Nũtonya Kũsinda Mathĩna Ala Manangaa Mĩsyĩ

1. Nĩ mathĩna meva mevithanĩtye ala matonya kwananga mũsyĩ?

KWASŨANĨA ĩũlũ wa nyũmba ya ndingʼĩ. Nyũmba ĩsu nĩtonya kwoneka yĩ ndũmu na yĩ mbanake. Ĩndĩ ndingʼĩ syayo nitonya kwĩthĩwa syambĩĩe kwoela nthĩnĩ. Ũu nĩwʼo mĩsyĩ ĩmwe yĩthĩawa yĩilyĩ. O na vala andũ ma mĩsyĩ ĩsu nĩmatonya kwoneka me atanu, nĩvatonyeka ũkethĩa meonanyʼa ũtanu ũsu nĩ kana mavithe wia kana maũndũ angĩ meũmathĩnyʼa. Kwoou, nthĩnĩ wa mũsyĩ nĩvatonya kwĩthĩwa maũndũ maendeee kũwananga o na vala wĩoneka ta ũendeee o nesa. Kwa ngelekanyʼo, mũsyĩ nũtonya kwanangwa nĩ maũndũ aa elĩ: ũnywi na ũngʼendu.

ŨNDŨ ŨNYWI ŨTONYA KWANANGA MŨSYĨ

2. Mbivilia yasyaa ata ĩũlũ wa kũnywʼa ũkĩ?

² Mbivilia ndĩvatanĩte kũnywʼa ũkĩ kwa kĩthimo, ĩndĩ nĩvatanĩte ũnywi. (Nthimo 23:20, 21; 1 Akolintho 6:9, 10; 1 Timotheo 5:23; Tito 2:2, 3) Ũnywi, kana ũthengi, nĩ thĩna ũtonya kũkwata andũ aima, ĩndĩ ũndũ ũla wa kũmakya nĩ kana o na andũ ma mũika no matwʼĩke athengi.

3, 4. Elesya maũndũ ala matonya kũkwata andũ ala angĩ ma mũsyĩ ethĩwa mũsyai ũmwe nĩ mũthengi?

³ Kuma tene Mbivilia nĩyoonanisye kana kũtũmĩa ũkĩ ũndũ vataĩle nĩkũtonya kwananga mũuo nthĩnĩ wa mũsyĩ. (Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 21:18-21) Mathĩna ala maumanaa na ũthengi makwataa andũ onthe mũsyĩ. Kwa ngelekanyʼo, mũndũ mũka ũtwaĩtwe nĩ mũthengi nũtonya kũthĩnĩka mũno aimantha ũndũ ũtonya kũmũtetheesya aeke kũnywʼa, kana ũndũ ũtonya kũmĩanĩsya nake.a Mũndũ mũka ũsu nũtonya kũvitha ũkĩ kana akawĩta nthĩ. O na nũtonya kũvitha mbesa sya mũũme na kũtata kũmwonyʼa kana nĩwaĩle kwenda thayũ wake mwene na kwenda andũ make ma mũsyĩ, o vamwe na kũmwenda Ngai. Ĩndĩ maũndũ asu onthe nĩmatonya kũlea kũmũsiĩĩa ndakanywʼe. Na ũu no ũtume mũndũ mũka ũsu akwʼa ngoo na kwĩwʼa ataĩlĩte. O na no ũtume ethĩwa na wia, ũthatu, kana akambĩĩa kũthĩnĩka kĩlĩko na kwĩtũla mũtĩ, o vamwe na kũeka kwĩnenga ndaĩa.

⁴ Syana o nasyo nikwatawa nĩ mathĩna ethĩwa mũsyai nĩ mũthengi. Imwe nitonya kũũmĩwʼa, kana ingĩ ikatũmĩwa kwĩka maũndũ makonetye ũlaalai nĩ mũsyai ũsu mũthengi. O na no syambĩĩe kwĩtũla mũtĩ iyona tasyo itumĩte atwʼĩka mũthengi. Maũndũ ta asu nĩmatonya kũtuma syana isu syĩthĩwa itatonya kũĩkĩĩa andũ angĩ. Nitonya kwĩwʼa iyĩemwa nĩ kũelesya kĩla kĩendeee mũsyĩ, na nũndũ wa ũu iyambĩĩa kwoveea maũndũ asu ngoonĩ. Ũndũ ũsu nũtonya kũtuma ilika thĩnanĩ. (Nthimo 17:22) Syana isu nitonya kwĩsa kũtwʼĩka andũ aima mateyĩĩkĩĩe na matenengete ndaĩa.

ANDŨ ALA ANGĨ MA MŨSYĨ MATONYA KWĨKA ATA?

5. Mũndũ atonya kũtetheewʼa ata aekane na ũthengi, na nĩkĩ ũsu ti ũndũ wĩ laisi?

⁵ O na kau asomi aingĩ maasya kana ti laisi mũndũ kũekana na ũthengi, aingĩ nĩmetĩkĩlaa kana ũu no ũtonyeke kwa kĩasi kĩna ethĩwa ũla ũnyusaa nĩwatwʼa vyũ kũeka kũnywʼa. (Sianĩsya na Mathayo 5:29.) Ĩndĩ, nĩ ũndũ wĩ vinya kũmũĩkĩĩthya mũthengi kana e na vata wa kũtetheewʼa, nũndũ mavinda maingĩ ndonaa ta wĩ na thĩna. O na ũu wĩ o vo, ĩla andũ ma mũsyĩ moosa ĩtambya mesiĩanĩe na mathĩna ala maetetwe nĩ mũthengi ũsu, ũu no ũmũtetheesye kũmanya kana e na thĩna. Ndakĩtalĩ ũmwe ũtetheeasya andũ ala athengi na andũ ma mĩsyĩ yoo aisye: “Nĩĩsilya ũndũ ũla wa vata mũno andũ ala angĩ ma mũsyĩ maĩle kwĩka nĩ kũendeea na maũndũ moo ma kĩla mũthenya kwa nzĩa ĩla ĩtonya kũmauna. Meeka ũu, mũndũ ũsu mũthengi nũtonya kwambĩĩa kwona kana ve kĩvathũkanyʼo katĩ wake namo, na ũu ũituma asũanĩa ĩũlũ wa ũnywi wake.”

6. Mĩsyĩ ĩla yĩ na mũndũ mũthengi ĩtonya kũkwata ũtao mũseo kuma va?

⁶ Ethĩwa mũsyĩ kwaku ve mũthengi, ũtao wa Mbivilia no ũkũtetheesye wĩkale kwa nzĩa ĩtonya kũkũuna. (Isaia 48:17; 2 Timotheo 3:16, 17) Kwasũanĩa myolooto ĩmwe ya Mbivilia ĩla ĩtetheesye andũ ma mĩsyĩ ĩmwe kũmanya ũndũ matonya kwĩkalanyʼa na mũthengi.

7. Nũũ waĩle kũtũlwa mũtĩ ethĩwa mũndũ ũmwe mũsyĩ nĩ mũthengi?

⁷ Mũiketũle mũtĩ. Mbivilia yaasya: “Kĩla mũndũ akakua mũio wake mwene.” O na ĩngĩ yaĩtye: “Kĩla ũmwe waitũ akaumya ũvoo [kana “ũtalo,” NW] wake mbee wa Ngai.” (Akalatia 6:5; Alomi 14:12) Mũndũ ũsu mũthengi nũtonya kwasya kana takethĩwa andũ ala angĩ mũsyĩ nĩmamũkuaa nesa, ndethĩwa anyusaa. Andũ asu ma mũsyĩ makamwonyʼa nĩ ta mekwĩtĩkĩlana nake, methĩwa maimwĩkĩa vinya aendeee na kũnywʼa. Ĩndĩ o na ethĩwa nĩ maũndũ meva matũkwatĩte, kana andũ ala angĩ matwĩkĩte ata, kĩla ũmwe witũ, o vamwe na mũndũ ũla mũthengi, akakua mũio wake mwene.—Sianĩsya na Avilivi 2:12.

8. Nĩ kwa nzĩa syĩva ũtonya kũmũtetheesya mũndũ ũla mũthengi angʼangʼane na maũndũ mathũku ala mekumana na ũnywi wake?

⁸ Ti lasima ũmũsũvĩe mũndũ ũla mũthengi ndakakwatwe nĩ maũndũ mathũku ala meumana na ũnywi wake. Ve nthimo ĩmwe ya Mbivilia ĩwetete ĩũlũ wa mũndũ ũthataa na mĩtũkĩ, na nthimo ĩsu no ĩtetheesye andũ ma mũsyĩ ethĩwa ve ũmwe woo mũthengi. Yaĩtye ũũ: “Nũndũ ethĩwa ũkamũvonokya, mũvaka wĩke ũu ĩngĩ.” (Nthimo 19:19) Kwoou, nũseo tũkaekana nake angʼangʼane na maũndũ mathũku ala maumanĩte na ũnywi wake. Kwa ngelekanyʼo, ethĩwa nĩwathokoanyʼa vandũ, ekana nake avathambye, kana ethĩwa ndatonya kũthi wĩanĩ, ekana nake akũnĩe mũnene wake simũ eyĩelesye.

9, 10. Nĩkĩ andũ ma mĩsyĩ ĩla yĩ na mũndũ mũthengi maĩlĩte kwĩtĩkĩla matetheewʼe, na maĩle mũno mũno kũmantha ũtethyo kuma kwaũ?

⁹ Ĩtĩkĩla andũ angĩ maũtetheesye. Ĩandĩko ya Nthimo 17:17 yaasya: “Mũnyanya nĩwendanaa ĩndĩ yonthe; na mwana-a-ĩthe asyaiwe kwondũ wa kũthĩnũkasya.” Ethĩwa wĩ na mũndũ mũthengi mũsyĩ, no nginya vethĩwe na thĩna, na vate nzika nũenda kũtetheewʼa. Kwoou ndũkewʼe vinya kũkũlya ‘anyanyau’ maũtetheesye. (Nthimo 18:24) Nũseo ũkaneena na andũ ala matonya kũelewa nesa thĩna ũsu, kana ala matonya kwĩthĩwa maakwatwa nĩ thĩna ta ũsu. Kwĩka ũu nĩkũtonya kũũtetheesya ũkamanya maũndũ ala waĩle kwĩka. Ũu ti kwasya kana waĩle kũthi ũneenete na kĩla mũndũ, ĩndĩ waĩle kũneena na ala ũĩkĩĩe na wĩsĩ kana maitonya kũnyaĩĩkya ũvoo ũsu.—Nthimo 11:13.

¹⁰ Ĩthĩwa ũmaĩkĩĩe atumĩa ma kĩkundi. Atumĩa ma kĩkundi kya Kĩklĩsto no maũtetheesye mũno. Atumĩa asu aimu kĩ-veva nĩmemanyĩĩtye Mbivilia, Ndeto ya Ngai, na me na ũmanyi wa ũndũ matonya kũtũmĩa myolooto yayo. Nĩmatonya kwĩthĩwa mailyĩ ta ‘vandũ va kwĩvitha kĩseve na kĩuutani, na mailyĩ ta tũlũsĩ twa manzĩ vandũ vomũ, na ta muunyĩ wa ĩvia ĩnene yĩ nthĩ yĩ mĩnoo.’ (Isaia 32:2) O vamwe na kũsũvĩa kĩkundi kumana na maũndũ ala matonya kũkyananga, atumĩa nĩmathĩnĩkĩaa mũndũ ũla wakwatwa nĩ thĩna, makamwĩkĩa vinya, na maimũtetheesya ewʼe e mwĩanĩe. Kwoou, eka maũtetheesye ĩla wakwatwa nĩ mathĩna.

11, 12. Nũũ ũtonya kũmatetheesya kwa nzĩa ĩla nzeo vyũ andũ ala mekalaa na mũndũ mũthengi, na matonya kũkwata ũtethyo ũsu ata?

¹¹ Lilikana kana ũndũ ũla wa vata vyũ nĩ kũmũvoya Yeova aũnenge vinya. Mbivilia ĩtũĩkĩĩthasya atĩĩ: “Yeova e vakuvĩ na ala matũlĩkĩte ngoo, na nũtangĩĩaa ala mekwĩlila vevanĩ.” (Savuli 34:18) Ethĩwa mathĩna ala maumanĩte na kwĩkalanyʼa na mũthengi mũsyĩ nĩmatumĩte ũkwʼa ngoo, lilikana kana “Yeova e vakuvĩ” naku. O na nĩwĩsĩ nesa mathĩna ala makwataa mũsyĩ ũla wĩ na mũndũ ta ũsu.—1 Vetelo 5:6, 7.

¹² Kũĩkĩĩa kĩla Yeova ũwetete nthĩnĩ wa Ndeto yake no kũũtetheesye kũmĩanĩsya na mawĩmakĩo. (Savuli 130:3, 4; Mathayo 6:25-34; 1 Yoana 3:19, 20) Kwĩmanyĩsya Ndeto ya Ngai na kwĩkala kwosana na myolooto ĩla weemanyĩsya, no kũũtetheesye ũkwate veva wa Ngai. Veva ũsu ũkaũnenga ‘vinya ũvĩtũkĩte’ nĩ kana ũtonye kũmĩĩsya mathĩna ala maũkwata.—2 Akolintho 4:7.b

13. Nĩ thĩna ũngĩ wĩva wanangaa mĩsyĩ mingĩ?

¹³ Ũthengi nũtonya kũete thĩna ũngĩ wanangaa mĩsyĩ mingĩ. Thĩna ũsu nĩ ũngʼendu.

MATHĨNA ALA MAETAWE NĨ ŨNGʼENDU NTHĨNĨ WA MŨSYĨ

14. Kĩko kya mbee kya ũngʼendu kyeethĩiwe ĩndĩĩ, na ũmũnthĩ mĩsyĩ ĩilyĩ ata?

¹⁴ Ĩla Kaini wooaie Aveli mwana-a-inyia, kĩu nĩkyo kyaĩ kĩko kya mbee kya ũngʼendu kuma mũndũ oombwa. (Mwambĩlĩlyo 4:8) Kuma ĩvinda yĩu, andũ methĩĩtwe mayĩka maũndũ maingĩ ma ũngʼendu mĩsyĩ kwoo. Kwa ngelekanyʼo, ve aũme mavũaa iveti syoo na ve iveti iũmĩasya aũme masyo. O na ve asyai makũnaa syana syoo makasiũmĩsya. Na ve syana ithĩnasya asyai masyo akũũ ĩla syatwʼĩka andũ aima.

15. Ũngʼendu ũtumaa andũ ma mũsyĩ mewʼa ata ngoonĩ?

¹⁵ O na kau ĩla mũndũ wakũnwa nũtonya kũũmĩwʼa, ũsu tiwʼo thĩna wʼoka ũtonya kumana na ũngʼendu nthĩnĩ wa mũsyĩ. Mũndũ mũka ũmwe wavũawa nĩ mũũme aisye: “Mũndũ ewʼaa nthoni mũno na ayambĩĩa kwĩtũla mũtĩ. Mavinda maingĩ ewʼaa ateenda kuma kĩtandanĩ, na ateenda kũĩkĩĩa kana ũu nĩwĩthĩiwe.” Nĩvatonyeka syana syeana na syamesya mĩsyĩ yoo ikethĩwa syĩ ngʼendu ethĩwa syaeewe mĩsyĩ syoonaa maũndũ ma ũngʼendu mayĩkwa, kana ethĩwa nĩsyeekawa maũndũ asu.

16, 17. Nĩ kwa nzĩa yĩva mũndũ ũtonya kũũmĩsya ũla ũngĩ ngoonĩ, na ũu ũtonya kũtuma andũ ma mũsyĩ mewʼa ata?

¹⁶ Ti lasima mũndũ akũne andũ ma mũsyĩ wake nĩ kana atwʼĩke nĩ mũngʼendu. Mavinda angĩ nũtonya kũmaũmĩsya kwa kũmatavya ndeto nthũku. Ĩandĩko ya Nthimo 12:18 yaĩtye: “Ve ũla ũneenaa mĩtũkĩ ateũsũanĩa ta kũtonyanga kwa ũvyũ.” Maũndũ ala matonya kũelekanwʼa na “kũtonyanga” nĩ ta kũmaumanga andũ ma mũsyĩ waku, kũmakũthũkĩa, kũtindĩa kũmatũla mũtĩ, kana kũmatelemya ũimea nũũmakũna. Maũndũ asu nĩmaũmĩasya ngoo, na mavinda maingĩ andũ maimanyaa ũndũ mũndũ ũũmĩĩte.

¹⁷ Ĩndĩ ũndũ ũla mũthũku vyũ nĩ kũũmĩsya kana kaku ngoonĩ. Kwa ngelekanyʼo, nũtonya kũkaũmĩsya kwa kũkatũla mũtĩ kĩla ĩvinda kana kũvũthĩĩsya maũndũ ala kekwĩka. O na nũtonya kwĩka ũu kwa kũkonyʼa nĩ katumanu, nako no vathei. Maũndũ ta asu nĩmatonya kũtuma kana kakwʼa ngoo. Vate nzika syana syonthe nĩsyaĩlĩte kũkanwʼa. Ĩndĩ Mbivilia ĩtavĩtye aaĩthe atĩĩ: “Mũikathatye syana syenyu, itikakwʼe ngoo.”—Akolosai 3:21.

ŨNDŨ ŨTONYA KWĨVATHANA NA ŨNGʼENDU NTHĨNĨ WA MŨSYĨ

18. Ũngʼendu wa mũsyĩ wambĩĩasya va, na Mbivilia yonanasya mũndũ atonya kũekana nawʼo ata?

¹⁸ Ũngʼendu wambĩĩaa ngoonĩ na kĩlĩkonĩ, nũndũ mosũanĩo maitũ nĩmo matũsukumaa kwĩka maũndũ. (Yakovo 1:14, 15) Kwoou nĩ kana mũndũ aekane na ũngʼendu, nĩwaĩle kũalyũla mosũanĩo make. (Alomi 12:2) Ũu nũtonyeka? Ĩĩ. Ndeto ya Ngai nĩtonya kũalyũla andũ. Nĩtonya kũveta vyũ mawoni mathũku mailyĩ ta “ngome syĩ vinya.” (2 Akolintho 10:4; Aevelania 4:12) Mũndũ akwata ũmanyi wa wʼo wa Mbivilia no aalyũke vyũ ũkethĩa no ta weevwʼĩka mũndũ mweũ.—Aeveso 4:22-24; Akolosai 3:8-10.

19. Mũklĩsto aĩle kũmwona ata mũndũ ũla matwaanĩte, na nĩ maũndũ meva ũtaĩle kũmwĩka?

¹⁹ Ũndũ waĩle kũmwona mũndũ ũla ũtwaanĩte nake. Ndeto ya Ngai yaĩtye atĩĩ: “Aũme namo nĩmaĩlwe nĩ kũsyenda iveti syoo o ũndũ mendete mĩĩ yoo ene. Ũla wendaa kĩveti kyake eyendaa mwene.” (Aeveso 5:28) O na ĩngĩ Mbivilia yaĩtye kana mũndũũme nĩwaĩle kũnenga kĩveti kyake “ndaĩa, ta mũio ũte na vinya.” (1 Vetelo 3:7) Nasyo iveti syĩĩtwe ‘imende aũme masyo’ na ‘iimanenga ndaĩa.’ (Tito 2:4; Aeveso 5:33, The Holy Bible in Current Kikamba Language) Vate nzika vaiĩ mũndũũme wĩ kĩkĩo kya Ngai ũtonya kwasya nũnengete kĩveti kyake ndaĩa ethĩwa nũkĩvũaa kana akakĩtavya ndeto nthũku. O ta ũu, kĩveti kĩyĩsa kwasya kana nĩkĩmwendete na kũmũnenga mũũme ndaĩa ethĩwa kĩtindĩaa kũmũtetya, kũmũkũnĩa kelele, kana kũmũneenyʼa na kĩvũthya.

20. Nũũ ũnengete asyai kĩanda kya kũsũvĩa syana, na nĩkĩ mataĩle kwenda syĩke maũndũ itatonya?

²⁰ Kwĩthĩwa na woni waĩle ĩũlũ wa syana. Syana nĩsyaĩlĩte kwendwa na kũthĩnĩkĩwa nĩ asyai masyo. Ndeto ya Ngai yaĩtye syana nĩ “ũtiĩwa kuma kwa Yeova,” na nĩ “ĩtuvi.” (Savuli 127:3) Yeova nũmanengete asyai kĩanda kya kũsũvĩa ũtiĩwa ũsu. Mbivilia nĩwetete “maũndũ ma wana,” na ĩkasyoka ĩkaweta “ũtumanu” wa kana. (1 Akolintho 13:11; Nthimo 22:15) Asyai mayaĩle kũsengʼa moona syana syoo iyĩka maũndũ ma ũtumanu. Nĩmaĩle kũelewa kana syo ti andũ aima. Kwoou mayaĩle kwenda syĩke maũndũ mate kwosana na ũkũũ wasyo, na ũtonyi wasyo, kana mate kwosana na ũndũ ieetwe.—Sisya Mwambĩlĩlyo 33:12-14.

21. Mbivilia yaĩtye twaĩle kwĩthĩwa na woni mwaũ ĩũlũ wa asyai maitũ akũũ, na twaĩle kwĩkana namo ata?

²¹ Woni ũla syana syaĩle kwĩthĩwa nawʼo ĩũlũ wa asyai masyo akũũ. Ĩandĩko ya Alivai 19:32 yaĩtye: “Mũkĩlĩle ũla wĩ mũtwe wĩ mbuĩ, na kũtaĩa ũthyũ wa mũtumĩa.” Kwoou mĩao ya Ngai nĩyonanĩtye kana andũ ala akũũ nĩmaĩlĩte kũnengwa ndaĩa nene. Kwĩka ũu nĩkũtonya kwĩthĩwa kwĩ vinya ethĩwa asyai meenda syana imeke maũndũ maingĩ itatonya kwĩanĩsya. O na ĩngĩ, no kwĩthĩwe kwĩ vinya ethĩwa nĩ awau mũno ũkethĩa maitonya kũthi kana kũsũanĩa na mĩtũkĩ. O na vailyĩ ũu, syana syĩlilikanwʼa ‘isũvĩe asyai o tondũ mo maisũvĩie.’ (1 Timotheo 5:4, BCK) Ũu nĩ kwasya kana syana syaĩle kũnenga asyai ndaĩa, o na no imatetheesye kwa kũmanenga mbesa. Kũlea kũsũvĩa asyai me akũũ kũyosanĩte o na vanini na ũndũ Mbivilia yaĩtye twĩke.

22. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya mũndũ ndakethĩwe e mũngʼendu nthĩnĩ wa mũsyĩ, na nĩ matambya meva ũtonya kwosa?

²² Ĩsiĩĩe ndũkathate na mĩtũkĩ. Ĩandĩko ya Nthimo 29:11 yaĩtye: “Ndia nĩneenaa ũthatu wayo wʼonthe; ĩndĩ mũndũ mũĩ nĩwũsiĩĩaa na kũkilĩthya.” Ũtonya kwĩsiĩĩa ata ndũkathate na mĩtũkĩ? Vandũ va kũendeea kwĩthĩwa na ũthatu ngoonĩ, tata ũndũ ũtonya ũmine na mĩtũkĩ mathĩna ala maumĩla. (Aeveso 4:26, 27) Ethĩwa wĩĩwʼa ũtasiĩĩa ũthatu waku, nũseo ũkamba kuma vala ve mũndũ ũla waũthatya. Voya Ngai aũnenge veva wake nĩ kana wĩthĩwe na wĩtingʼo, kana wĩthĩwe ũtonya kwĩsiĩĩa. (Akalatia 5:22, 23) O na ĩngĩ, kwamba kũthi kũtembea o vanini kana kwĩka ũndũ wa kũkoota malangũ nĩ maũndũ matonya kũũtetheesya ndũkaendeee kwĩthĩwa wĩ mũthatu. (Nthimo 17:14, 27) Tata ũndũ ũtonya wĩthĩwe “mũmĩĩsya wa kũthata.”—Nthimo 14:29.

MWAĨLE KŨENDEEA KWĨKALANYʼA VAMWE KANA MWAĨLE KŨTAANĨSYA KWA KAVINDA?

23. Vatonya kwĩthĩwa ata ethĩwa Mũklĩsto kĩkundinĩ nĩwaendeea kwĩthĩwa na ũthatu na mavinda angĩ nũũmĩasya andũ ma mũsyĩ wake, na ndekwĩlila?

²³ Mbivilia yaasya kana amwe ma maũndũ ala Ngai ũleanĩte namo nĩ ‘ũmaitha, ĩteta, na ũthilĩku.’ O na nĩwetete kana “ala mekaa maũndũ ta asu maikatiĩwa ũsumbĩ wa Ngai.” (Akalatia 5:19-21) Kwoou, Mũklĩsto ũla weethĩwa na ũthilĩku, kana ũthatu, o na kũvikĩa kũũmĩsya mũndũ ũla ũtwaanĩte nake kana syana syake, nũtonya kũtengwa na kĩkundi kya Kĩklĩsto ethĩwa ndekwĩlila na kũekana na mwĩkalĩle ũsu. (Sianĩsya na 2 Yoana 9, 10.) Ĩla mũndũ ta ũsu watengwa, kĩkundi nĩkĩsũvĩawa kĩikavukwʼe.—1 Akolintho 5:6, 7; Akalatia 5:9.

24. (a) Mũndũ ũla ũtwaanĩte na mũndũ mũngʼendu na ũmũvũaa, atonya kũnyuva kwĩka ata? (b) Anyanya na atumĩa ma kĩkundi matonya kũtetheesya ata mũndũ ta ũsu, ĩndĩ nĩ ũndũ wĩva mataĩle kwĩka?

²⁴ Mũklĩsto atonya kwĩka ata ethĩwa mũndũ ũla ũtwaanĩte nake nũmũvũaa, na ndekwoneka ta ũtonya kũalyũka? Aklĩsto amwe nĩmanyuvaa kũendeea kwĩkalanyʼa na mũndũ ũsu mũngʼendu nũndũ wa itumi syĩ kĩvathũkanyʼo. Ĩndĩ, angĩ nĩmatonya kũtwʼa kũmũtia nũndũ meona thayũ woo na ngwatanĩo yoo na Yeova syĩ mũisyonĩ. Mũndũ mwene nĩwe waĩle kũtwʼa kana nũkũtiana na mũndũ ũsu mũngʼendu kana eendeea kwĩkalanyʼa nake, aimanya kana akaumya ũtalo kwa Yeova. (1 Akolintho 7:10, 11) Kwoou ĩla anyanya, andũ ma mũsyĩ, kana atumĩa ma kĩkundi mekwenda kũmũtetheesya kana kũmũnenga ũtao mũndũ ũla ũtwaanĩte na mũndũ ũsu mũngʼendu, mayaĩle kũmũthingʼĩĩsya ose ĩtambya ĩna. Nĩmaĩle kũlilikana kana nĩwe waĩle kwĩyĩkĩa ũtwi.—Alomi 14:4; Akalatia 6:5.

MŨMINŨKĨLYO WA MATHĨNA ALA MANANGAA MŨSYĨ

25. Yeova endaa mĩsyĩ yĩthĩwe ĩilyĩ ata?

²⁵ Ĩla Yeova watwaanĩthisye Atamu na Eva, ndavangĩte mĩsyĩ ĩkwatawe nĩ mathĩna matonya kũmyananga ta ũthengi na ũngʼendu. (Aeveso 3:14, 15) Ngai endaa mũsyĩ wĩthĩwe ne vandũ andũ matonya kwĩwʼa mendetwe na me na mũuo katĩ woo, o na me eanĩe kĩlĩkonĩ na ngoonĩ. O na ĩngĩ, endaa vethĩwe ne vandũ mavata moo ma kĩ-veva matonya kwĩanĩwʼa. Ĩndĩ ĩla naĩ yalikile andũnĩ, mĩsyĩ nĩyambĩĩie kwanangĩka.—Sianĩsya na Mũtavanʼya 8:9.

26. Ala maatĩĩaa myolooto ya Yeova makakwata moathimo maũ?

²⁶ Ũndũ ũla wa kwendeesya nĩ kana Yeova akeanĩsya ũndũ wavangĩte ĩũlũ wa mĩsyĩ. Nĩwathanĩte kana akaete nthĩ nzaũ yĩ mũuo vala andũ “makekalaa meyelele, na vai ũla ũkamatĩsya.” (Esekieli 34:28) Nthĩnĩ wa nthĩ ĩsu kũikethĩwa ũthengi na ũngʼendu nthĩnĩ wa mũsyĩ, kana mathĩna angĩ ala manangaa mĩsyĩ ũmũnthĩ. Andũ makeethĩawa na ũtanu ũte wa kũvitha wia na maũndũ angĩ me kũmathĩnyʼa kĩnthĩnĩ, kĩtumi nũndũ makeethĩwa matonya ‘kwĩtanyʼa mũuonĩ mwingĩ.’—Savuli 37:11.