ọre họre, a te fi Germany kparobọ wọhọ epanọ Daniẹl 11:29 gbe abọ ọsosuọ owọ avọ 30 o ta.

      IVIE IVẸ NA A HỌRE IDIBO ỌGHẸNẸ

      12. Evaọ etoke ẹmo akpọ ọsosuọ, eme ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre avọ ovie obọze ovatha-ọre a ru?

      12 Anwọ ukpe 1914 ze, ohọre nọ o rrọ udevie ivie ivẹ nana gbe onọ a be họre idibo Ọghẹnẹ o ga vi epaọ anwẹdẹ kpobi. Wọhọ oriruo, evaọ etoke ẹmo akpọ ọsosuọ, egọmeti Germany avọ ọrọ Britain a je kpokpo idibo Ọghẹnẹ fikinọ a rọwo nọ a re fi ẹmo ho. Yọ egọmeti America o fi enọ e jẹ kobaro evaọ iruo usi uwoma ota na họ uwou-odi. Ukpokpoma nana họ orugba eruẹaruẹ nọ e rrọ Eviavia 11:7-10 na.

      13. Nọ ukpe 1930 o vrẹ no gbe etoke ẹmo akpọ avivẹ, eme ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre o ru?

      13 Ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na o gboja kẹ idibo Ọghẹnẹ gaga nọ ukpe 1930 o vrẹ no, maero kọ okenọ a je fi ẹmo akpọ avivẹ. Nọ isuẹsu Nazi i muhọ evaọ Germany, Hitler avọ ahwo nọ a jọ otọ riẹ a te fi awhaha họ iruo idibo Ọghẹnẹ. Otu ọwọsuọ nana a kpe idibo Jihova nọ i bu te enwenọ odu ọvo gbe egba isoi (1,500) je fi idu buobu họ ega uye. Daniẹl ọ ruẹaro onana. Ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na o “zue aruẹri na” je “si iruẹru ikẹse kẹse na no,” okenọ ọ whaha idibo Ọghẹnẹ inọ a re gbe jiri odẹ Jihova evaọ ẹgbede he. (Dan. 11:30b, 31a) Osu Germany nọ a re se Hitler ọ tubẹ ta nọ o ti kpe idibo Ọghẹnẹ kpobi nọ e rrọ Germany muotọ.

      OVIE ẸKPẸLOBỌ OVATHA-ỌRE ỌKPOKPỌ Ọ ROMAVIA

      14. Nọ ẹmo akpọ avivẹ ọ vrẹ no, ono o zihe ruọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre? Ru ei vẹ.

      14 Nọ ẹmo akpọ avivẹ ọ vrẹ no, ekwotọ sa-sa nọ Germany o je su vẹre e tẹ te ziọ otọ esuo Soviet Union nọ o fi ai kparobọ no, kẹsena Soviet Union o te zihe ruọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre. Wọhọ esuo ọgbahọ Nazi, Soviet Union o gboja kẹ ohwo kpobi nọ ọ rọ egagọ Ọghẹnẹ uzẹme na karo, nọ ọ rọwo ru oware kpobi nọ egọmeti na ọ ta ha.

      15. Eme ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na o ru nọ Ẹmo Akpọ Avivẹ o kuhọ no?

      15 Nọ Ẹmo Akpọ Avivẹ ọ nwani kuhọ no, ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre nana, koyehọ Soviet Union avọ enọ e be thae uke, a te je mu idibo Ọghẹnẹ họ ekpokpo. Wọhọ epanọ a ruẹaro riẹ evaọ Eviavia 12:15-17, ovie nana o fi awhaha họ iruo usi uwoma ota na je mu idibo Jihova buobu kpohọ ẹkwotọ jọ thethabọ nyai fihọ. Uzẹme riẹ họ, anwẹnọ edẹ urere na i ro muhọ na, ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na o bi kpokpo idibo Ọghẹnẹ gaga re a siọ iruo Uvie na ba. Ukpokpoma nana u bi hwẹ ze wọhọ ame “ethẹ” nọ a jọ eruẹaruẹ na fodẹ na.f

      16. Ẹvẹ egọmeti Soviet Union o ro ru ẹme nọ ọ rrọ Daniẹl 11:37-39 gba?

      16 Se Daniẹl 11:37-39. Wọhọ epanọ eruẹaruẹ nana e ta, ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na o “wo adhẹẹ kẹ Ọghẹnẹ esẹ riẹ hẹ.” Evaọ oghẹrẹ vẹ? Egọmeti Soviet Union ọ jẹ gwọlọ si egagọ kpobi nọ e rrọ otọ riẹ no, fikiere ọ jẹ daoma mi ai udu kpobi nọ a wo. Re ọ sai ru onana, o juzi jọ anwọ 1918 nọ o wha riẹ ze nọ a jẹ rọ jọ isukulu wuhrẹ ahwo inọ Ọghẹnẹ ọ rrọ họ. Oghẹrẹ vẹ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre nana ọ rọ kẹ “ọghẹnẹ eria adhẹzọ . . . oruaro”? Egọmeti Soviet Union ọ raha igho buobu ro koko ogbaẹmo ulogbo họ je ku ekwakwa ẹmo buobu nọ e rẹ raha eware muotọ re ọ rọ enana kpobi thọ omariẹ. U te ti te epanọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre gbe ovie obọze ovatha-ọre a ro wo ekwakwa ẹmo nọ e rẹ sai kpe ima ahwo buobu.

      EWEGRẸ IVẸ I ZIHE RUỌ AHWO UTU OVO

      17. Eme họ “oware otọtọ nọ o rẹ wha ọraha ze na”?

      17 U wo oware jọ nọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre avọ ovie obọze ovatha-ọre a kuomagbe ru; a “rehọ oware otọtọ nọ o rẹ wha ọraha ze na vi.” (Dan. 11:31) “Oware otọtọ” yena họ United Nations (Ukoko Okugbe Erẹwho).

      18. Fikieme a ro se ukoko Okugbe Erẹwho na “oware otọtọ”?

      18 A se ukoko Okugbe Erẹwho na “oware otọtọ” keme o ta nọ o rẹ sae wha udhedhẹ ziọ akpọ na soso, oware nọ Uvie Ọghẹnẹ ọvo o rẹ sai ru. Eruẹaruẹ na e ta re inọ oware otọtọ na o rẹ “wha ọraha ze” keme ukoko Okugbe Erẹwho na o te họre egagọ erue kpobi jẹ raha ae muotọ.​—Rri echate na, “Ivie Ivẹ nọ E Rọsuọ Ohwohwo Evaọ Oke Urere Na.”

      FIKIEME U RO FO NỌ MA RẸ RIẸ IKU NANA KPOBI?

      19-20. (a) Fikieme u ro fo nọ ma rẹ riẹ eware nọ ma ta kpahe na? (b) Onọ vẹ ma te kuyo riẹ evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na?

      19 U fo nọ ma rẹ riẹ iku nana keme i dhesẹ nọ, no ukpe 1870 rite 1991, eware buobu nọ Daniẹl ọ ruẹaro riẹ kpahe ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre avọ ovie obọze ovatha-ọre na i rugba no. Fikiere, ma wo imuẹro inọ abọ eruẹaruẹ na nọ o kiọkọ ọ te seba erugba ha.

      20 Evaọ 1991, esuo Soviet Union o te kie. Kọ ono họ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na enẹna? Ma te jọ uzoẹme nọ o rrọ aro na kuyo onọ yena.

      OLE AVỌ 128 Thihakọ Te Urere

      a Ma be ruẹ eware nọ i dhesẹ nọ eruẹaruẹ Daniẹl kpahe “ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre” gbe “ovie obọze ovatha-ọre” na i gbe bi rugba nẹnẹ. Eme ọ kẹ omai imuẹro nana? Kọ fikieme u ro fo nọ ma re wo otoriẹ eruẹaruẹ nana ziezi?

      b Fiki oware nọ ma jọ etenẹ ta na, o wọhọ nọ u gbe fo ho re ma ta nọ ọba Rom nọ a re se Aurelian (nọ o su no ukpe 270 rite 275 C.E.) ọ jọ “ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre” hayo inọ ovie-aye nọ a re se Zenobia (nọ o su no ukpe 267 rite 272 C.E.) ọ jọ “ovie obọze ovatha-ọre.” Onana u nwene oware nọ ma ta evaọ obe Kezọ kẹ Eruẹaruẹ Daniẹl! uzou avọ 13 gbe 14.

      d Evaọ 1890, ọba nọ a re se Wilhelm ọrọ avivẹ o te le Bismarck no esuo.

      e U wo eware sa-sa nọ ahwo nana a ru nọ uvie na u ro kie vẹrẹ tere. Wọhọ oriruo, a gbẹ jẹ tha ọba na uke he, a jẹ hae ta eme nọ u fo nọ a rẹ ko dhere kẹ ahwo kpahe oghẹrẹ nọ ẹmo na o bi ro kiekpe Germany, a te je le ọba na no esuo.

      f Wọhọ epanọ o rrọ Daniẹl 11:34, ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na ọ te siọ Ileleikristi nọ e rrọ otọ esuo riẹ ba ekpokpo evaọ omoke jọ. Onana o via evaọ 1991 nọ esuo Soviet Union o kie.

  • Ono Họ “Ovie Ẹkpẹlobọ Ovatha-Ọre” Nẹnẹ?
    Uwou-Eroro Na (Uwuhrẹ)—2020 | Asoi

    • UZOẸME UWUHRẸ 20

      Ono Họ “Ovie Ẹkpẹlobọ Ovatha-Ọre” Nẹnẹ?

      “O ve ti te oba, yọ o ti wo ohwo ọvo nọ o re fiobọhọ kẹe he.”​—DAN. 11:45.

      OLE AVỌ 95 Elo Uzẹme na O bi Dhe Evevẹ

      EWARE NỌ MA TI WUHRẸa

      1-2. Eme ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe?

      EWARE nọ e be via enẹna e kẹ imuẹro vi epaọ anwẹdẹ kpobi no inọ abọ urere edẹ urere uyero-akpọ nana ma rrọ na. Kẹle na, Jihova avọ Jesu Kristi a te raha egọmeti kpobi nọ e be wọso Uvie Ọghẹnẹ. Taure oyena o tẹ te via, ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre avọ ovie obọze ovatha-ọre na a te gbẹ rọsuọ ohwohwo jẹ rọsuọ idibo Ọghẹnẹ.

      2 Ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe eruẹaruẹ nọ e rrọ Daniẹl 11:40–12:1. Ma te riẹ egọmeti nọ ọ rrọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na enẹna. Ma te jẹ ta kpahe oware nọ ozọ u gbe ro mu omai hi ghelọ ebẹbẹ kpobi nọ i ti te omai evaọ obaro kẹhẹ.

      OVIE ẸKPẸLOBỌ OVATHA-ỌRE ỌKPOKPỌ Ọ ROMAVIA

      3-4. Ono họ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na nẹnẹ? Ru ei vẹ.

      3 Nọ esuo Soviet Union o kie no evaọ 1991, idibo Ọghẹnẹ nọ e jọ ekwotọ esuo riẹ a te wo ufuoma nọ a rẹ rọ gọ Ọghẹnẹ evaọ omoke jọ, onọ o wọhọ nọ a “fi omobọ jọ họ kẹ ae.” (Dan. 11:34) Onana u ru nọ a jẹ rọ ta usi uwoma ababọ ukpokpoma, u gbe kri hi, iwhowho-uvie nọ e jọ ekwotọ yena i te ti bu te idu buobu. Ẹmẹrera na, Russia gbe egọmeti nọ e be thae uke a te zihe ruọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre. Wọhọ epanọ ma ta evaọ uzoẹme nọ o vrẹ na, re a tẹ te ta nọ egọmeti jọ o dikihẹ kẹ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre hayo ovie obọze ovatha-ọre, o re ru eware esa nana gba: (1) esuo riẹ o re kpomahọ idibo Ọghẹnẹ gaga, (2) ọ rẹ rọ eware nọ o bi ru dhesẹ nọ o mukpahe Jihova gbe idibo riẹ, (3) o re lele ovie ọdekọ na si ogaga.

      4 Muẹrohọ oware nọ ma sae rọ ta nọ Russia gbe egọmeti nọ e be thae uke họ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na nẹnẹ. (1) Esuo rai o kpomahọ idibo Ọghẹnẹ gaga, a fi awhaha họ iruo usi uwoma ota na, jẹ wọso ibe Ileleikristi mai buobu nọ e rrọ ekwotọ esuo rai. (2) Oware nana nọ a bi ru na u dhesẹ nọ a mukpahe Jihova gbe idibo riẹ. (3) A bi lele Ogaga-Esuo Akpọ Britain avọ America nọ ọ rrọ ovie obọze ovatha-ọre na hrowo oma. Joma ruẹ oware nọ Russia avọ egọmeti nọ e be thae uke a ru, onọ u dhesẹ nọ ae họ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre nẹnẹ.

      OVIE ẸKPẸLOBỌ OVATHA-ỌRE AVỌ ỌRỌ OBỌZE OVATHA-ỌRE A GBE BI MUABỌ

      5. Etoke vẹ a jọ Daniẹl 11:40-43 ta kpahe, kọ eme ọ te via evaọ etoke yena?

      5 Se Daniẹl 11:40-43. Abọ nana eruẹaruẹ na o ta kpahe etoke edẹ urere na soso. U dhesẹ nọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre avọ ovie obọze ovatha-ọre a ti hrowo oma. Wọhọ epanọ Daniẹl ọ ruẹaro riẹ, evaọ oke urere na, ovie obọze ovatha-ọre o ti lele ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre “muabọ,” hayo “jẹ izei riẹ họ eriẹ.”​—Dan. 11:40; ẹme-obotọ.

      6. Ẹvẹ ivie ivẹ na e be rọ họre ohwohwo?

      6 Ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre avọ ovie obọze ovatha-ọre a gbe bi hrowo oma ọnọ ọ mai wo ogaga evaọ akpọ na soso. Wọhọ oriruo, nọ Ẹmo Akpọ Avivẹ o kuhọ no, Soviet Union avọ enọ e jẹ thae uke a te je su ekwotọ buobu nọ e rrọ Europe. Onana u ru nọ ovie obọze ovatha-ọre o ro kuomagbe erẹwho sa-sa to ukoko jọ họ nọ a re se North Atlantic Treaty Organization. A ru onana re egbaẹmo rai e hai kuomagbe họre ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre. Ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre ọ gbẹ be daoma epanọ o re ro wo ekwakwa ẹmo vi ovie obọze ovatha-ọre. Ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na ọ be hai fiobọhọ họre erẹwho nọ e rrọ abọ ovie obọze ovatha-ọre na nọ ẹmo hayo ozighi ọ tẹ rrọ otọ evaọ Africa, Asia, gbe Latin America. Evaọ imikpe jọ ze na, Russia avọ egọmeti nọ e be thae uke a dẹ egọmeti sa-sa rehọ no evaọ akpọ na soso, onọ u ru nọ a ro wo ogaga ulogbo. A te je bi lele ovie obọze ovatha-ọre na họre ohọre itanẹte, be rọ itanẹte wha ọraha fihọ iruẹru egọmeti ohwohwo gbe ekiọthuọ rai. Yọ wọhọ epanọ Daniẹl ọ ruẹaro riẹ, ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na ọ gbẹ be họre idibo Ọghẹnẹ.​—Dan. 11:41.

      OVIE ẸKPẸLOBỌ OVATHA-ỌRE Ọ RUỌ “ẸKWOTỌ ERRU NA”

      7. Eme họ “ẹkwotọ Erru na”?

      7 A jọ Daniẹl 11:41 ta nọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na ọ te ruọ eva “ẹkwotọ Erru na.” Ẹkwotọ vẹ ọye? Evaọ oke emọ Izrẹl, ẹkwotọ Izrẹl ọ jọ “ẹkwotọ nọ ọ mai wo erru evaọ usu ekwotọ na kpobi.” (Izik. 20:6) Rekọ oware nọ u ru ẹkwotọ nana tubẹ mai siuru họ, etẹe egagọ uzẹme ọ jọ. Anwọ Pẹntikọst 33 C.E. ze, “ẹkwotọ Erru na” ọ gbẹ rrọ uzedhe oria jọ họ. O sae ginẹ jọ oria ovo jọ dẹẹ hẹ keme idibo Jihova a rrọ oria kpobi evaọ otọakpọ na. Nẹnẹ, “ẹkwotọ Erru na” yọ iruẹru idibo Jihova kpobi, te iwuhrẹ gbe usi uwoma ota nọ e rrọ abọ jọ egagọ rai.

      8. Ẹvẹ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na ọ rọ ruọ eva “ẹkwotọ Erru na”?

      8 Evaọ edẹ urere na, ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na ọ ruọ eva “ẹkwotọ Erru na” unuẹse buobu no. Wọhọ oriruo, okenọ Nazi Germany ọ jọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre, maero kọ evaọ etoke ẹmo akpọ avivẹ, ọ ruọ eva “ẹkwotọ Erru na” keme ọ lahiẹ idibo Ọghẹnẹ buobu je kpe ai no. Nọ Soviet Union ọ jọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre evaọ okenọ Ẹmo Akpọ Avivẹ o kuhọ no, ovie nana ọ ruọ eva “ẹkwotọ Erru na” keme ọ lahiẹ idibo Ọghẹnẹ re, je mu ai no ẹwho rai kpohọ obọfa thethabọ.

      9. Anwọ ikpe jọ ze na, ẹvẹ Russia avọ egọmeti nọ e be thae uke a rọ ruọ eva “ẹkwotọ Erru na”?

      9 Anwọ ikpe jọ ze na, Russia avọ enọ e be thae uke a ruọ eva “ẹkwotọ Erru na.” Evaọ oghẹrẹ vẹ? Ukpe 2017, ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre nana o fi awhaha họ iruo idibo Jihova je fi inievo mai jọ họ uwou-odi. O te je fi awhaha họ ebe mai, te Ebaibol Efafa Akpọ Ọkpokpọ na evaọ Russia. U te no ere no, ọ rọ ogaga mi omai uwou ogha mai, te Egwa Uvie gbe Egwa Okokohọ mai nọ e rrọ Russia. Nọ o ru enana kpobi no, Utu Ẹruorote Na u te vuhumu evaọ 2018 inọ Russia avọ egọmeti nọ e be thae uke họ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na nẹnẹ. Ghelọ oghẹrẹ nọ a kpokpo i rai te kẹhẹ, idibo Jihova a rẹ họre hayo ru epanọ a re ro nwene egọmeti hi. Ukpoye, a re ru lele uthubro Ebaibol nọ o ta nọ ma hae lẹ roro “ahwo kpobi nọ a rrọ ekwa ikpehru,” maero nọ a tẹ gwọlọ fi izi họ kẹ egagọ.​—1 Tim. 2:1, 2.

      KỌ OVIE ẸKPẸLOBỌ OVATHA-ỌRE O TI FI OVIE OBỌZE OVATHA-ỌRE KPAROBỌ?

      10. Kọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre o ti fi ovie obọze ovatha-ọre kparobọ? Ru ei vẹ.

      10 Eware nọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre o ti ru oye eruẹaruẹ nọ e rrọ Daniẹl 11:40-45 e mai kiekpahe. Kọ onana u dhesẹ nọ o ti fi ovie obọze ovatha-ọre kparobọ? Ijo. Ovie obọze ovatha-ọre na ọ te gbẹ jọ “uzuazọ” evaọ okenọ Jihova avọ Jesu a te raha egọmeti ahwo-akpọ kpobi no evaọ ẹmo Amagidọn. (Evia. 19:20) Fikieme onana u ro mu omai ẹro? Muẹrohọ oware nọ eruẹaruẹ nọ e rrọ obe Daniẹl gbe Eviavia i dhesẹ.

      Utho nọ o fia no ugbehru ze te guọghọ awọ ẹmema ologbo.

      Evaọ Amagidọn, Uvie Ọghẹnẹ nọ a rọ utho dhesẹ na o te guọghọ esuo ahwo-akpọ no riẹriẹriẹ, onọ a rọ ẹmema ologbo dhesẹ na (Rri edhe-ẹme avọ 11)

      11. Eme eruẹaruẹ nọ e rrọ Daniẹl 2:43-45 i dhesẹ? (Rri uwoho nọ o rrọ uke emagazini na.)

      11 Se Daniẹl 2:43-45. Daniẹl ọruẹaro na ọ ta kpahe egọmeti ahwo-akpọ sa-sa nọ i kpomahọ idibo Ọghẹnẹ gaga. A jọ eruẹaruẹ na dhesẹ ae wọhọ abọ sa-sa ẹmema ologbo jọ. Ikawọ ẹmema na nọ a rehọ ayọno gbe ọviẹ ru na i dikihẹ kẹ egọmeti urere ọnọ ahwo-akpọ a ti su. Ikawọ na i dikihẹ kẹ Ogaga-Esuo Akpọ Britain avọ America. Eruẹaruẹ na i dhesẹ nọ Ogaga-Esuo Akpọ Britain avọ America ọ te gbẹ jariẹ okenọ Uvie Ọghẹnẹ o te raha egọmeti ahwo-akpọ no riẹriẹriẹ.

      12. Eme uzou avọ ihrẹ arao ojihẹ na u dikihẹ kẹ, kọ ẹvẹ onana o rọ rrọ oware nọ ma re muẹrohọ gaga?

      12 Jọn ukọ na ọ tẹ jẹ ta kpahe egọmeti sa-sa nọ esuo rai o kpomahọ idibo Jihova gaga. Jọn ọ ruẹ arao ojihẹ nọ o wo izou ihrẹ, onọ u dikihẹ kẹ egọmeti sa-sa nana. Uzou avọ ihrẹ arao na u dikihẹ kẹ Ogaga-Esuo Akpọ Britain avọ America. Onana o rrọ oware nọ ma re muẹrohọ gaga keme eruẹaruẹ na e ta ha inọ uzou ofa o ta ze. Uzou avọ ihrẹ na o te gbẹ jọ esuo okenọ Kristi avọ egbaẹmo obọ odhiwu riẹ a te raha iẹe avọ oma arao ojihẹ na kpobi no.b​—Evia. 13:1, 2; 17:13, 14.

      EME OVIE ẸKPẸLOBỌ OVATHA-ỌRE O TI RU KẸLE NA?

      13-14. Amono họ “Gọg ọrọ ẹkwotọ Magọg,” kọ eme o sae jọnọ o te lẹliẹ ae họre idibo Ọghẹnẹ?

      13 Eruẹaruẹ jọ nọ Izikiẹl o kere fihotọ i dhesẹ oware nọ o wọhọ nọ o te via no taure a tẹ te raha ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre gbe ovie obọze ovatha-ọre no. Ma tẹ rehọ iẹe inọ etoke ọvona eruẹaruẹ nọ e rrọ Izikiẹl 38:10-23; Daniẹl 2:43-45; 11:44–12:1; gbe Eviavia 16:13-16, 21 e be ta kpahe, ma sai rẹro nọ eware nọ ma be te fodẹ na e te via.

      14 Nọ uye ulogbo na u te muhọ no, “ivie otọakpọ na soso” a ti kuomagbe re a jọ utu ovo. (Evia. 16:13, 14; 19:19) Utu yena a jọ Ikereakere na se “Gọg ọrọ ẹkwotọ Magọg” na. (Izik. 38:2) Utu egọmeti yena a te gwọlọ họre idibo Ọghẹnẹ re a voro ai no otọakpọ na no. Eme ọ te wha ohọre nana ze? Evaọ eruẹaruẹ Jọn ukọ na nọ i kiekpahe onana, ọ ta nọ ọ ruẹ oso-itho nọ ọ be rrọ itho ilogbo ku ewegrẹ Ọghẹnẹ. O sae jọnọ oso-itho yena o dikihẹ kẹ ovuẹ ẹdhoguo nọ o te rrorro ahwo oma, onọ idibo Jihova a ti whowho. Ẹsejọhọ ovuẹ nana o te dha Gọg ọrọ ẹkwotọ Magọg eva nọ u ti ru ai gwọlọ kpe idibo Ọghẹnẹ kpobi no otọakpọ na.​—Evia. 16:21.

      15-16. (a) Eme o wọhọ nọ eruẹaruẹ nọ e rrọ Daniẹl 11:44, 45 e be ta kpahe? (b) Eme ọ te via kẹ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre avọ erẹwho efa kpobi nọ i ti kuomagbei, nọ a se Gọg obọ Magọg na?

      15 O wọhọ nọ ovuẹ nana nọ o te rrorro ahwo oma na gbe ohọre urere nọ ewegrẹ Ọghẹnẹ a te wọ bru idibo riẹ na oye eruẹaruẹ nọ e rrọ Daniẹl 11:44, 45 e ta kpahe re na. (Sei.) Daniẹl ọ jọ etẹe ta nọ “iyẹrẹ nọ i [ti] no obọ ovatha-ọre gbe obọ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre ze” e te kẹ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na uye, u ve ti ru ei mu “ofu ọgaga.” Ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na ọ vẹ te gwọlọ nọ o re “kpe muotọ jẹ raha ibuobu no.” O wọhọ nọ idibo Jihova họ “ibuobu” nọ a jọ etenẹ fodẹ na.c Ẹsejọhọ ohọre urere nọ a te rọ gwọlọ kpe idibo Ọghẹnẹ kpobi muotọ na oye Daniẹl ọ jọ etenẹ ta kpahe na.

      16 Ohọre nana nọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre gbe egọmeti efa a te wọ ze na o te kpare ofu Ọghẹnẹ Erumeru na, u ve ti su kpohọ ẹmo Amagidọn. (Evia. 16:14, 16) Oke yena Ọghẹnẹ ọ vẹ te raha ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre gbe erẹwho kpobi nọ i kuomagbei be họre idibo Ọghẹnẹ, nọ a se Gọg obọ Magọg na no, yọ “ohwo ọvo nọ o re fiobọhọ kẹe” ọ te jọ họ.​—Dan. 11:45.

      Jesu nọ ọ rrọ ehru anyenya ọfuafo, nọ ọ be te sa ose. Ikọ-odhiwu efa a rrọ ehru enyenya efuafo yọ a kru egbọdọ.

      Evaọ ẹmo Amagidọn, Jesu Kristi avọ egbaẹmo obọ odhiwu riẹ a te raha akpọ omuomu Setan no je siwi idibo Ọghẹnẹ (Rri edhe-ẹme avọ 17)

      17. Ono họ Maekẹl “osu ologbo” nọ a fodẹ evaọ Daniẹl 12:1, kọ eme o ti ru?

      17 Owọ nọ u lele ikere Daniẹl yena o ta eware efa kpahe epanọ a te rọ raha ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre gbe egọmeti kpobi nọ i ti kuomagbei, jegbe epanọ Jihova o ti ro siwi omai. (Se Daniẹl 12:1.) Eme họ otọ eruẹaruẹ nana? Maekẹl yọ odẹ ọfa Jesu Kristi, Ovie mai nọ o muhọ esuo no na. O bi “dikihẹ kẹ ahwo” Ọghẹnẹ anwọ 1914 nọ a rọ rehọ iẹe mu Ovie no evaọ obọ odhiwu. Kẹle na “ọ te kpama,” koyehọ ọ te họre ewegrẹ Ọghẹnẹ evaọ Amagidọn. Ẹmo yena ọ te jọ okpẹtu urere evaọ etoke nọ Daniẹl o se “oke idhọvẹ” nọ o re romavia ẹdẹvo ho na. A jọ eruẹaruẹ Jọn nọ e rrọ obe Eviavia se eware nọ e te via no taure Amagidọn o te ti fi “uye ulogbo na.”​—Evia. 6:2; 7:14.

      KỌ A TI “KERE ODẸ [RA] FIHỌ OBE NA”?

      18. Fikieme ma gbe ro bru udu eware nọ e te via evaọ obaro ho?

      18 Eware nọ e te via evaọ obaro i re bru omai udu hu keme eruẹaruẹ Daniẹl avọ Jọn e kẹ omai imuẹro nọ ahwo nọ a be gọ Jihova jẹ be gbodibo kẹ Jesu a te zọ evaọ etoke uye ulogbo nọ o be tha na. Daniẹl ọ ta nọ ohwo kpobi nọ a “kere odẹ riẹ fihọ obe na” ọ te zọ. (Dan. 12:1) Eme ma re ru re odẹ mai o sae jọ eva obe na? Ma re ru eware nọ e rẹ kẹ imuẹro nọ ma fi ẹrọwọ họ Jesu, Omogodẹ Ọghẹnẹ. (Jọn 1:29) O gwọlọ nọ ma rẹ roma mudhe kẹ Ọghẹnẹ jẹ họ-ame. (1 Pita 3:21) Ma rẹ jẹ daoma fiobọhọ kẹ amọfa wuhrẹ kpahe Jihova, onọ u re dhesẹ nọ abọ Uvie Ọghẹnẹ ma rrọ.

      19. Eme ma re ru enẹna, kọ fikieme?

      19 Enẹna họ oke nọ ma re ro fi eva mai kpobi họ Jihova gbe ukoko riẹ. Enẹna họ oke nọ ma re ro dhesẹ via nọ abọ Uvie Ọghẹnẹ ma rrọ. Ma te ru ere, a ti siwi omai evaọ okenọ Uvie Ọghẹnẹ o te raha ovie obọze ovatha-ọre avọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre no na.

      OLE AVỌ 149 Ole Obokparọ

      a Ono họ “ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre” nẹnẹ, kọ ẹvẹ o ti ro te oba? Uyo enọ nana u ti ru ẹrọwọ mai ga, je fiobọhọ kẹ omai ruẹrẹ oma kpahe kẹ ebẹbẹ nọ i ti te omai kẹle na.

      b Re whọ gbẹ riẹ kpahe eruẹaruẹ nọ e rrọ Daniẹl 2:36-45 gbe Eviavia 13:1, 2, rri Uwou-Eroro Azeza 15, 2012, ẹwẹ. 7-19.

  • Ivie Ivẹ nọ E Rọsuọ Ohwohwo Evaọ Oke Urere Na
    Uwou-Eroro Na (Uwuhrẹ)—2020 | Asoi

    • Ivie Ivẹ nọ E Rọsuọ Ohwohwo Evaọ Oke Urere Na

      Eruẹaruẹ jọ nọ a fodẹ evaọ echate nana yọ eware nọ e via evaọ etoke ovona. Aikpobi i dhesẹ nọ “oke urere na” ma be rria na.​—Dan. 12:4.

      Echate nọ o bi dhesẹ eruẹaruẹ sa-sa gbe egọmeti nọ i dikihẹ kẹ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre gbe ovie obọze ovatha-ọre, no ukpe 1870 rite inẹnẹ.
      • Echate 1 evaọ usu 4, nọ o bi dhesẹ eruẹaruẹ nọ i rugba evaọ etoke ovona evaọ oke urere na. I rugba evaọ oware wọhọ 1870 rite 1918. Ukpe 1914 oke urere na u ro muhọ. Eruẹaruẹ 1: Arao ojihẹ nọ o wo izou ihrẹ, ọnọ romavia no taure ukpe ọsosuọ nọ ọ rrọ echate na u te ti te. Evaọ etoke Ẹmo Akpọ Ọsosuọ, a nwa uzou avọ ihrẹ arao na oma. No ukpe 1917 vrẹ, oma nọ a nwa uzou avọ ihrẹ na u kpo, oma arao ojihẹ na o tẹ wariẹ ga. Eruẹaruẹ 2: Ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre avọ ovie obọze ovatha-ọre a wariẹ romavia evaọ 1870. Ukpe 1871, Germany o dikihẹ kẹ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre. Britain ọ jọ ovie obọze ovatha-ọre evaọ oke yena, kẹsena evaọ 1917, Ogaga-Esuo Akpọ Britain avọ America u te nwene ẹta riẹ. Eruẹaruẹ 3: No ukpe 1870 vrẹ Charles T. Russell avọ egbẹnyusu riẹ họ ‘ọnyukọ’ na. No ukpe 1881 vrẹ, ‘Zion’s Watch Tower’ ọ tuduhọ ahwo awọ inọ jọ a ta usi uwoma na. Eruẹaruẹ 4: No ukpe 1914 vrẹ họ ezi ivuẹvu. A hẹriẹ ikpoko no iwhiti. Eruẹaruẹ 5: No ukpe 1917 vrẹ, ikawọ ayọno avọ ọviẹ na ọ romavia. A te je dhesẹ: Eware nọ e via no ukpe 1914 rite 1918, Ẹmo Akpọ Ọsosuọ. Eware nọ i kpomahọ idibo Jihova: No 1914 rite 1918, a fi Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol nọ e jọ Britain avọ Germany họ uwou-odi. Ukpe 1918, a fi inievo obọ America nọ e jẹ kobaro evaọ ukoko na họ uwou-odi.
        Eruẹaruẹ 1.

        Eria Ebaibol Evia. 11:7; 12:13, 17; 13:1-8, 12

        Eruẹaruẹ “Arao ojihẹ” na o bi su ahwo evaọ otọakpọ na anwọ ikpe nọ i bu vi idu esa (3,000) ze na. Evaọ oke urere na, a te nwa uzou avọ ihrẹ arao ojihẹ na oma. Uwhremu na, oma nọ ọ nwa na u ve ti kpo, kẹsena “akpọ na kpobi” o ve ti lele arao na. Setan ọ te rọ arao yena “fi enọ i kiọkọ . . . ẹmo.”

        Orugba Nọ owhe oke Noa o ku vrẹ no, egọmeti ahwo-akpọ nọ e wọso Jihova i te muhọ esuo. Nọ ikpe idu buobu e vrẹ no, evaọ etoke Ẹmo Akpọ Ọsosuọ, ẹgba nọ egọmeti Britain o wo ọ gbẹ kaka epaọ ọsosuọ họ. Ọ wariẹ wo ẹgba nọ America o kuomagbei. Evaọ oke urere nana, Setan ọ be rọ egọmeti akpọ na soso kpokpo idibo Ọghẹnẹ.

      • Eruẹaruẹ 2.

        Eria Ebaibol Dan. 11:25-45

        Eruẹaruẹ Ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre avọ ovie obọze ovatha-ọre a te họre ohwohwo evaọ oke urere na.

        Orugba Egọmeti Germany ọ jẹ họre ọrọ Britain avọ America. Evaọ ukpe 1945, egọmeti Soviet Union avọ enọ e be thae uke ae a jọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre. Evaọ 1991, esuo Soviet Union o te kie. Uwhremu na, Russia avọ enọ e be thae uke a te zihe ruọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre.

      • Eruẹaruẹ 3.

        Eria Ebaibol Aiz. 61:1; Mal. 3:1; Luk 4:18

        Eruẹaruẹ Jihova o vi “ọnyukọ” riẹ re ọ “ruẹrẹ edhere kpahe” taure Uvie Mesaya na u te ti muhọ. Utu ahwo nana a “whowho usi uwoma kẹ enọ e be romakpotọ.”

        Orugba No ukpe 1870 vrẹ, C. T. Russell avọ egbẹnyusu riẹ a jẹ romatotọ kiẹ Ebaibol na re a wuhrẹ ahwo oware nọ o gba. Evaọ ukpe 1881, a tẹ ruẹ nọ u wuzou gaga re idibo Ọghẹnẹ a ta usi uwoma na. A kere izoẹme itiena fihọ ebe mai, “Ma Gwọlọ Iwhowho-Uvie Odu Ọvo” gbe “Enọ A Wholo re A Ta Usiuwoma.”

      • Eruẹaruẹ 4.

        Eria Ebaibol Mat. 13:24-30, 36-43

        Eruẹaruẹ Ọwegrẹ ọ kọ ikpoko fihọ udhu iwhiti, a tẹ kẹ ae uvẹ re e rro jẹ gbọ ruru iwhiti na bọo oke ivuẹvu; kẹsena a tẹ hẹriẹ ikpoko na no iwhiti na.

        Orugba No ukpe 1870 vrẹ, Ileleikristi uzẹme a te muhọ ẹhẹriẹ no Ileleikristi erue. Evaọ oke urere nana, a koko eg’Ọghẹnẹ uzẹme họ ziọ ukoko Ileleikristi na, a tẹ rọ ere hẹriẹ oma no egagọ erue.

      • Eruẹaruẹ 5.

        Eria Ebaibol Dan. 2:31-33, 41-43

        Eruẹaruẹ Ikawọ ayọno avọ ọviẹ na yọ erọ ẹmema nọ a rọ eware sa-sa ru.

        Orugba Ọviẹ na o dikihẹ kẹ ahwo gheghe nọ a be hae wọso Ogaga-Esuo Akpọ Britain avọ America. Ahwo nana a ru nọ ogaga-esuo nana o gbẹ be sae rọ rehọ ogaga rai kpobi su hu, wọhọ epanọ o hae te jọ.

      • Echate 2 evaọ usu 4, nọ o bi dhesẹ eruẹaruẹ nọ i rugba evaọ etoke ovona evaọ oke urere na. I rugba evaọ oware wọhọ 1919 rite 1945. Germany ọ jọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre rite 1945. Ogaga-Esuo Akpọ Britain avọ America ọ jọ ovie obọze ovatha-ọre. Eruẹaruẹ 6: Ukpe 1919, a koko Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na họ ukoko nọ a ru fo no. No ukpe 1919 vrẹ, a wariẹ wo ọwhọ usi uwoma ota jẹ ruabọhọ usi uwoma na. Eruẹaruẹ 7: Ukpe 1920, Ukoko Ọvọ Erẹwho u muhọ, o tẹ jẹ jariẹ rite okenọ Ẹmo Akpọ Avivẹ o ro muhọ. A te je dhesẹ: Eruẹaruẹ 1, arao ojihẹ nọ o wo izou ihrẹ na nọ ọ gbẹ riẹ. Eruẹaruẹ 5, ikawọ ayọno avọ ọviẹ na nọ ọ gbẹ riẹ. Eware nọ e via no ukpe 1939 rite 1945, Ẹmo Akpọ Avivẹ. Eware nọ i kpomahọ idibo Jihova: Evaọ Germany, no 1933 rite 1945, a fi Isẹri Jihova nọ i bu vi 11,000 họ uwou-odi. Evaọ Britain, no 1939 rite 1945, a fi Isẹri Jihova nọ e joma bu te 1,600 họ uwou-odi. Evaọ America, no 1940 rite 1944, otu-ugbarugba a wọ ohọre bru Isẹri Jihova unuẹse nọ u bu vi 2,500.
        Eruẹaruẹ 6.

        Eria Ebaibol Mat. 13:30; 24:14, 45; 28:19, 20

        Eruẹaruẹ A koko “iwhiti na” họ “uwou nọ [a] rẹ jọ sẹro eware.” A tẹ jẹ rọ “ọrigbo nọ a re fievahọ nọ o wo areghẹ na” mu re ọ rẹrote “idibo uwou” na. A mu “usi uwoma Uvie na” họ ẹta “evaọ akpọ na soso.”

        Orugba A rọ ọrigbo nọ a re fievahọ na mu evaọ 1919 re ọ rẹrote idibo Ọghẹnẹ. No umuo oke yena vrẹ, Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a te wo ọwhọ usi uwoma ota na vi epaọ ọsosuọ. Enẹna, Isẹri Jihova a be ta usi uwoma evaọ ekwotọ nọ i bu vi egba ivẹ (200), je bi kere ebe sa-sa evaọ evẹrẹ nọ i bu vi odu ọvo (1,000).

      • Eruẹaruẹ 7.

        Eria Ebaibol Dan. 12:11; Evia. 13:11, 14, 15

        Eruẹaruẹ Arao ojihẹ nọ o wo izei ivẹ ọ ta kẹ ahwo inọ a ru “ẹmema kẹ arao ojihẹ” na, ọ tẹ jẹ “kẹ ẹmema arao ojihẹ na ẹwẹ.”

        Orugba Ogaga-Esuo Akpọ Britain avọ America oye o to Ukoko Ọvọ Erẹwho na họ. Erẹwho efa i te kuomagbe ukoko nana. Uwhremu na, ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre o te je kuomagbe ukoko na, rekọ no ukpe 1926 rite 1933 ọvo ọ jariẹ. Ahwo a je roro nọ ukoko Ọvọ Erẹwho na o te wha udhedhẹ ziọ akpọ na soso wọhọ epanọ a bi roro kpahe ukoko Okugbe Erẹwho na. Whaọ Uvie Ọghẹnẹ ọvo o rẹ sai ru onana.

      • Echate 3 evaọ usu 4, nọ o bi dhesẹ eruẹaruẹ nọ i rugba evaọ etoke ovona evaọ oke urere na. I rugba no ukpe 1945 rite 1991. Soviet Union avọ enọ e be thae uke họ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre ri bọo 1991, kẹsena Russia avọ enọ e be thae uke a te nwene ẹta riẹ. Ogaga-Esuo Akpọ Britain avọ America họ ovie obọze ovatha-ọre. Eruẹaruẹ 8: Ebọmbo enua nọ u bi dhesẹ ọraha ologbo nọ Ogaga-Esuo Akpọ Britain avọ America o wha ze. Eruẹaruẹ 9: Ukoko Okugbe Erẹwho u muhọ evaọ 1945, onọ u nwene ẹta Ukoko Ọvọ Erẹwho. A te je dhesẹ: Eruẹaruẹ 1, arao ojihẹ nọ o wo izou ihrẹ na nọ ọ gbẹ riẹ. Eruẹaruẹ 5, ikawọ ayọno avọ ọviẹ na nọ ọ gbẹ riẹ. Eruẹaruẹ 6, ukpe 1945, iwhowho-uvie nọ i bu vi 156,000. Ukpe 1991, iwhowho-uvie nọ i bu vi 4,278,000. Eware nọ i kpomahọ idibo Jihova: Egọmeti Soviet Union o mu Isẹri Jihova idu buobu kpobọ Siberia no ukpe 1945 rite etoke ikpe 1950.
        Eruẹaruẹ 8.

        Eria Ebaibol Dan. 8:23, 24

        Eruẹaruẹ Ovie jọ nọ ovao riẹ u wo idudu “ọ te rọ edhere aghẹruẹ wha ọraha ze.”

        Orugba Ogaga-Esuo Akpọ Britain avọ America o wha ọraha ze gaga no. Wọhọ oriruo evaọ etoke Ẹmo Akpọ Avivẹ, America ọ wha ọraha nọ a re ruẹ ọkpọ riẹ ẹdẹvo ho ze nọ o gbolo ebọmbo enua ivẹ fihọ ẹkwotọ ewegrẹ Britain avọ America.

      • Eruẹaruẹ 9.

        Eria Ebaibol Dan. 11:31; Evia. 17:3, 7-11

        Eruẹaruẹ Arao ojihẹ “ọwawae” nọ o wo izei ikpe o no ọgọdọ odidi na ze, yọ ọye họ ovie avọ eree. A jọ obe Daniẹl se ovie nana “oware otọtọ nọ o rẹ wha ọraha ze.”

        Orugba Ukoko Ọvọ Erẹwho na u kie evaọ etoke Ẹmo Akpọ Avivẹ. Nọ ẹmo na o kuhọ no, a tẹ rehọ ukoko Okugbe Erẹwho “vi.” Ahwo a roro nọ ukoko Okugbe Erẹwho na o te wha udhedhẹ ziọ akpọ na soso wọhọ epanọ a je roro kpahe ukoko Ọvọ Erẹwho na, oware nọ Uvie Ọghẹnẹ ọvo o rẹ sai ru. Ukoko Okugbe Erẹwho na o te họre egagọ.

      • Echate 4 evaọ usu 4, nọ o bi dhesẹ eruẹaruẹ nọ i rugba evaọ etoke ovona evaọ oke urere na. I ti rugba no oke nana rite Amagidọn. Russia avọ enọ e be thae uke họ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre. Ogaga-Esuo Akpọ Britain avọ America họ ovie obọze ovatha-ọre. Eruẹaruẹ 10: Isu akpọ na a ti whowho ‘udhedhẹ gbe omofọwẹ.’ Kẹsena uye ulogbo na u ve muhọ. Eruẹaruẹ 11: Isu erẹwho na e te raha ikoko egagọ erue. Eruẹaruẹ 12: Egọmeti e te wọ ohọre bru idibo Ọghẹnẹ. A ti koko ikpodhiwu nọ i kiọkọ họ kpobọ odhiwu. Eruẹaruẹ 13: Amagidọn. Ọnọ ọ keria ehru anyenya ọfuafo na o fi kparobọ riẹriẹriẹ. A raha arao ojihẹ nọ o wo izou ihrẹ na no; a guọghọ awọ ayọno avọ oviẹ ẹmema ologbo na no. A te je dhesẹ: Eruẹaruẹ 1, arao ojihẹ nọ o wo izou ihrẹ na nọ ọ gbẹ riẹ rite Amagidọn. Eruẹaruẹ 5, ikawọ ayọno avọ ọviẹ na nọ ọ gbẹ riẹ rite Amagidọn. Eruẹaruẹ 6, iwhowho-uvie nọ i bu vi 8,580,000 e riẹ nẹnẹ. Eware nọ i kpomahọ idibo Jihova: Evaọ 2017, Egọmeti Russia o mi Isẹri Jihova uwou ogha je fi ejọ rai họ uwou-odi.
        Eruẹaruẹ 10 gbe 11.

        Eria Ebaibol 1 Tẹs. 5:3; Evia. 17:16

        Eruẹaruẹ Erẹwho na i ti whowho “udhedhẹ gbe omofọwẹ,” yọ “izei ikpe” na avọ “arao ojihẹ” na a te họre “ogberẹ” na jẹ raha iẹe muotọ. Kẹsena, ọraha o ve te erẹwho na.

        Orugba Erẹwho na e te ta nọ a wha udhedhẹ gbe omofọwẹ ze no. Kẹsena erẹwho nọ e rrọ ukoko Okugbe Erẹwho na e vẹ te raha ikoko egagọ erue muotọ. Onana o te jọ emuhọ uye ulogbo na. Uye ulogbo na u ti kuhọ okenọ Ọghẹnẹ ọ te rọ ẹmo Amagidọn raha uyero-akpọ Setan soso no.

      • Eruẹaruẹ 12.

        Eria Ebaibol Izik. 38:11, 14-17; Mat. 24:31

        Eruẹaruẹ Gọg ọ te vẹruọ ẹkwotọ idibo Ọghẹnẹ. Kẹsena ikọ-odhiwu i ve ti koko enọ “a salọ na” họ.

        Orugba Ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre gbe egọmeti akpọ na nọ i kiọkọ a te wọ ohọre bru idibo Ọghẹnẹ. Nọ ohọre nana u te muhọ no, Ọghẹnẹ o ve ti koko ikpodhiwu nọ i kiọkọ otọakpọ na họ kpobọ odhiwu.

      • Eruẹaruẹ 13.

        Eria Ebaibol Izik. 38:18-23; Dan. 2:34, 35, 44, 45; Evia. 6:2; 16:14, 16; 17:14; 19:20

        Eruẹaruẹ “Ọnọ ọ keria ehru” “anyenya ọfuafo” na ọ te raha Gọg avọ egbaẹmo riẹ no, yọ ere o ti ro “fi kparobọ riẹriẹriẹ.” A te gbolo “arao ojihẹ na” fihọ “ẹtẹre erae,” kẹsena a tẹ guọghọ ẹmema ologbo na ehehẹhẹ.

        Orugba Jesu nọ ọ rrọ Ovie Uvie Ọghẹnẹ na ọ te nyaze ti siwi idibo Ọghẹnẹ. Tei te ahwo idu udhuhrẹ-gbene (144,000) nọ i ti lele iei su na gbe ikọ-odhiwu riẹ a te raha esuo Setan no riẹriẹriẹ.