Maendeeo Moo ma Ĩvinda Yĩĩ na Kwĩana Kwoo

ISITOLI ya Ngũsĩ sya Yeova ya ĩvinda yĩĩ yambĩlĩĩilye mbee wa myaka ĩana mĩvĩtu. Kuma myaka ya mwambĩlĩĩlyo wa 1870, kĩkundi kĩnini kya kwĩmanyĩsya Mbivilia nĩkyambĩĩie nthĩnĩ wa Alengeni Venzilivania Amelika, ĩla ũmũnthĩ nĩ kĩvalo kya Vitisimbaka. Charles Taze Russell nĩwe waĩ mũũngamĩi wa kĩkundi kĩu. Kwĩ mwei wa mũonza mwaka wa 1879, yumya ya mbee ya ĩkaaseti ya Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence nĩyaumĩlilwʼe. Kuvikĩĩa 1880 ikundi makũmi kauta syongelekile kuma kĩkundinĩ kiu syavika ivalonĩ ila ingĩ syaĩ vakuvĩ. Kwĩ mwaka wa 1881 Zion’s Watch Tower Tract Society nĩ yambĩlĩĩilwʼe, na mwakanĩ wa 1884 nĩyaandĩkĩthiwe, Russell e vulesitendi. Ĩsyĩtwa ya Sosaiti nĩyavĩndũiwe yeetwa Watch Tower Bible and Tract Society. Aingĩ nĩmatavanasya kuma mũsyĩ kũthi ũla ũngĩ makĩaa mavuku makwĩmanyĩsya Mbivilia. Andũ mĩongo ĩtano matethesya wĩa ũũ ivinda yonthe kũvikĩĩa mwaka wa 1888—ũmũnthĩ ũũ atethya ma wĩa ũsu nthĩ yonthe nĩkũvikĩa 700,000.

Kũvikĩĩa mwaka wa 1909 wĩa ũsu nĩ watwʼĩkĩte wa nthĩ yonthe, na ovisi mũnene wa Sosaiti wathaamĩĩwʼa vala ũmũnthĩ ũũ ũĩ, Brooklyn, New York. Ũtavanyʼa mũandĩke nĩwaĩ ũnaambĩĩwʼa kũandĩkwa nthĩnĩ wa makaaseti mekĩvathũkanyʼo, na kũvikĩa mwaka wa 1913 mavikĩa kũandĩkwa ithyomo inya nthĩnĩ wa makaaseti 3,000 ma nthĩ ya Amelika, Kananda, na Ũlaya. Mavuku, tũvuku, na tũthangũ tũandĩke maĩ mananyaĩĩkwʼa kũvikĩa ngili mbingĩ.

Mwaka 1912 wĩa nĩwaambĩlĩĩlye wa kũseũvya sinema ya “Photo-Drama of Creation” (Wũmbi Kwa Nzĩa ya Mavisa). Visa iũnyaunyia ikyumya wasya, sya kuma ĩvinda ya wũmbi wa nthĩ kũvika mũthelelonĩ wa Ũsumbĩki wa Klisto wa Myaka Ngili. Kwonanwʼa kwayo kwambĩĩe mwaka 1914, kĩla mũthenya ĩyĩloelwa nĩ andũ 35,000. Nĩyo yaĩ ya mbee vyũ ya visa iũnyaunyia ikyumya wasya.

MWAKA WA 1914

Ivinda ya vata yaĩ vakuvĩ. Mwaka wa 1876 mũmanyĩwʼa wa Mbivilia Charles Taze Russell nũmwe wawetie ũndũ nthĩnĩ wa ũvoo waasya “Mavinda Ma Mbaĩ Ingĩ: Makathela Ĩndĩĩ?” ĩkaasetinĩ ya Bible Examiner, yaandĩkĩiwe Brooklyn, New York, ya mwei wa ĩkumi ĩthangũ ya 27 yaisye: “Mavinda mũonza makathela mwaka wa 1914.” Mavinda ma Andũ-ma-mbaĩ-ingĩ nĩmo metawa nthĩnĩ wa Mbivilia ingĩ “Mavinda ma Andũ-ma-mbaĩ-ingĩ meanĩwʼe.” (Luka 21:24) Ti maũndũ onthe ala meekwatawʼa kwĩkĩka mwaka wa 1914 meekĩkie, ĩndĩ nĩweekĩie ũvano mũthya wa ĩvinda ya andũ ma mbaĩ ingĩ, na waĩ mwaka wa mwanya mũno. Aandĩki aingĩ ma Isitoli na aelesya mayo nĩmetĩkĩlanaa kana waĩ mwaka wa ũalyũko wa isitoli ya mũndũ. Mawumĩĩsyo aa maatĩĩe nĩmeonanyʼa ũu:

“Mwaka wa mũthya wa mũuo wa nthĩ yonthe waĩ 1913, Mbee wa mwambĩlĩĩlyo wa Kaũ wa mbee wa Nthĩ yonthe.”—Mũandĩki mũnene wa Times-Herald, Washington, D.C., mwei wa katatũ matukũ 13, 1949.

“Kuma mwaka wa 1914 kũvika 1989 ĩvinda yĩu ĩthelu ya myaka 75 kwĩthĩĩtwe makaũ ma nthĩ yonthe elĩ na kũkethĩwa numangano, na aandĩki ma isitoli monaa no ĩvinda o yĩmwe, yĩ na maũndũ manene matavwʼanene, yĩtianĩte o vanini yĩla kĩsio kĩnene kya nthĩ kyaĩ kaũnĩ, kana kyamina, kana kyeteele ũngĩ.”—The New York Times, mwei wa katano matukũ 7, 1995.

“Nthĩ yonthe nĩyathokoanie ĩvindanĩ ya kaũnĩ wa mbee wa nthĩ na tũyaaĩsa kũmanya kĩtumi nĩ kyaũ. Mbeenĩ andũ masũanĩaa kana maũndũ makeethĩwa me maseo. Nthĩ yonthe yaĩna mũuo na mbaĩlu. Na ĩndĩ kwa thũka vyũ. Kuma ĩvinda yĩu twĩĩthĩĩtwe twĩna kĩvũavũanyʼo. . . . Ta myaka ĩana yĩmwe mĩthelu andũ aingĩ nĩ mooaĩwe kaũnĩ kwĩ ũndũ maaũawa nthĩnĩ wa isitoli yoonthe.”—Ndakitalĩ Walker Percy, America Medical News, mwei wa ĩkũmi na ũmwe matukũ 21, 1977.

Myaka ĩvĩtũkĩte 50 ĩtina wa 1914, mũtai wa nthĩ ya Nzĩlĩmani wĩtawa Konrad Adenauer aandĩkie: “Mũuo nĩ wathelile mathayũnĩ ma andũ kuma mwaka wa 1914.”—The West Parker, Cleveland, Ohio, mwei wa mbee matukũ 20, 1966.

Mwakanĩ wa 1916 Vulesitendi wa mbee wa Sosaiti ĩsu C. T. Russell nĩ wakwie, na aatĩwa kĩvĩlanĩ kĩu nĩ Joseph F. Rutherford. Maũalyũku maingĩ nĩ meekĩkie. Ĩkaaseti yĩngĩ yumawʼa vamwe na Mnara wa Mlinzi, yeetawa Golden Age, nĩyambĩlĩĩlye. (Ũmũnthĩ yĩtawa Amkeni!, ũnyaĩĩkya wayo yu nũthonokete milioni 20 kwa ithyomo kũvitũka 80.) Kumya ũkũsĩ kĩla mũsyĩ kwatwʼĩkĩthiwʼe ũndũ mũnene mũno. Nĩkenda meyumĩlye ũtheinĩ ta mekĩvathũkanyʼo na ndĩni, ila ingĩ syĩtawa sya Ũklisto, mwaka wa 1931 Aklisto asu nĩmoosie ĩsyĩtwa Ngũsĩ sya Yeova. Ĩsyĩtwa yĩu yumanĩte na Isaia 43:10-12.

Kameme nĩ katũmĩiwe mũno kuma myaka ya 1920 na ya 1930. Kũvikĩa mwaka 1933 Sosaiti ĩno nĩyatũmĩie isese 403 sya ũnyaĩĩkya maũvoo ma Mbivilia. Ĩtinanga nĩmaekie kũtũmĩa kameme namongeleela ũtavanyʼa woo kuma mũsyĩ kũthi ũla ũngĩ maitũmĩa inanda na masaani mena maũvoo ma Mbivilia. Andũ ala mendeeawʼa nĩ kwĩmanyĩsya Mbivilia nĩmambĩĩe kũmanyĩwʼa Mbivilia mĩsyĩnĩ yoo.

MOSINDI KOTINĨ

Myaka ya kuma 1930 na ya 1940, Ngũsĩ mbingĩ nĩsyakwatawa nũndũ wa kũtethya wĩa ũũ, na kwoou nũndũ wa kũtetea ũthasyo woo wa kũneena, ũandĩki wa mavuku, kũmbana na ũthaithi, nĩmeeteteie kotinĩ. Nthĩ ya Amelika, makoani maingĩ nĩ matũngiwe kotinĩ sya ĩũlangũ kuma kotini ila nini na kwoondũ wa ũu Ngũsĩ sya sinda makoani 43. Motwi mailyĩ ota asu nĩmakwatĩkanie nthĩ ila ingĩ. Kwosana na mosindi asu ma kotinĩ, Vulovesa C. S. Braden, ĩvukunĩ yake These Also Believe, aisye ũũ yĩũlũ wa Ngũsĩ: “Nĩmatethetye wĩa mũseo mũno wa kũkitĩa mĩao ya laia, yĩla mokitĩaa ũthasyo wa andũ ma ikundi ila nini nthĩ ya Amelika.”

MĨVANGO YA IMANYĨSYO SYA MWANYA

J. F. Rutherford akwʼie 1942 na kĩlio kyake kya ũvulestendi kyooswa nĩ N. H. Knorr. Mĩvango ya vamwe ya ũmanyisya nĩ yambĩĩe. Mwaka 1943 Sukulu ya kĩmanyĩsyo kya amisenalĩ kya mwanya yĩtawa Watchtower Bible School of Gilead nĩ yambĩĩwʼe. Kuma ĩvinda yĩu na kũendee ala mamina masoma nĩmatũmĩtwe nthĩ syonthe. Ĩkundi nzaũ nĩ syambĩĩiwe nthĩnĩ wa nthĩ ila kũtaĩ ona kĩmwe, na movisi ma mbonge nĩ mavingũiwe na kuvika ũmũnthĩ nĩ mathonekete 100. Ĩvinda kwa ĩvinda, imanyĩsyo sya mwanya nĩ sya mbĩĩawa sya kũmanyĩsya atumia ma ikundi, ala meyumĩtye kũthũkũma maovisi ma mbonge, na ala meyumĩtye kũtavanyʼa ĩvinda yonthe (ta mavainia). Na sukulu ingĩ sya mwanya mũnango niendeewʼe kũya Patterson, New York.

N. H. Knorr nĩwakwie mwaka wa 1977. Ũmwe wa moalyũko manene mamũthya meekiwe evo nĩkũthanthasya Nzama nene ya Ũtongoi, ĩla wĩkalo wayo wa nthĩ yonthe wĩ Brooklyn. Mwaka wa 1976 mokũmũ ma maũũngamĩi nĩ maaniwʼe na manewa nzama syĩ kĩvathũkanyʼo ila amemba masyo nomo Nzama ĩla nene, na onthe mena ũmanyĩo wa myaka makumi kaũta ũthũkũminĩ ũsu.

KŨTHANTHASYA KŨNDŨ KWA KŨSEŨVĨSYA MAVUKU

Isitoli ya Ngũsĩ sya Yeova ya ĩvinda yitũ yusĩe maũndũ maingĩ makwendeesya, kuma kakundi kanini ka kwĩmanyĩsya Mbivilia, kala kaĩ Venzilivania mwaka wa 1870, kũvikĩa mwaka wa 2000 syongelekile syavika ikundi 90,000 nthĩ yonthe. Mbeenĩ mavuku oonthe maandĩkawa nĩ kambunĩ sya viasala na ĩndĩ mwaka 1920 nĩ makomboie kũndũ kwa ũseũvya mavuku. Ĩndĩ kuma mwaka wa 1927 na kũendeea, mavuku maingĩ mambĩĩie kũandĩkĩwa nyũmbanĩ ya ngolova nyaanya Brooklyn New York, yaĩ ya Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. Ũ wĩa nĩ wathanthaie na kũlika myakonĩ ĩngĩ yĩ movisi maingĩ. Myako nĩyongeleelwe ovu Brooklyn ya kwĩkala athũkũmi ala meyumĩtye kũtethya wĩa wa ũkũni wa kyava. Kwongeleela myako ĩsu ve mũũnda wĩvakuvĩ na Wallkill New York, na vevandũ va ũkyavĩa mavuku. Makaaseti ma Mnara wa Mlinzi na Amkeni! nĩvo maandĩkĩawa na mũũndanĩ ũsu nĩvo vaĩmawa lĩu ũla ũĩsawa nĩ athũkumi asu onthe mawetwa. Kĩla mũthũkũmi wa kwĩyumya nũkwataa mbesa nini sya tũmavata twake.

MAŨMBANO MA MBAĨ SYONTHE

Mwaka wa 1893 ũmbano mũnene wa mbee nĩ weekĩiwe Chicago, Illinois, Amelika. Wavikiwe nĩ andũ 360 na 70 mavatiswa. Ũmbano mũnene vyũ wa mbaĩ syonthe wa mũthya wekĩiwe mũsyĩnĩ mũnene wa New York mwka wa 1958. Weekĩiwe nthĩnĩ wa iwanza ilĩ kya Yankee na kĩngĩ kyeetawa Polo Grounds. Andũ oonthe ala maivo maĩ 253,922; na ala mavatisiwe maĩ 7,136. Kuma ĩvinda yĩu ĩndĩ, maũmbano ma mbaĩ syonthe nĩ methĩawa nthĩ mbĩngĩ. Maũmbano ta asu nĩmatonya kũvika ta ngili, kũndũ kwingĩ nthĩ yonthe.

[Mbulavu ĩthangũnĩ ya 8]

Wĩa mũseo wa kũkitia ũthasyo wa laia

[Visa ĩthangũnĩ ya 6]

“Mnara wa Mlinzi,” kuma 6,000 kĩthyomo kĩmwe kũvika na kũthonoka 22,000,000 mbee wa ithyomo 132

[Visa ĩthangũnĩ ya 7]

Ũalyũko wa isitoli ya mũndũ

[Visa ĩthangũnĩ ya 10]